Arber Selmani
Fotografiye: Nok Selmani

Isitut mangipe te phirave nesave momentya e yekhe 24 bershutne qhaveya kova dikla e lumiya e aver akyencar, arakla akcesi sasto ini odothe kana o avera dikhna kalo thay kova therla but progresivune gndipya ini soske ano nesave ovipya anglokrisisalo kotar o manusha kola siton harne ano olenge dikhipya thay reflektipe kola kerna peske thay amalipaske.

Burhan Gashi sito yekh ayekhaverutno ovipe. Burhani, kova sito kotor e komunitetesko egipqani thay jivdinla ani mahala ‘’Meshari’’ e Fush Kosovako, pashe ini 7 mile aver komunitetyenge roma, ashkaliye thay egipqanya, sito yekh aktivisti vash o manushikane hakaya thay yekh shukarno qhavoro ano sasavo aspekti. Hari minutya kay phiraveya e Burhaneya shay dikheya sar ov preferinla o na viktimizipe, numay iranla ano zoralipe thay akciya e sah oleski energiya kola kanalizingyona odothe kote musay, ano azhutipe vash ververutne grupe e amalipasko.

 ‘’Me na konsiderinava mande sar kotor e egipqan komunitetesko, numay sim kotor e trin komunitetyengo. Avava kotar o komuniteti kote mangipe vash rijivdipe ano aktiv dizuno thay feminizmo sito but baro. Akava mande karakterizinla sar aktivisti, na numay mande numay vi yekh baro gendo e aktivistyengo kola kerna buti ketane vash te averinen o akcesi thay prezantipe e trin komunitetyengo karshi thay andre amalipaske ani Kosova’’, mothavla Burhani.

Anglo nesave kurke, e Burhanea phirgyem ano duy maybare mahale e komunitetyengo roma, ashkaliye thay egipqanya ani Fush Kosova, thay odole vahtestar biyandili e ideya kay te intervistina ini e Burhane. Yekh 24 bershutno sar Burhani isi but buti te kerel thay but resipya te resel, numay ini o dromipe ji akate sine but laqo thay lafidendo.

*

Buderi e vahtesko, Burhani phiravla ani organizaciya ‘’Roma Versitas Kosovo’’, kote sito kordinatori e programesko vash burse ‘’TERKOS’’. Isi vahti kay o Burhani lela kan kay o trin komunitetya therna mangipe vash so may buderi phikodeipe thay ov si yekh kotar o avokusya kay tntinena te laqharen o jivdipe e komunitetyengo roma, ashkaliye thay egipqanya ani Kosova.

 ‘’Sim kordinatori e programesko vash bursenge, programi vash akademikuno evolviripe, akava sar mangipe vash te laqhara o statusi e stutendyengo kotar o trin komunitetya ano butyako trego, palo so agorina o studiripya. Vash te ove triunfutno e akala bursako, sito manglarno kay o persone te oven registrime sar studentya thay te oven kotorleutne yekh e akale trin komunitetyendar. Vi ayekha musay te oven vi kriterya alosaripaske sar sitoy e mashkarutni nota, numay specialuno dikhipe dedikingyola ini vash polyengo yekhipe. TERKOS sito programi financirimo kotar e EU thay  kotar o Roma Education Fund thay sar specialuni komponenta therla vi vazdipe o polyengo yekhipe, zoralipe e juvlengo thay e romnengo e komunitetyengo vash tana mekhen skoluipe, numay te phiraven’’.

Bursa mangla te phenel ini yekh monetaruno buderipe vash sakova qhon numay ini aver triunfipya; traynipe manglarno ini tutoripe vash studentya kola therna problemya ano subyekti kote shay te laqharen prekal siklipe. Bursa angazhinla ayekha kay o studenti vay e studenta te azhutingyol ano subyekti kote therla pharipe vash akademikuno laqharipe.

Avri profesionaluno vahti, Burhani mothavla kay andar peste shunla kay misiya e para jivdipaski sitoy o aktivizmo, ayekha kay ov na agorinla poro butyako vahti, numay sar pasioni thay mangipe kova hari but lungyargyola sah vahti.

 ‘’Ini avri organizaciyatar, kobar sim khere, yekh baro gendo e kotorleutnengo kotar o komunitetya avna mande thay therna ververutne mangipya, shay ini phanglo e aplikaciencar, azhutipya sar shay te adresinen pere problemya ano instituciye, nesave aver ini raportinena vash o ushkavipe olenge hakaya. Mande aktivizmo phiravla ini avri butyako orari, thay gndinava kay akaya sitoy jivdipaski misiya e sah odolengi kola mangna o aktivizmo thay kerna buti’’, mothavla  Burhani.

