Shkruan: Afërdita Lukaj

Seksizmi është një dukuri e shoqërisë që  paragjykon, stereotipizon dhe diskriminon gratë. Kjo dukuri është pjesë e sferave të ndryshme publike, duke filluar nga sjelljet tona e deri te tekstet e këngëve. Stereotipizimin dhe diskriminimin gjinor e ka ndihmuar shumë edhe përmbajtja e këngëve sepse ato kontribuojnë dukshëm në krijimin e (pa)vetëdijshëm të modeleve gjinore.Gjuha seksiste në këngë është nënprodukt i kulturës shqiptare, ku mendimi se gratë janë thjesht objekte seksi, se ato i përkasin veç punëve të shtëpisë, është i forcuar thellë në mentalitetin tonë.

Këngët janë pjesë e përditshmërisë e çdo njërit prej nesh,  sepse u ekspozohemi vazhdimisht, kudo që shkojmë,  andaj nëse nuk reagojmë ndaj teksteve seksiste, kjo i bie që ne i pranojmë si normale. Duke filluar nga këngët popullore e deri tek ato rep (si më të dëgjuara nga rinia) përmbajnë ofendime të ndryshme ndaj gruas. Ka shumë studime lidhur me tekstet seksiste nëpër  këngë kudo në botë,  por në Kosovë kjo çështje ka mbetur e lënë anash , sepse nuk ka asnjë studim rreth kësaj teme.

Joshua West dhe P.Cougar Hall, profesorë nga Universiteti i Brighamit, në vitin 2012 analizuan 100 këngët më të mira të viteve  1959, 1969, 1979, 1989, 1999 dhe 2009  dhe si përfundim ata zbuluan se sekzismi nëpër këngë u rrit në mënyrë dramatike  gjatë viteve 1999 dhe 2004, atëherë kur repi filloi të dëgjohet më shumë.

Në Kosovë edhe pse nuk ka studime rreth seksizmit si dukuri nëpër këngë, ekziston një bindje që seksizmi nuk ka lindur bashkë me zhanrin hip-hop e rep. Si shoqëri e cila në të kaluarën është mbështetur në  Kanunin e Lekë Dukagjinit, seksizmi nëpër këngë gjithmonë ka qenë i shprehur, por në mënyrë pak më të fshehur. Në këngët patriotike edhe nëse gruas i janë referuar si e fortë, gjithmonë e kanë quajtur “burrneshë” sepse në mentalitetin tonë, vetëm burrat shihen si të fortë. Një këngë e dedikuar heroinës Shote Galicës përmban tekst si “Kjo Kosovë ka dhanë shumë trima, që s’harrohen kurrë, heroinë Shote Galica, që luftoi si burrë”.

Ndërsa në këngë të dasmave dëgjon vargje si  “Duhet nusja me punu se thojnë nana se ka msu kohë e vjetër, kohë e re gëzohet vjehrra ka marr re” ku qartë përcjellet një mesazh i cili veç sa e përforcon mentalitetin shtypës, sepse ngjall ndjenjën detyruese ndaj gruas, se ato duhet të bëjnë patjetër punë shtëpie, “hyzmet”, të  plotësojë gjithë kërkesat e burrit e të mos ketë detyrime të  tjera përpos  familjes.

Për shumë njerëz, muzika është thjesht muzikë, që ka vetëm qëllim argëtimi e që nuk mund të ketë efekte serioze, mirëpo të kundërtën e kësaj e thotë studiuesi i sjelljeve Steven C. Martino. Në studimin e tij të titulluar “Ekspozimi ndaj teksteve degraduse kundrejt teksteve jo-degraduese dhe sjelljet seksuale mes të rinjve” ku  kanë qenë të gjurmuar një grup adoleshentësh për rreth 3 vite rradhazi,  për të vlerësuar lidhjen mes  muzikës që dëgjuan dhe sjelljen e tyre. Tekstet degraduese në këtë studim u përcaktuan ato tekste që portretizuan gjininë femërore si objekt seksi. Nga ky studim ata zbuluan se tekstet seksiste krijojne shkallë më të lartë të aktivitetit seksual  tek të rinjtë, në aspektin degradues. Ndërsa si përfundim ata kishin theksuar se “vargjet muzikore bëjnë më shumë se sa që hyjnë dhe dalin nga veshi I njeriut, sepse muzika nxit sjellje”.

