Nga Hysen Matoshi

Mr. Bislim Pireva, Dhuna shekullore në Gallap 2, botoi Asociacioni për Zhvillimin e Gallapit, Prishtinë, 2014.

Ka pasur studiues të së kaluarës sonë, të cilët nuk janë mjaftuar me dimensionin aksiomatik që kanë marrë konstatimet lidhur me dhunën shekullore serbe ndaj shqiptarëve. Faktin tashmë të pranuar botërisht (madje edhe në qarqe të cilat nuk rrezatojnë me ndonjë përcaktim të drejtë ndaj të vërtetës shkencore) ka pasur autorë që janë përpjekur ta përforcojnë vazhdimisht me të dhëna dokumentare, me nxjerrjen në dritë të burimeve të panjohura arkivore, me qëmtimin e bazës së gjerë të literaturës në plan kombëtar e ndërkombëtar, me interpretimin e duhur metodologjik e shkencor të tyre dhe veçmas me vjeljen e kujtesës sonë historike lidhur me ngjarje, jehona e të cilave është ende prezente në hapësirën tonë deri në ditët e sotme.

Qëndrimi paragjykues ndaj asaj që njihet si histori orale ka bërë që një gamë e gjerë të dhënash të mos trajtohen si të mirëfillta, si të verifikueshme dhe të qëndrueshme në raport me burimet e tjera historiografike. Me këtë nuk dua të them se kujtesa historike mund ta zëvendësojë lëndën arkivore, por e them me bindjen e plotë se edhe kujtesa kolektive e ka hisen e saj në të shkruarit e historisë. Fakti se si është ruajtur, se si është transmetuar, se si ka arritur deri në ditët e sotme, mund edhe ta shtrojë për diskutim çështjen e saktësisë faktografike, që lidhet me kohë ndodhjen, ose me përmasat reale të ngjarjes, por në asnjë rast nuk mund të lihet anash karakteri i saj sintetizues, që nxjerr në pah esencën e fakteve historike. Kujtesa historike e trevës së Gallapit saktëson, në mënyrë aksiomatike, esencën e materies së trajtuar: ekzistimin e vazhdueshëm të dhunës shekullore serbe, kuptohet pa pretenduar se çdo trajtë, ose çdo viktimë e saj,të jetë faktuar në vëllimet e punës disavjeçare të Bislim Pirevës, njohësit më të kompletuar të së kaluarës së Gallapit, qoftë si material burimor arkivor e i literaturës, qoftë si kujtesë e transmetuar nga brezi në brez.

Studiues me interesime të gjera

Studiues me interesime të gjera albanologjike nga fusha e gjuhësisë, saktësisht dialektologjisë, ku shfaqet si autor që studion një të folme të Gallapit, atë të Jabllanicës së Epërme, pastaj nga fusha e leksikologjisë, si autor fjalorësh, autor i dy monografive për historikun e arsimit shqip të trevës së Medvegjës dhe të trevës së Tygjecit, zë kundërshtues ndaj të pavërtetave që thuhen për shqiptarët, tani së fundmi edhe autor i një libri polemizues me tezat e vjetruara e falsifikuese të historiografisë serbe, por edhe mbledhës dhe botues i trashëgimisë folklorike të Malësisë së Dardanës i monografive e shkrimeve për çështje të ndryshme të trevës, të arsimit, të kulturës etj., Bislim Pireva i ka hyrë realizimit të projektit më madhor të të gjithë veprimtarisë së tij intelektuale e profesionale që lidhet me të kaluarën e dhimbshme të Gallapit, njërës ndër krahinat etnografike shqiptare, e cila pati fatin të përballej me dhunën e pandalshme shekullore që vinte nga ambiciet serbe për të mbizotëruar në këtë hapësirë etnike shqiptare.

Përmasat e pësimeve të drejtpërdrejta, por edhe të atyre indirekte, dhe vijueshmëria konstante e kësaj dhune e kanë tërhequr vëmendjen e autorit, i cili ka filluar, para shumë vitesh, të mbledhë të dhënat nga kujtesa e banorëve të moshuar, për të ndërtuar prej tyre versionin që ishte përjetuar për më shumë se një shekull histori. Fillimisht, autori ynë më 2010, botoi vëllimin e parë, në të cilin gjetën vend të dhënat për dhunën serbe të ushtruar mbi shqiptarët e katër fshatrave që u ndodhën në vijën e parë të mbrojtjes nga mësymjet serbe për të depërtuar në territorin e Kosovës së sotme, përkatësisht të dhënat për të vrarët, të burgosurit dhe të dëbuarit nga vatrat stërgjyshore të banorëve të fshatrave Tygjec, Svircë, Gmicë dhe Zajqec. Numri i të vrarëve vetëm nga këto fshatra për periudhën e pushtimit, sipas të dhënave të mbledhura, ishte 241 sish. Historitë zyrtare nuk e njohin përmasën e kësaj tragjedie: nuk e njihnin dje, e besa nuk e njohin as sot. Kjo për faktin se shpesh janë shkruar nën diktatin censurës të politikës sllavo-komuniste, por edhe nën ndikimin e konstatimeve të njëanshme të historiografisë zyrtare serbe.