Ano foto duy mahale ani Fush Kosova, na buderi dur odolestar kay shay khargyola centro ani Fush Kosova, siton pashe 600 khera e komunitetyengo thay pashe 15 khera albanyengo.

*

Vakera vash racizmo. Na yekhuni definiciya, jangyola, numay hari but o racizmo konsideringyola sar nakamipe, anglokrisipe, diskriminipe thay antagonizmo karshi yekh grupa e manushengi vash o fakti kay on siton kotor e yekha etnikuna grupako thay racialune ververutne. Isi phare te vakera vash racizmo e yekhe 24 bershutne qhaveya.

 ‘’Racizmo sitoy emociya e nakamipaski thay e inyorancaki. Amen siyem racistya karshi populacienge thay e qhigodyenge vash kolenge na la kan, odoleske musay te siklova kay te ova so may godiputarde thay te akceptina konceptya. Me, personaluno, na thergyum racizmo direkt karshi mange. Te leparav o fakti kay ani elementaruni thay mashkarutni skola sinum but shukarno siklovno. Agoringyum e skola ‘’Selman Riza’’ ani Fush Kosova thay palo odova ini e mashkarutni medicinaki skola ‘’Ali Sokoli’’ sar tehniko e dandyengo. Sine but ver na akceptimo vash o sikavne albanya sar yekh egipqani te ovel abokar laqo siklovno, numay vi abokar but edukimo. Akava mentaliteti na phiravdilo vi ano fakulteti, feri so odote penjargyum may peke manushen thay e lumiya koya si pashe mara lumiake. Me sarsakana sinum godorno, diklum mande sar manush thay na sar jeno e komunitetesko egipqani. Sar tiknibastar, ini sar sebepi e familyaruna edukipasko, lelum kan kay si but primitizmo te diskriminine e manushen vash o etnikune averipya, pakyavutne, racake vay polyenge’’, mothavla Burhani.

‘’Te phene kay ani Kosova na si racizmo, akava si paradoksi. Isi racizmo ani Kosova, sito prezenti. Manglape te potencinav kay na numay o buderune komunitetya therna anglokrisipe vash roma, ashkaliye thay egipqnaya. Ini o anglokrisipe e haricune komunitetyengo karshi albanyenge sito realuno. Sar studenti e historiako, may dosna ano fakulteti, dikhinindoy so phiravga e albanyengi populaciya, dikhinindoy olenge but bershune pharipya, maripe thay themipe, maripya kay kerde populaciye uzurpatorya, akava kreiringa mange yekh emocia e empatiaki karshi albanyenge’’.

 ‘’Stigma thay stereotipya e duy rigyengi musay te averingyol. Siyem themutne, siyem yekh than, jivdina ani Kosova, na isi mangipe vash ayekhaverutno nakamipe, bizo baza thay bizo logika. Racizmo, pandar yekh ver phenava, sito reciprokuno. Nashti vakera vash racizmo te sine kay kergyona konferenciye thay traynipya numay e ternencar kotar o komunitetya, thay akaya si formula koya phiravgyola ake 20 bersha. Musay te thera realuno kontakti thay calavdo mashkar o terne kotar o buderi albanya thay o terne e trin komunitetyengo’’, mothavla Burhan Gashi.

E Burhanea situt buderi qhigodya te vakere, numay esenca sitoy te eksplorina o racizmo hari ani Kosova thay may buderi oleski perspektiva sar yekh terno qhavo, kova buderi ver na dikla lohke o jivdipe ani Kosova numay palem na aqhola beshto numay kerla buti laqharinindoy o jivdipe olesko thay e averengo.

‘’Ni yekh komuniteti na mangla te jivdinel ano phare jivdipaske kondiciye Ani Kosova, neglizhipe institucionaluno karshi e trin komunitetyenge sito shelbershutno. Ano vahti e pandemiako, o them avla sine e proklamipyencar vash te shuzhara amare vasta, ji kay buderi jene e komunitetesko rovnape sine kay therna problemi e panideutnencar. Ekzistinla yekh stigma thay anglokrisipe kova sito rezultati e neglizhipasko ini kotar o nakle rezhimya, yugoslaviako raipe thay vi odola anglo late, karshi akale trin komunitetyenge. Aktualuni situaciya e komunitetyengo roma, ashkalie thay egipqanya na sitoy ayekhaverutni feri so on mangle ayekha, numay soske na lelile serioziteteya’’, mothavla Burhani.

