Paola Emilia Cicerone

Çfarë e çon njeriun drejt suksesit? Gjenetika e ka zbuluar këtë tani. Dhe kjo dikton rregullat për të pushtuar botën.

Ambicia ime e vetme, shkruante shkrimtari Charles Bukowsky, është të jem askushi. Një pikëpamje interesante, por jo e ndarë nga një shoqëri që shpërblen, të paktën përkohësisht, suksesin dhe aftësinë për të arritur në krye, pavarësisht nga kostoja. Dhe presioni është i tillë, sa që të bëjë të lindë një shkencë e ambicies. Për të përcaktuar atë që për humoristin amerikan Jerome K. Jerome ishte thjesht “kotësi e shkallëzuar”. Antropologët janë dakord, ambicia është një tipar evolucionar i specieve tona dhe, siç është thënë nga Eduard Loue Soka, një kulturë përcakton dhe vlerëson gjendjen e mirëqenies, dhe në çdo komunitet ka njerëz që e ndjekin atë në mënyrë agresive dhe të tjerë jo.

Çfarë na bën t’i përkasim një grupi tjetër njerëzor? A është njeriu ambicioz i lindur? A ka një gjen ambicie, a jemi programuar për të sfiduar botën apo është një kënaqësi që ne zbulojmë përgjatë rrugës? Një studim amerikan i kryer në Universitetin e Uashingtonit në St. Louis, Misuri, tregon se studentët më të talentuar që këmbëngulin, d.m.th kanë kapacitetin, lidhur ngushtë me ambicien, angazhohen për arritjen e një qëllimi, kanë aktivizimin shumë të fortë të një zone të caktuar të trurit, e quajtur ‘zona lombare’, e lidhur ngushtë me përpunimin e emocioneve. Studiuesit kanë regjistruar një grup studentësh dhe kanë dërguar një pyetësor të caktuar posaçërisht për të mos aktivizuar inteligjencën, kulturën ose aftësi të tjera, por vetëm nivelin e përcaktimit të subjekteve. Më pas ata fotografuan trurin e studentëve në veprim dhe panë, në të vërtetë, se aktivizohej një zonë specifike e trurit. “Nga studimet e binjakëve të bëra në SHBA, por edhe në Australi, ne e dimë se ambicia është e trashëguar në 50 për qind”, thotë një nga udhëheqësit e studimit, psikiatri Robert Cloninger, autor i “Feeling Good”. E pra, gjysma e ambicies së një personi vjen nga përbërjen gjenetike, dhe pjesa e mbetur nga përvojat e tij jetësore.
Por këmbëngulja nuk është e gjitha: “Ambicia mund të ndahet në të paktën tre elemente”, thotë Dean Simonton, një psikolog në Universitetin e Kalifornisë, “Përveç aftësisë për të qëndruar ndaj pengesave dhe rezistuar zhgënjimit, është dëshira për të arritur një status më të mirë socio-ekonomik sesa ai i tanishëm dhe një nivel i lartë i energjisë, që synon arritjen e këtij qëllimi”. Shtuar në këtë është një shkallë ecaktuar e vetë-besimit, por kjo nuk është absolutisht e nevojshme, dhe as inteligjenca: “Nëse qëllimi nuk është për të fituar një çmim Nobel,” bën shaka Simonton, “inteligjenca mund të ndihmojë për të arritur ambicie të caktuara, por nuk është një komponent thelbësor i ambicies, ndonjëherë është thjesht një çështje për të gjetur stimulin e duhur”. Kështu mund të ndodhë që dy individë të vendosur me sa duket dhe ambiciozë si Steve Jobs dhe Steve Vozniak, themeluesit e Apple, kanë marrë rrugë të ndryshme, edhe pse duke filluar nga e njëjta pikë. Vetëm gjenetike?
Reagon Gian Vittorio Caprara, Profesor i Psikologjisë së Personalitetit, Universiteti i Romës “La Sapienza: “Me origjinë gjenetike është energjia, makina e suksesit, në terma afat shkurtër, si ëndë e parë ne kemi nevojë për të përcaktuar qëllimet.”
“Ambicia ka një rol të caktuar në evolucion, sepse kontribuon në mbijetesën e më të fortëve, në përhapjen e gjeneve më efikase”, shpjegon Simonton. Edhe në mesin e kafshëve nuk janë në fakt liderët e lindur: në mes të ujqërve, meshkujt alfa mund të njihen që nga lindja për kureshtjen me të cilën ata eksplorojnë mjedisin dhe luftojnë për ushqimin dhe vëmendjen e nënës, dhe mbeten kështu deri në 10-11 vjet, kur ata vdesin duke lënë prapa një pasardhës të madh, ndërsa ndihmësat ose vartësit riprodhohen më rrallë dhe zakonisht nuk arrijnë moshën katërvjeçare.
Në të njëjtën mënyrë, në familjet njerëzore ka fitues dhe humbës, dhe njerëz që duken të paarritshëm nga zjarri i ambicieve. Çfarë përcakton fatin e tyre? Dhe deri në ç’masë është e mundur të ndërtohet një fitues? Psikologët besojnë se mjedisi ideal është ai që përcakton objektiva ambiciozë por realistë, duke theksuar sukseset pa pasur humbje dramatike: “Njerëzit mësojnë që të përpiqen për të arritur një qëllim, nëse ata janë të bindur se përpjekjet e tyre do të shpërblehen: mund të ndihmojë të vendosin synime që nuk janë shumë të vështira për të arritur, për të fituar vetëbesim”, vëren Cloninger.