Arbër Selmani
Fotografiye: Nok Selmani

Ani mahala ‘’Qut Mahala’’ ano Prizren, phirava e Denurea 22 bershutno.

Emocia sitoy ayekhaverutni: dikhola sar phirava e godya thay e Denureske trupoa numay e Kujtim Paqakoske duhoa, yekh kotar o garavutne, avokatori zoralo vash o hakaya e romane komunitetesko ani Kosova, vi naklo deputeti ano Kosovako Parlamenti. Denuri, yekh kotar o trin qhavore e Kuytimeske – kova averinga poro jivdipe anglo duy bersha, bi nisavo undripe kay phiravgya tiparya e muyesko kotar olesko dat. Artikulipe thay oratoria, Denuri vi ayekha therlolen sarvaht pashe peske, ayekha sar Kuytimi.

Buderi Kuytimestar, sito avdive o Denuri, ani phud kote jivdinla o Kuytim Paqaku, transmetisali ini e energiya e Kuytimeske qhavorengi.

‘’Mo dad ano buderi vahti phenla sine – siklov, me sim ano ovipe te bikinav ini mere kundre kay tuke te sigurinav o pustika thay te shainav tuke skoluipe. Akava sito argumenti kolea motivisalum, thay argumenti kova sito yustifikipen e dadesko vash vasnipe e siklipasko’’, mothavla o Denur Paqaku.

‘’Impakti e dadesko mande sine may buderi ani edukipaski umal, sine but fokusirimo vash e skola. Ov jangya kay edukipen anla buderi shukarne qhigodya, thay pashe akaleske therga baro impakti kay me te phiravav mere studiripya’’, vakerla Denuri.

*

Kujtim Paqaku biyasalo e 12 prilea 1959 ano Prizren. Ani Prishtina agoringya studiripya ani Akademia e Artyengi – Muzikaki Kranga thay postdiplomatikune studiripya ani Muzikaki Pedagogia. Paqaku agoringya ini e sig Aktreski Akademia thay Rejia ani klasa e Prof. Faruk Begoli. Diplomiringya ani romologia e penjarutna Sorbonako ano Parisi. Ano vahti e studiripasko kreiringya ververutne oktetya thay korya.

Avri aktivitetyendar ano kulturako artistikuno amalipe ‘’Agimi’’, sine vi sikavno ani Dula thay Blaca ano bersh 1986. Kergya buti jurnalisti ano korespodentipe e buderi gazetyenca thay evropake mediencar.

Kuytimi sine rom, Kuytimi sito rom vi adive, na leindoy dikhipe o thanipe kote jivdinla olesko duho.

Sarvaht, Kuytimi na telargya poro identiteti e romanipasko vash te ovel rom ani Koosva, rom ano Parisi, thay yekh dive vi rom e sah lumiako.

Shrdinindoy e naraipne organizaciencar thay ovinindoy deputeti ano Kosovako Parlamenti, Kuytimi bershencar transformisalo ano epiteti thay sheruno lafipe vash garavipe o hakaya e romane komunitetesko ani Kosova. Thay ayekha sar mangla e buti, Kuytimi angazisalo vash o hakaya e romane komunitetesko prekal o pherde platforme, mamuy razicmeske, ksenofobiako thay e diskriminipasko.

‘’Vash mange avdive na sito problemi kay sim rom, na mothavla problemi ani ni yekh sfera e mara jivdipasko. Anglokrisipya ekzistina, sar ano racionaluno aspekti thay ano aspekti edukativno, socialuno thay ekonomikuno. Te ove romi ani Kosova musay te dikhol sar barvalipe thay na sar problemi. Ni o korkore roma na musay te kreirinen autoanglokrisipya anglo amalipe ano generali, numay ini aver kotor e amalipasko na musay te kreirinel anglokrisipya pedral roma’’, mothavla Denuri.

Ano kher e Kuytim Paqakosko, isi traynipe mashkar o pustika, manusha mashkar memoriye, resipya mashkar sakrifice. Denuri buti ver cidla Kuytimeske sheya, feri so sakova qhigode pandar isito nevo, ayekha vi e dukh vash nashavipe yekh dade, yekh pashtune jene, familiako shero.

Shrda e intervista, thay pashe amenge thera o Kuytimesko telefoni. Telefoni kolestar ake duy bersh na shungyola o avazo. Numay o Denuri therla avazo, sar oleski familia, sar oleski day, sakana o roma ano Prizren thay ani e sah Kosova.

