Shkruan: Donika Hoti

Edhe pse shumë i ri nga mosha, u rreshtua në anën e LNÇ-së dhe aleancës antifasishte. Ngjarjet e mëdha politike, veçanërisht ato të vitit 1981, e këndej, bënë që pikëpamjet dhe qëndrimet e tij politike gjithnjë e më tepër të marrin formën e pikëpamjes së social-demokracisë moderne perëndimore.

Në fund të viteve të 50-ta dhe në fillim të viteve të 60-ta punoi si profesor i shkollave të mesme të Gjakovës dhe Prishtinës, ndërsa më vonë gazetar dhe redaktor i politikës së jashtme në gazetën “Rilindja”.

Ishte themelues i Degës së Sociologjisë dhe të Filozofisë në Fakultetin Filozofik dhe i Institutit të Sociologjisë të këtij Fakulteti. Studiues i Partive dhe Grupeve Politike në Kosovë dhe mëtej.

Njëri ndër zërat më të fuqishëm që iu kundërvye politikës së turqizmit të shqiptarëve.

Ideatori i mbajtës së Referendumit Gjithëpopullorë për Pavarësinë e Kosovës, i cili u mbajtë me 26 deri 30 shtator në vitin 1991. Organizim ky i mbajtur mbi deklarimin e vullnetit të qytetarëve të Kosovës, ku për qëllim pati shpalljen e Kosovës, si “shtet sovran dhe i pavarur” në kuadër të ish-Jugosllavisë.

Në vitin 1993 u zgjodh anëtar i korrespodent, ndërsa nga viti 1996 anëtar i rregullt i Akademisë së Shkencave dhe të Arteve të Kosovës. Akademik Fehmi Agani ishte bartës i shumë dekoratave, ndër të cilat edhe i Dekoratës “Urdhri i Lartë i Skënderbeg”, me të cilën e dekoroi presidenti i Republikës së Shqipërisë dhe “Urdhri i Lidhjes së Prizrenit”, me të cilën e ka dekoruar kryetari i Kosovës.

Fehmi Agani u vra afër Lipjanit nga forcat ushtarake e policore me 6 maj të vitit 1999.

Me 6 maj të vitit 1999, akademiku Agani së bashku me familjen e tij, tentoi ta linte Kosovën me tren. Në kufirin me Maqedoninë, treni u kthye mbrapsht. Dikur afër Fushë Kosovës, policia ndaloi trenin dhe urdhëroi të zbrisnin të gjithë. Dëshmitë të ndryshme të botuara në shtyp thonë se Fehmi Agani u mor ose në një autobus së bashku me burra të tjerë shqiptarë ose i vetëm me policët brenda një makine private.

Kufoma e tij u gjend të nesërmen buzë një rruge gjithë baltë, pranë Lipjanit. Qeveria serbe ngriti pretendimin se z.Agani është vrarë nga UÇK-ja, në mënyrë që ta pengonin të luanin rolin e negociatorit midis presidentit Rugovës dhe qeverisë sërbe.

Në vitin 2002, për nder të 70 vjetorit të lindjes së tij, Shtëpija Botuese “Dukagjini” botoi tetë (8) vepra shkencore.

Ndërsa, për nder të pesë (5) vjetorit të vrasjes së tij nga ana e kryetarit të Kosovës z.Rugova shpallet “Heroi i Kosovës”.

Veprimtaria e akademikut Fehmi Aganit mbetët një testament për kohën dhe shumë breza që do të vijnë, ndërsa emri i tij do të kujtohet gjithmonë si njëri ndër figurat që dhënë kontribut për gurthemelin e shtetit të Kosovës.

