Nga Ibrahim Berisha

Sabit Uka është personalitet që krijoi profil intelektual me shumë punë. Jo me shkrime për të kaluaren duke u dhënë ngjyra utilitare, oportune, ideologjike, për t’u avansuar dhe krijuar status personal të të privilegjuarit, por për të dhënë fakte, argumenta dhe analiza shkencore, kreative, kritike dhe origjinale, me dobi për të sotmen dhe të ardhmen. Fliste gjermanisht, serbisht, anglisht, italisht, turqisht dhe kishte kulturë të gjerë për qytetërimet. Koha nuk e zgjodhi atë, por ai zgjodhi kohën për të hulumtuar thellë dhe gjerësisht një temë të mënjanuar qëllimshëm nga politika: Spastrimin etnik të shqiptarëve nga Sanxhaku i Nishit dhe Toplica.

…

Nuk ishte një temë që të jepte komoditet dhe të mundësonte të rrije në zyrë për të bërë një vepër historie. Duhej një udhetim i ri, kritik dhe diakronik, për të rikthyer faqen e të vërtetave të shumta, që jetonin të pluhërosura ngado, dhe duhej kërkuar, gjetuar, analizuar dhe sintetizuar në punimet dhe librat shkencorë. Sabit Uka, arsimues dhe hulumtuesi i përkushtuar deri në pikën e skajshme, autor i librave shkencorë, konvergjoi qasjen historike, sociologjike, antropologjike, onomastike, dokumetnare dhe analitike në veprat e tij si rrallë ndonjë studiues tjetër.

Është një shkencëtar shumë i veçantë që nuk pushoi një çast për të pasur të vërtetë të re për të larguarit dhunshëm nga vatrat e tyre. Hulumtoi nëpër arkiva, grumbulloi një dokuemntacion të rrallë dhe shkoi fizikisht pothuajse në secilën familje shqiptare që kish për të thënë dhe dhënë për muhaxhirët në Kosovë, Maqedoni e Luginë të Preshevës. Vizitoi shumë vendbanime në Toplicë dhe në Sanxhakun e Nishit. Qe në shumë familje të shpërngulura në Turqi. Vetëm përkushtimi dhe forca e tij intelektuale dhe fizike ka mundur të përballojë gjithë këtë vëllim pune.

Sabit Uka, u lindi 5 nëntor l920, në Albanë të Madhe (Sllatinë) të Komunës së Fushë-Kosovës, pas kthimit nga të qenit rob lufte më l945 i përkushtohet arsimit, mbaron Shkollën e Lartë Pedagogjike Grupin Histori-Gjeografi, diplomon në Shkup–Dega e Historisë, magjistrin në Prishtinë dhe këtu mbron temën e doktoraturës me titull: VENDOSJA DHE POZITA E SHQIPTARËVE TË SANXHAKUT TË NISHIT (l877/78 deri më l912). Kaloi një jetë pune i lidhur me arsimin fillor dhe të mesëm dhe këtë, kryesisht në rrethine dhe Prishtinës.

Fliste edhe gjermanisht, serbisht, anglisht, italisht, turqisht dhe kishte kulturë të gjerë për qytetërimet.

Aspironte shoqërinë e lirë me njerëz të barbartë dhe këtë frymë e mori që fëmijë, pastaj rob luftë dhe gjatë kur ndjeu pabarazinë e shqiptarëve nga regjimi serb e jugosllav. Nxënësit e tij e admirojnë për dashurinë dhe afërsinë që kishte treguar atëherë kur atyre u ndalohej të ndiqnin mësimet në gjuhën shqipe, siç ishte rasti i Shkollës së Mesme Bujqësore në Prishtinë në fillim të viteve 1960. Ai ishte me nxënësit e tij kur ata kërkojnë mësim në gjuhën amtare.

Lexusi i librave të tij do të hyjë në titujt dhe veprat shkencore: Shpërngulja e shqiptarëve nga Serbia jugore l877/78 dhe vendosja e tyre në Rrafshin e Kosovë( 1992), Dëbimi i shqiptarëve nga Sanxhaku i Nishit dhe vendosja e tyre në Kosovë ( 978-1912 ( l994), lib. II Dëbimi i shqiptarëve nga Sanxhaku i Nishit dhe vendosja e tyre në Kosovë 1878-1912, lib. III 3 ( l994), Jeta dhe veprimtaria e shqiptarëve të Sanxhakut të Nishit deri më l912, lib. IV ( 2004), Gjurmë mbi shqiptarët e Sanxhakut të Nishit deri më l912, lib. V ( 2004), Disa të dhëna të përgjithshme historike për shqiptarët e Sanxhakut të Nishit, libri VI ( 2006), Gjurmë onomastike në hapësirat e Ilirikut me vështrim të posaçëm në atë të Dardanisë, ku ishte edhe Sanxhaku i Nishit, lib. VII (2007), E drejta mbi vatrat dhe pasuritë nuk vjetrohet, lib. VIII ( 2007) dhe libra dhe publike tjera të shumta. Publikoi mbi 5o punime shkencore, në revista, gazeta dhe publikime të veçanta dhe gjithë kjo tregon për punën e madhe të studiuesit Uka.

Shfrytëzoi burime primare dhe sekondare arkivistike dhe bibliografike. Është një hulumtim mbi 40 vjeçar i autorit që ka vjelur burime nga fondet e koleksioneve të ndryshme.

