Xhemile Hysenaj

‘Lavdi vetes’, një vëllim poetik i ndarë në katër cikle e që për herë të parë vjen nga Vlora Konushevci si një thirrje e përkrahje për të gjitha gratë, në shenjë mirënjohjeje ndaj sakrificës e punës shekullore të tyre, të cilat rrallë kush i duartroket. Një vëllim poetik që qysh në poezinë e parë të merr pas vetes e nuk të lëshon për asnjë moment. Konushevci për KultPlus ka shpalosur më detajisht raportin e saj me poezinë e me letërsinë në përgjithësi.

KultPlus: Ky është libri juaj i parë, na flisni më shumë rreth temës që trajtohet në, pse pikërisht ndahet në katër cikle dhe sa kohë ju ka marrur realizimi i tij?

Libri ndahet në katër cikle: Lavdi Vetes, Lavdi Dashnisë, Lavdi Mësimeve dhe Lavdi Jetës, ngase kujtoj që këto janë katër shtyllat kryesore të cilat përthekojnë gjithçka që jeta merr dhe jep për këto katër dekada të jetës sime.

Realizimi teknik ka marr pak më shumë kohë se sa që unë kisha dashur, por janë gjëra që eventualisht marrin një epilog dhe e rëndësishme është që përfundimisht e pa dritën ky libër dhe tani do ta bëjë rrugëtimin e vet.

KultPlus: Sa e konsideroni të rëndësishëm botimin e këtij vëllimi poetik?

Unë me krijimtari dhe me përkthim merrem prej dy dekadash. Përkthimin letrar e bëjë me dashurinë më të madhe.

Për secilin krijues, botimi i një libri është rëndësishëm, sepse paraqet rezultatin e një tundimi artistik që merr formë me poezinë. Gjithsesi, rëndësinë e përcakton edhe më shumë lexuesi. Libri duhet ta bëj rrugën e vetë në komunikim me lexuesin, të cilit unë së paku nga ana ime jam përpjekur t’i dalë hakut. Këto poezi nuk janë vetëm përjetim i imi, gjithsesi që ka universalizëm në to, ndaj lexuesit në mos krejt, mund ta gjejnë një copë vete aty.

KultPlus: Si e shihni zhvillimin e letërsisë dhe artit në përgjithësi në Kosovë, a ka shkrimtarë që premtojnë, cilët janë ata sipas jush?

Si një vend në i dalë nga lufta e në tranzicion maratonik, si një vend qe sapo ka hyrë në adoleshencë, mendoj se janë: muzika, filmi, letërsia e sporti, ato të cilat ia kanë përmirësu dhr afirmu imazhin vendit tonë në arenën ndërkombëtare. Sa i përket artit letrar në veçanti besoj se Kosova ka shumë krijues nga brezi i vjetër, e sidomos nga brezi i ri që janë në nivel me krijuesit e vendeve që kanë një traditë letrare. Një mangësi që duhet përmendur me këtë rast është fakti se Kosovës i mungon Fondi i Përkthimit Letrar, i cili kishte ndihmuar përkthimin e shkrimtarëve e poetëve tanë në mënyra që bota të njihet me shpirtin e madh krijues të këtij vendi.

KultPlus: Na flisni për dallimin në mes grave dhe burrave që bëjnë letërsi, nëse konsideroni se ekziston një dallim i tillë?

Letërsia, cilado gjini e saj është më mirë të shijohet, duke e abstahuar autorin apo autoren e në veçanti gjininë. Nga ana tjetër do të thoja se ndjeshmëria e narracionit, bota shpirtërore dhe stili i komunikimit i grave krijuese për mua si lexuese grua është më i bukur në kuptim të bashkëndjesisë dhe empatisë me të ngjashmen

KultPlus: Secili shkrimtar/e ka muzën e vet, në momente bllokimi ku e gjeni ju inspirimin, në çështje sociale, apo personale?

Arti i krijimit letrar është akt vetmitar dhe nuk bëhet dhunshëm. Poezia të vjen vet dhe natyrshëm ndoshta në momentet më të papërshtatshme p.sh. teksa pret te dentisti, ose në radhë për të paguar faturat. Mbase, krijuesit janë më të vëmendshëm ndaj fenomeneve që i rrethojnë, qoftë ngjarjet e ditës, qoftë një aromë e njohur apo nje bërthame molle në tokë të cilat pastaj ta ndezin një shkëndijë që shpesh herë lidhet edhe me ndonjë përvojë personale.

KultPlus: Cili është mesazhi që tentoni të përçoni përmes ‘Lavdi vetes’ dhe sa mendoni se do të arrini të përçoni këtë mesazh?

Këtu dua ta sqaroj pak veç titullin i cili është ngucakeq me qëllim. Fjala “lavdi”, përdoret kur shpreh mirënjohje ndaj ndonjë akti të lartë. Tek ne kryesisht përdoret për të nderuar heronjtë, por në këtë rast me “vetes”, lavdinë ia dedikoj jo Vlorës, por gjinisë sime në shenjë mirënjohjeje ndaj sakrificës e punës shekullore të grave, të cilës rrallë kush i duartroket. Në libër është edhe poezia me të njëjtin titull që i referohet verzioneve të vetvetes, të cilat nuk ekzistojnë më tutje, pra lavdi edhe për to. E poezinë secili e shijon, e përjeton dhe e interpreton në mënyrën e vet, këtë ua lë lexuesve pa dashur t’ua imponoj një mendim të caktuar e specifik.

