Nga Adil Olluri

Me shkrimtarin slloven dhe mikun tim, Jurij Hudolin, përpos letërsisë më ka lidhur edhe një sensibilitet që ai ka karshi problemeve humane, me të cilat përballen njerëzit e sotëm, qoftë në Kosovë, qoftë në Slloveni. Andaj, mezi prisja ta lexoja një roman të tij të përkthyer në gjuhën shqipe, ani pse kisha lexuar pjesë a fragmente nga proza e tij, të prezantuar nga ai në festivalin e letërsisë “Polip” dhe në aktivitete të ndryshme letrare në Prishtinë. Miku im Jurij e do shumë vendin tonë dhe ka një simpati të veçantë, andaj ai është i prirë që të vijë pa asnjë përtesë në qytetin tonë.
Përkthimi dhe botimi i romanit të tij “Thjeshtri” në gjuhën shqipe ishte një lajm i mirë për të gjithë ne miqtë e tij shqiptarë që e njihnim Jurij Hudolinin dhe besonim në cilësitë e tij artistike. Para se të flas për këtë roman, do të dëshiroja që edhe romani tjetër i tij “Trst via Ljubljana” të jetë i përkthyer në gjuhën tonë, meqë botimi i tij ka ngjallur një interesim të madh në opinionin kulturor slloven.

“Thjeshtrin” në gjuhën tonë e solli Nikollë Berishaj, një përkthyes i palodhshëm, i cili e shqipëroi edhe romanin “Nekropoli” të Boris Pahorit, veprën e Drago Jançarit, atë të Milan Daklevas e shumë vepra të tjera, duke shndërruar në përkthyesin kryesor të letërsisë sllovene në gjuhën shqipe.

Ky roman i Jurij Hudolinit ka një linearitet narrativ, ku ajo që shihet dhe ndodh merr zhvillim evolutiv, duke pasur zhvillim të natyrshëm nga fillimi deri në klimaksin dramatik. Pra, nuk kemi të bëjmë me eksperimentime të panevojshme formash e stilesh letrare, të prirë nga njohuritë teorike rreth formacioneve letrare, por kemi një krijim romanësor që si pikë të tij esenciale e ka rrëfimin bazik, rrëfimin origjinar. Këtë roman e karakterizon narracioni dinamik që i jep dramacitet asaj që ndodh në të. Pra, nuk kemi situata e përshkrime të stërzgjatura që do ta mundonin lexuesin. Zhvillimi i shpejtë në një ambient minimalist (thuajse e tërë ngjarja zhvillohet në shtëpinë dhe kafe-barin në një fshat periferik, që quhet Panula), është një shenjë se kemi të bëjmë me një prozator, që përpos të tjerash, ka një imagjinatë të bujshme.

Loris Çivitko, Benjamin Zakarshjeku dhe nëna e tij, Ingridi, janë tre personazhet që e përbëjnë boshtin e rrëfimit,
rreth të cilëve ndërtohen të gjitha situatat në këtë roman. Ingridi ndahet nga burri i saj i parë, slloveni Valter Zakarshjek, i cili ishte alkoolist dhe nuk kujdesej aq shumë për familjen. Por, ky rezulton të mbetet problemi më i vogël në jetën e vështirë të Ingridit, që besonte në dashurinë dhe idilin familjar, deri në atë pikë sa nuk mund të merret me mend. Ky naivitet atë e shpie në kurthin e Loris Çivitkos, një tregtar i vogël dhe një fshatar kroat, i cili i premton asaj atë që synonte. Ajo e mori me vete Benjaminin dhe nga Ljublana u zhvendos në fshatin kroat, Panula, që gjendej në pjesën kroate të Istrës, jo shumë larg qytetit të Pula-s. Lorisit i interesonte vetëm ta kishte një trashëgimtar nga gjaku i tij dhe deri në lindjen e Frederikut të vogël, nuk sillej edhe aq keq me gruan e tij të ri dhe me thjeshtrin e tij, Benjaminim. Pas kësaj filloi ferri i vërtetë për këta dy të fundit. Tortura e vazhdueshme psikologjike ishte më e pakta që e ushtronte ndaj tyre, meqë sa herë që i jepej rasti i dhunonte fizikisht, duke i rrahur edhe për më të voglin shkak. Dhuna ndaj tyre eskalonte çdo ditë e më shumë, deri në tentimin për ta mbyllur Ingridin në çmendinë dhe për ta vrarë Benjaminin. Lorisi, përpos i dhunshëm, ishte edhe tip psikopatik, meqë vazhdimisht frikësohej se thjeshtri i tij mund t’ia merrte pasurinë, çdoherë dyshonte në të, ndërsa Ingridin e trajtonte vetëm si skllave të pavlerë, që nuk meritonte më asgjë, meqë e kishte realizuar qëllimin pse ishte martuar me të, lindjen e djalit, Frederikut. Përkundër rrahjeve të vazhdueshme, Ingridi sërish besonte se Lorisi do të kthehej një ditë në gjendjen e tij të mëparshme dhe do të realizohej ai idili i ëndërruar i familjes së përkryer. Ndërkaq, frikë-respekti fillestar i Benjaminit për Lorisin më vonë do të zbehej krejtësisht, ngaqë me t’u rritur ai do t’i kuptonte gjërat. Shikuar në këtë aspekt, secili mund të hamendësojë se fabula e këtij romani është e thjeshtë, por është thellësia e portretizimit të personazheve dhe karaktereve të tyre ajo që e bën të veçantë këtë krijim narrativ të Jurij Hudolinit. Andaj, mund të themi se ky autor ia bën një zbërthim të hollësishëm karaktereve të romanit të tij, duke e trajtuar dramën e tyre të brendshme dhe të jashtme, përjetimet dhe ëndërrimet e tyre.

“Thjeshtri” është një dramë familjare, më mirë të themi një tragjedi familjare e zakarshjekëve, që gjatë leximit na bën të bashkëndjejmë me fatin dhe pafajësinë e tyre. Është një rrëfim që na mbanë pezull dhe na bënë kureshtarë të vazhdueshëm për atë se ç’do të mund t’ju ndodh personazheve tona në situatat dhe kapitujt e ardhshëm. Andaj, kjo është cilësia e një letërsie të mirë, që të mbanë pezull dhe të shqetëson, duke të bërë që të parashtrosh pyetje për njeriun dhe njerëzoren.

Duke e njohur dhe duke e pasur mik Jurij Hudolinin, pa hamendje mund të them se gjërat për të cilat flet e shkruan ai në këtë roman janë shqetësime të tij njerëzore. Ai shkruan për ato gjëra që e shqetësojnë, duke qenë i vërtetë dhe i sinqertë në shpalimin e emocioneve që dalin brenda tekstit. Pak a shumë tema të tilla kemi diskutuar së bashku gjatë kohës sa ishte në Prishtinë. Dhe kjo më bëri përshtypje, meqë ai nuk shkruan për gjëra që nuk i ndjen. /KultPlus.com