Labinot Kunushevci

”Bota dinë shumë pak për vuajtjet e shqiptarëve” – ishin këto fjalët e ish kryeredaktorit të revistës prestigjioze ”Global Dialogue”, Michael Burawoy, nga Universiteti i Kalifornisë, pas leximit dhe redaktimit të intervistës time me profesorin universitar Ibrahim Berisha, për trashëgiminë e kolonializmit serb në Kosovë, në shtator të vitit 2017.

Por për t’i kuptuar fjalët e Michael Burawoy, i cili ka qenë President i Shoqatës Ndërkombëtare të Sociologjisë (International Sociological Association – ISA), duhet t’i referohemi librit të autorit Berisha ”Vdekja e kolonisë”, për t’u kthyer te intervista dhe botimi i saj në 17 gjuhë të botës.

Veçantia e këtij libri qëndron në faktin se është një studim multidiciplinar dhe multidimenzional, që dekonstrukton mitin serb për Kosovën, duke shpjeguar dhe argumentuar efektet politike, historike, sociale, kulturore, arsimore, ekonomike, urbane e rurale të manifesteve dhe elaborateve që nga viti 1844 e tutje, të cilat janë shndërruar në projekte dhe vizione politike shtetërore në funksion të ekspanzionit dhe kolonizimit të Kosovës dhe territoreve shqiptare në periudhën 1912 – 1990.

Ky libër dallon nga shumë libra tjerë të historisë që dominohen nga kulti i individit, protagonizmi, mitizimi, glorifikimi, romantizmi, narracionet fiktive, trajtimi dogmatik, tregimet lineare pa përfshirë shumëdimenzionalitetin e një ngjarjeje, kohe e personaliteti, nëpërmjet të cilave shpjegohet e kaluara. Në fakt, sipas autorit Berisha, librave të historisë sot u mungon historia e letërsisë, kulturore, diplomatike, arsimore, antropologjike, një histori që kombinon fushat dhe diciplinat shkencore si sociologjia, antropologjia, psikologjia, filozofia, letërsia, e drejta, diplomacia dhe një histori që i shpjegon gjërat në kontekstin e rrethanave specifike, ndryshe nga ajo komuniste e cila është shkruar me premisa ideologjike, religjioze e politike.

Në diskurset që prodhohen nga tekste të historisë dhe media të ndryshme, vërejmë mungesë të kritikës shkencore në raport me ish sistemet. Në fakt, ka një diskurs që trajton vetëm anën formale të sistemit të Jugosllavisë, disa elemente që janë përjetuar si benificione: shkollimi pa pare, mjekimi pa pare, udhëtimi pa viza, etj., dhe në këtë mënyrë është riprodhuar nostalgjia për atë sistem, ndihmuar edhe nga thyerja e iluzioneve që ka ndodhë pas luftës së vitit 1999 për shkak të mosrealizimit të pritshmërive për mirëqenie më të mirë, duke krijuar opinionin dhe gjykimin që ai sistem ka qenë liberal.

Ndërsa autori Berisha, me qasjen e tij kritike, me metodologjinë e tij dokumentuese dhe hulumtuese arkivore e studimore mbi 20 vjeçare duke përdorur mbi 400 referenca dhe me sensin e tij shkencor sociologjik, kulturologjik e komunikologjik, trajton anën thelbësore të sistemit, atë të pabarazisë, duke filluar shkrimin e librit me përvojën koloniale të familjes së tij, ku xhandarët serbë të familjes koloniste Gjorgjeviq nga Kraleva e Serbisë ua kishin marrë tapitë e tokave dhe të kullës, malet dhe vreshtat. Ai tregon se si u dënua babai i tij mësues si nacionalist, si pjesë e një organizate kundër rikolonizimit serb, ku nga tortura e dënimit iu kishin nxjerrë thonjtë në burg kur ishte vetëm 18 vjet.

Berisha bashkë me ekipin e tij profesional, edhe në rrethanat më të vështira të vitit 1993, në kohën kur drejtonte Qendrën për Informim të Kosovës, ka botuar në gjuhën angleze librin ”Serbian Colonization and Ethnic Cleansing of Kosova” për krimet e Serbisë koloniale.

