“1984” ka fituar çmimin si shfaqja më e mirë në Skupi FEST.
Shfaqja ‘1984’ është një dramë bazuar nga romani distopik i autorit George Orwell, në regji të Igor Mendjisky.
Luajnë: Adrian Morina, Arta Selimi, Basri Lushtaku, Edona Reshitaj, Flaka Latifi, Shpejtim Kastrati, Xhejlane Godanci dhe Ylber Bardhi./KultPlus.com
Flonja Haxhaj
Më 30 shtator, Teatri Kombëtar i Kosovës, do të hapë dyert për sezonin e ri me premierën e shfaqjes ‘1984’. Përveç hapjes së sezonit të ri, kjo premierë shënon edhe një moment të jashtëzakonshëm për artin teatror në Kosovë, pasi do të jepet shfaqja e bazuar në një prej novelave ikonë të shekullit 20-të, ‘1984’, e autorit George Orwell, shkruan KultPlus.
Shfaqja ‘1984’ vjen në Kosovë e adaptuar posaçërisht për Teatrin Kombëtar të Kosovës nga regjisori francez, Igor Mendijsky, një bashkëpunim ky që do të sjellë në hapësirat e teatrit një kryevepër të përmasave botërore.
“1984” e George Orwell flet për një shoqëri të kontrolluar nga një qeveri autoritare që mbikqyr dhe kontrollon çdo aspekt të jetës së qytetarëve. Megjithatë, në interpretimin e regjisorit Mendjisky, fokusi i shfaqjes ‘1984’ do të jetë mbi historinë e dashurisë së çiftit protagonist, Winston dhe Julia. Një histori që ballafaqohet me fatin e tmerrshëm të shoqërisë së tyre.
Për adaptimin e novelës ‘1984’ për skenën e Teatrit Kombëtar të Kosovës, në një intervistë për KultPlus foli vetë regjisori Igor Mendjisky, i cili fillimisht tregoi zanafillën e këtij bashkëpunimi.
“Fillimisht, drejtori Kushtrim Sheremeti e ka parë punën time dhe ai ka kërkuar një shokut tonë të përbashkët që të na njoftojë dhe ashtu edhe bëri. Unë dhe Kushtrimi u njohëm dhe e patëm një diskutim se çka ka parë ai nga puna ime dhe më tha se dëshiron që unë të vij në Teatrin Kombëtar të Kosovës.Unë isha shumë i emocionuar për këtë ide dhe pas kësaj unë e pyeta se çfarë shfaqje mund të drejtoj unë dhe ai më tha diçka nga Orwell. Kushtrimi më tha se nga ajo çfarë kishte parë ai nga puna ime, ai mendonte se unë mund të bëj një adoptim të tillë me aktorët këtu”, tregoi Mendjisky, për të cilin, kjo është hera e parë që punon me një shfaqje në Kosovë.
Duke qenë se ‘1984’ nga George Orwell flet për një shoqëri ku një qeveri autoritare shikon dhe kontrollon gjithçka, Mendjisky thotë se fokusi i kësaj shfaqje do të jetë historia e dashurisë në mes të Winstonit dhe Julias, megjithatë, e gjithë ajo që trajton kjo novelë, nuk do të mungojë as në skenën e teatrit.
“Fokusi në këtë shfaqje do të jetë në historinë e dashurisë, ajo në mes të Winstonit dhe Julias, por e gjitha satira dhe parashikimi që e karakterizojnë këtë libër, janë gjatë gjithë kohës në këtë shfaqje. Mendoj që adaptimi flet për politikën, për fuqinë, për ligjin, për këtë histori dashurie dhe për faktin se pse Orwell vendosi të shkruajë novelën ‘1984’, sepse Orwell është po ashtu në këtë skenë, në këtë adaptim”, theksoi Mendjisky.
Regjisori francez nuk la pa përmendur edhe potencialin e aktorëve të Teatrit Kombëtar të Kosovës, për të cilët thotë se u është përshtatur kjo novelë më shumë se kujtdo tjetër.
“Aktorët e Teatrit Kombëtar të Kosovës janë të mrekullueshëm. Ajo që u them miqve të mi në Paris është se ky tekst, kjo novelë nuk do të ishte luajtur në këtë mënyrë në Francë. Ajo që nënkuptoj është se çka dini ju këtu, nga ajo që ju keni përjetuar nga lufta këtu është diçka që ju lidh më shumë me këtë novelë, më shumë sesa në Francë”, tha regjisori Mendjisky, duke nënvizuar ndërlidhjen e situatave në Kosovë, me ato që përmenden në këtë novelë.
Pavarësisht kohës së shkurtër të provave e shumë sfidave që përballet Teatri Kombëtar i Kosovës, Mendjisky thotë se beson se gjithçka do të realizohet me sukses dhe se publiku do ta pëlqejë këtë shfaqje.
“Shpresoj që publiku do ta pëlqejë sepse kur e shoh shfaqjen, e shoh si diçka shumë universale. Shpresoj që publiku do të dashurohet me shfaqjen dhe me historinë e Winstonit e Julias”, u shpreh Mendjisky për KultPlus.
Në shfaqjen ‘1984’, të adaptuar për Teatrin Kombëtar të Kosovës, aktores Flaka Latifi i është besuar roli i Julias, një prej roleve kryesore.
Në një intervistë për KultPlus, Latifi thotë se që në momentin kur i është dhënë ky rol, është ndjerë e lumtur dhe njëkohësisht edhe me përgjegjësi të mëdha mbi supe për të dalë sa më mirë që është e mundur.
“Julia është një nga protagonistet në veprën “1984” nga George Orwell. Ajo është një vajzë e re, plot jetë e gjallëri, intuitive e rebele e cila e njeh shumë mirë partinë. Që nga momenti i parë kur mora njoftimin se do jem pjesë e kësaj shfaqje dhe pikërisht që do të kem rolin e Julias, jam ndjerë e lumtur dhe njëkohësisht me pergjegjësi të madhe për ta portretizuar këtë rol sa më mirë. Rëndësi të veçantë ka poashtu sepse ‘1984’ në Kosovë po punohet për herë të parë, andaj trajtimi, puna dhe përkushtimi duhet të jenë maksimal në mënyrë që publiku ta kuptojë qartë dhe ta ketë ndjesinë e ‘1984’”, tha Latifi.
