Albanikë Ymeri

(Alfred Peza: “Sarah”, “Mapo”, Tiranë, 2017)

Është e çuditshme, ndoshta edhe admiruese, freskia që një femër enigmatike, siç ishte Sarah Blloshmi, solli në botëkuptimin e jetës shqiptare, të viteve ’20 -’30 të shekullit të kaluar. Libri me të njëjtin titull, si personazhi kryesor, nuk ka të bëjë aspak me Sarën biblike, por me Sarën reale, femrën intriguese, që nuk e duroi assesi jetën brenda rregullave. Pra, kuptimi esencial dhe intencional i veprës përmblidhet në vetë titullin e këtij romani, sepse Sarah, nuk është një grua dosido, ajo bëhet muzë e një mode dhe i një mentaliteti të ri, duke ndryshuar përgjithmonë ishullimin kulturor shqiptar.

Autori i saj, Alfred Peza, i rikthehet historisë, por këtë herë jo për t’i rilindur ndjenjat patriotike, por ato të dashurisë, nga të cilat do të niset rruga e modernitetit në shoqërinë shqiptare. Autorit i mjaftojnë dy personazhe reale, siç janë Ahmet Zogu dhe Sarah Blloshmi, që pastaj romani të shkëlqejë me rrëfimin fiksues, që përveç tjerash dallohet në ç’mitizimin e figurave të njohura të kohës, por edhe të mentalitetit tonë. Kjo do të thotë se romani sjell një atmosferë historike, që ndërthuret me narracionin kreativ, që pastaj marrin formë sintetike, për të dëshmuar fuqinë e gruas, të quajtur Sarah.

Vepra fillon me një kllapi kolektive, ku zëri me i rëndësishëm, në mesin e të tjerëve, ishte ai i Ahmet Beut, për t’u pasuar me shtjellimin e ngjarjes që ka ndodhur, në prag të vitit 1926, pas festës së vallëzimit në ambasadën amerikane. Pikërisht këtu, në këtë festë, ndodh kthesa e madhe kulturore, për herë të parë në Shqipëri, një grua myslimane vallëzon në publik:

” .. ende s’po bëheshin të ndërgjegjshme, se shkundja e tyre e gjymtyrëve, sinjalizonte ndoshta ardhjen e një epoke të re për Shqipërinë…”.

Por, ajo më e rëndësishmja, është se, emrat e lakuar historik të Ahmet Beut dhe Sarës, nuk mbesin vetëm portrete reale, atyre iu mëveshët edhe portreti poetik, me ç’rast, artistikja do të shpalos shpirtësinë e tyre përmes rrëfimit të historisë së supozuar të dashurisë.

Ahmet Beu, një ministër, kryeministër, pastaj edhe mbret, do të përulet para së bukurës, inteligjencës dhe sharmit të Sarah Blloshmit, arsyeja e vetme që Mbreti do e shtynte vazhdimisht martesën. Në anën tjetër Sarah, një grua e lirë, që nuk dëgjonte se çfarë thoshte bota, e cila bashkëjetonte me Selahudin Blloshmin, një oficer dhe deputet i shquar, i cili kishte pasur një martesë jo të mirë, por që tani ata, ai bashkë me Sarën, jetonin një jetë të thjeshtë dhe të lumtur, sepse burri i lejonte gruas të ishte vetvetja.

Mendoj se linja e rrëfimit të idilit të dashurisë, përshkrimet e takimeve të fshehta, me plot emocione dhe butësi, zbukurimi i pallatit deri në detajin më të vogël, përzgjedhja e kostumeve, delikatesa në sjellje dhe fjalë, mbështetja dhe përkushtimi ndaj Sarës, janë pjesë artistike, që brenda çdo lexuesi zgjojnë simpatinë ndaj figurës së Zogut, por njëkohësisht edhe kureshtjen se çka do të ndodhë në vazhdim të romanit. Prandaj, këto pamje, jo vetëm që tregojnë për rëndësinë e Sarës, por edhe e lartësojnë figurën e Mbretit Zog.