Ndërsa në librin ”Vdekja e kolonisë” të botuar në vitin 2016, i cili shumë shpejt do të botohet edhe në anglisht ”The Death of a Colony” në Hjuston të ShBA-ve, ka trajtuar pabarazinë;

propagandën; kultin dhe glorifikimin e Titos dhe liderëve jugosllavë; elaboratet; tendencat për krijimin e Serbisë së Madhe; krimet e Mbretërisë Serbo-Kroato-Sllovene dhe të Jugosllavisë; segregacionin; diskriminimin; ekskomunikimin; dehumanizmin; hegjomonizmin; urrejtjen patologjike e fashiste; mitin serb ”Kosova është Serbi”; inferioritetin e shqiptarëve (të kolonizuarve) dhe superioritetin e serbëve (kolonistëve); privilegjet e profilit serb dhe diskriminimin e profilit shqiptar në administratën dhe institucionet shtetërore; ekspanzionin kulturor dhe arsimor; shkatërrimin e kulturës, traditës dhe gjuhës së shqiptarëve; spastrimet etnike; shpërnguljet dhe deportimin e shqiptarëve për Turqi; vrasjet masive të civilëve pa faj dhe burgosjet pa gjyqe; aksionet e armëve; ndërrimin e identitetit kombëtar si strehë për të ikur nga dhuna; ndalimin e shkollimit; propagandimin se shqiptarët janë të paaftë të arsimohen dhe se ”gratë shqiptare janë makina që lindin”; rrjetin e spiunazhit; masat e dhunshme; terrorin dhe dhunën e strukturuar; shkatërrimin e strukturave dhe resurseve urbane e rurale; aparteidin, ardhjen e mijëra familjeve koloniste (kryesisht serbë, por edhe malazezë, hercegovasë, kroatë, sllovenë, etj.) dhe vendosjen e tyre në pozicionet strategjike të rrugëve dhe të burimit të ujit në Mbretërinë e Jugosllavisë dhe në qytetet e mëdha ku koncentrohet elita burokratike, gjykatësit, ushtarakët, administratorët, në periudhën e Titos; pushkatimin e familjeve bërthamë dhe elitare të Prishtinës; uzurpimin e pronave; eksploatimin ekonomik; ndikimin dhe lojërat politike të fuqive ballkanike dhe evropiane në favor të Serbisë; tendencat për depërtimin fizik në Jug – Detin Adriatik dhe në Mesdhe; diskursin zyrtar 200 vjeçar të artikuluar me ndihmën e politikës, kishës ortodokse serbe (KOS) dhe akademikëve për paraqitjen e serbëve si viktimë karshi popujve të Ballkanit, i cili është shndërruar në politikë zyrtare shtetërore dhe sistematikisht ka ndihmuar në krijimin dhe arsyetimin e konflikteve, etj.

Ai poashtu shpjegon edhe periudhat kur shqiptarët kanë filluar të frymojnë pak më lirshëm, të krijojnë identitetin e tyre, ndonëse disa prej tyre ose janë minimizuar ose janë glorifikuar, fakte këto të gjetura në arkiva nga hulumtimi i tij. Si për shembull, në kohën kur Perandoria e Austro-Hungarisë vuri nën administrim Kosovën në vitin 1916-1918 dhe shqiptarët e Kosovës krijuan administratën në gjuhën shqipe dhe themeluan shkolla në gjuhën shqipe. Apo në periudhën e fashizmit italian dhe pushtimit gjerman 1941 – 1944, kur u hapën shumë shkolla, biblioteka, radio, etj. Apo në periudhën 1967 – 1981 të ekspanzionit masiv kulturor dhe arsimor të shqiptarëve për të zënë hapësirat që u kanë takuar, si për shembull, hapja e Universitetit të Prishtinës si nus-produkt i presionit të drejtëpërdrejtë të Amerikës mbi Jugosllavinë për faljen e borgjeve miliardshe përmes Marrëveshjes së Helsinkit për fillimin e demokratizimit. Edhe pse faktin e presionit të Amerikës dhe përfitimin nga ai në hapjen e universitetit autori nuk e përmend në libër, por në një nga ligjëratat e tij në universitet.

Ashtu sikur që përmend disa fakte se si nën efektin e indoktrinimit ideologjik, gabimisht e kemi festuar datën e themelimit të radios së parë, apo gabimisht i kemi atribuar meritat për hapjen e shkollave dhe arsimimit shqip, dhe në anën tjetër, figura shumë të rëndësishme shqiptare i kemi lënë në harresë të historisë, në fatin e ekskomunikimit, të cilët kanë bartur peshë të madhe nacionale, si fjala vjen Hasan Prishtina, dhe kemi krijuar mite e kemi glorifikuar figura tjera shumë më pak të rëndësishme për shkak të veprimeve atipike të cilave u janë kushtuar edhe këngë folk-patriotike.