Plaga e dytë e Gallapit

Vëllimi i dytë i projektit “Dhuna shekullore në Gallap” është në vazhdën e prezantimit të të dhënave të këtij krahu tematik, të mbledhura nga më se 40 fshatra të tjera të Gallapit, në një shtrirje të disa komunave, duke filluar nga Prishtina, për të vijuar me Gjilanin, Artanën, Dardanën, Bujanocin dhe Medvegjën. Një terren i gjerë, krahas një hapësire kohore me një shtrirje përtejshekullore, nuk kanë qenë pengesë e pakalueshme që Bislim Pireva të sigurojë të dhëna edhe për 832 shqiptarë të tjerë, jetët e të cilëve u shuan në ndërmarrjet vrastare të pushtuesve serbë.

Përgjithësisht, në të dy vëllimet e deritanishme, autori ka siguruar të dhëna për 1073 shqiptarë të kësaj treve, të cilët në një hark kohor prej më shumë se një shekulli, ose janë ekzekutuar si robër dhe popullsi e pambrojtur nga ekspeditat ndëshkuese serbe, ose kanë rënë në përballje me to, duke mbrojtur kufirin e atdheut etnik. Me këtë rast, gjithsesi, duhet theksuar edhe faktin se një numër i konsiderueshëm i tyre kanë përfunduar si të zhdukur, pa mbetur prapa tyre as edhe një gjurmë fizike. E vetmja gjurmë që kishte mbetur prej tyre ishte kujtesa e familjarëve dhe e bashkëvendësve, një kujtesë plot dhimbje e mallëngjim. Mbi bazën e saj,autori Bislim Pireva ua ka ngritur, le të themi, një lapidar të vogël, por shumë vezullues në ndërgjegjen tonë, një gjurmë të patretshme, e cila, brezat e ardhshëm të studiuesve tanë mund t’i shpjerë edhe në rrugën e kërkimit të faktografisë dokumentare arkivore.

Dimensioni i dhunës së pushtuesit nuk ka të bëjë vetëm me jetët e shuara të shqiptarëve të kësaj treve. Në përmasa edhe më të gjera dhuna shfaqet nëpërmjet torturave fizike e psikike, keqtrajtimeve të rënda e burgosjes, deri te dëbimet masive për në Turqi dhe vise të tjera shqiptare, gjithnjë me qëllimin që potenciali rezistues kombëtar shqiptar në Gallap të dobësohej, të thyhej kjo barrierë kompakte etnike që ishte bërë pengesë e sllavizmit të Kosovës. Prandaj, autori me kujdes të madh ka mbledhur të dhëna për zhvendosjen e popullsisë dhe për llojetë tjera të dhunës. Këto metoda aplikoheshin nga organet shtetërore serbe qëllimisht, si zëvendësim për vrasjet, ngase jo rrallë fati i të keqtrajtuarve ose i të burgosurve bënte më shumë efekt dekurajues popullsia vendëse, madje më shumë edhe se vetë vrasjet ndaj saj. Autori e ka identifikuar qëllimin themelor të kësaj dhune të zbatuar në vijimësi nga Serbia, që mund të përmblidhet në sintagmën: sundimi i tokave shqiptare, por gjithsesi pa shqiptarë.

Secili prej nesh ka një qëllim jetësor, ka një formulë me të cilën e drejton jetën e vet. Formula jetësore e Bislim Pirevës është puna e pandalshme për të dëshmuar historinë e pësimeve të trevës së Gallapit nën dhunën e egër e sistematike serbe. Kjo punë e deritashme e tij dhe e ndonjë autori tjetër, sikundër është fjala vjen Ramadan Ibrahimi, i cili gjithashtu ka bërë një punë të mirë në këtë drejtim, është rezultat i përcaktimit jetësor dhe i vullnetit sakrifikues, i realizuar pa ndonjë mbështetje të duhur dhe pothuajse pa asnjë mbështetje institucionale. Është koha e fundit që kapacitetet e këtilla të mbështeten për ta njohur më mirë të djeshmen tonë, për ta ndërtuar më mirë të sotmen tonë dhe për të ecur më të sigurt në projektin tonë të ardhmërisë si një komb i lirë.

Ky tekst është lexuar në përurimin e njërit ndër librat e fundit të mr. Bislim Pirevës. Publikohet si homazh nga Hysen Matoshi, për ndarjen e tij nga jeta. / KultPlus.com