Etiketë: 12 qershor 1999

Më 12 qershor 1999, tanket e NATO-s hynë në Prishtinë, duke i dhënë fund luftës në Kosovë. Teuta Bylykbashi dhe Hysen Gashi kishin mbetur në qytet me familjet e tyre gjatë 78 ditëve të bombardimeve. Ata tregojnë çlirimin

Nga Nerimane Kamberi

“Mos më kërkoni të jem i saktë rreth orës, kanë kaluar 20 vjet.” Hysen Gashi, rreth të pesëdhjetave, është ulur në kafenenë që e frekuenton shpesh, në Bulevardin Bill Klinton. Në ekran, një kanal televiziv lokal jep lajmin për ardhjen e ish-Presidentit të SH.B.A.-ve për festimet e 12 qershorit, 20 vjetorit të çlirimit të Kosovës. Bill Klinton nderohet nga kosovarët, një statujë gjigande është ngritur për ta nderuar në bulevardin që mban emrin e tij. Por për Hysenin, çlirimtarët e parë ishin ushtarët britanikë të KFOR-it, forcat e NATO-s në Kosovë.

“Më 12 qershor 1999, në orën 15.00 ose 15.15 pasdite, dy helikopterë të NATO-s erdhën nga Shkupi, u sollën në qiell dhe u larguan nga kishin ardhur. Pastaj pamë dy automjete të huaja, ndoshta xhipa, që lëviznin përreth dhe largoheshin. Filluam të dilnim nga shtëpitë dhe të shkonim drejt rrugës. Por shiu i madh na detyroi të ktheheshim. Rreth orës 18.30 -19.00, një tank britanik u pozicionua pranë stacionit të karburantit Jugopetrol, një tjetër përpara autoshkollës që kishte shërbyer si një bazë logjistike për ushtrinë serbe. Ne dolëm, u drejtuam për në rrugën që vjen nga Shkupi për të mirëpritur forcat e NATO-s. Disa përqafonin tanket.”

Teuta Bylykbashi, profesoreshë në shkollë të mesme, flet për një atmosferë të ngjashme në lagjen e saj në Ulpianë, në Prishtinë. “Më 12 qershor, ushtarët britanikë të KFOR-it mbërrinë Te Fontana, poshtë ndërtesës sonë. Nga dritarja mund të shihja britanikët që vinin nga njëra anë dhe serbët që iknin nga tjetra. Njëri nga fqinjët tanë serb, i cili kishte marrë veturën tonë një ditë më parë, e ngarkoi atë dhe u largua. Fëmijë zbritnin nga ndërtesat, këputnin lule dhe ua jepnin ushtarëve britanikë.”

HYRJA E FORCAVE SERBE

Të dy tregojnë për këto momente ngazëllimi duke psherëtirë, pa shumë emocione në zërin e tyre. Sepse ata njëkohësisht rijetojnë momentet e rënda që i përjetuan deri në këtë çlirim kaq të pritur, por që, deri në momentin e fundit, do të jetohet herë në dyshim dhe herë në frikë. Hysen Gashi kujton: “Më 9 qershor, kur u nënshkrua Marrëveshja e Kumanovës, gëzimi na u kthye. Kishim shpëtuar. Lufta më në fund kishte mbaruar. Por më 11 qershor, unë po i përcillja lajmet  e TV Podgoricës ku thuhej që forcat ruse po hynin në Kosovë. Ata mbërrinë rreth orës 20:00 përmes Merdares. Ishte edhe më e tmerrshme se fillimi i luftës, sepse ne thjesht mendonim se ajo u kry, edhe pse kishim ndjenja të përziera gëzimi dhe frike. Atë ditë, ne nuk besonim më në paqe. Serbët po festonin, ata qëllonin në ajër, dëgjohej zhurma e gëzhojave që binin në kulm.”

Teuta edhe sot është e frikësuar kur e kujton atë ditë: “Më 11 qershor, përjetuam frikën më të madhe të jetës sonë, kurse mendonim se ishim të çliruar! Forcat ruse, aleatët e  Serbisë, hynë në Kosovë, në Prishtinë! Ishim të dëshpëruar. Mendonim se lufta nuk do të mbaronte kurrë. Për shqiparët ishte një zhgënjim i thellë. Kishim humbur të gjitha shpresat se kjo luftë do të mbaronte. Serbët po festonin. Ata lëshonin muzikën në kupë të qiellit, duke qëlluar në ajër. Fqinjët tanë serb ishin të ngazëllyer. Televizioni i Beogradit transmetonte imazhe të tankeve ruse në qendër të Prishtinës, aty ku sot është Bulevardi Nënë Tereza.”

Photo: Hazir Reka

TË DËBUAR DHE TË SHTYRË PËRTEJ KUFIRI

Të dy flasin për stërlodhjen e ditëve të fundit të luftës. “Nuk mund të mendoja, nuk e kisha më arsyen, nuk dija çfarë vendimi të merrja,” shpjegon Hyseni. Fjalët e Teutës gati se i bëjnë jehonë: “Ditëve të fundit, unë madje e pranova edhe idenë e vdekjes. Timen, jo vdekjen e të tjerëve.”,  vazhdon ajo: “Serbët na kishin dëbuar nga banesat tona, nga soliterat tonë dhe ne pamë të vdekur deri në kufirin me Maqedoninë, pamë vetë vdekjen tonë. Por ne u kthyem pa kaluar kufirin. Një herë tjetër, serbët i morën të gjithë burrat poshtë në pesë e gjysmë të mëngjesit dhe kontrolluan dokumentet  tona. Ata kërkonin që të zgjoja vajzën time adoleshente, kisha frikë se çfarë mund t’i ndodhte asaj.” “Unë e tërhoqa vajzën time gjashtëvjeçare për dore, nuk e lashë të përfundojë mëngjesin. Serbët na dhanë pesë minuta kohë për të dalë nga shtëpia.” vazhdon Hyseni.

