Nga Ibrahim Berisha

Jo secili kujtim personal mund të bëhet histori kolektive. Po krizat e shoqërisë janë raste historike për të personalizuar të kaluarën dhe në emër të saj, për të keqpërdorur të sotmen. Edhe për të shndërruar historinë në histeri.

…

Protagonistët, qofshin ata dëshmitarë të drejtpërdrejtë të ngjarjeve, krijues apo vrojtues të tyre, kur dalin të komunikojnë me publikun, ndërtojnë variantin e vetdëshirueshëm, i cili domosdoshëm, rrëfimtarin e vë në rolin qendror, rreth të cilit duhet të sillet gjithçka. Një tendencë kjo e mundshme për ndryshimin e epiqendrës së ndikimit dhe rolit personal në të kaluarën, për të ndërtuar ndikimin e padiskutueshëm në të sotmen. Ndodhë kështu ndryshimi i roleve historike: personalja e përgjithshmja. Thënë me fjalët e shkrimtarit dhe aktivistit amerikan, James Baldwin, njerëzit janë të robëruar nga historia dhe historia është e robëruar nga ata. Një robëri e dyfishtë kjo që flet për pamundësinë e çlirimit nga mashtrimi i kovertuar në krenari fiktive.

Variantet e zgjedhura për “interpretim” në të tilla rrëfime pasohen me kronologjitë, të cilat përjashtojnë mundësinë për të vërtetuar dëshminë. Evokimi e pragmantizon historinë cilësore, ngase nuk mund të përballojë kriterin e vërtetësisë dokumentare. Të tilla momorime me tepër përngjajnë në miksturë proverbash, legjendash, gojëdhanash dhe afshe romantike, të cilat duan të formojnë kultin dhe mitin e rrëfimitarit apo protagonistit referencial. E kuptueshme, ndërtuesit e historive të tilla, ushqehen me copëza të vogla të të pavërtetave. Pretendohet se gjysmë të vërtetat janë mjet më se i mjafteushëm që i ofrohet publikut. Por, nga kjo nuk duhet pritur falenderimin. Në këtë kontekst, po t’i referohemi Benjamin Franklin, gjysmë e vërteta shpesh është një rrenë e madhe. Është e ditur se për të krijuar promovuar histori, shumë herë fare nuk janë të nevojshme të vërtetat, faktet, argumentat, por rrenat e mëdha dhe lakuriqe.

Kjo pamje është shumë e pranishme, e vërteta, në botimet jo vetëm mbas vitit 1999, si pretendohet shpesh. Personalizmi i historisë strukturoi përmbajtjet kryesore të promovimit dhe propagandimit të liderëve, lidërthëve, personaliteteve strukturore, madje edhe të shumë ngjarjeve “historike”. As në botimin e varianteve të zgjedhura të ngjarjeve dhe proceseve të këtyre decenieve të fundit, tregime plot këto, nuk plotësohet kriteri kritik, ai që është më themelori, në mënyrë që një rrëfim të bëhet i qëndrueshëm, mbase i besueshëm, paraprakisht duke pasur një hulumtim të plotë që mund të vërtetojë e faktojë saktësinë e të publikuares. Kështu publiku në këto vite të fundit ka lexuar e dëgjuar shumë variante për një ngjarje, duke mos mundur asesi ta përcaktojë cilësinë dhe sasinë e kontekstit të së vërtetës. Ky është grepi joshës: Pas historive të vogla a të mëdha, pasojnë fjalët, rrëfimet. Fjala komunikon një kuptim, qofë e shkruar apo e folur, por nuk dmth se ajo është një e shprehur e vërtetë. Njëjtë është edhe me domumentin, që duhet lexuar dhe kuptuar saktësisht. As të gjitha dokumentat nuk thonë të vërteta.

…

Edhe gjithë procesi i decenieve të fundit në Kosovë, krijoi shansin e madh ai që ka diç për të thënë apo ai që dëshiron diç të thotë, të duket në publik me variantin e historinë e interpretimit personal. Të ndodhurat personale paraqiten si ngjarje kolektive. Në këtë frymë shprehur, me mendimin e antropologutRichard Jeninks, e kaluara reflekton individualen si kujtim, ndërsa kolektiven si histori. Do kuptuar se jo secili kujtim mund bëhet histori kolektive.

