Shkruan: Donjetë Telaku

Një grua, një mbret- dy personazhe historike, kohë mes dy luftërave botërore, një vallëzim, thyerje rregullash, një vrasje e mistershme, një dashuri, lufta për pushtet. Një kaos i tërë jetësor të cilin Alfred Peza di ta rendojë aq natyrshëm sa lexuesi çdo faqe të romanit do ta lexojë gjithë kureshtje, përshkrimi deri te pikat më të pavërejtshme, numeraconi deri te fazat më të zgjeruara, proverbat, do të na bëjnë të shohim dhe të ndiejmë frymën e atëhershme të Shqipërisë, njëkohësisht edhe prapavijën e një shoqërie të sotme.

Sara Blloshmi, Sarah një emër princeshe, gruaja e një deputeti, mbesa e Ismail Qemailt, e lindur dhe rritur mes perëndimit e lindjes, do të arrijë të jetë gruaja më e civilizuar, gruaja më e bukur dhe e përfolur e Shqipërisë së Ahmet Zogut. Ajo me një vallëzim të lehtë, pa ferexhe dhe me një fustan të shkurtër do të arrijë të ndryshojë botëkuptimin e Ahmet Zogut për ndryshimin e Shqipërisë drejt perëndimit duke lënë pas kanunin dhe ligjin islamik. I gjithë romani në qendër do të ketë dy personazhe historike, Sara Blloshmin dhe mbretin e Shqipërisë Ahmet Zogun, por që romani nuk do të mbetet vetëm tek historia, ai do të gërshetohet nga romanca dhe misteri, mbështjellë nga petku artistik dhe tërheqës qoftë nga ana historike- ku preket periudha e Shqipërisë gjatë Mbretërisë së Zogut, qoftë nga pjesa e misterit – thurja e zbulimi i vrasjes së Selahudin Blloshmit, dhe nga ana sentimentale apo dashuria e Ahmet Zogut për Sarën.

Sara Blloshmi u duk në skenën shqiptare, mu atëherë kur mbreti Zog kishte nevojë për më së shumti ndryshime, për ta mbajtur sa më gjatë pushtetin. Kështu Sara Blloshmi do të bëhet figura qendrore e ndryshimeve në Shqipëri, do të jetë e ftuara kryesore në ballot e vallëzimit me mbretin.

“Ajo ishte ëndrra e ndaluar e çdo mashkulli, arma sekrete e çdo mbreti, dëshira e fshehtë e çdo politikani, fantazia e ndezur e çdo diplomati, thesar i fshehtë i çdo pasaniku dhe muza e çdo artisti. Ndaj Sara Blloshmi ishte dhe do të mbetej përgjithmonë dashnorja sekrete e të gjithëve dhe e askujt në Shqipëri”.

I gjithë romani do të zhvillohet përmes një vije misteri, e cila do të fillojë me vrasjen e burrit të Sarës, Selahudin Blloshmin. Ata ishin çifti i vetëm në Shqipëri ku burri njihej nga emri i gruas së tij, ai gjendet i vdekur mu në ditën kur Shqipëria shënonte njëvjetorin e Mbretërisë, ndërsa Sara ende vazhdonte të ishte e preferuara e mbretit. Që tani e tutje Sara do të bëhet e dyshuara kryesore e vdekjes së burrit të saj. Ky është edhe momenti kulminant i gjithë romanit ku autori na bënë lojë me çiltërsinë dhe shakatë e Sarës, të cilat shpesh edhe mund të rezultonin në një përfundim keqkuptues

* “Sepse nuk ka mbret pa një mbretëreshë”.

Në shikim të parë romani flet për një grua, por po të shikojmë më thellë përmes kësaj gruaje do të kuptojmë dhe do të shohim një mbret ndryshe, një mbret që udhëheq një popull, por që vetë udhëhiqet nga gratë, nëna, motrat dhe pastaj nga vetë Sara. Prandaj ” Sarah” është një roman për një grua të guximshme,e cila pa marrë parasysh sfidat, thashethemet, epitetet,gjykimet vazhdon të qëndrojë në këmbë mu ashtu siç ishte, pa ndryshuar aspak. Takimet e fshehta, planet,shakatë, skena e dashurisë, bisedat nga temat më madhore deri tek ato më personalet të bën të kuptosh rilindjen shpirtërore që pati një burrë shtetasi për hir të një gruaje. Ajo do të jetë mishërimi i çdo gruaje shqiptare, liria të cilën e ëndërronin, qendra e xhelozisë dhe thashethemeve, njëherësh edhe pika e zezë, pika ku do të fillonte lufta e armiqve të Zogut. Ajo duhej të damkosej me emërtimin e dënuar, kështu një martesë e mundshme mes mbretit dhe Sarës, martesë që do ta qonte Shqipërinë kah perëndimi do të kishte në mes një gur mjaft problematik.