Këto rrëfime ngjajnë me mijëra rrëfime njerëzish të zhvendosur, refugjatësh, të hedhur nga një pjesë e qytetit në tjetrën nën kërcënimin e njerëzve të maskuar dhe armëve të tyre, të shtyrë drejt stacionit për të hipur në trenat që do t’i çonin në Maqedoni, gjatë eksodit më të madh që Evropa e ka njohur që nga Lufta e Dytë Botërore, ose të deportuar në kufij të tjerë. Disa do të paguajnë me marka për kalimin e tyre, të tjerë do të ndalen gjatë rrugës, në një shtëpi të braktisur ose do të strehohen nga banorë të tjerë. Shumë nuk do të arrijnë kurrë askund dhe do të ekzekutohen pasi të jenë ndarë nga familjet e tyre.

Këto lëvizje të popullatës, nga një lagje në tjetrën, nga Velania deri poshtë Dragodanit, e  drejt Emshirit, nga Prishtina në fshatin Makoc, tre kilometra në jugperëndim, mund të trasohen me gisht në hartën e kryeqytetit dhe të fshatrave përreth. Por në heshtje, si heshtja që mbretëronte në qytet, një qytet pa jetë, pa shpirt. “Ne kaluam nëpër një qytet fantazmë, mahalla e prindërve të mi afër Xhamisë së Llapit ishte e zbraztë. Ishte e tmerrshme”, thotë Teuta. Hyseni mban në kujtesën e tij imazhe të valës së madhe njerëzore. “Ne zbritëm kah qendra e qytetit. Serbët po na shtynin drejt stacionit, kaluam pranë ndërtesës së Rilindjes. Një valë gjigante njerëzish. Vinin nga të gjitha drejtimet. Shtynim njëri-tjetrin dhe na shtyhnin për të hipur në tren.”

NGA DRITARJA OSE NGA TARRACA

Hyseni dhe familja e tij nuk do të largohen për në Maqedoni, ata do të kthehen në shtëpinë e motrës, jo shumë larg stacionit të autobusëve dhe do të qëndrojnë aty deri në fund të luftës. Teuta dhe familja e saj do të kenë parë tepër tmerr gjatë rrugës kur kishin dalur por edhe kur ishin kthyer në ndërtesën e tyre. As ata nuk do të largohen deri në fund të luftës. “Nuk dilnim më. Ndërtesa jonë ishte bërë një lloj getto. Jeta aty ishte e kufizuar në vajtje-ardhje midis fqinjëve, vetëm gratë e moshuara dilnin, ato që mund të flisnin serbisht. Ato shkonin në pazarin e Ulpianës poshtë lagjes, kishte serbë që shisnin prodhimet e tyre. Me 15 maj ishte ditëlindja ime, më kishin mbetur tri vezë, bëra një tortë dhe ftova fqinjet e mija për çaj.” Pjesën tjetër të kohës, gratë qëndronin në dritare dhe shikonin se çka po ndodhte jashtë. Sikur atë ditë kur Teuta pa britanikët të mbërrinin dhe serbët të largoheshin.

Hyseni qëndronte në një shtëpi të braktisur në lagjen e tij, tarraca e së cilës kishte pamjen nga rruga për në Shkup. Nga aty, ai kishte vëzhguar lëvizjet e 9, 10, 11 dhe 12 qershorit 1999. Nga aty ai kishte parë britanikët që po mbërrinin dhe serbët që po largoheshin.

BUKË, MË NË FUND

Më 12 qershor 1999, Teuta nuk shkoi më larg se Te Fontana, poshtë banesës së saj. Ndoshta ajo bleu bukë në dyqan, te qoshi i ndërtesave. “Gjatë bombardimeve, pashë që buka kishte ardhur te shitësi serb. Duke dashur të ruajmë rezervat tona të makaronave dhe miellit – kush e di sa do të zgjaste lufta – unë zbrita poshtë për të blerë  bukë. Shitësi nuk më dha bukë.  U ktheva në shtëpi e poshtëruar, i thashë vjehrrës sime, “ai nuk deshti me më dhënë bukë.” Më 12 qershor 1999, Hyseni doli në lagjen e tij. Por së pari, ai nxori bukën nga çanta. “Gjatë bombardimeve, gruaja ime Qerimja gatuante një bukë çdo ditë. Ne nxirnim atë që e kishim futur një ditë më parë në çantë e përgatitur për ikje dhe e hanim. E zëvendësonim me atë që e nxirrte nga furra. Do të na duhej për largimin tonë.” Më 12 qershor 1999, ai sigurisht bleu bukë taze në një furrë buke që sapo ishte rihapur. / KultPlus.com