Ajo më tutje shtoi se kjo shfaqje është duke u punuar brenda një muaji. Megjithatë, pavarësisht kohës së shkurtës, Latifi thotë se të gjithë po bëjnë më të mirën duke punuar ndonjëherë edhe me orar më të zgjatur, vetëm për të pasur rezultate e performancë të sukseshme.
“Unë dhe roli i Julias kemi disa të përbashkëta të cilat më ndihmojnë t’i kem më të lehta edhe dallimet. Deri më tani mendoj se jam duke u mishëruar çdo ditë e më shumë me rolin, shpresoj që shfaqja në premierën e saj ta ketë Julian e Orwellit dhe aktoren e Mendjisky”, tha ndër të tjerash aktorja Latifi.
Pavarësisht kohës së shkurtër të realizimit të kësaj shfaqje, aktorët dhe regjisori Mendijsky po punojnë me ritme të shpejta. Për rezultatet e arritura deri më tani, Flaka Latifi meritat ia dedikon regjisorit, që sipas saj ka gjetur mënyrën e duhur për të punuar me secilin nga ta.
“Më pëlqen mënyra e punës së regjisorit, i cili në radhë të parë është i sinqertë me ne, është i hapur edhe për propozimet nga aktorët, punon dhe provon në skenë. Jam e kënaqur sepse kuptohem shumë mirë me të”, tha më tej Latifi, duke përmendur po ashtu se edhe bashkëpunimi mes aktorëve ka qenë i jashtëzakonshëm.
E për fund, Flaka Latifi tha për KultPlus se beson që qëllimi i regjisorit do të realizohet me sukses dhe audienca do ta pëlqejë këtë shfaqje.
“Shpresoj shumë që ata të cilët do vijnë ta shohin shfaqjen, të dalin nga teatri me citatin tim të preferuar nga George Orwell ‘Qëllimi nuk është që t’rrijmë gjallë por të mbetemi njerëzorë’”, përfundoi Latifi.
Edhe për aktorin Ylber Bardhi, të cilit në këtë shfaqje i është besuar roli i Winstonit, që po ashtu është një prej roleve kryesore, thotë se është një privilegj për të që është përzgjedhur të luajë këtë personazh kaq të rëndësishëm.
“Momentin kur e kam kuptuar që do të jem Winstoni kam pasur ndjenja të përziera sepse më është caktuar nje ‘barrë’ shumë e rëndësishme e shfaqjes. Rrallë të vijnë këto role në jetë. Besoj secili koleg i imi do të donte ta interpretonte personazhin e Winstonit”, u shpreh Bardhi.
Ai më tutje foli edhe për mbarëvajtjen e provave, të cilat kanë qenë goxha intensive, e tani janë pothuajse në përfundim meqë për pak ditë edhe do të jepet premiera.
“Bashkëpunimi me regjisorin ka qenë fantastik. Është një prej regjisorëve që kërkon shumë nga ty dhe nuk lejon të të ikë asnjë detaj. Jam shumë i lumtur qe jam pjesë e këtij projekti. Edhe bashkëpunimi me kolegët ka qenë shumë i mirë, duke qenë se kemi punuar edhe më herët bashkë dhe e njohim shumë mirë njëri – tjetrin”, tha mes tjerash Bardhi, duke shtuar se beson shumë që kjo shfaqje do të pëlqehet nga audienca dhe secili do të gjejë një pjesë të jetës së tyre në këtë shfaqje.
Ndërkaq, ju rikujtojmë që premiera e shfaqjes ‘1984’ e regjisorit Igor Mendjisky, do të jepet më 30 shtator në amfiteatrin e Teatrit Kombëtar të Kosovës. Përveç Flaka Latifit dhe Ylber Bardhit në këtë shfaqje luajnë edhe aktorët e tjerë: Adrian Morina, Arta Selimi, Basri Lushtaku, Edona Reshitaj, Shpejtim Kastrati dhe Xhejlane Godanci./ KultPlus.com
“1984” e dramatizuar nga romani distopik i autorit George Orwell, është shfaqja e radhës për të cilën Teatri Kombëtar i Kosovës dje ka filluar provat, shkruan KultPlus.
Kjo shfaqje e cila vjen me regji të Igor Mendijsky, do të interpretohet nga aktorët: Adrian Morina, Ard Islami, Arta Selimi, Edona Reshitaj, Flaka Latifi, Shpejtim Kastrati, Xhejlane Godanci dhe Ylber Bardhi.
Pjesë e stafit të cilët po punojnë për jetësimin e këtij projekti janë edhe:
Konsulent artistik: Imer Kutllovci
Skenograf: Mentor Berisha
Kostumografe: Yllka Brada
Kompozitor: Trimor Dhomi
Video: Yannik Donet
Ass.Regjisor: Alper Ziglir
Përkthyer nga: Urim Nerguti/KultPlus.com
Në vitin 1984, një ngjarje historike ndodhi në historinë e hapësirës. Svetlana Yevgenyevna Savitskaya (rusisht: Светла́на Евге́ньевна Сави́цкая; lindur më 8 gusht 1948) është një ish-aviatore ruse dhe kozmonaute sovjetike që fluturoi në bordin e Soyuz T-7 në 1982, duke u bërë gruaja e dytë në hapësirë. Në misionin e saj Soyuz T-12 të vitit 1984, ajo u bë gruaja e parë që fluturoi dy herë në hapësirë dhe gruaja e parë që kreu një shëtitje në hapësirë.
Me këtë lëvizje, Svetlana Savitskaya, bëri një hap të madh për të gjitha gratë në botë. Sot, 39 vjet më pas, ne po nderojmë këtë moment të veçantë, që simbolizon përpjekjen dhe arritjen e grave në shkencë dhe eksplorim hapësinor.
Më 25 korrik 1984, Savitskaya nisej drejt Stacionit Hapësinor Salyut 7, një moment që e bëri atë pjesë të historisë. Si një nga kosmonautet e kualifikuara të agjencisë së hapësirës sovjetike, ajo kishte një aftësi të rrallë të qëndronte e qetë dhe e përqendruar nën kushtet ekstreme të hapësirës.
Në këtë mision të veçantë, Svetlana Savitskaya ndërtoi një kujtim të papërsëritshëm për të gjitha gratë që kishin ëndrrën për të shkuar përtej horizontit tokësor. Një ikonë e fuqisë dhe guximit, ajo sfidoi paragjykimet dhe provoi se gratë mund të jenë pjesë e shkencës dhe eksplorimit hapësinor në mënyrë të barabartë me burrat.