Kush ishte akademik Fehmi Agani? Fehmi Agani u lind me 23 janar të vitit 1932 në qytetin e Gjakovës. Familja e tij njihej me mbiemrin Mullagani, të cilën ishin me prejardhje nga Plava e Malit të Zi. Familja Mullagani janë vendosur në Gjakovë gjatë luftërave në kohën e Turqisë. I ati i tij ishte imam në Rahovec, ndërsa xhaxhi i tij Bajrami ishte vendosur në Gjakovë. Shkollimin fillorë e përfundoi në qytetin e Gjakovës, ndërsa shkollimin e mesëm e përfundoi në qytetin e Prishtinës. Studimet në degën e Filozofisë i mbaroi në Universitetin e Beogradit. Studimet e pasuniversitare i përfundoi në degën e Shkencave Politike në Universitetin e Beogradit, duke marrë gradën shkencore Magjistër i Shkencave Politike, ku diplomoi me tezën “Pjesëmarrja e punëtorëve në procesin e vendimmarrjes në Gjermani” në vitin 1965. Gradën shkencor të doktoraturës në shkencën e Sociologjisë e mori në Fakultetin Filozofik në Universitetin e Prishtinës në vitin 1973, duke e mbrojtur me sukses të lartë tezën “Partitë dhe grupet politike në Shqipëri gjatë Luftës së Dytë Botërore”. Në vitin 1951, iu kundërvye politikës së turqizimit të shqiptarëve dhe për herë të pare u konfrontua me Partinë Komuniste Jugoslllave (PKJ). Arsyeja ishte se figura e Fehmi Aganit ishte kundër shpërnguljes së popullësisë shqiptare në Turqi.

Në vitin 1967, u zgjodh drejtor themelues i Institutit Albanologjik të Prishtinës. Më vonë u zgjodh prodekan dhe dekan i Fakultetit Filozofik të Universitetit të Prishtinës të Institutit të Sociologjisë të këtij fakulteti. Ishte kryeredaktor i revistave “Studia Humanistica” dhe “Thema”. Në vitin 1978 mori Shpërblimin e Dhjetorit për studimet e tij shkencore.

Angazhimi i tij intelektual në pranimin në punë sa më shumë kuadrove shqiptarë, që të ligjëronin në gjuhën shqipe dhe qëllimi i tij u arrit, duke shtuar numrin e pedagogëve dhe duhe hapur edhe degë të tjera në Universitetin e Prishtinës.

Polemikat me profesorët serbë ishin të mëdha, mirëpo kontributi i akademikut Fehmi Agani dhe bashkëpunëtorëve të tij këmbëngulnin që të shtohen edhe numri i studentëve dhe profesorëve.

Akademik Fehmi Agani përveç punës si profesor në fakultetet merrej në mënyrë aktive edhe me punë politike, duke u angazhuar pa u lodhur për promovimin e kombiit dhe për arritjen e statusit të Republikës së Kosovës.

Kjo idejë dhe angazhimi i tij bëri që sërbët të hyjnë në konfrontim dhe që nga viti 1968 e kishin vënë në listen e zezë për ta likuiduar. Kjo u nxjorrë si argument edhe në gjykimin e bërë të disa shqiptarëve, se gjoja kishin tentuar ta djegin separacionin.

Urrejtja serbe ndaj akademikut Fehmi Aganit u rrit edhe më shumë kur ai ishte anëtar i Komisionit të Serbisë për Shpërblimin e AVNOJ-it, kur u propozua që ky çmim t’i ndahej Çubriloviçit. Këtë propozim e kundërshtoi ashpër dhe me argumente të pamohueshme ky propozim për Çubriloviçit nuk kaloi fare.

Akademik Fehmi Agani pati një angazhim të madh edhe në aspektin e krijimit të bashkëpunimit me Shqipërinë në fushën e arsimit, kulturës. Ishte periudha kohore kur nga Republika e Shqipërisë vinin të mbanin ligjerata në Universitetin e Prishtinës shumë pedagogë nga Shqipëria. Organizmi dhe mbajtja e simpoziumit për pesëqind (500) vjetorin e vdekjes së heroit Gjergj Kastrioti – Skënderbeut në Prishtinë, erdhën shumë personalitete të shkencës dhe kulturës nga Shqipëria në krye Aleks Budën bëri një jehonë të madhe.