Ka një gjë që studimet dhe hulumtimet si këto të profesor Berishës, i cili aktualisht po punon në një libër të ri për postkolonializmin kulturor, do të kishin një vlerë të shtuar sikur të kombinoheshin me rrëfimet e përvojave të njerëzve të prekur nga procesi i kolonizimit. Pra libri me fakte, referenca e shpjegime kombinohet me dokumente arkivore dhe me rrëfime reale. Por për këtë mungon interesimi dhe mbështetja institucionale.

Kështu autori Berisha e shpjegon gjithë këtë kompleksitet të së kaluarës koloniale dhe mungesën e një strategjie dhe politike nacionale sot e shpjegon me konceptin e neokolonializmit. Madje ai elementet e vetëdijes neokoloniale sot i vëren në mënyrën se si komunikojmë mes vete në politikë, në ekonomi, në kulturë; se si paraqitemi inferiorë në raport me të huajt; se si paraqitemi indiferentë dhe nuk vetëvendosim kurrë asgjë, ndërsa presim gjithmonë që punët tona t’i kryejë dikush tjetër; se si kopjojmë dhe improvizojmë, etj.

Është fakt se kolonializmi serb kishte tendenca të një ‘etnocidi’ për zhdukjen e gjurmëve kulturore dhe kujtesës historike në periudhën post-1912, në mënyrë që Kosova të përputhet me mitin, që Kosova të bëhet vetëm e serbëve dhe që të krijohet një entitet homogjen që realizon idenë e kombit-shtet. Ndërsa libri i autorit Berisha riaktualizon dhe ringjallë faktet për gjurmët kulturore, identitare dhe kujtesën historike, si elemente defensive ndaj kolonializmit me bazë ideologjike.

Edhe pse ka një prirje për t’i ikur të kaluarës koloniale dhe që të mos trajtohet si temë, kjo në fakt nuk është në dobi të gjeneratave të reja. Vërehet një tendencë për krijimin e një vetëdije të re nacionale duke e fshehur, ekskomunikuar e margjinalizuar faktin e kolonializmit, faktin e luftës, faktin e konfliktit shqiptaro-serb.

Por Serbia ende nuk e njeh shtetin e Kosovës. Serbia lobon kundër anëtarësimit të saj në organizata ndërkombëtare dhe kundër njohjeve të Kosovës. Serbia propagandon me mjetet, gjuhën dhe logjikën e trashëguar dhe riprodhuar nga regjimi i Sllobodan Millosheviçit, me shumë elemente neokoloniale, në mënyrë shumë agresive, diplomatikisht shumë sofistikuese. Serbia ende nuk ka kërkuar falje për krimet e kryera në luftën e fundit. Nuk ka shprehur as keqardhje e as pendesë. Nuk e pranon që ka ushtruar gjenocid dhe që ka synuar spastrim etnik. Ende nuk ka dhënë përgjegjësi për mbi 1600 të pagjetur. Kosova ende nuk e ka paditur Serbinë për krimet dhe gjenocidin e kryer. Serbia ende nuk e ka marrë dënimin e merituar nga drejtësia ndërkombëtare. Madje kemi vërejtur një relativizim të fajit të kriminelëve sepse në Serbi vazhdojnë të qëndrojnë të rehabilituar shumë kriminelë serbë që kanë kryer krime në Kosovë, ndërsa akuzohet dhe atakohet rezistenca e pashmangshme dhe lufta e dinjitetshme në mbrojtjen e Kosovës. Kjo e ka pozicionuar Kosovën në pozitë inferiore dhe e ka kushtëzuar dialogun pa kushtin e njohjes së Kosovës nga ana e Serbisë.

Gjeneratat e reja nuk mund ta kuptojnë luftën, nuk mund ta kuptojnë urrejtjen e serbëve ndaj shqiptarëve, nuk mund ta kuptojnë politikën e Serbisë sot, pa e lexuar dhe kuptuar historinë e kolonializmit, pa e kuptuar se si u krijua dhe ushqye miti serb, se si elaboratet e akademikëve serbë u shndërruan në politika të Mbretërisë e Jugosllavisë dhe u bekuan nga kisha ortodokse, se si u kolonizua Kosova, se si u trajtua e pabarabartë dhe e diskriminuar në Jugosllavi dhe se si ndodhi thyerja e shpërbërja e Jugosllavisë bashkë me dekolonizimin e Kosovës.