Ky mision nuk ishte vetëm një hap përpara për gratë në hapësirë, por edhe një hap për njerëzimin në përgjithësi.
Ajo vendosi disa rekorde botërore të FAI-t si pilot.
Jeta e hershme dhe karriera e hershme
Svetlana Savitskaya lindi në një familje të privilegjuar. Babai i saj, Yevgeny Savitsky, ishte një pilot luftarak shumë i dekoruar gjatë Luftës së Dytë Botërore, gjë që më vonë e solli atë në pozicionin e Zëvendës Komandantit të Përgjithshëm të Mbrojtjes Ajrore Sovjetike. Nëna e saj ishte një udhëheqëse e partisë komuniste të Moskës.
Pa dijeninë e prindërve të saj, Savitskaya filloi të hidhej me parashutë në moshën 16-vjeçare. Babai i saj e kuptoi aktivitetin e saj të panjohur jashtëshkollor pas zbulimit të një thike parashute në çantën e shkollës së vajzës së tij.[1] Pas zbulimit të tij, ai e promovoi më tej këtë prirje. Në ditëlindjen e saj të shtatëmbëdhjetë, ajo kishte tashmë 450 kërcime me parashutë. Gjatë vitit të ardhshëm, ajo drejtoi kërcimet rekord të stratosferës nga 13,800 m dhe 14,250 m.[1] Gjatë përvojës së saj të fluturimit, Savitskaya arriti tre kërcime rekord botëror nga stratosfera dhe 15 kërcime rekord botëror nga avionët reaktiv.
Pas diplomimit në vitin 1966, ajo u regjistrua në Institutin e Aviacionit të Moskës (MAI), ku mori edhe mësime fluturimi. Në vitin 1971 ajo u licencua si instruktore fluturimi. Pas diplomimit nga MAI në 1972, ajo u trajnua si pilot test në Shkollën e Pilotëve Test Fedotov, duke u diplomuar në 1976.[1][2] Në maj 1978 ajo shkoi për të punuar për prodhuesin e avionëve Yakovlev, si pilot testues. Në përvojën e saj të fluturimit, ajo u bë gruaja e parë që arriti 2683 km/h në një avion MiG-25. Një grua me përvojë dhe me arsim të lartë në Programin Hapësinor Sovjetik, Savitskaya raportohet se ishte një grua jashtëzakonisht serioze, e papërkulur dhe e çeliktë.[1] Ndërsa ajo dhe Valentina Tereshkova u zgjodhën të dyja për misione në hapësirë për shkak të qëllimeve të propagandës sovjetike, Savitskaya ishte shumë më e trajnuar dhe me përvojë në aeronautikë, ndërsa Tereshkova u zgjodh si një marifet politik.
Ndërmjet viteve 1969 dhe 1977 ajo ishte anëtare e ekipit kombëtar sovjetik për aerobatikë. Në Kampionatin Botëror të Aerobatikës FAI në korrik 1970 në Hullavington, ajo fluturoi me një Yak-18 dhe fitoi kampionatin botëror së bashku me një ekip vetëm gra. Në këtë kampionat të veçantë në Mbretërinë e Bashkuar, një gazetare e shtypit britanik e quajti Savitskaya “Miss Sensation”. Në Kampionatin Botëror të 1972 në Salon-de-Provence ajo u rendit e treta; në vitin 1976 në Kiev me një Yak-50, i pesti.
Në 1979, Savitskaya mori pjesë në procesin e përzgjedhjes për grupin e dytë të kozmonautëve gra. Më 30 qershor 1980, ajo u pranua zyrtarisht në grupin e kozmonautëve. Nga nëntë gratë e përzgjedhura, Savitskaya ishte piloti i vetëm testues. Trajnimi i grupeve u njoftua gjatë misionit hapësinor të oficerit dhe astronautit francez Jean-Loup Chretien. Ajo i dha provimet më 24 shkurt 1982.
Në dhjetor 1981, Savitskaya u përgatit për fluturimin e saj të parë në hapësirë, një fluturim afatshkurtër në stacionin hapësinor Salyut 7. Ajo mbajti pozicionin e kozmonautës kërkimore në këtë mision. Misioni i kësaj ekspedite të dytë vizitore të Salyut 7 ishte të provonte epërsinë sovjetike në Amerikë duke fluturuar një grua tjetër në hapësirë dhe të zëvendësonte anijen kozmike Soyuz T-5 që ekuipazhi do të përdorte për kthimin e tyre me një automjet të ri.
Komandant i këtij misioni ishte Leonid Popov, me fluturimin e tretë; ishte fluturimi i parë i inxhinierit të fluturimit Alexander Serebrov.
Nisja e Soyuz T-7 u bë më 19 gusht 1982. Kjo e bëri Savitskaya gruan e dytë në hapësirë, 19 vjet pas Valentina Tereshkova. Gjatë udhëtimit, Savitskaya pohoi se e kishte lidhur veten për të parandaluar që të transportohej në një ndarje tjetër të anijes për shkak të humbjes së gravitetit. Të tre kozmonautët u ankoruan në stacionin hapësinor të nesërmen, ku u mirëpritën nga Anatoly Berezovoy dhe Valentin Lebedev. Kjo ishte hera e parë që një stacion hapësinor kishte një ekuipazh gjinor të përzier. Savitskaya iu caktua moduli orbital i Soyuz T-7 si një zonë private, por flinte po aq mirë sa njerëzit në stacionin hapësinor. Më 27 gusht 1982, Popov, Savitskaya dhe Serebrov u kthyen në Tokë në Soyuz T-5. Kohëzgjatja totale e misionit ishte 7 ditë, 21 orë dhe 52 minuta.