Sepse një qëndrim të tillë, të një zotërie, duhet ta ketë çdo burrë përballë një gruaje, sepse Mbreti është i vetëdijshëm se vetëm duke e ngritur mitin e gruas, do të arrihet që të rrëzohen qindra vitet e një historie të shkuar dem, prej miteve mashkullore.

Një ç’mitizim i radhës, do t’i bëhet edhe njërës nga figurat më të rëndësishme të kohës, personalitetit të Faik Konicës, që në vepër është Fuad Beu, i cili mund të konsiderohet edhe si personazh ideografik i autorit, pasi që tek ai alternohen mendimet dhe idetë autoriale rreth përparimit të shoqërisë sonë. Por, këtë herë rivaliteti i tyre, pra, ai, i Ahmet Zogut dhe Fuad Beut, nuk shfaqet për pushtet, por për një grua, për Sarah Blloshmin, që siç duket Fuad Beu e humbi atë dy herë rresht, herën e parë nga Selahudini dhe të dytën nga Zogu.

Mirëpo, përveç romancës, që ngërthen një pjesë të madhe të rrëfimit, brenda veprës thuren intriga të thella njerëzore, që lidhen me vdekjen e burrit të Sarës, vetëm një vit pas shpalljes së Mbretërisë, ndërkohë që ajo ishte e preferuara e Ahmet Zogut në ballot e tij. Kjo pjesë e mistershme, të rikujton filmat kriminalistikë, apo deshifrimin e shenjave të krimit që i hasim edhe tek “Emri i Trëndafilit”, është pjesa, ku autori, futet në botën e mirëfilltë të trillimit artistik, e cila zbulon prapavijën e kurtheve për marrjen e pushtetit. Por brenda botës polivalente të kësaj vepre, hasim edhe motive të erotikes, të misterit, të tradhtisë dhe të hakmarrjes.

Ndërsa sa i përket stilit, ky roman, nuk posedon një gjuhë të figurshme, por shquhet për përdorime të shpeshta të frazave popullore, ndjek një strukturë kronologjike të paraqitjes së ngjarjeve, të cilat rrokin fenomene negative shoqërore, të kohës së kaluar, të së tashmes, që assesi s’duhen të jenë të trashëguara edhe në të ardhmen. Mirëpo, ajo çka para se gjithash e shquan librin “Sarah”, është mënyra, se si autori ka arritur t’i paraqes personazhet nga një elitë e lartë shoqërore, në një version më të thjeshtë, më të afërt, dhe më njerëzor për lexuesin.

Dhe fare në fund, nëse qëllimi autorial, ishte që përmes Sarës të tregohet fuqia e një gruaje, atëherë këtë edhe e ka arritur mjaft mirë autori, ngase “Sarah” (si vepër dhe si personazh) është sinonimi më i gjetur për të treguar se çfarë ndodh, kur një femër merret seriozisht, atëherë ndodh e papritura: ndryshon e tërë historia; sepse të takosh Sarën do të thotë të takosh një grua të lirë.

Mirëpo, nëse domosdoshmërish, në propagandën për përparimin e shoqërisë, në lojë vihen edhe identitetet fetare, them që këtu, duhet pasur më shumë kujdes, sepse nëse Evropa është multikulturore, a s’duhet të ishte edhe multifetare?!!

Por kjo, gjithsesi që i takon lexuesit të vendos, pasi ta lexojë veprën, në duhet të i përqafojë idetë e autorit, a t’i kundërshtojë ose t’i abstenojë ato, dhe të presë të ardhmen për t’u formuar, e pastaj pranuar pa asnjë brejtje të ndërgjegjes, atë që nuk është si ti, që është ndryshe, që mundet me qenë një Sarah, ose jo!

(Autorja është studente në Fakultetin e Filologjisë, “Hasan Prishtina”, në Degën e Letërsisë Shqipe, në nivelin e studimeve Master. Shkrimi është paraqitur në lëndën,“Letërsi aktuale shqipe” dhe botohet për herë të pare)./ KultPlus.com