(Gabriel Garsia Marquez: Erdha vetëm për të folur në telefon)

Shkruan: Gentiana Softolli

Një ndër tregimet, pothuaj gati në nivel novele, e cila është cilësuar si tekst antologjik, si për nga zhvillimi tematik, drama e personazheve, thyerjeve narrative, përmbysjet fabulare deri në paradokse është “Erdha vetëm për të folur në telefon”, të cilin provojmë t’i bëjmë një analizë tekstuale, nga niveli tematik, diskursi, modeli narrativ, tipi i narratorit dhe çështje të tjera si perspektivat e ndryshme prej nga rrëfen autori.

Tregimi “Erdha vetëm për të folur në telefon” është pjesë e librit “Dymbëdhjetë tregime pelegrine” të Marquezit dhe në gjuhën shqipe është përkthyer nga Bajram Karabolli.

Në fokus të këtij tregimi vihen përjetimet e Marias, një zonjë 27 vjeçare, e cila di prej nga niset, por jo kur përfundon. Në bazë të dhënave kontekstuale, ky tregim duket se është një hipertekst  mbi një ngjarje reale në Spanjën diktatoriale.

Udhëtimi pasionant drejt izolimit

Tregimi “Erdha për të bërë një telefonatë” nis si një udhëtim pasionant, argëtues e surprizues, e përfundon në një udhëtim dhe izolim tragjik. Ndodh diçka e paparashikuar nga lexuesi, meqë është e papritur edhe nga personazhi, autori narrator bën kthesa të mëdha fabulare, ku fati i personazhit merr udhë tjetër. 

Narratori në këtë tregim është narrator- autor, madje herë-  herë i gjithëdijshëm, i cili arrin që personazhin kryesor ta vendosë nga një situatë, në një tjetër krejtësisht të papritur për lexuesin. Protagoniste në këtë tregim është Maria, kurse antagonistë janë gardianet e spitalit (Herkulina) dhe burri i saj, i cili në fillim na paraqitet si protagonist, por që shpërfytyrohet gjatë rrjedhës së tregimit dhe në fund ndodh paradoksi i madh.

Tregimi në fjalë për nga modeli zhanror, duke qenë i gjatë, me një linjë narrative dhe një fokus fabular, mund të cilësohet edhe si një novelë, sepse ka strukturën, kompozicionin, shumësinë e personazheve anësorë.

 Struktura rrëfimore e këtij tregimi është retrospektive. Situatat dramatike janë ato që nuk na lejojnë të shkëputemi për asnjë çast nga leximi. Nëpërmjet detajeve dhe ndërhyrjeve të kohëpaskohshme narratori na rrëfen përjetime dhe afera intime të protagonistes që na adresojnë drejt një motivi (të dhunshëm) erotik.

 

Diskursi, figura dhe dy paradokse

Diskursi i këtij tregimi fillimisht është psikologjik, por lind pyetja: pse Maria u gjend pikërisht në një spital mendor dhe jo diku tjetër? Kishte ajo, vërtet, nevojë për një trajtim psikologjik?

Mënyra se si autori i ka dhënë kahje tregimit është goxha mistike dhe sigurisht se na bën kurioz. Përveç diskursit psikologjik, ky tregim ka edhe diskurs social, meqë shtjellohet tema e keqtrajtimit dhe abuzimit të femrës dhe e gjithë kjo ndodh në një vend si Spanja, e cili atë kohë udhëhiqej nga një sistem diktatorial, që na bën të dyshojmë edhe për diskurs ideologjik.

Figurat mbizotëruese të këtij tregimi janë metonimia dhe paradoksi. Personazhi kryesor në këtë rast niset për një shfaqje interesante, por që përfundon në çmendinë.

Prandaj, ky tregim në nivel novele strukturohet mbi kërkesën e një telefonate, e cila përmbyset në dy paradokse. Paradoksi i parë, njeriu normal përfundon në godinën e çmendisë. Paradoksi i dytë dhe, pothuaj më i rëndë është neglizhenca dhe heqja dorë e njeriut më të dashur nga personazhja fatkeqe, viktimë e një sistemi totalisht të padrejtë dhe neglizhent.

Mirëpo, më paradoksale janë copëzat për të cilat autori na lë ne që t’i plotësojmë e që mund t’i japin një kahje krejtësisht tjetër tregimit p.sh.; përse Maria hipi në një autobus pa e ditur se ku po e dërgonte? Pse ajo nuk e pyeti askënd se për ku po udhëtonin? Si ajo mundi të flinte në autobus me gjithë problemet që ajo ishte duke i kaluar, dhe a ekzistonte mundësia që gruaja me të cilën Maria ishte ulur në autobus të kishte informacione në lidhje me situatën të cilën ishte futur Maria? Të gjitha këto janë pyetje që ngjallin vërtet dilema në interpretim, por duke qenë Marquezi një mjeshtër i mirë i situatave, lë hapësirë për shumëkuptimësi, dilema dhe madje kah të nisesh dhe ku ta përfundosh interpretimin. 

Kulmi dramatik

Ajo që është diskutuar nëpër rrjete të ndryshme sociale, madje edhe nga kritika akademike, mund të konkludojmë se,  “Erdha vetëm për të folur në telefon” është një hipertekst mbi një ngjarje reale, një novelë në të cilën rrëfehen ndodhitë e Marias, një femër 27 vjeçare me origjinë meksikane, e cila duke u kthyer në shtëpi pas një vizite që i kishte bërë disa familjarëve të saj pëson një dëmtim të makinës ku edhe fillon e gjithë ngjarja.

Situata merr tjetër drejtim kur Maria përfundon në çmendinë vend të cilin as që do ta kishte imagjinuar. Ngjarja bëhet edhe më dramatike kur ndaj saj fillojnë keqtrajtime nga gardianet e spitalit. Pas shumë përpjekjeve arrin që ta njoftojë burrin e saj për gjendjen në të cilën ndodhej, pikë kjo e cila shënon kulminacionin dramatik në tregim kur ai fillon të dyshojë që Maria është vërtet një e çmendur. Me kalimin e kohës thuhet se ajo ishte adaptuar me jetën në çmendinë çka na njofton për fundin tragjik të protagonistes, kështu që edhe njeriu më i afërt i saj, për habi, bindet dhe heq dorë nga mikja e tij e jetës.

Në fund

Me gjithë kthesat dhe misteret e këtij tregimi autori na ka dhuruar një përvojë tejet interesante edhe përkundër fundit tragjik. Njëri prej mesazheve që na ofrohet është mënyra e trajtimit të një femre po prej femrave. Jo të gjithë na duan pa kushte, ndonjëherë egoja mund ndjenjat dhe dashurinë dhe udhëtimet jo gjithmonë përfundojnë ashtu siç ne parashikojmë. Mund të dimë për ku nisemi, por nuk mund të dimë se ku do të përfundojmë. (Autorja është studente e vitit të dytë në Fakultetin e Filologjisë, dega e Gjuhës shqipe