Jemile Husenaj

Duy terne juvla, duy inspiripaske misalya, duy akala kola avri e diksriminipastar thay e sfidyencar ano jivdipe refuzinde te ciden vast. On ‘’uravde’’ peske yekh godornipe ni hari lohko, odova vash te zorakeren e juvla andre komuniteteske ovinindoy misal thay modeli vash o sah aver juvlenge kola vash nesavo sebepi aqhavde skoluipe. Aryeta thay Ismeta siton zorale avazya kola akana thay ano avipe si te reprezentinen sakoya terna juvla andre olengo komuniteti, ovinindoy phikodeipe zoralo vash sakaske.

Aryeta araklempe ano olako angluno dive e praktikuna butyako ani Phiravlin Vetvendosyaki, Aryeta sine emocionimi yekhuno vahti mothavla sine decizipe karshi yekh nevo shrdipe ani olaki kariera.

Aryeta Shala, yekh 19 bershutni ini soske terni ano bersha, olake resipya therla sine but klare, oy sine decizutni ano vazdipe o avazo e juvlengo ano haricune komunitetya.

 ‘’Sinum but ver diskriminimi, yekh ver vash o vakti kay sim juvli thay palo odova ini vash o fakti kay sim kotor e komunitetesko. Isine ovipya kana ini shundilum na shukar numay akava na aqhavgya mande niyekh ver karshi dromipya thay resipya mere vash o jivdipe’’, vakerla Aryeta.

Aryeta, vi ayekha mothavgya kay familiako phikodeipe sarsakana thergya, vi ayekha kergya kay oy te orientinel olake resipya direkt evolviripe e juvli ano komuniteti, te ovel mashkar odola juvla kola vazdna o avazo vash olenge hakaya andre thay avri komuniteteske thay te qhivel dudi pedral pharipya thay sfide kolencar araklona sakova dive.

 ‘’Vakerde mange but ver kay me nashti ka iklovav feri so sim kotor e komunitetesko, thay akava amande phiravla sah jivdipe. Numay, nashti tana leparava kay sine ini odolendar kay truminde mande lungyaripea vakerinindoy kay me shay iklovava ini kay sim jeni e komunitetesko. Kerava kharipe e sah juvlenge, tana mekhen niyekh ver diskriminipe thay sasavo aqhavipe direkt odoleske so mangna te resen’’, agorinla Aryeta.

Florida Kuqay kotar o VORAE, koya sitoy ofisialuni e proyekteski ‘’Social Justice for Roma, Ashkali and Egyptian ini Kosova’’ ano kuadro e programesko ‘’Zoralipe e Juvlako ani Politika’’, mothavgya kay akaya sitoy angluni faza e yekhe proyekteski kay ano totati therla yekh afati ina bershutno, 3+3+3. Akava proyekti sito vash ekonomikuno zoralipe thay socialuno e juvlako ano komuniteti deindoy phikodeipe e juvlake kotar o komuniteti te bayarel profesionalune kapacitetya phanglo e avokipea ani politika.

 ‘’Amen sar organizaciya diklem o problemya kay kobar hari vazdisalo avazo e juvlako ano komuniteti, na kay o juvla e buderune komunitetesko na arakhenape e zoralipyencar numay ko juvla e haricune komunitetesko sito may but diklardo akava pharipe. Misal; te sine kay o juvla e albaniakane vay serbikane komunitetesko siton diskriminime yekh ver, juvla e haricune komunitetesko diskriminingyona desh ver’’, potencinla Kuqay.

Juvla e haricune komunitetyengo arakhenape e buderi sfidyencar, ni hari lohke. Ano generali dikhola kay yekh juvli e komuniteteski te ovel may buderi fokusirimi ano vazdipe e familiako desar ani daykh aver umal.

‘’Garavipe e moralesko, sito yekh kotar o may sfidimo kotor kay therna o juvla e komunitetesko thay ano momenti kana on aderinena ani politika, iklona ano rodipe e votyengo thay aver bukya, on automatikipea diskriminingyona thay anglokrisingyona kotar may baro kotor e komunitetesko, kerinindoy ayekha kay olengo mangipe vash buti thay kariera te konsideringyon sar yekh na garavipe e moralesko’’, potencinla Kuqay.

Ano vahti e shtar masekuna eksperienciako ano proyekti vash ‘’Zoralipe e Juvlako ani Politika’’, Kuqay mothavla kay ko juvla e akale komunitetesko dikhla yekh but baro mangipe thay motivi vash buti. Vi ayekha mothavla kay but ver na siyem abokar jande kobar diskriminaciya kera karshi e aver komunitetyenge.

‘’Gndingyum kay janava but phanglo e juvlencar e akale komunitetesko numay lelum kay janava but hari. Shungyumpe barvali kana diklum olengi buti thay olengo mangipe vash yekh may shukar avipe. Godideipe kay sarsakana dengyum juvlenge sineto kay tana ciden vast thay tana nashaven motivipe niyekh ver’’, agorinla Kuqay.

Deshuyekh juvla therde decizipaski poziciya ano Raipe Haradinay, kotar o sah bishuduy ministriye e akale ekzekutivesko ji ano bersh 2019. Ji kay o detalya kola mothavna kobar akale juvlendar sine kotor e komunitetyendar na mothavgyona.