Romani “Sarah” paraqet momentin kur në historinë shqiptare fillon të bëhet përpjekja për ndryshime, dhe këto ndryshime fillojnë nga një vallëzim i një gruaje të pambuluar, për t’u bërë të pranueshme nga një gazetar

“O Moj Shqypni, e mjera Shqypni
Kush të ka qitë me krye n’hi?
Ti ke pas kenë nji Zojë e randë
Burrat e dheut të thirrshin nanë!”
-Ç’të keqe kanë ato?

-E keqja është se ato nuk kanë asnjë kuptim. Sepse Shqipëria kurrë nuk ka qenë ndonjëherë “Zonjë”. E shumta ajo ka qenë një “Zotëri i rëndë”. Vërtet Shqipëria është gjinia femërore, por në realitet ajo është komplet mashkullore. Një motërzim i “ burrneshave” a “virgjëreshave “ të maleve”.

Mjafton një botëkuptim i tillë i kësaj situate nga gazetari Fuad Beu- konkretisht Faik Konica, që ngjarja që po shihej si turpi i Shqipërisë të kthehej në pikën nga do të fillonte modernizimi, në pikën ku do të niste themeli për Shqipërinë e re. Krejt kalimthi do të na shfaqet edhe Gjergj Fishta, personazhe këto të cilat e bëjnë më të gjallë botëkuptimin dhe përfytyrimin për Shqipërinë e viteve të ‘20-ta.

“ Sarah “ edhe pse një roman i vëllimshëm, është një roman i cili lexohet me një frymë, në asnjë moment nuk bëhet monoton apo të të humbasë interesi edhe pse kemi personazhe mbi të cilët duhen faqe për t’u rrëfyer jeta apo veprimtaria e tyre, autori i lidh natyrshëm e pa sforcim me linjën kryesore. Përmes këtij romani nuk mbetemi vetëm tek copëzat historike, por kënaqemi me trillin artistik që na sjell autori, misteri mbi vrasjen e Blloshmit të kujton simbolikën e numerologjisë për zbulimin e vrasjeve dhe shoqëritë e fshehta të librave të Dan Brown-it , me përdorimin e dendur të proverbave e bën leximin më të afërt me frymën e popullit shqiptar:

“ Më kollaj bën bashkë një jastëk me pleshta se dy shqiptarë në një mendje”
“ I ra gurit e çau. I ra drurit e dogji. I ra njeriut e mbajti”
“ Kur të vjen e keqja hapi derën”.

Karakteristikë tjetër e rëndësishme është se përmend një varg emrash, vendesh,elementesh, loja me fjalët me një finesë e cila pasqyron pamjen e gjithë asaj se çfarë po ndodh sa të duket se pranë vetes ke një film. Romani “Sarah” tërthorazi prek dhe pikat më karakteristike që e kanë përcjellë në periudha të ndryshme popullin shqiptar si: martesat e hershme, hakmarrja, moslejimi i divorcit, thashethemet, nuk e pranojnë atë që ndryshon nga shumica etj., pika këto të cilat mund të jenë nyja thelbësore e një krijimi të tillë. Me këtë roman autori sikur do të frymoj lirshëm, sikur do të thotë Sara Blloshmi ekziston dhe sot, edhe pas 100 vjetësh ajo është përsëri e gjallë dhe me të njëjtat konflikte.

(Autorja është studente në Fakultetin e Filologjisë, “Hasan Prishtina”, në Degën e Letërsisë Shqipe, në nivelin e studimeve Master. Shkrimi është paraqitur në lëndën,“Letërsi aktuale shqipe” dhe botohet për herë të parë.)