Prandaj duke e konsideruar librin e autorit Ibrahim Berisha jashtëzakonisht të rëndësishëm dhe unik, një vit pas botimit të tij, në shtator të vitit 2017, vendosa që fakteve dhe tezave kryesore të tij t’u japi një dimenzion dhe lexueshmëri më të gjerë globale, duke shfrytëzuar bashkëpunimin e mëhershëm me redaktorin e revistës shkencore ”Global Dialogue” në botimin e intervistave me shkencëtarët më të njohur social të botës. Kjo e bëri të lehtë propozimin dhe pranimin e një interviste specifike që trajton temën e kolonializmit në kontekstin kosovar. Interesimi i redaktorit Michael Burawoy ishte që intervista të paraqet mënyrën se si është manifestuar kolonializmi në jetën reale në Kosovë. Michael Burawoy, i njohur në botë jo vetëm për sociologjinë publike por edhe për studimet e tij në postkolonializëm, intervistën me Berishën e shihte tejet të rëndësishme dhe me propozimin e tij ajo mori titullin ”The Legacy of Colonialism in Kosova” – ”Trashëgimia e kolonializmit në Kosovë”. Madje një bashkëpunëtore e kryeredaktorit Burawoy më ka pyetur

pse preferoj emrin ”Kosova” në vend të ”Kosovo”, përgjigjja ime ishte sepse termi ”Kosovo” vjen nga literatura serbe, pra edhe këtë element neokolonial ta eleminojmë.

Në këtë intervistë është promovuar dhe dokumentuar e kaluara koloniale e Kosovës në disa dimenzione dhe tema: 1. Qëllimet, strategjitë, specifikat dhe pasojat e kolonializmit serb në Kosovë; 2. Qasja e sociologjisë shqiptare ndaj tendencës së ideologjisë serbe për dominim politik, etnik dhe kulturor mbi shqiptarët; 3. Ndikimi i miteve, propagandës dhe iluzioneve në inferioritetin e shqiptarëve; 4. Konteksti i Jugosllavisë në vetëdijen politike.

Intervista është botuar në muajin shtator të vitit 2017 në revistën ”Global Dialogue” (http://isa-global- dialogue.net/volume-7-issue-3/), Vëll. 7/3, fq. 19-21, në këto 17 gjuhë:

1. Anglisht 2. Frëngjisht 3. Spanjollisht 4. Kinezisht (tradicionale) 5. Kinezisht (e thjeshtuar) 6. Farsi 7. Hindi 8. Portugalisht 9. Arabisht 10. Japonisht 11. Rusisht 12. Polonisht 13. Turqisht 14. Rumanisht 15. Kazak 16. Indonesisht 17. Bengali.

Ndërsa mund të lexohet anglisht direkt në këtë link: http://globaldialogue.isa-sociology.org/the-legacy-of-colonialism-in-kosova-an-interview-with-ibrahim-berisha/

Intervista në secilën prej këtyre gjuhëve është përkthyer në vendet ku fliten këto gjuhë, nga ekipet profesionale të institucioneve ndërkombëtare të sociologjisë që kanë bashkëpunim me ISA.

Një ndër veçantitë e këtij botimi është fakti që kjo intervistë është përkthyer edhe në gjuhët e atyre vendeve dhe shteteve që jo vetëm që nuk e njohin pavarësinë e Kosovës, por që gjeostrategjikisht dhe gjeopolitikisht disa prej tyre janë të pozicionuar kundër saj, si Rusia (rusisht), Spanja (spanjollisht), Kina (kinezisht), India (hindu), Indonesia (indonesisht). Pra edhe një komunitet akademik nga këto vende ka lexuar për ish statusin kolonial të Kosovës, për vdekjen e kolonisë dhe për arsyet që Kosova duhet të njihet si e tillë, historikisht koloni e Serbisë, ndërsa në real-politikë sot shtet i pavarur, që gëzon mbështetjen e disa fuqive botërore e evropiane. Kjo e fundit është vërtetuar me ndërhyrjen ushtarake ndërkombëtare gjatë luftës së fundit në Kosovë.

Intervista, si refleksion i librit ”Vdekja e kolonisë”, që dokumenton statusin ish kolonial të Kosovës, është botuar edhe në gjuhët e disa vendeve aziatike që dikur ishin koloni, por të njëjtat nuk e pranojnë shtetin e Kosovës sot dhe disa prej tyre nën efektin e propagandës serbe, injorancës dhe mos angazhimit diplomatik të Kosovës, kanë votuar kundër anëtarësimit të Kosovës në Unesco, Interpol dhe shumë institucione e organizata ndërkombëtare.