Në fillim të viteve të 80-ta, profesor Fehmi Agani u shpallë “Persona Non-Grada” nga Universiteti i Prishtinës dhe pasi e nxjerrin nga partia me propozim të dekanit sërb, që kishte qenë student i tij, ia nënshkruan vendimin për largimin nga puna, kështu filloi procesi i diferencimiit në Kosovë. Kjo erdhi për shkak të mos pajtimeve në vlerësimin dhe qëndrimet politike ndaj demonstratave dhe çështjes shqiptare në Jugosllavinë e atëhershme ishin nën trysni të përhershme politike, ndërsa në vitin 1984, iu mor e drejta të ligjëronte.  

Në vitin 1990 filluan përgaditjet për themelimin e Lidhjes Demokratike të Kosovës, në atë kohë akademiku Fehmi Agani kishte dalë në pension, pasi Serbia e zvogëloi buxhetin për arsimin e lartë të Kosovës.

Ishte nënkryetar i Lidhjes Demokratike të Kosovës dhe njëri ndër figurat kryesore në hartimin e dokumenteve të rëndësishme për Kosovën dhe deputet i Kuvendit të Republikës së Kosovës pas miratimit të Kushtetutës Kaçanikut nga viti 1992 deri 1998.

Pas zgjedhjes së kuadrove drejtues të LDK-së, u mbajtë edhe kongresi i parë, ku si nënkryetar i Partisë u zgjodh Fehmi Agani dhe në post qëndroi të tetë (8) vjet rradhazi dhe puna e tij kryesore ishte internacionalizmit i çështjes së Kosovës.

Si njihej kontributi dhe veprimtaria e tij politike e akademikut Fehmi Aganit? Veprimtaria intelektuale kishte filluar para mbajtës së Plenumit të Brioneve, që shënoi kthesë në zhvillimet politike në ish-Jugosllavi dhe sidomos në Kosovë. Gjurmët e angazhimit të tij hetohen në disa drejtime teorike dhe praktike, një veprimtari që e mëshiron teorinë dhe praktikën dhe bën të pamundshëm ndarjen e tyre. Veprimtaria e tij njihet në drejtim politik në kërkimin e rrugëve për përparimin institucional të këtyre të drejtave, kërkesave juridike dhe kushtetutese për avancimin e statusit të Kosovës në kuadër të Jugosllavisë në vitin 1967. Kontributi i tij njihej në avancimin e Shkollave të Larta dhe në degët e Fakulteteve të Universitetit të Prishtinës në organizimin e ligjërimit të plotë në gjuhën shqipe. Një kontribut të jashtëzakonshëm e ka dhënë në përpilimin e dokumenteve të rëndësishme për lëvizjen politike në Kosovë në dekadën e fundit, sidomos në hartimin e atyre dokumenteve që kanë edhe vlerë ndërkombëtare. Kontributi i tij i jashtëzakonshëm njihej pas viteve të 90-ta, ku ndër të cilat duhet veçohet ngjarjet, si: “Deklarata e 2 korrikut 1990”, “Kushtetuta e Kaçanikut” dhe “Referendumin Gjithëpopullorë për Pavarësi” dhe ndërtimin e institucioneve të Kosovës, të cilat hapen mundësinë e mbajtjeve të zgjedhjeve presidenciale dhe parlamentare të vitit 1992.

Aktivitetin e tij politik e filloi si nënkryetar i Lidhjes Demokratik të Kosovës me themelimin e saj me 23 dhjetor të vitit 1989 dhe figura e tij bëhet ndër kryesoret në hartimin e dokumenteve të rëndësishme për Kosovës, në theks të veçantë në “Referendumin Gjithëpopullorë për Pavarësi”, e mbajtur me 26 deri 30 shtator 1991.

Në vitin 1990 filluan përgatitjet e për themelimin e LDK-së, në atë kohë akademiku Fehmi Agani kishte dalur në pension, pasi që Qeveria e Serbisë e kishte zvogëluar buxhetin për arsimin e lartë në Kosovë.