Në libra gjenden fakte dhe trajtime multisdisipilnare për gjendjen në shoqërinë e fundshekullit XIX dhe faktorët socio-ekonomikë, politikë, diplomatikë dhe gjeopolitikë që ndikuan në sulmin e serbezshëm të Serbisë për të realizuar projektin e spastrimit, sipas dr. Ukës, të 703 vendbanimeve, shumica prej tyre madje, me popullsi homogjene shqiptare. Tragjedia dhe praktika e spastrimit etnik është shqyrtuar shumanshëm, duke nxjerrë përfundimin e argumentuar, se ndërlidheshin shumë stimulues dhe zbatues serbë dhe ndërkombëtarë për të bërë spastrimin që do të shlyente pothuajse tërësisht shenjat e identitetit të mëparshmë etnik.

Qytetet me kulturë dhe ekonomi autentike, fshatrat po kështu me shumë familje dhe njerëz punëtorë, tokat e begatshme dhe uji i bollshëm, vreshtat dhe turshitë që nga dardhët deri te lakrat, frutat e pemëve të thara, mishi i terur i pastëramve, lahutat, zejet e shumta, pastaj organzimimi i mirë i jetës urbane dhe rurale, e bënin këtë pjesë të hapësirës shqiptare një burim të rëndësishëm të potencialit etnik që ngadalë, por sigurtë po shndërrohej në një identitet të formatuar kreativ kombëtar, duke dhënë shenjat e krijimit të shtetit të shqiptarëve. Por, pikërisht në një periudhë ringritjeje kombëtare që përkon vlimet në prag edhe të Kongresit të Berlinit dhe të organizimit Lidhjes së Prizrneti, kur kishte shumë ndërveprime fuqive të mëdha, për të rindarë Ballkanin, Serbia ndërmori hapin që e kishte vizatuar detajisht në projektet për “Stara Serbinë”, dhe që studiuesi Uka e zbërthen gjerësisht, duke gjetur shenja të këtij projekti edhe në periudhat e mëvoshme, madje edhe në vitet 1980 dhe 1990.

Mësimet që ai i dha në librat dhe punimet e shumta shkencore në shqipe dhe gjuhë tjera për vetë ngjarjen dhe pasojat që shkaktuan ato duke larguar dhe shpërndarë një bashkësi njerëzish nga vendlindja e tyre ngado, në Kosovë, Shqipëri, Maqedoni, Turqi, Siri e në të katër anët, la mbas kujtimin e përtëritshëm ndër breza për gjithçka të humbur brenda disa ditësh, në një stinë dimir 140 vjet më parë. Një kujtim e rre4fim që ende jeton në mbiemrat e shumtë të vendbanimeve, prej nga erdhën stërgjyshërit e tyre.

Prof. Uka ka gjetur plot argumnte për injorimin e fatkeqësisë së shqiptarëve nga bashkësia ndërkombëtare, nga Fuqitë e Mëdha, të cilat, përkundër zotimeve të marra për respektimin e të drejtës së të debuaraëve për t’u kthyer në pronat e tyre, kjo nuk iu mundësua asnjëherë. Po kështu, studiuesi Uka argumenton se në Rajonet e Nishit dhe të Toplicës, spastrimi i plotë etnik i shqiptarëve bërë nga dhuna dhe krimi i ushtrisë dhe qeverisë së Serbisë, u ndihmua nga Rusia edhe ushtarakisht, ndërsa financiarisht edhe nga disa superfuqi të kohës përmes kredive që iu falën më vonë.

Jo vetëm në libra, por edhe në intervista, shkrime dhe paraqitje publike, studiuesi Uka kishte përkujtuar se nuk duhej pranuar një qasje kaq pasive nga institucionet dhe politikat nacionale, lidhur me dëbimin e dhunshëm nga ato rajone. Kërkonte dhe ofronte shumë dëshmi, ndër të cilat kishe plot të tilla dokumenta, regjistrime të popullsisë, të pronave, që tregonin se një plagë e madhe që kish goditur mbi 250 mijë shqiptarë në atë kohë, nuk ishe e mbyllur, madje as nuk duhej lejuar që të mbyllej, aq më pak të harrohej.

Ai bëri atë që mund të bënte një intelektual i veçantë, të sillte përpara opinionit publik dëshmi konkrete për të vëretën fatkeqe të shqiptarëve që ishin quajtur, madje edhe sot qauhen, “muhaxhirë”.

Tema e madhe e historisë së re të Kosovës, që lidhet me periudhën e fundshekullit XIX, do të mbetej shumë më e varfër pa gjithë këtë rezultat shkencor dhe kulturor të prof. Sabit Ukës. Natyrisht, që ne sot e kemi shumë më lehtë të kuptojmë të vërtetën e stërgjyshërve, që përjetuan edhe mëpastaj, dëri në vitin 1999, krime dhe zhvendosje të ngjashme të dhunshme.

Do të theksoja në fund, se vepra e prof. Sabit Ukës, rezultatet e tij shumdimensionale, na japin mësimin e duhur, se fjalët dhe lavdet nuk bëjnë asgjë. Ajo që ndihmon për të sotmen dhe të ardhmen, madje edhe si respekt për brezat e kaluar, është puna dhe vetëm punë. Prandaj, ai punoi deri në diten e fundit te vdekjes, punoi sikur të ishte një djalosh student, me elan, dashuri dhe përkushtim të madh. Andaj sot kur diskutojmë për temën e 140 vjetorit të largimit të dhunshëm të shqiptarëve nga Kosova, ne i referohemi gjerësisht emrit dhe veprës së tij, punës së tij. Pse? Pasi Dr Sabit Uka është personalitet që krijoi profil intelektual me shumë punë dhe rezultati i veprës së kësaj pune mbetet e përhershme./ KultPlus.com