Një nga efektet e neokolonializmit mund t’i vërejmë edhe në komunikimet diplomatike të diplomatëve kosovarë në vendet ku ka nevojë më së shumti të lobohet, se si pala kosovare komunikon me patetizëm, folk-patriotizëm, retorikë, klishe, protagonizëm, inferioritet, servilitet.

Nuk përdorin studime, dokumente dhe referenca shkencore që t’i bindin se edhe Kosova si ata ka qenë koloni dhe jo pjesë integrale e Jugosllavisë, ka bartur këto pasoja dhe nuk ka përfituar nga procesi i dekolonizimit të vendeve ish koloniale në vitet e 60-ta nga OKB për shkak të dominimit të konceptit tradicional (Blue Water), tani më të tejkaluar, i cili nënkuptonte koloninë si një territor të ndarë gjeografikisht nga shteti kolonizues, pra për shkak të elementit gjeografik që ishte faktor vendimtar në përcaktimin e statusit kolonial të një territori. Sipas punimit ”Kosova, ish koloni apo pjesë integrale e Serbisë?”, të autorit Fatmir Zajmi, diplomat dhe konsull në New York, në këtë periudhë dhjetra ish territore koloniale të konsideruara paraprakisht pjesë integrale të fuqive kolonizuese, u njohën nga komuniteti ndërkombëtar si shtete të pavarura sepse sipas të drejtës ndërkombëtare një territor kolonial nuk mund të konsiderohet pjesë integrale e shtetit kolonizues. Prandaj me të drejtë autori Berisha thotë se Kosova ishte koloni e harruar, e braktisuar, e izoluar, e fshehur në Evropë.

Argumenti kolonial është një potencial i papërdorur dhe i injoruar nga diplomatët, ambasadorët, ministrat e punëve të jashtme dhe ekipet e tyre, sepse asnjëherë përmes tij nuk kanë lobuar në ato vende që ishin dikur koloni. Ashtu sikur që kemi profesorë që kurrë nuk kanë dalur nga katedra apo zyrja e tyre, se lëre më të thithin pluhurin e arkivave në hulumtime. Të mjaftuar me një titull dhe një pozitë, me privilegjin e autoritetit të rrejshëm pa dhënë asnjë mendim me autoritet, misioni i tyre përfundon aty. Në fakt, përfundon pa filluar sepse intelektuali nuk mbyllet në muret e universitetit.

Kosova në disa vende është një imazh lufte. Shumë njerëz Kosovën e identifikojnë me Jugosllavi apo Serbi duke menduar se ende jemi pjesë e saj sepse nuk e kanë rifreskuar opinionin e tyre.

Prandaj botimi në këto vende dhe gjuhë një temë si kjo dhe të krijohet opinion është mjaft e vështirë, por jo e pamundur nëse shfrytëzohen të gjitha mekanizmat diplomatik me ekspertë që e njohin mirë të kaluarën, që janë studiues profesionalisht të pavarur dhe që pozitat dhe vizitat diplomatike i konsiderojnë përgjegjësi dhe jo privilegj.

Për suksesin e intervistës me Ibrahim Berishën, dy vite më parë, Ministria e Punëve të Jashtme, e ndau çmimin ”Shkrimi më i mirë për promovimin e Kosovës për vitin 2017”.

Prandaj mënyra më e mirë e reagimit ndaj propagandës dhe lobimit serb sot është botimi dhe përdorimi i studimeve si ”Vdekja e kolonisë”, ”Trashëgimia e kolonializmit në Kosovë: Intervistë me Ibrahim Berishën”, etj.

Në këtë funksion, më 28 shkurt, Ministria e Punëve të Jashtme të Republikës së Kosovës, me iniciativën e diplomatit dhe konsullit në New York, Fatmir Zajmi, organizoi tryezën me titull ”Aspekti kolonial i të kaluarës së Kosovës”, ku morën pjesë studiues dhe diplomatë të shquar, nga e cila u vlerësua se mënyra e trajtimit të Kosovës nga Serbia gjatë gjithë shekullit të kaluar është e mirë dokumentuar dhe se gjatë periudhës 1912-1999, Kosova dhe popullsia shumicë shqiptare e Kosovës i ishte nënshtruar cenimit sistematik të të drejtave njerëzore dhe eksploatimit kolonial serb, duke u trajtuar në vazhdimësi si pronë koloniale me ç‘rast popullit shqiptarë i ishte mohuar e drejta për pavarësi dhe qeverisje me pasuritë e veta natyrore./ KultPlus.com