Pas zgjedhjeve të kuadrove drejtuese të LDK-së, u mbajtë edhe kongresi i parë, ku si nënkryetar i parë i Partisë u zgjodh akademik Fehmi Agani dhe në këtë post qëndroi tetë (8) vjet rradhazi dhe puna e tij kryesore ishte internacionalizimi i çështjes së Kosovës.

Kontributi i tij në politikë njihet gjatë udhëtimit disa herësh në Beograd lidhur me çështjen e financimit të arsimit në gjuhën shqipe në Kosovë. Ndërsa, gjatë takimit me Sllobodan Millosheviçin, i cili pas tri viteve negocime dhe prentendime që në Kosovë të hapen tre (3)       shkolla, dy shkolla fillore dhe një mesme nuk e lejoi këtë. Akademiku Fehmi Agani kishte shpresë dhe ishte për hapjen e shkollave në Kosovë. Mendimi i tij ishte se: “Të fillojmë me pak dhej pastaj gradualisht do vjen numri duke u shtruar”. Mirëpo, më vonë u bind se me Millosheviçin nuk mund të bëhet asgjë. Akademik Fehmi Agani u bregos shumë kur presidenti Ibrahin Rugova shkoi në Beograd, që të bisedojë me Millosheviçin. Kreu i Beogradit i kishte thënë z.Rugovës se “ose eja të bisedojmë, ose do të vrasë”.

Kjo ishte arsyeja kryesore që z.Agani, e shoqëroi presidentin Rugova, ku theksoi se: “Ibrahimi është i ri, edhe nëse gabon ka kohë, kam kohë të përmirësohet, ndërsa unë do të shkoj në Beograd, nuk do të kem kohë, kam kohë më të përmirësohem, lufta i ka këto gjëra”.

Duhet theksuar se Fehmi Agani ishte anëtar i delegacionit në Konferencën e Ndërkombëtare të Rambujës dhe tregoi energji të madhe. Ishte i përkushtuar në ngjarjet e zhvilluar në Kosovë, në theks të veçantë në çdo sukses të arritur të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës.

Pas kthimit të delegacionit të Kosovës në Rambujë, ku ishte anëtar mendimi i tij për Kosovën ishte duke theksuar: “Besoj se e kreva misionin tim në këtë mbledhje. Deri këtu mendoja. Tani u vendos për sulmet e NATO-së mbi Serbinë, tani le ta vazhdojnë tjetër”.

Dëshira e tij e fundit ishte kthimi në botën akademike, duke potencuar se: “Tani do t’u përkushtohem librave të mia, që më kanë mbetën të pa përfunduar. Tani duhet t’u përkushtohem më shumë shkrimeve të mia, pasi ja si po duket edhe shëndeti po më dobësohet”.

Si erdhi vrasja e akademikut Fehmi Aganit? Në një rrethanë të jashtëzakonshme e cila ende nuk është e qartë rreth vrasjes së akademikut Agani nga ana e “Doktrinës së Shenjtë Sërbe”, ai së bashku me rrethin e tij familjar, tentoi ta linte Kosovën për të ikur si në drejtim të Maqedonisë treni fatkeqësisht ishte kthyer mbrapa. Në stacionin e trenit me lokacionin në drejtim të FushëKosovës, policia sërbe e kishte ndalur trenin fatkeqësisht i kishte urdhëruar të gjithë të zbrisnin. Sipas dëshmitarëve okular dhe dëshmive të ndryshme të botuara në shtyp theksojnë se z.Agani ishte marrë me një automobil privat. Kufoma e tij u gjet me 7 maj të vitit 1999 në një buzë të rrugës që ishte mbuluar me baltë, pranë qytezës së Lipjanit. Sipas prentendimeve të qeverisë sërbe z.Agani është vrarë nga Ushtria Çlirimtare e Kosovës në mënyrë që ta pengonin rolin negociuesit që i’a kishte besuar presidenti Rugova me qeverinë sërbe në Konferencën e Rambujës.

Një ditë pas vrasjes së z.Agani bazë një deklaratës të publikuar policia sërbe kishte fajësuar përsëri Ushtrinë Çlirimtare të Kosovës se kinse e ka mbajtur të izoluar për arsyeje ta pengojnë angazhimin e tij në negociatat në mes presidenti Rugova dhe qeverisë së Serbisë.