Mashkarvahti, kotar o deshupanj ministriye e Raipasko Kurti, 30% olendar phiravgyona kotar o juvla, thay numay e Ministriya vash Administripe thay Lokaluno Riape phiravgyola kotar e Emiliya Rejepi, koya sitoy kotor e boshnak komuniteteski, reprezenta e Neva Demokratikuna Partiaki – NDS. Numay, ini vash akaya lejislatura nane informaciye phanglo e komunitetyenga juvlengya poziciya ano Raipe.

Publikime raportya ji avdive kotar o Instituti GAP thay Kosovako Centro vash Polyengo Studiripe (QKSGJ) kerna yekh generalipe e gendesko e butyarne juvlengo ano Kosovako Raipe na specifikinindoy kobar olendar avna kotar o haricune komunitetya.

Ano statistikyengo raporti e institutesko GAP vash o bersh 2019 ‘’Butyaripe thay reprezentipe e juvlengo ani Kosova’’, mothavgyola kay ji ano dive e vastcidipasko o raipe Haradinay, numay 10% e phiravutne postyengo; ministrya, taloministrya, thay generalune sekretarya phiravgyona sine juvlendar. Numay, adikeripe e akale rodlaripasko na mothavla kobar e juvlendar sine butyarne ano uqhe poziciye sar haricune komunitetya.

Ismete Quqala, koya e praktika shrdinga ani Sastipaski Ministria, mothavgya olaki eksperienciya kay sar praktikanta na araklili ano diskriminipe kotar o butyake kolege, numay, sar mothavla na sito akava sarvaht ayekha, feri so ano olako jivdipasko dromipe araklili e buderi na shukar qhigodyencar, vi ayekha mothavla kay ani mashkarutni skola but ver shungya o lafya; “Mos u bo si majup’’, ‘’Yeftisar, tuda siyan, a?’’… Lafya akala kolen e Ismeta pandar jivdinlolen e bara dukha. ‘’Soske, so therna on? Me sim kotor e komunitetesko ashkali, palo odova o lafi majup mothavla diso sah aver thay na mortyako kolori’’, mothavla Quqala.

Ismeta dela but vasnipe vash evolviripe thay edukipe e juvlengyo ano generali specialune ko komunitetya. Oy lungyaripeya kerela kharipe kay o juvla e komunitetesko te edukingyon. Oy, vi ayekha sitoy but optimisti thay e bare entuziazmeya mothavla kay andre e komunitetesko averinde buderi qhigodya, sar si pe olate o juvla e komunitetesko akana therna may buderi mangipe vash skoluipe thay kay o terne prandipya na siton abokar prezenti.

‘’Qhaya e komunitetesko mangena te skoluingyon, te theren yekh anav feri so saren jana kay o skoluipe putarla droma. Soske tana vazda o amaro avazo sar juvla vay romnya e komunitetesko?”, vakerla Quqala.

Sar si pe Konstituciya e Kosovaka Republikaki saren therna yekhune hakaya phanglo e kotorleipeya ano politikuno jivdipe, ekonomikuno, numay ini ano aver umala. Krisi vash Polyengo Yekhipe ano neni 6 thavd 8 specifikinla kay musay te theren yekh minimaluno reprezentipe 50% vash sakova poli ano lejislativune organya, ekzekutipaske thay kriselina. Mashkarvahti ano Krisi vash Garavipe thay Promovipe o hakaya e komunitetyengo neni 9 thavd 5 mothavla butyaripe e komunitetyengo ano publikune lekanipya.

 ‘’Jene kola siton kotor e komunitetyengo therna yekhuno reprezantipasko hako ano butyaripe ano sah nivelya e publikuna lekanipasko, publikune instituciye, leindoy o siguripasko sektori, kriselina, servisipe ani prokuroriya, raipaski agenciya kola siton phande e administripeya ano hakaipe thay korrektipaske servisipya, garavipe, siguripe thay intelejenciya’’, vakergyola ani Konstituciya.

Numay, na sarvaht o juvla e komuniteteyngo siton shukarajukerde andre organizacienge thay politikune partienge, kerinindoy phare olenge sakoya ver may buderi yekh normaluno jividpe ini odova vahti kana on therna manglarno kualifikipe. Aryeta thay e Ismeta siton but janglarne pedral akava fakti, fakti akava kay transformisalo ano may baro trumipe vash olenge. On duy yene, siton gatisarne vash yekh shudro maribe vash te mothaven peste thay olengo potenciali vash te putaren may buderi o vudar ini buderi juvlenge andre komuniteteske.

TEKSTI NË GJUHËN SHQIPE

(Akava teksti produktisalo sar kotor e proyektesko ‘’Phikodeipe e mediengo thay e jurnalistikako vash o manushikane hakaya ani Kosova’’, phikodeimo kotar o ofisi e Europaka Uniako ani Kosova thay realizimo kotar Kosovo 2.0, CEL thay QKSGJ. Andripe e akala botipasko sito godornipe e KultPlus/YIHR KS thay ano ni yekh drom nashti te konsideringyol sar pratsav e EU vay K2.0, CEL vay QKSGJ)