Yekh jurnalistiako teksti angleder, hramimo sim vash o kotor kote jivdinla ini o Burhani. Odothe na isi ternengo centro, thay vi odote na isi yekh sastipasko familiaruno centro.

‘’Ini miri familiya normalno kay afektingyola kotar akala natheripya. Na isi yekh familiaruno sastipasko centro pashe, thay akava amenge pharekerla o jivdipe ano ovipya e nasvalipasko. Me sim hem baro ani familiya, isima phenya  thay may tikne phrala, thay saren manga sine te thera yekh sporteski sala, thay akava mangla te phenel kay o terne ano akava kotor na kerna normaluno jivdipe sar o aver terne e Kosovako. Akava but ver kerla kay tana ekzistirinel o komunikipe mashkar o terne e komunitetyengo’’, mothavla Burhani.

*

Burhani akana phiravla o bachelor studiripya ani historiaki umal.

 ‘’Arakhovava pe agor e studiripyengo bachelor ani historiya. Mayangle sinum interesimo vash medicina, numay palo odova phandilum but e dizunenge aktivizmea, thay ano akava ovipe, phaninindoy e socialuna skenca pashovava may buderi odoleske so mangava te kerav ano avipe. Te phiravava sine e medicina, ovava sine yekh shukarno doktori vay stomatologi, numay moro impakti ano komuniteti ovla sine may tikno. May buderi, ovava sine yekh shukar modeli. Ano master studiripya mangava te phiravava vash o manushikane hakaya vay o mashkarnacionalune ledeipya, feri so gndinava kay akala umalya siton may shukarne kola shay ini ikalna mande kotar e stigma. May laqo drom vash te iklolpe avri stigmake, sito te shune peste may buderi desar sar komuniteti’’.

Pe agor, e Burhaneya vakera ini vash o avanciripe kay ovela ano duy aspektya; romna thay juvla roma, ashkalike thay egipqanke sarvaht mangena may buderi te phiraven o skoluipe, feri so mangena yekh shukar avutnipe vash peske thay e averen. Aver shukarno elementi sito o fakti kay so maybuderi, o terne komunitesko therena shaipe te amalingyon e ternencar albanya.

 ‘’Te sine kay e situaciya phiravgyola akale ritmeya, si te ovel shukar mashkar o relaciye e ternengo komunitetya thay odola albanya, feri so kreiringyola yekh ketano mentaliteti. Te sine kay o terne e komunitetesko shay te phiraven studiripya, te evolviringyon akademikune thay profesionalune, te oven kotor ano butyako trego, ayekha shay te ovel o pashavipe may baro kova shay loklarla o jivdipe sakaske. Thera may baro gendo e juvlengo kola mangena te phiraven studiripe, kotar o trin komunitetya, thay akava vash mange sito but vasno. Edukipe e juvlengo sito but vasno feri so o daya, phenya, amare romnya siton hallka but vasni andre amare familienge, thay yekh day evolvirimi si te ovel may shukar vash pere qhavorenge’’, mothavla vash agor o Burhani.

Mekha e Burhane ano olesko sakovadivuno jivdipe thay aktivizmo, pakyavinindoy kay o neve generaciye si te len kan kotar o vasnipe e ketana jvidipasko e sah komunitetyencar ani Kosova.

Ji pe 20 novembro, ani Kosova adikergyola ini Multikulturaluno Festivali, ani oleski duyti ediciya, kote shay te informingyoven may buderi vash e situaciya e akale trin komunitetyengi, suksesya e akale trin komunitetyengo numay ini o jivdipaske pharipya ani Kosova.

TEKSTI NË GJUHËN SHQIPE.

(Akava teksti produktisalo sar kotor e proyektesko ‘’Phikodeipe e mediengo thay e jurnalistikako vash o manushikane hakaya ani Kosova’’, phikodeimo kotar o ofisi e Europaka Uniako ani Kosova thay realizimo kotar Kosovo 2.0, CEL thay QKSGJ. Andripe e akala botipasko sito godornipe e KultPlus/YIHR KS thay ano ni yekh drom nashti te konsideringyol sar pratsav e EU vay K2.0, CEL vay QKSGJ)