Cilat ishin titujt shkencorë të akademikut Fehmi Aganit? “Studiues i diplomuar i Filozofisë”, në vitin 1959 në Universitetin e Beogradit, “Magjistër i Shkencave Politike” në vitin 1965 në Universitetin e Beogradit, “Doktor i Shkencave Sociologjike” në vitin 1973 në Fakultetin Filozofik në Prishtinë, profesor i Universitetit të Prishtinës dhe anëtar i Akademisë së Shkencave dhe të Artëve të Kosovës. Gjatë veprimtarisë së tij shkencore ka lënë të botuara shumë studime sociologjike, politikologjike, nëpër periudha të ndryshme në gjuhën shqipe, serbokroate dhe angleze. Ka lënë dorëshkrimin e Monografisë “Partitë dhe grupet politike në Shqipëri gjatë Luftës së Dytë Botërore” dhe shkrimet të tjera. Gjithashtu ka botuar edhe shumë studime, artikuj, trajtesa e polemika në organet ndryshme shkencore, në revista dhe gazeta në gjuhën shqipe dhe në gjuhët të tjera.

Cilat janë veprat e botuar të akademik Fehmi Aganit? “Në rrjedha të mendimit sociologjik”- Një histori e veçantë e mendimit sociologjik. Prishtinë. 1990, “Demokracia, Kombi, Vetëvendosja”, Dukagjini, Pejë, 1994, “Pavarësia – Shpresa dhe Gjasë”, Dukagjni, Pejë, 1999, “Studime sociologjike dhe politikologjike”, ASHAK, Prishtinë, 2008. Në vitin 2002, me rastin e 70 vjetorit të lindjes, Shtëpia botuese “Dukagjini”, botoi Veprat në tetë (8) vëllime, si: Veprat 1: “Në rrjedha të mendimit sociologjik”, Vepra 2: “Për shoqërinë civile”, Vepra 3: “Demokracia, kombi, vetëvendosja”, Vepra 4: “Partitë dhe grupet politike në Shqipëri (1939-1945)”, Vepra 5: “Sindikatat gjermeane dhe shkrime të tjera”, Vepra 6: “Gjuha e dhunës dhe zëri i arsyes”, Vepra 7: “Pavarësia – gjasa dhe shpresë”, Vepra 8: “Intervista, reagime”.  Në vitin 1996, botoi librin “Sociologjia” si bashkëautorë me Dr. Agim Hyseni, botuar nga Enti i Teksteve dhe i Mjeteve Mësimore i Kosovës në Prishtinë dhe i ribotuar në vitin 2001, libër ky është përdorur si tekst bazë për mësimin e lëndës së sociologjisë nëpër shkollat e Kosovës, ndërsa në fund të saj kanë dhënë faksimilet e dorëshkrimit të programit të ri të lëndës së sociologjisë për shkollat e mesme, që e kishte hartuar për të gjallë akademiku Fehmi Agani i gjetur në dokumente të tjera. Veprat e botuara nga Shtëpija Botuese Dukagjini në Pejë në vitin 2002, ka konkretizuar njërin ndër projektet më të rëndësishme në fushën e mendimit sociologjik dhe politik që ka realizuar dikush pas përfundimit të luftës në Kosovë. Në realizimin e veprave të akademik Fehmi Aganit në tetë (8) vëllime me 3261 faqe, i cili është një korpus, punë kolosale që e nderon jo vetëm botuesin, mirëpo përgjithësesi Kosovën dhe hapësirën shqiptare për botimin e korpusit prej tetë veprave kanë dhënë një kontribut rreth përgaditjes dy akademik të Akademisë së Shkencave dhe Artëve të Kosovës akademik Rexhep Ismajli dhe Eqrem Basha.