Është andaj e natyrshme për publikun shqiptar vërshimi i evokimeve, dorëshkrimeve dhe dëshmive, intervistave, vetintervistave etj., të cilat inkorporojnë në mënyrë mekanike fragmente të rrëfimeve, të cilat qëndrojnë ndërmjet synimit mirëkuptues për të glorifikuar diç dhe tendencës nënçmuese për të krijuar iluzion të zgjatur qoftë për veten-autorin qoftë për ngjarjen. Në të tilla rrëfime mund të vërehet se kujtimi kolektiv duket një shfaqje që mbetet në suazat e pos-traumës personale. Ato mund të jenë edhe me përvojat e pakëndshme që nuk pranohen si reale, të ndodhura, por të riorganizuara për të arritur efektin, qoftë edhe përkohësisht. Në të tilla rrëfime, mashtrimi mbulohet me të pavërteta dhe gjysmë të vërtetat, të cilat nuk i beson as vetë subjekti rrëfyes si të vërteta të plota, ndërsa këtë nuk e beson as vetë shkruesi, i cili nuk synon vërtetësinë, por plotësimin e kërkesës së rrëfimtari-kryeprotoganistit për t’u paraqitur në dritën më të madhe. Dmth një hero i papërsëritshëm.

…

E pavërteta publike ka një përvojë solide. Ka pasur shumë histori të ideologjizuara, shpifje e glorifikime personazhesh, data të ndryshuara, mashtrime rrëfimtarësh, fshehje e prerje fotografishë, retushime dhe dizejnime, rishkrime CV-ish, humbje dokumetash e faktesh dhe jo pak madje edhe halucinacione. Rrëfimtarët në këto memorizime nuk paraqiten ata që ishin dhe ashtu siç ishin, me të mirat dhe të këqiat, por si figura perfekte, të pagabueshme dhe lucide. Në rrëfimet e instrumetuara fshehen të gjithë ngjarjet, proceset, të cilat nuk i ndihmojnë ndërtimit të figurës krejtësisht reale të protagonistit kryesor që ngjyroset krejt me të bardhë. Edhe kur nuk ka një “kundërshtar” ai krijohet dhe ngjyroset me më të zezën për të nxjerr pamjen e protagonistit-vetvetës krejt të bardhë. Amputimi e konspiracioni duket sikur përcjell dramën memorizuese.

Në jo pak paraqitje “publicistike” e “fejtonistike” nga protogonistë sporadikë, periferikë, po e mundshme edhe thelbësorë, nuk ofrohen fakte-dokumenta, të cilat janë të vetmit dëshmues të së vërtetës lidhur me një ngjarje, një proces a një person a personalitet. Dokumenti lë mundësinë që të përmbyten të gjitha variantet e zgjedhura të rrëfimtarëve, pavarësisht se në një periudhë krize të opinionit, ai kërkon së paku fjalë të besueshme.

…

Kur vërshojnë glorifikimet dhe kontrakturat mistifikuese personale, është e kutpueshme, se pason heshtja e qasjeve, shkrimeve dhe paraqiteve kritike. Mbase kështu duket të jetë më mirë, qoftë edhe përkohësisht, për t’mos shkatërruar iluzionin e të funksionuarit të paqes publike.

Paraqitjet e tilla në të parë rastësore, por në esencë të paramenduara, natyrisht për një kohë jo të shkurtër, mundësojnë amnistinë keqpërdoruese të së kaluares dhe krijojnë konfuzionin, okupimin mbase edhe burgosjen e realitetit të dikrushëm për nevoja të të sotmes. Kjo e rigjallëron historinë romantike që është shumë e pasur dhe padrejtësisht madje, e mbulon ende jo pak me pluhur historinë reale, kritike, mbetur kjo dukshëm edhe sot e kësaj dite peng i saj. A nuk e ka thënë moti këtë aq thjeshtë filozofi Fridrih Hegel: Historia ka tendencën e përsëritjes: herën e parë si tragjedi, herën e dytë si farsë. E mundur kaq lehtë të vazhdohet të luhet një lojë e tillë humoristike? Mbase po, edhepse e pabesueshme dhe e pajustifikueshme, pikërisht për shkak të përsëritjes së historisë si farsë e krenarisë, ku e vërteta, farsë janë ata që duan të jenë historia vetë. / KultPlus.com