Ky artikull është shkruar 80 vite më parë, në 1 maj 1937, nga Selaudin Toto, në revistën e njohur “Përpjekja shqiptare” e ideologut të “neoshqiptarizmës”, Branko Merxhani. Për ata që kanë interes, është një rast i mirë të mësojnë se intelektualet e vërtetë shqiptarë, vazhdimisht i ka shqetësuar apathia (plogështia) e shqiptarit, mentaliteti i tij oriental, oportunizmi e servilizmi ndaj më të pushtetshmit, dhe aty shihnin pengesën kryesore për përparim kombëtar. Një aktualitet që na ndjek si fatalitet !

Apathia (Plogështia) e Shqiptarit

Shkaqet e kësaj apathie të rrezikshme janë sa të ndryshme aq edhe të dukshme. Ne kemi lindur në kohë t’errëta të historisë tonë kombëtare. Në foshnjërinë tonë s’kemi patur edukatën që na duhet. Jemi edukuar në shkolla të ndryshme dhe në vënde të ndryshme. Kemi formuar kultura dhe mentalitete të ndryshme. S’ka ekzistuar ndonjë ideologji e shëndoshë që të unifikonte tendencat divergjente, të sintetozonte diçka për një përpjekje të fortë shqiptare. Nga ana tjetër, s’ kemi marrë ndonjë edukatë fetare që të ndiejmë të paktën fuqinë e t’ashtuquajturave idera të shënjta. U ritëm fatkeq, pa entusiasmë dhe pa ideale drejtonjëse. Tani s’qëndrojmë as në tokë e as në qiell. Jemi si fletë të çkëputura që i rrëmbën çdo erë e vjeshtës. Ne, si popull, s’e njohim të jetuarit intesivisht, as që njohim forcën e ideve shoqërore. Mendoni se ç’jetë sublime dhe intesive provuan çetat e nacionalistëve shqiptarë kur këndonin në ekstazë, “ ja vdekje, ja liri”.

A po pregatitet i riu shqiptar me ndjenjat e larta të detyrës dhe të sakrificës për vëndin e tij? A do të ketë rast ai të provojë furtunën e emocioneve, kur një popull përpiqet gjallërisht në mbritjen e një ideali? Është koha të kuptohet se këto janë pyetje troditëse për ekzistencën e kombit tonë.
Pyete çdo djalë shqiptar që të kuptosh se sa i varfër është në idera të ndritura për vëndin e tij. Sa heterogjene janë këto dhe sa i ftohtë është besimi i tij për to. Prandaj gjejmë edhe një mijë e një tipa të ndryshëm. Sidomos në të rinjtë, ku kanalizimi i energjive në çfarëdo mënyre, bëhet një imperativë kategorike. Njëri ka një sistem mendimi krejt të ndryshmë nga tjetri. Dëshira e disa t’ashtuquajturve intelektualë është të kem një rrogë ose bursë të përherëshme dhe të kaloj një jetë qejfi jashtë nëpër qytetet e bukur, që t’evitoj mizerjen që trupëzohet nga Shqipëria. Për këta, djersa e katundarit, “mjerimi i vendit”, janë pallavra që s’duhen përmëndur. Natyrisht rinë në Shqipëri se përjasht ha miza hekur.Të tjerë këndojnë mëfshehurazi “Das Kapital”, dhe të shkatërojnë me t’ashtuquajturën, dialektikë materialiste, duke predikuar jetën e bukur dhe plot tensione idealistike në Shqipëri. Këtu kemi të bëjmë me elemente që duan të ndiejnë forcën e idesë, e çfarëdo forme qoftë kjo. Shumica, sidomos klasa e nëpunësve, sundohet nga filosofia e oportunismës ose e pikëpamjeve të lashta aristokratike mbi jetën. Të jesh nikoqir, të vështroç rogën, miqësitë etj, janë boshtet drejtonjëse të mëndjes se tyre. “ Ha të ham, pa tym të dalë”, është motua i tyre. Këto fjalë t’urta të shefave të Perandoris s’osmanllinjve, pse të mos përjetësohen buzë këtij Adriatiku të kaltërt?
Është punë e rrezikshme që t’i vihet kapak kazanit dhe të gjendet një farë, modus vivendi, për kaosin që lëvron brenda. Popujt janë rebeluar kur s’u është treguar rruga që kërkonin. Burrat e shtetit, largshikonjës dhe që tupëzojnë idetë e popujve që udhëheqin, konsiderojnë elementet themeltarë që bëjnë strukturën dhe fuqinë e një populli; nxjerin në shesh forcat elementare, i koordinojnë, për të prodhuar fuqira gjiganteske përparimi.
Më në fund është në natyrën e popujve që të besojnë. Në të shkuarën çdo popull ka besuar ose në divinitet, në fis, në racë, ose në religjion. Gjunjëzoheshin përpara simboleve të shenjta, janë therorëzuar për to, që të provonin emocionet përkatëse. Tani është një fakt se fetë u zëvëndësuan me ideologjitë politike. Nga pikëpamja e psikologjisë shoqërore popujt ndruan drejtim në kanalizimin e energjive të tyre. Ide, që fuqizojnë popujt, u bënë fetë e reja, përpara të cilave njerëzimi ka filluar të martirizohet. Dhe ne, që s’kemi edukatë fetare, duhet të krijojmë altarët tanë tokësorë. Është koha të kuptojmë dhe ne, se janë idealet që shënjtërojnë jetën. Përpjekja drejt mbritjes së tyre dhe emocionet tronditëse që lindin, do të na e bëjnë jetën tonë si popull të nderçme dhe të bukur. Ose të bëjmë një revolucion mendor për të përvetësuar këtë pikëpamje dinamike mbi jetën, ose jemi të humbur. Se është, më në fund, idea që punon lëndën. Forca e një ideollogjije shqiptare do të na japë ‘elan vital-in’ (forcën jetësore) të nevojshme, të paktën brezit të ri, që të thyejmë akujt shqiptarë. Çështja është që të kemi një Shqipëri të bukur dhe të nderçme, sa më pare, në këtë Evropë të dyshimtë. Një Shqipëri të ngrehur nga përpjekja intensivë e bijve të saj dhe as gjë tjetër. Natyrisht idetë nuk bien nga qiejt e Platonit. Idetë e shëndosha lindin dhe riten vetëm nga rrethanat tona politike, ekonomike e morale. Ne të rinjtë, që vështrojmë përditë këtë dinamismë të popujve, gjëjmë rast të entusiasmohemi kur na gjën pa pandehur.

Sqarim: Materiali nga faqja në Facebook e Klodi Stralla. / KultPlus.com