Në 1995, Savitskaya i dha një intervistë gazetares së Baltimore Sun, Clara Germani. Ajo kujtoi se kishte hasur në seksizëm nga shokët e saj meshkuj të ekuipazhit dhe se me hyrjen në Salyut 7 për herë të parë, Valentin Lebedev i dhuroi asaj një përparëse dhe i tha asaj “të shkojë në punë”. Ajo deklaroi se “kam arritur të krijoj shpejt një marrëdhënie pune, profesionale me ta”. / KultPlus.com
“Ajo punë ndodhte gjithmonë natën; nuk kishte grimë dyshimi që arrestimet kryheshin natën. Zgjimi i papritur dhe i dhunshëm nga gjumi, dora e ashpër që të tundte te supi, dritat që të verbonin sytë, rrethi i fytyrave të vrenjtura përqark shtratit. Në shumicën dërrmuese të rasteve nuk bëhej gjyq, nuk kishte njoftime arrestimesh. Njerëzit zhdukeshin gjithnjë gjatë natës…”
Në vitin 1984, qytetërimi është dëmtuar nga lufta, konflikti civil dhe revolucioni. Airstrip One, një provincë e Oqeanisë, është një nga tre super-shtetet totalitare që sundojnë botën. Në këtë vend imagjinar, pushtetin e ka “Partia” nën ideologjinë e një udhëheqësi misterioz, Big Brother. Partia ekzekuton çdo person që nuk është konformist me regjimin duke përdorur Policinë e Mendimit.
Koha është e trazuar dhe bota nuk gjen më ngushëllim: Nga “Down & Out in Paris and London” në vitin 1933, në “Fermën e Kafshëve” 1945, George Orwell pat përjetuar thellësisht një disharmoni të brendshme në raport me shoqërinë. Dallohej për një fëmijëri ndryshe nga ato të zakonshmet. Që fëmijë mbetej gjithmonë i hipnotizuar prej imagjinatës futuriste të shkrimtarit të famshëm britanik, Herbert George Wells. Por edhe pse pati një jetë të shkurtër, ai arriti të përmbushë ëndrrën e tij. ‘Njëmijë e nëntëqind e tetëdhjetë e katër’, është cilësuar si romani më i famshëm anglez i shekullit të 20-të, një libër zaitgaist, fryma e kohës, i cili shpërfaqi tërësisht vizionin distopik të Orwellit. Ai ishte thellësisht i rrënjosur si në moralin politik të autorit, ashtu edhe në kohën në të cilën ai jetonte, në vitet e pasluftës së dytë botërore.
Temat si, kërcënimi prej totalitarizmit, censura dhe manipulimi i gjuhës, vazhdojnë të ndezin ende sot botën me kërcënime profetike. Njerëzimi në romanin ‘1984’, gjendet në një konflikt të vazhdueshëm, që justifikon sundimin e qeverisë, e cila ka zhvilluar shkencën për të kontrolluar dhe shtypur individin. Bota e Orwell është ajo, ku jeta private e individit nuk ekziston. Njerëzit flasin gjuhën e gazetave. Winston Smith, një ish-gazetar i punësuar nga autoritetet shteterore, për të rishkruar artikujt e vjetër të gazetave, vendos të rebelohet i pashpresë, kundër shtypjes së “Partisë” dhe diktatorit sundues, Vëllait të Madh.
Revolta e Winstonit nxitet akoma dhe më shumë prej mikeshës së tij, Xhulia, një tjetër disidente, që përdor seksualitetin e saj të shfrenuar për të sfiduar represionin e “Partisë”. Kur marrëdhënia e shkurtër e Winstonit dhe Xhulias zbulohet nga Policia Sekrete, ata i nënshtrohen torturave të pamëshirshme të O’Brajanit në ‘Dhomën 101’. “Nëse doni një foto të së ardhmes”, thotë kjo figurë djallëzore, “përfytyroni një çizme ngjeshur në fytyrën e dikujt,… përjetësisht”. Ky epigraf i profecisë së veprës risjell fare shqip, kumtin mbi imazhin e së shkuarës dhe përfytyrimin e të ardhmes po të njëllojtë. Fabula e ‘1984’ është një gjë; idetë e saj janë krejt diçka tjetër.
Libri doli në botim 73 vjet me pare, vetëm pak muaj para se autori të mundej nga tuberkulozi. Në vitin 1989 libri ishte përkthyer në mbi 65 gjuhë të ndryshme duke shenjuar kështu numrin më të madh për ndonjë novel. Ndërkohë në Shqipëri vepra mbërriti vetëm pas rënies së komunizmit, në vitin 1991. Mbrojtës i lirisë së individit, Orwell luftoi kundër çdo forme shtypjeje. Sipas fjalëve të një kritiku britanik, Xhorxh Orwell, vlerësuar si “koshienca dimërore e brezit të tij”, u kthye në një lloj shenjtori laik, mishërimi i prozatorit tronditës, të frikshëm e të thellë në të gjithë raportin që ka individi me shtetin dhe në mënyrën sesi sillen regjimet autoritare ndaj individit.
Orwell në romanin “1984”, ka bërë parashikime brilante për atë që do të ndodhte, sidomos në vendet komuniste, duke u kthyer në një ogur paralajmërues edhe për dekada të tjera më pas. Kjo është dhe arsyeja që romani njeh një ribotim të kohëpaskohshëm./ KultPlus.com
Muzika dhe librat ndikojnë mjaft shumë në jetën tonë, por sa kanë ndikim këto dy të fundit te njëra-tjetra?
Më poshtë KultPlus ju sjell pesë librat që shërbyen si frymëzim për të shkruar disa nga këngët tona të preferuara:
“1984”
Romani distopian nga shkrimtari George Orwell është një roman i mirënjohur që trajton tema të pushtetit, manipulimit dhe dhunës. Kjo vepër frymëzoi artistin e rokut, David Bowie. Pas përpjekjes së tij të dështuar për të krijuar një përshtatje muzikore të romanit, ai u frymëzu të shkruaj albumin e dashur ‘Diamond Dogs’. Albumi përmban këngë të titulluara “1984” dhe “Big Brother”, të dyja të lidhura drejtpërdrejt me librin.
“The Lord of the Rings”
“The Lord of the Rings” e J.R.R. Tolkien nuk është vetëm një roman dhe seri televizive e njohur, por edhe frymëzimi që qëndron pas këngës “Ramble On” të Led Zeppelin, ku përmenden disa nga termat e romanit brenda teksteve, ‘Mordor’, ‘Gollum’ dhe ‘The Evil One’.
“Romeo & Juliet”
“Romeo & Juliet” e Shekspirit, frymëzoi këngën ‘Love Story’ të Taylor Swift, këngë nga albumi ‘Fearless’. Ajo përdor të dy emrat e personazheve, Romeo dhe Juliet, në tekstet e saj dhe për fat të mirë kënga ka përfundim të lumtur!
“On The Road”
Vepra “On The Road”, e Jack Kerouac, frymëzoi albumin, ‘Teenage Dream’, nga Katy Perry, veçanërisht këngën, ‘Firework’.