‘’Ano Prizren, roma mashkar peste siton unifikime. Ketane marna diskriminipe, thay promovina maybut skoloipe sar vasno faktori vash evolviripe ini amaro komuniteti. Edukipe sito vasno vash amenge. Sito vash sakova respekti angazhipe e aktivistyengo, artistyengo, jurnalistyengo, aktoryengo, NRO-ngo, volnutaryengo, kola kerna buti ano lungyaripe kay komuniteti te evolviringyol ayekha thay te mamuyingol sasavo nashukaripe, diskriminipe thay pharipe kay o roma shay te araklon ano olengo sakovadivuno jivdipe ani akaya diz’’, mothavla Denuri.

Phiripe ano Prizren, konfirminla ini o Denuri, sine qumibe e buderi qhibyengo thay e kulturyengo. Shuneya turkyuni qhib, albaniaki, anglikani, shuneya vi romani qhib. Ketanojivdipe nakla e Prizrenske, ayekha sar ini kolorya-kolorya e etnicitetyengo.

‘’Anglokrisipya sine thay pandar isi, numay nashti te generalizina olen. Anglokrisipe sitoy hipoteza, pratcav bizo baziripe ano fakti. Ano buderi ovipya, diskriminipe avla soske daykho anglokrisinla vash mange thay me autoanglokrisinava. Diskutipe vash e romenge ayekha ovela may phare palo akava. Sakova dizuno e Kosovako musay te perceptinel romane komunitete sar kotor kerdo e themesko’’, mothavla Denuri, biyamo ano 1998 bersh, vahti kana shrdinde iranipya but bare ani Kosovaki historia, na mekhinindoy ini e romane komunitete avri averipyenge, khuvipuyenge, turbulencyenge.

*

Kuytim Paqake musay te studirinen olen may buderi, te len kan olesko butdimensionaliteti e oleska butyako e romane komunitetea. Maripe ani Kosova sine qhelalo qhigode, vakerla sine Kuytim Paqaku ani yekh intervista vash e Moski Historia – Oraluni Kosovaki Historia, ano bersh 2014.

‘’Te sine kay e sah Kosova sinetoy bahtali ano yuni e bershesko ’99 palo Kosovako tromalipe, amen loshalilem palo trin-shtar bersha may dosna, feri so thergem buderi partizanya kola na dende ni may hari shay kontributi kosovaruna maripaske. … Odova so ulo ano maripe, nashti te bistra. Musay te pelakara amara godyate e uqhe sheroa vash te shrda evolviripe angle vash e Kosova. Mangla te phenel, amen (roma) sinem odola kola may dosna loshalilem e tromalipaske. May dosna feri so e qhib, doshale informipya leime ad-hok pedral o roma ko sine. Sine mi ledeutne e serbyengo, vay na sine ledeutne e serbyengo. Niyekhver, ni o serbya avdive na vakerna kay o roma sine ledeutne e serbyengo. Ni albanya na vakerna pedral o roma kola dende kontributi vash albanyenge. Amen janaholen anavnecar, buderi roma dende kontributi e albanyenge ano mairpe, numay hari promovingyola kontributi e romengo. Numay te na vakera akana vash o maribe…”

*

Denuri sito lungyaripe yekha sasta familiako. Denuri, Kuytimesko qhavo. Kuytimi, angloagorutno qhavo e Durmishesko thay e Saimako. Saren skoluime. Kuytimi, ano bersha 90’ngo prandingyola e Shpresa. Ini e Shpresa, yekh skoluimi romni kotar o Skenderayi.

Ini e Shpresa si te arakhape, sasavipea, yekh juvli adikerdi koya potencinla kay sitoy barvali olahke romea, ini soske o jivdipe ulo may pharo palo Kuytimesko nashibe. Vash olake, ini vash o Kosovake roma mekle yekha rigyate, telarde thay diskrimine institucialune thay kotar o korkore dizune.

 ‘’E Kuytimea penjardilem anglo maribe, ov kerla sine buti odova vahti ano Radio Prizren, therga emisai pe romani qhib, e muzika. Me Skenderayestar alum te jivdinav ano Rahoveci, e sah familia. Mo dad sine fotografi, yekh kotar anglune e odole tarafestar. Palo odova prandisalem thay ale o qhavore’’, mothavla e Shpresa Paqaku.