Po ashtu në vitin 2013, Anne Rogers (profesoreshe e sociologjisë në Universitetin e Georgia-s)  bëri një studim të quajtur “ Sexism in Unexpected Places: An analysis of country music lyrics” (Seksizmi në fusha të pamenduara: Analizë e teksteve të muzikës popullore) ku rëndësia e  përmbajtjes lirike të një kënge është po aq e rëndësishme sa përgjigjja ndaj këngës sepse vetë teksti mund të ndikojë drejtpërdrejt ose indirekt në përgjigje. Sipas Rogers, janë 7 mënyra të përhapjes së seksizmit në tekste, ku mund të bëjmë ndërlidhje të mënyrave, me disa prej teksteve shqip:

1) Përshkrimi i grave në role tradicionale gjinore – një pjesë teksti e këngës së titulluar “gruja e mirë e gruja e keqe:

“një gru e keqe me të ra në hise

Nuk të vyen gja as për bisht fshise

Ta bën shpinë lomsh e tojë

Besa mundet me t’ba hore” ndërsa vazhdon

“gruja e mire kqyr familjen e burrin e vet

Punt e fshise e magjatoren, asnje nuk e len o mbas dore”

2. Përdorimi i fjalëve që portretizojnë gruan si inferiore (mos lëndo një femër se ajo është motra e vllaut, e fat i një djali)

3. Përdorim I fjalëve që nënkuptojnë se vlera e një gruaje përcaktohet nga pamja e jashtme ( u nala e kqyra mirë, shumë e keqe ish kon, ftyrën llom e pa dhom, kesh I pit ajt se bon)

4. Fjali që sugjerojnë se një grua është objekt e vecanërisht seksual (hiq une s’e du, jena **, kurgjo ma shumë, shpinë pa e pastru nuk guxon kërku me shku)

5. Duke i’u referuar grave si strippers ose si ndonjë punëtore e seksit( s’kena kontakt po e gjojna naj mnyrë, jom ardh me ** e jo veç me kqyr)

6. Duke i’u referuar dhunës (në forma të ndryshme) ndaj grave në mënyrë pozitive ( nuk po di, a me i sha a me i pshty..)

7. Duke i’u referuar detyrimit të akteve seksuale ndaj një gruaje (e nese nuk e ki,  lype lype,

femnen ma t’mire,  hype hype). Tekste të tilla u mësojnë shoqërisë (sidomos të rinjve) se objektivizimi i grave është i pranueshëm  si dhe e normalizojnë këtë aspekt.  

Një këngë që nuk respekton gruan, është e papranueshme sepse paraqesin një imazh jo real të gruas dhe ushqejnë mentalitete të gabuara. Ka edhe shumë këngë shqipe që barazojnë gruan me një perëndeshë,  mirëpo ky fakt asnjëherë nuk merret si justifikim për tekstet tjera degraduese.

Këngëtarët shqiptarë kanë në bagazhin e tyre muzikor(ndoshta edhe pa vetëdijen e tyre) tekste që paraqesin gruan si asgjë më shumë se sa një objekt seksi (në rep) dhe shërbyese në shtëpinë e burrit (në këngë popullore) ndërsa në zhanre tjera shpeshherë shfaqin gruan si inferiore.

Seksizmi si një dukuri në këngë duhet të mbetet prapa në histori, sepse muzika seksiste potencialisht shkakton që dëgjuesit të mbështesin ideologji të tilla. Djemtë dhe vajzat, idenë fillestare për rolet dhe karakteristikat e caktuara gjinore e marrin nga ato që shohin dhe dëgjojnë më shpesh. Hapi i parë për të luftuar seksizmin në shoqëri, është  aspekti kritikues i këtyre këngëve. Nëse përpiqemi të analizojmë dhe kritikojmë diçka që na servohet, përcaktojmë që nuk duam t’i normalizojmë në shoqërinë tonë.

Fakti pse njerëzit pranojnë këto lloj tekste mund të jetë e lidhur me shoqërinë patriarkale të zhvilluar ndër vite ku tradicionalisht i ka nënshtruar dhe shtypur gratë. Këngët shqipe mbështeten fort në këtë mentalitet, por ky përforcim mentaliteti nuk mund të shihet i drejtë, në asnjë mënyrë.Në momentin që populli nuk po e sheh si diçka shqetësuese diskriminimin dhe ofendimin daj grave, do të vazhdojmë me mentalitetin tradicional shtypës ndaj grave si dhe do të vijmë në një pikë ku kjo do të duket normale dhe aspak shqetësuese. /KultPlus.com