KultPlus: Çfarë konsideroni ju të jetë roli i letërsisë në Kosovë dhe cili mendoni se do të duhej të ishte roli i një shkrimtari/e?

Roli i letërsisë dhe lëvruesve të saj është i madh në kultivimin e vlerave letrare, kulturore dhe atyre historike. Një shkrimtar/e reflekton mbi shoqërinë dhe botën e tij/saj, por në të njëjtën kohë frymëzon dhe udhëzon lexuesin. Ndikimi i letërsisë në shoqëri është i pamohueshëm sepse paraqet një lloj pasqyre për atë shoqëri dhe i mundëson lexuesit ta njoh më mirë botën. Në anën tjetër i mundëson lexuesit të shoh se si funksionon shoqëria në një periudhë të caktuar apo vend të caktuar, konstruktet shoqërore, politike etj. E në fund të ditës letërsia është ajo që e ruan gjuhën e çdo civilizimi.

Lavdi vetes

Arkitektura e vetes asht plot
hije e maska që i lamë mbas,
simbas Jungut. Për të rilind në prill
si perëndeshë e pranverës me Pashkët.

Hijen e parë e kam lanë
në albumin e fotografive të shkollës
së mesme, bashkë me dashninë
e zhgënjimin e nji çike të përhumbun.

Lavdi!

Hija e dytë më ka ra shpejt, kohë
sakrilegjesh kur çdo gja e shejtë u kthy
përmbys, shkollat u banë shtëpi
e shtëpia nën tytën
e automatikëve mbeti shkret.

Lavdi!

Hija e tretë ishte ma kambëngulëse
e fortë guaskë me sy fantazme të nji lufte civile.
E provoi shijen e mashtrimit të Trojës
e kuptoi që dashnia asht ma e fortë se deka
shpërtheu si flutur krahëhapun.

Lavdi!

Nuk lindim tabula rasa, trashëgojmë
instikte e modele të paraardhësve tanë,
simbas Jungut. Vargu i gjatë i grave të fisit
më buzëqesh n’secilin hap!

Tana paraardhëseve,
tana hijeve të vetes
rilindjeve, rilidhjeve,
shtëpisë së tanësisë së qenies
lavdi!

KultPlus: Cila është vepra apo periudha letrare tek e cila e gjeni veten më shumë, apo që ka pasur më shumë ndikim në formimin tuaj si shkrimtare?

Veten e gjej në periudhën aktuale, ngase i përkas këtij brezi por frymëzimin më të madh e kam pasur në vazhdimësi nga Rilindasit tanë dhe nga periudha e romantizmit në Britani të madhe. Si e bija e një shkrimtari, padyshim që ka diçka në poezitë e mija nga babi. Mbase, delli krijues edhe mund të bartet!

KultPlus: Na flisni për rolin që gruaja ka apo do të duhej të kishte në artin apo më saktësisht në letërsinë që zhvillohet në Kosovë?

Viteve të fundit kur fillova të interesohem për shtëpitë botuese shpejt e kuptova që shumica e tyre preferojnë të botojnë autorë të mëdhenj, kryesisht burra, ndërkaq për një poete të re që aspiron të zhvillohet tutje, ambienti është mjaft dekurajues. Prandaj e krijova platformën “Poetetshqiptare”, si përgjigje ndaj kësaj qasje tradicionale në kontekstin e kulturës kosovare.

Unë besoj se është thelbësore për shoqërinë tonë që të ripërcaktojë rolet gjinore, ngase duke e njohur anën shpirtërore dhe krijuese të grave, duke i parë ato si subjekte thelbësore që kontribuojnë në këtë shoqëri do ta krijojmë shoqëri më humane. Vargjet e poeteve shqiptare janë thirrje e fuqishme për ndryshime shoqërore, duke pasur gratë në qendër, në të gjitha dimensionet e saj. Ato mishërojnë guximin dhe dëshirën për ndryshime në mënyrë që ta forcojnë shoqërinë. Prandaj, besoj që sa më shumë t’i njohim vlerat e grave dhe vajzave, aq më shumë shoqëri konkurruese do të kemi. Thjesht, ngase barazia gjinore përbën kodin kulturor të shoqërisë bashkëkohore.

KultPlus; A do të presim libra të tjerë nga ju, nëse po, a mendoni të debutoni edhe në prozë apo vetëm në poezi?

Poezia është shtëpia ime, pas kësaj edhe përkthimi letrar. Këtë vit besoj se do të publikohet edhe një antologji me poetët e Ballkanit, përfshirë Kosovën të cilat i kam përkthyer, e pastaj siç thoshte babi jem i ndjerë: “Tu pa tu ba”.

KultPlus: Cili është mesazhi juaj për ata që pretendojnë të krijojnë letërsi?

Ata që pretendojnë të krijojnë letërsi dua të besoj që nuk ka forcë që i ndal, sepse është një thirrje e brendshme, e cila s’mund të heshtet. Në anën tjetër “fati është perëndi e egër”, prandaj uroj që të mos ndalen as para pengesave të vogla e as atyre të mëdha, sepse letërsia ka vend për të gjithë e kurrë nuk bëhet tepër! / KultPlus.com