“Perfume: The Story of a Murder”
“Perfume: The Story of a Murder”, ky roman fantastik historik ndjek kuptimet emocionale të aromave, përmes jetës së një jetimi në Francën gjatë shekullit të 18 -të. Nirvana ishte ajo që e përshtati këtë roman, në këngën e tyre “Scentless Apprentice”. / KultPlus.com
Muzika dhe librat ndikojnë mjaft shumë në jetën tonë, por sa kanë ndikim këto dy të fundit te njëra-tjetra?
Më poshtë KultPlus ju sjell 5 librat që shërbyen si frymëzim për të shkruar disa nga këngët tona të preferuara:
“1984”
Romani distopian nga shkrimtari George Orwell është një roman i mirënjohur që trajton tema të pushtetit, manipulimit dhe dhunës. Kjo vepër frymëzoi artistin e rokut, David Bowie. Pas përpjekjes së tij të dështuar për të krijuar një përshtatje muzikore të romanit, ai u frymëzu të shkruaj albumin e dashur ‘Diamond Dogs’. Albumi përmban këngë të titulluara “1984” dhe “Big Brother”, të dyja të lidhura drejtpërdrejt me librin.
“The Lord of the Rings”
“The Lord of the Rings” e J.R.R. Tolkien nuk është vetëm një roman dhe seri televizive e njohur, por edhe frymëzimi që qëndron pas këngës “Ramble On” të Led Zeppelin, ku përmenden disa nga termat e romanit brenda teksteve, ‘Mordor’, ‘Gollum’ dhe ‘The Evil One’.
“Romeo & Juliet”
“Romeo & Juliet” e Shekspirit, frymëzoi këngën ‘Love Story’ të Taylor Swift, këngë nga albumi ‘Fearless’. Ajo përdor të dy emrat e personazheve, Romeo dhe Juliet, në tekstet e saj dhe për fat të mirë kënga ka përfundim të lumtur!
“On The Road”
Vepra “On The Road”, e Jack Kerouac, frymëzoi albumin, ‘Teenage Dream’, nga Katy Perry, veçanërisht këngën, ‘Firework’.
“Perfume: The Story of a Murder”
“Perfume: The Story of a Murder”, ky roman fantastik historik ndjek kuptimet emocionale të aromave, përmes jetës së një jetimi në Francën gjatë shekullit të 18 -të. Nirvana ishte ajo që e përshtati këtë roman, në këngën e tyre “Scentless Apprentice”. / KultPlus.com
Që nga themelimi i saj në vitin 1984, studio holandeze “Mecanoo”, ka krijuar një reputacion për hartimin e bibliotekave të gjalla dhe tërheqëse.
“Unë jam i njohur për të thënë që bibliotekat janë ndërtesat më të rëndësishme publike, unë ende qëndroj prapa kësaj,” thotë për Designboom drejtori krijues dhe partneri themelues i firmës, Francine Houben.
Në qershor të vitit 2021, biblioteka publike e Nju Jorkut hapi zyrtarisht bibliotekën e fondacionit, Stavros Niarchos (SNFL), një ndërtesë që iu nënshtrua një rinovimi të plotë nga Mecanoo në bashkëpunim me firmën e re me bazë në Nju Jork, e ndërtuar brenda kornizës së guaskës dhe çelikut të vitit 1914 të bibliotekës në mes të Manhatanit të cilën ajo zëvendëson.
Ndërtesa është në krye me një çati këndore të veçantë.
“Në Nju Jork ka njerëz të rinj, është super i ngarkuar me energji, diversitet dhe shpresë, qyteti më i madh i Amerikës meriton më të mirën që mund të jetë një bibliotekë qendrore qarkulluese”, tregon Houben.
Projekti u krijua për të plotësuar degën kryesore të bibliotekës publike të Nju Jorkut, e cila ndodhet në anën e kundërt të rrugës së pestë, dhe për të integruar të dy vendet si një kampus në mes të qytetit.
Tiparet e reja pasqyrojnë këtë harmoni midis ndërtesave: tavolina të gjata që kujtojnë shkallën mbresëlënëse të dhomës së leximit në “degën kryesore”, vepra arti në tavan në “dhomën e gjatë” që bën jehonë pikturave neo-klasike të vendosura në tavanet të kësaj të fundit, dhe përdorimin e materialeve klasike duke përfshirë gurin natyror dhe lisin.
Kati përdhes i SNFL është rregulluar rreth një rruge të brendshme që kalon nën një tendë lineare lundruese të trarëve të drurit, nga hyrja e rrugës së pestë deri në tryezat e mirëseardhjes. Zemra e bibliotekës është “room” apo “dhoma e gjatë”, një hapësirë e re që sjell vërtet idenë e një biblioteke në strukturën e vjetër, e cila fillimisht u krijua si një dyqan.
Ashensorët dhe shkallët vazhdojnë në katin e shtatë, i cili është ndërtuar në nivelin e kulmit të ndërtesës origjinale. Ky kat i ri ka tavane me pllaka druri dhe përmban një qendër fleksibile për konferenca dhe ngjarje me 268 persona. Së jashtmi, një tarracë çatie në formë të “L”, përfshin një kopsht çatie dhe një kafene të brendshme. Është e vetmja çati e lirë, e arritshme nga publiku në Manhattan, dhe ofron pamje gjithëpërfshirëse të mjediseve të ndërtesës.
Katrani i tij me kënd dhe një sipërfaqe alumini të patinuar me ngjyrë bakri, është i frymëzuar nga çatitë e veshura me bakër të arteve të bukura të Manhatanit, shembujt e të cilave janë të dukshme nga tarraca. / zhurnal.mk / KultPlus.com
Viti 2020 ka qenë një vit i vështirë për të gjithë. Që nga vdekja e parakohshme e Juice WRLD, Kobe Bryant dhe Pop Smoke, ditët e këtij viti kanë qenë të mbushura me trishtim dhe dëshpërim. Madje ky vit shënon edhe fillimin e një pandemie që tashmë ka lënë shumë njerëz të vdekur. Prandaj, me të gjitha gjërat që janë duke ndodhur është më se e natyrshme që çdo kush dëshiron që të arratiset në një kohë dhe vit më të mirë. E premtja e kësaj jave, mundësoj një arratisje të tillë, pasi që Gashi bëri publik albumin e tij të ri të titulluar “1984”, shkruan DefPen, transmeton KultPlus.