Me cilat dekorata është shpërblyerë figura e Fehmi Aganit? Figura e Fehmi Aganit është shpërblyerë me shumë dekorata, ndër të cilat janë “Dekorata e Urdhrit të Lartë të Skënderbegut”, me të cilën është dekoruar nga presidenti i Republikës së Shqipërisë Dr. Rexhep Medani me 21 dhjetor të vitit 2001, e dekoroi figurën e Fehmi Aganit me “Gjergj Kastriotin – Skënderbeut”, këtë dekoratë e ka pranuar bashkëshortja znj.Sadije Agani e shoqëruar me djalin e tyre të madh Mentorin dhe kryetarin e Akademisë së Shkencave dhe Artëve të Shqipërisë z.Yll Popa dhe akademikë të tjerë.

Për ndër të pesë (5) vjetorit të vrasjes së akademikut Fehmi Aganit, me 6 maj të vitit 2004 nga ana e kryetarit të Kosovës z.Rugova figura e Fehmi Aganit shpallet “Heroi i Kosovës”.

Për nder të kontributit të tij si profesor dhe akademik tashmë është ngritur edhe shtatorja e tij në oborrin e Fakultetit Filologjisë pranë kampusit të Universitetit të Prishtinës “Hasan Prishtina”. Personaliteti i tij vlerësohet lartë nga çdo qytetarë dhe intelektual i Republikës së Kosovës dhe falë kontributit të tij si drejtori i parë i “Institutit Albanologjik” dhe themeltar i “Fakultetit të Sociologjisë” dhe pjesëmarrës në Konferencën e Rambujës, ku u përcaktua parandalimi i gjenocidit të regjimit të Sllobodan Millosheviçit. Ndërsa, pas viteve të 90-ta ishte pjesëmarrës aktiv në skenën politike në Kosovë. Duhet theksuar se figura e Fehmi Aganit ka dhënë një kontribut të jashtëzakonshëm në organizimin mbi deklarimin e vullnetit të qytetarëve shqiptarë në Kosovë, ku për qëllim pati shpalljen e Kosovës, si “Shtet Sovran dhe i Pavarur” në kuadër të ish-RSFJ-së, i cili u mbajtë në shtator të vitit 1991.

Ky Referendum erdhi si rezultat i Deklaratës së Pavarësisë 2 korrikut 1990 dhe pas miratimit të Kushtetutës së Kaçanikut, e përpiluar nga akademik Gazmend Zajmi, i cili morri mbështetjen nga Iniciativa e Grupit të 241 Intelektualëve të Kosovës, e themeluar menjëherë pas përfundimit të mbajtës së Grevave të Minatorëve të Trepçës në shkurt të vitit 1989.

Referendumi Gjithëpopullorë për Pavarësinë e Kosovës e hapi mundësinë e mbajtës së zgjedhjeve të para parlamentare dhe presidenciale në vitin 1992.

Qeveria e Republikës së Kosovës me datën 6 mars të vitit 2013, morri vendim me Nr.02/118 të themelohet Universiteti Publik i Gjakovës, ndërsa Kuvendi i Republikës së Kosovës e ka ratifikuar këtë vendim me datë 30.05.2013. Universiteti i Gjakovës “Fehmi Agani” ka filluar punën me 1 tetor të vitit 2013 me Fakultetin e Edukimit me program “Parashkollor dhe Fillor”, Fakultetin e Mjekësisë me program “Infermeri dhe Mami” dhe Fakultetin e Filologjisë me programin “Gjuhë dhe Letërsi Angleze” të gjitha këto programe të akredituara nga Agjencia e Akreditimit të Kosovës në prill të vitit 2013.

Duhet theksuar se Universiteti i Gjakovës “Fehmi Agani” është pasues nga Shkolla e Lartë që ka bërë përgaditjen e mësimdhënësve duke filluar nga viti 1958. Qendra e Fakultetit të Edukimit në Gjakovë fillimisht është themeluar si Akademia Pedagogjike me Vendimin e Kuvendit Komunal të Gjakovës me Nr.01-5334/I, të datës 29 korrik të vitit 1967, ndërsa punën e filloi me 1 tetor të vitit 1967./ KultPlus.com