 ‘’Sine yekh vash sarenenge. Mekla gugle lafya vash sarenenge, na leindoh dikhipe sine mi o manusha roma vay albanya. Maribe, vash sarenenge, ini vash amenge sine pharo, numay e vahteske phiravipea siklilem ini te phirava o pharipya. Ano maripasko vahti sinem khere, ano Prizren, ketane e Kuytimeske dadalaryencar kola sine amenca. Ano maripasko vahti, na sine problemya. Ov mekla e buti kana saren mekle e buti, vash o vahtesko sebepi. Hari but, hramingya, na beshla bizo buti, ikalgya e moski lokma vash peske thay e sah oleski familia’’, vakerla Shpresa, Kujtim Paqakoski romni. 

 ‘’Palo maribe, sine phare sarenenge ini vash e romenge, ini vash e sarenenge kola kerna akava malipe. Leni umoa odolen kola nashavde pere familiake jenen, ano emocialuno aspekti, vash olenge na sine lohke te phiraven jivdipe thay te irangyon palo maribe. Na sine phare numay e romenge, maribe sine pharo vash sarenenge’’, phiravla o Denuri o Shpresako mothavipe, oleska dayako.

**

Shpresa, sine tromali sar romanica, shunlape garavdi ano Prizren sar romanica, ani yekh mahala kote saren jivdinena bizo nisavo diferencipe.

 ‘’Palo maribe, shrdinde te aven akala avrial, putardile nesave NRO, yekh putargya ini o Kuytimi. Qhavoren, sarvaht mangla sine te skoluinel olen. Kana araklape sine dayk qhavorea sarvaht puqlole sine – Sar si to anav, nakheya ani skola? Kuytimi na dikla sine averenge bukya, sasavipe therga aspiracie te nakhel angle e pere bukyencar’’, mothavla amenge e Shpresa, Denureski day, thay akana baba e tikne Kuytimeski, feri so rianavde o anav e unukako e Kuytim Paqakoske anavea.

‘’Adive kana dikna o angloanav – Paqaku, mothavla amenge te usharape e faktea kay siyem pashutne jene e Kuytimesko, me oleski romni thay akala qhavore. Akate ano Prizren, bizo nisavo problemi, jivdinava ake 26 bersha, adaptisalem thay na isi ni yekh nashukaripe. Sito phare kana pashe tute na thereya jivdipaske manushe, numay o manush siklola te arakholpe e sasave qhigodea ano jivdipe’’, mothavla Shpresa.

*

Kuytim Paqaku denga o sah jivdipe ano garavipe e romengi kauza, avancipe thay laqharipe o jivdipe e romengo ani e sah Kosova. Oleski energia na dospingyola sine, numay ulavgyola sine ani lumia sakole romeski ani Kosova.

Yekh manush sar Kuytimi, e pherda lumia, angya amenge nesave poezie. Ulava akaya:

Testament

Kana avla odova dive
Agorutno, ano tepiko e mara jvidipasko
Rujinatumen:
Ekya hari te beshav

V
E
R
T
I
K
A
L
N
O

Feri so sah jivdipe
Na meklenma thay na meklenma te ushtav pa prende!

Akaya poezia, Denuri but kamla, thay ano koridori e pere kheresko, sitoy astrimi ano zido, marinindoy akyencar ola sarvaht kana phirla ano akava kotor e kheresko. Ano akava koridori, shrda e intervista, karshi Kuytim Paqakosko portreti thay aver sheya. Pashe, thera ini e biblioteka e pherda literatura kote lele ashlibe o Kuytimeske akya.

Iklova ani avliya e khereski, pashe e juklake, Dafi, koya akana duy bersha kerela amalipe e jenenge kola jivdinena ano akava kher.

‘’Sinem phiriba, thay kana perla sine Kuytimeske diso pe godi, aqhola sine thay hraminla sine. Thergyem ketani qhib, ni yekh konflikti e nikasa. But ver avela mange olesko muy, avlama sakana olesko avazo’’, mothavla Shpresa, 53 bershutni, koya agoringa e mashkarutni skola ano Skenderay thay palo odova alosargya e Kuytime olake jivdipaske dromutne, kote zorali emocia vash e romengi sine sheruno lafi.

TEKSTI NË SHQIP

TEKSTI NË SERBISHT

 (Akava teskti sito produkti kotar o proyekti: Phikodeipe e mediengo thay e jurnalistikako vashh o manushikane hakaya ani Kosova’’, phikodeimi kotar o ofisi e Evropaka Uniako ani Kosova thay realizimi kotar Kosovo 2.0, CEL thay QKSGJ. Adikeripe e akale tekstesko sito godornipe e Kulplus/YIHR thay ano niyekh drom nashti konsideringyola sar pratcav e EU vay K2.0, CEL vay QKSGJ)