Era Berisha

Përvojat diversive të njerëzve ku ëndrrat e tyre shtrihen në një horizont ku ekzistenca, realiteti, imagjinata, frymëzimi dhe krijimi gërshetohen në një proces që rëndom është deshifruar nga dikush, shfaqen në librin ‘Katalogu i Andrrave’ nga Iliriana Lira Blakaj dhe Bjeshkë Guri, libër ky i cili për herë të parë shpalos iniciativën për mbledhjen e simboleve të ëndrrave dhe praktikave të interpretimit të tyre sipas modelit tradicional në Kosovë, me ç’rast dje u promovua në ambientet e Bibliotekës Kombëtare të Kosovës, shkruan KultPlus.

Në hapësirën ku edhe u promovua libri, të vendosura ishin edhe kopjet e librit të cilat rrëmbenin vëmendjen e të pranishmëve me dizajnin dhe afishet e realizuara, duke përgatitur kështu audiencën për një diskutim që ndonëse flet për botën e ëndrrave dhe jo vetëm, është ngjallur edhe një interesim për të hyrë thellësisht në kuptimin kyç të ëndrrave, përmbajtjes dhe interpretimit të tyre në kudër të individit apo kolektivit.

‘Katalogu i Andrrave’ sjell për herë të parë një indeks me kategori, simbole, interpretime, praktika, intervista, teori dhe përvoja të ndryshme lidhur më ëndrrat në një pikëpamje etnografike, antropologjike dhe psikanalitike, me ç’rast dëshmohet rëndësia e modelit tradicional që fillon qysh nga antikiteti e deri më sot, ku trashëgimia kulturore shpirtërore shqiptare përfaqësohet përmes simboleve dhe përfshirjes së dokeve, zakoneve dhe pikëpamjeve të shoqërisë sonë shqiptare.

Kështu nisi edhe diskutimi ku pjesë e panelit ishin dy autoret: Iliriana Lira Blakaj dhe Bjeshka Guri si dhe profesori Dr. Arsim Canolli dhe ilustratorja Urtina Hoxha.

Fillimisht, autorja Iliriana Blakaj tregoi se si ka lindur ideja për të krijuar një libër të një konteksti të tillë.

“Ideja ka lindur nga një zhvillim i punimit të temës së diplomës në master ku ëndrrat kanë qenë një temë periferike që janë mbledh përgjatë atij studimi ku vërejta që mungon një studim etnografik, antropologjik, detar e të tjera. Kështu, dola në terren për ti mbledhur një nga një këto simbole dhe interpretimet e tyre të njëjta”, ka theksuar Blakaj për të pranishmit.

Sipas saj, ky libër është një dokumentim i simboleve dhe interpretimeve të tyre, dhe një studim i vogël antropologjik sepse siç ka theksuar tutje ajo, ëndrrat dhe antropologjia shfaqen gjithmonë përmes një prizmi i cili ndërlidh ëndrrat me sensin e vetvetes ku shoqëria apo individi cilëson veten që pason në një pretendim jo gjithmonë të saktë.

“Ëndrrat nuk janë vetëm një akt imagjinativ ku personi mendon një simbol dhe e interpreton atë por është mbajtëse e një kulture, prandaj edhe mund të studiohet dhe kuptohet pozita, rolet dhe statuset shoqërore si dhe aktet imagjinative si: loja, ekzistenca, realiteti, jeta dhe vdekja”, theksoi tutje ajo.

Për Blakajn, ky katalog përmban një indeks apo listë të simboleve për të zbuluar diçka në lidhje me shqiptarët dhe përgjatë analizës së saj, siç ka treguar ajo, ka vërejtur se indeksi i përket një jehone antike ku interpretimi i ëndrrave i përngjan edhe kohës së lashtë si p.sh Egjipti, me ç’rast po përsëritet skema e njejtë qysh nga antikiteti.

“Simbolika e ëndrrave në kulturën shqiptare dhe përjetimi i tyre është trajtuar edhe nga Abdonat Kurti ku ai trajton ëndrrat në një mënyrë të shpejtë duke i cilësuar si të pa rëndësishme për tu trajtuar tutje por që puna e tij flet për komunitetin e Dukagjinit në Shqipëri. Kurse Revista Leka, dokumenton një trajtim të gjatë ku portretizohet kozmologjia e shoqërisë shqiptare”, përfundoi Blakaj.

Ndërsa, profesori Arsim Canolli foli rreth rëndësisë së një studimi të tillë ku tregoi për tre aspektet kryesore të këtij libri dhe punës etnografike që është vlerësuar si një hyrje studimore e veçantë që sjell freski në studimet etnologjike dhe antropologjike.