Projekti i ri i Gashit është një tribut për një vit që ka frymëzuar procesin e krijimit të këtij albumi. Nga vizualet e deri tek muzika, ky projekt mund të konsiderohet edhe kapsulë kohore.
“Unë nuk isha gjallë gjatë asaj dekade, por lidhem aq shumë me gjithçka nga ajo epokë. Unë e dua gjithçka rreth kulturës së viteve ’80, nga muzika, filmat e deri tek moda. Gjithmonë kam dashur të jetoja në atë kohë”, tha ai për albumin e tij të ri.
“Prindërit e mi u martuan në 1984 dhe disa nga këngët më të mira të bëra ndonjëherë ishin nga vitet ’80. Unë thjesht kam dashur të bëj muzikë që ti bëjë njerëzit të ndjejnë mënyrën sesi ndjehem unë kur dëgjoj ndonjë gjë nga ajo epokë”, ka thënë Gashi. / KultPlus.com
Në këto ditë karantine, kur virusi Covid-19 është përhapur anembanë botës, qëndrimi brenda shtëpisë është mundësi e mirë për t’u rikthyer te leximi. Dhe kalimi i kohës duke lexuar libra është gjithmonë zgjedhje e mirë.
KultPlus-i vazhdon me rekomandimet për të gjithë juve që jeni të interesuar t’i rrekeni leximit dhe ta shfrytëzoni këtë kohë për t’i zgjeruar njohuritë tuaja.
Xhorxh Oruell ka lindur në Indi në vitin 1903 ku babai i tij ishte shërbyes civil në administratën e Perandorisë Britanike. Pas një viti, ai u soll për t’u rritur dhe arsimuar në Angli. Pasi që shkollimin e kreu në “Eton College”, duhet theksuar se ndiqte shkollim të cilësisë sipërore. Për shkak të mungesës së parave nuk pati mundësi të vazhdonte studimet universitare.
Pas përfundimit të kolegjit shkoi në Burmë ku dhe u punësua në Policinë Imperiale të Indisë. Pas disa vitesh u kthye sërish në Angli, pastaj shkoi në Spanjë, së bashku me Eileen, gruan e tij të parë, për të marrë pjesë në luftën civile në anën e republikanëve anti frankoist. Me 20 maj 1937 u plagos në qafë, ngjarje të cilën e shpjegoi në esenë “Wounded by a Fascist Sniper” (i plagosur nga një snajperist fashist) dhe në novelën “Homage to Catalonia” (Homazh Katalonisë). Pas kësaj ngjarje u kthye në Angli, moment i cili shënon ndryshim të madh në pikëpamjet e tij politike por edhe në intensifikimin e krijimtarisë letrare.
Xhorxh Oruell, ka shkruar 9 libra, dy përmbledhje me ese të shkurtra dhe disa qindra recensione dhe shkrime të tjera që përbëjnë artikuj të gazetarisë. Oruelli shkroi për eksperiencat e tij të papëlqyeshme në shkollën parapërgatitore, në esenë “Such ëere the Joys” (1968). Oruelli nuk fitoi ndonjë të drejtë studimi dhe meqë nuk kishte mundësi për të vazhduar arsimimin e tij, shkoi në Bruma dhe shërbeu në administratën e Policisë Perandorake Indiane nga viti 1922 deri në vitin 1927, kur ai dha dorëheqjen, pjesërisht për shkak të mospëlqimeve të tij në rritje për imperializmin britanik, një mospëlqim që e shprehu me fjalë në esetë e tij “Shooting an Elephant” (1950) dhe “A hanging” (1931).
Kur Oruelli u kthye në Europë ishte në një gjendje të mjerë ekonomike dhe bëri punë që paguheshin shumë pak, në Francë dhe Angli. Më në fund, në vitin 1928, ai vendosi të bëhej shkrimtar profesionist. Duke filluar nga viti 1930, Oruelli u bë një kontribues i rregullt për “New Adelphi” dhe në vitin 1933 ai e mori emrin Xhorxh Oruell, me të cilin ai do të bëhej i famshëm. Për romanin e tij të parë, ai përdori si frymëzim përvojat e tij të fundit me varfërinë dhe shkroi “Down and out in Paris and London” (1933). Ndërsa jepte mësim në një shkollë private, ai botoi veprën e tij të dytë të rëndësishme “Burmese Days” (1934). Dy vjet më vonë ai u martua me Eileen O’Shaugnessy.
Gjatë viteve ’30, Oruelli kishte adaptuar pikëpamjet e një socialisti dhe udhëtoi për në Spanjë, për të raportuar mbi luftën e tyre civile. Ai mori anën e militantëve të Partisë Marksiste të Punëtorëve të Bashkuar dhe luftoi përkrah tyre. Ishte kjo luftë që e bëri atë ta urrente komunizmin dhe të favorizonte socializmin anglez. Oruelli shkroi një libër mbi Spanjën, “Homage to Catalonia”, që u botua në vitin 1938. Gjatë Luftës së Dytë Botërore, Oruelli shërbeu si oficer në Gardën Rezervë dhe gjithashtu punoi si gazetar për BBC – në, Observer – in dhe Tribune – n, ku ishte redaktor letrar nga viti 1943 deri në vitin 1945.
Romani 1984 flet për një botë që gjendet e ndarë në një konflikt të vazhdueshëm. Konflikti justifikon sundimin e qeverisë, e cila ka zhvilluar shkencën me qëllimin për të kontrolluar dhe shtypur individin. Bota e Oruell është ajo ku jeta private e individit nuk ekziston. Njerëzit flasin gjuhën e gazetave. Bota është e ndarë në tre supershtete që shtrihen në shumë kontinente.
Shoqëria është e ndarë në popull, parti e gjerë dhe parti e ngushtë. Jeta dominohet nga mbikëqyrja e shtetit. Por viktimat e shtetit arrijnë të krijojnë simpati për mbikëqyrësin dhe me raste, edhe ta dashurojnë atë. Libri doli në botim më 8 qershor 1949, vetëm pak muaj para se autori të mundej nga tuberkulozi. Në vitin 1989 libri ishte përkthyer në mbi 65 gjuhë të ndryshme që përbënte numrin më të madh për ndonjë novel (me dallim vetëm të Harry Potter-it, mbi 67 gjuhë). Ndërkohë në Shqipëri vepra mbërriti vetëm pas rënies së komunizmit dhe kur u botua në vitin 1991. Mbrojtës i lirisë së individit, Oruell lufoi kundër çdo forme shtypjeje.
Ndëshkimi i totalitarizmit fillimisht shprehet në alegorinë e veprës Ferma e kafshëve (1945), një roman që pati popullaritet të gjerë në të gjithë botën, me tone të një shpotie të thekshme që merr shtysë nga ngjarjet e Revolucionit rus dhe tradhtisë që Stalini u bëri idealeve të tij, dhe më pas në utopinë negative të romanit 1984, një kuadër tronditës i një shoqërie ku Vëllai i Madh mishëron një fuqi të aftë të kushtëzojë dhe të shtypë individualitetin e qytetarit.
Mes shkrimeve të tjera me tone autobiografike të Orwell – it, mund të përmendim përmbledhjet e letrave dhe artikujve, esetë dhe romanin Keep the Aspidistra Flying (1936). Nuk do të ketë të qeshura veç të qeshurës së triumfit mbi armikun. Në doni një imazh të së ardhmes, përfytyroni një çizme ngjeshur në fytyrën e dikujt,… përjetësisht. Ky epigraf i profecisë së veprës, me valencë shumëpërfshirëse, është i vlershëm të na e risjellë, fare shqip, edhe kumtin mbi imazhin e së shkuarës nën vragën e çizmes, edhe përfytyrimin e të ardhmes si marrëdhënie me leximin në vijim…
Nëse doni një pamje të ndjesisë së fundme të një lexuesi të ndjeshëm, përfytyroni shenjimin e shollës në fytyrën e tij… përgjithmonë. Sugjerimi ndaj lexuesit, veçanërisht shqiptar, për të mos e nisur këtë libër, mbetet i barasvlershëm me lutjen për të mos e shmangur kurrsesi.
Në vitin 1984, qytetërimi është dëmtuar nga lufta, konflikti civil dhe revolucioni. Airstrip One, një provincë e Oqeanisë, është një nga tre super-shtetet totalitare që sundojnë botën. Në këtë vend imagjinar, pushtetin e ka “Partia” nën ideologjinë e një udhëheqësi misterioz, Big Brother. Partia ekzekuton çdo person që nuk është konformist me regjimin duke përdorur Policinë e Mendimit.
Koha është e trazuar dhe bota nuk gjen më ngushëllim: Nga “Down & Out in Paris and London” në vitin 1933, në “Fermën e Kafshëve” 1945, George Orwell pat përjetuar thellësisht një disharmoni të brendshme në raport me shoqërinë. Dallohej për një fëmijëri ndryshe nga ato të zakonshmet. Që fëmijë mbetej gjithmonë i hipnotizuar prej imagjinatës futuriste të shkrimtarit të famshëm britanik, Herbert George Wells. Por edhe pse pati një jetë të shkurtër, ai arriti të përmbushë ëndrrën e tij. ‘Njëmijë e nëntëqind e tetëdhjetë e katër’, është cilësuar si romani më i famshëm anglez i shekullit të 20-të, një libër zaitgaist, fryma e kohës, i cili shpërfaqi tërësisht vizionin distopik të Oruellit. Ai ishte thellësisht i rrënjosur si në moralin politik të autorit, ashtu edhe në kohën në të cilën ai jetonte, në vitet e pasluftës së dytë botërore.
Temat si, kërcënimi prej totalitarizmit, censura dhe manipulimi i gjuhës, vazhdojnë të ndezin ende sot botën me kërcënime profetike. Njerëzimi në romanin ‘1984’, gjendet në një konflikt të vazhdueshëm, që justifikon sundimin e qeverisë, e cila ka zhvilluar shkencën për të kontrolluar dhe shtypur individin. Bota e Orwell është ajo, ku jeta private e individit nuk ekziston. Njerëzit flasin gjuhën e gazetave. Winston Smith, një ish-gazetar i punësuar nga autoritetet shteterore, për të rishkruar artikujt e vjetër të gazetave, vendos të rebelohet i pashpresë, kundër shtypjes së “Partisë” dhe diktatorit sundues, Vëllait të Madh.
Revolta e Winstonit nxitet akoma dhe më shumë prej mikeshës së tij, Xhulia, një tjetër disidente, që përdor seksualitetin e saj të shfrenuar për të sfiduar represionin e “Partisë”. Kur marrëdhënia e shkurtër e Winstonit dhe Xhulias zbulohet nga Policia Sekrete, ata i nënshtrohen torturave të pamëshirshme të O’Brajanit në ‘Dhomën 101’. “Nëse doni një foto të së ardhmes”, thotë kjo figurë djallëzore, “përfytyroni një çizme ngjeshur në fytyrën e dikujt,… përjetësisht”. Ky epigraf i profecisë së veprës risjell fare shqip, kumtin mbi imazhin e së shkuarës dhe përfytyrimin e të ardhmes po të njëllojtë. Fabula e ‘1984’ është një gjë; idetë e saj janë krejt diçka tjetër.
Libri doli në botim 73 vjet me pare, vetëm pak muaj para se autori të mundej nga tuberkulozi. Në vitin 1989 libri ishte përkthyer në mbi 65 gjuhë të ndryshme duke shenjuar kështu numrin më të madh për ndonjë novel. Ndërkohë në Shqipëri vepra mbërriti vetëm pas rënies së komunizmit, në vitin 1991. Mbrojtës i lirisë së individit, Oruell luftoi kundër çdo forme shtypjeje. Sipas fjalëve të një kritiku britanik, Xhorxh Oruell, vlerësuar si “koshienca dimërore e brezit të tij”, u kthye në një lloj shenjtori laik, mishërimi i prozatorit tronditës, të frikshëm e të thellë në të gjithë raportin që ka individi me shtetin dhe në mënyrën sesi sillen regjimet autoritare ndaj individit.
Oruell në romanin “1984”, ka bërë parashikime brilante për atë që do të ndodhte, sidomos në vendet komuniste, duke u kthyer në një ogur paralajmërues edhe për dekada të tjera më pas. Kjo është dhe arsyeja që romani njeh një ribotim të kohëpaskohshëm. /KultPlus.com
George Orwell me siguri nuk mund ta dinte sesa profetike do të bëheshin fjalët e tij, kur shkroi romanin distopian “1984”, në mesin e shekullit XX. Britania e Madhe ka rënë dhe i ka lënë vendin Airstrip One, një provincë e supershtetit të sajuar për qëllime letrare, të Oqeanisë.