“Është një hyrje studimore që ëndrrat i sjell për herë të parë në interpretim, analizë, shqyrtim, krahasim dhe teori antropologjike. Ky libër pra ka një peshë si studim serioz antropologjik ku puna etnografike në terren ka qenë sfiduese sepse edhe pse ekziston një skemë e vogël pa njohuri të autorit, kjo punë e vërteton skemën në vitin 1937”, potencoi Canolli.

Sipas tij, simbolet në ëndrrat tona në kohërat e hershme janë pak a shumë të njëjta si sot. Prandaj, intervistat, puna në terren, bashkëbisedimet prej Medvegjës në Junik e prej Gjilanit në Istog deri në diasporë, Canolli tregoi të jenë pikërisht këto elementet kyçe në këtë katalog.

“Evidentimi i modelit tradicional të interpretimit të ëndrrave, bartja e modelit tradicional të intergjykimi si një mbijetesë qysh nga antika e deri më sot dhe guximi i autores në kuadër të teorive, janë pesha dhe fuqia e këtij studimi”, përfundoi Canolli.

Po ashtu, bashkë autorja e librit, Bjeshkë Guri shpalosi punën e terrenit të tyre dhe mendimeve të ndryshme të interpretimit të intervistuarve.

“Paslufta e ka sjell një valle të individualizimit pasi që para luftës ka mbizotëruar një mentalitet fisnor ku privatja nuk ka qenë e elaboruar. Puna jonë në terren ka shpalosur rrëfimin e të intervistuarve rreth përshkrimit të simboleve ndaj kohës së kaluar ku ata iu referoheshin si një model i ndodhive të kaluara”, thotë Guri.

Sipas saj, personat deri në moshën 25 vjeçare në kujtesën e tyre e kanë pasur kur gjyshërit e tyre janë referuar modelit tradicional. Prandaj, vegëza linguistike që shërben për të studiuar fenomenologjinë e përvojës së ëndrrave, theksoi ajo tutje se ka të bëjë me faktin që çdo ëndërr fillon me fjalët: ‘kom pa andërr’ ose ‘e pash një andërr’.

“Shumica e simboleve të kafshëve janë negative në një anë duke portretizuar të keqen prandaj na dhuron një përshtypje se ende jemi shumë të ndrojtur me njëri-tjetrin dhe e shpërfaqim këtë model kur bëhet fjalë për kafshët”, përfundoi Guri.

Për dizajnin dhe ilustrimet e kopertinës së këtij libri, kanë punuar Urtina Hoxha dhe Elvira Thaçi.

Kopertina e këtij libri portretizon minjt si model tradicional përfaqësues dhe kuptimin se brengat, humbja dhe e keqja janë trauma dhe konflikte të brendshme por që të cilat kanë një potencial të pa shtershëm dhe njerëzit mund të arrijnë të bëhen më të mirë duke zgjedhur pyetjet e brendshme ekzistenciale. Për autoren pa ‘miun’ brenda nesh, nuk ekziston një përgjigje në jetën tonë. Prandaj, rreth punës së ilustrimit dhe dizajnit foli edhe njëra nga ilustratoret, Urtina Hoxha.

“Së pari e kemi pasur një inspirim nga rikthimi i interpretimit të më të moshuarve për vizatimet dhe ilustrimet që ndodhen brenda. Pastaj, dizajni dhe faqosja është menduar të jetë më klasik që të ketë një ndjenjë të librave të asaj kohe ku prindërit ose gjyshërit tanë janë rritur”, thotë Hoxha.

Sipas saj, kur është filluar të punohet në ilustrime kemi marrë mendime nga njerëzit e tjerë se çfarë mendimi kanë ata rreth ilustrimeve tona ku secili ka pasur mendime të llojllojshme vizuale të interpretimeve. Prandaj, interpretimet e tyre rreth simboleve janë kthyer në realitet përmes këtyre ilustrimeve.

Kështu krejt në fund, ky libër solli një diskutim mbi studimin antropologjik të modelit tradicional të interpretimit të ëndrrave në Kosovë, ku dëgjuesi hyri në botën e brendshme dhe të jashtme të pikëpamjeve që dallonin nga njëra-tjetra por edhe vegëzat e tyre mbesin për po të njëjtën rrënjë; ëndrrën.

Ky projekt është realizuar në kuadër të platformës Heritage Space e cila implementohet nga CHWB Kosova dhe financohet nga Qeveria Suedeze. / KultPlus.com