Airstrip One drejtohet nga një luftë e përhershme dhe Big Brother, një udhëheqës misterioz që përdor mbikëqyrjen e kudondodhur të qeverisë, si dhe një kult të personalitetit për të zbatuar ligjin dhe rendin.
Winston Smith, personazhi kryesor i librit, duhet të “lundrojë” nëpër Parti, Big Brother dhe mendimet e tij, të cilat bëhen gjithnjë e më “kriminale” me kalimin e kohës. /KultPlus.com
Kanë kaluar 68 vjet që kur është botuar vepra më e famshme e Xhorxh Oruellit, dhe duhet thënë se ka patur shumë ndikim. Në fakt, kaq e madhe ka qenë saktësia e saj në parashikimin e të ardhmes, saqë është e vështirë të mos besosh se vetë Xhorxhi shpiku në fakt një makinë të kohës, hodhi një vështrim të shpejtë në jetën moderne dhe më pas u rikthye shpejt në vitin 1949, për ta përshkruar ekzaktësisht ashtu si e kishte parë.
Duke përshkruar jetën nën “Vëllanë e Madh”, romani ka patur një ndikim të jashtëzakonshëm në jetët tona – duke na ofruar një sërë frazash dhe termash të mirënjohura, duke përfshirë edhe termin e kundondodhur, kur duam të flasim për mashtrimin, survejimin dhe manipulimin e mbështetur nga qeveria: “Oruelliane”.
Ja dhjetë gjëra që ndoshta nuk i dini për këtë libër klasik.
1. Libri u ndalua në BRSS për 40 vjet – nga 1950 deri në 1990, dhe Stalini e dinte që ishte një satirë e bazuar në udhëheqjen e tij në qeverinë totalitare komuniste që ishte nën kontrollin e tij. Megjithatë, ai u ndalua edhe nga Shoqata e Librarive Amerikane për arsye se ishte një “parashikim i zymtë i qeverisjes totalitare dhe censurës”. Në fakt, normalisht njerëzit do të duhej ta lexonin, apo jo?
2. Oruelli kishte planifikuar fillimisht që t’i vendosste ngjarjet e romanit në vitin 1980. Më pas, i shtyu në vitin 1982, përpara se të vendoste përfundimisht për vitin 1984. Ka mundësi që datën finale ta ketë vendosur, duke ndërruar dy numrat e fundit të vitit në të cilin e shkroi: 1948.
3. Në një përkthim në italisht i librit, ora e famshme në reshtin e hapjes thotë “Uno” në vend të “Trembëdhjetë”. Përkthyesi me sa duket arsyetoi që “orët italiane nuk shkojnë deri në trembëdhjetë” dhe supozoi që në vend të kësaj, duhet të rifillonte nga Njëshi – duke mos kuptuar që në fakt, asnjë vend tjetër nuk ka 13 orë. Një tjetër teori alternative thotë se Italia ishte e mësuar me sistemin 24-orësh të kohës kështu që nuk shihte asgjë të pazakontë në orën 13
4. Dhoma e Torturave e Oruellit, ose Dhoma 101, e mori emrin nga një sallë konferencash në BBC, aty ku atij iu desh të zhvillojë shumë takime të lodhshëm.
5. “1984” ishte në vetvete një frymëzim për shumë artistë të tjerë. “Spies” e Coldplay, “Citizens Erased” e Muse, “Testify” e Rage against the machine dhe “2+2=5” e Radiohead janë shembuj të këngëve që janë ndikuar prej romanit. Slogani i fundit në fakt është përdorur edhe nga BRSS për të nxitur kompletimin e planeve 5-vjecarë, brenda vetëm 4 viteve.
6. Xhorxh Oruelli shkruajti pjesën më të madhe të 1984 në shtëpinë e vetmuar në fermë, me emrin Barnhill, që ndodhet në veri të ishullit skocez të Juras. Kur qëndroi aty në kohë të ndryshme mes 1946-ës dhe vitit të vdekjes, 1950, ai njihej me emrin e vërtetë, Eric Blair. 44 vjet më vonë, po në këtë ishull do të ndodhte ngjarja e famshme e djegies së 1 milion stërlinave nga Bill Drummond dhe Jimmy Cauty të “KLF”.
7. Kënga “Under the spreading chestnut tree” ka qenë bazuar në një këngë të vjetër angleze e quajtur “Go no more a-rushing”, e cila kishte fjalë shumë të ngjashme. Kjo e fundit ka qenë një këngë shumë popullore që këndohej nd’anë zjarrit në vitet 1920, ndërkohë që kreu i famshëm i grupit Glenn Miller rregjistroi një version të saj në vitin 1939.
8. Ndërkohë që “1984” i mirëprit nga pothuajse të gjithë kritikët dhe hsikuesit, natyrisht që kishte nga ata që nuk u pëlqeu. Kritiku i Sunday Times, Eduard Shanks shkruajti se romani “thyen të gjithë rekordet e parashikimeve të zymtë”. Me sa duket, nuk i kënaq dot të gjithë.
9. Zbulimet e Eduard Snoudenit në vitin 2013 për survejimin nga ana e NSA në Amerikë treguan se sa saktësisht kishte parashikuar Oruelli të ardhmen e përgjimeve prej qeverisë dhe faktin që Big Brother të sheh gjithmonë. Në javët e para pas zbulimeve, shitjet e 1984 u rritën shtatë fish – ndoshta njerëzit donin të dinin se cfarë do të ndodhte tani në jetët e tyre.
10. Ironia e ironive: ndërkohë që Xhorxh Oruelli po shkruante “1984”, ai vetë po mbikëqyrej nga Dega Speciale e qeverisë britanike. Ishte vendosur nën survejim për më shumë se një dekadë për shkak të veprës së mëparshme “The road to ëigan Pier”, e cila eksploronte varfërinë dhe shtypjen klasore në vitet 1930. Për shkak të prirjeve prosocialiste, “pikëpamjeve të avancuara komuniste” dhe faktit që “vishej në mënyrë boheme”, autoritetet e ruajtënn deri ditën kur vdiq, në vitin 1950. /bota/ KultPlus.com
Nga Stephen Groening
Shtatëdhjetë vjet më parë, Erik Bler, duke shkruar nën pseudonimin Xhorxh Oruell, botoi romanin “1984”, që sot konsiderohet si një klasik i zhanrit fiksion dystopian. Romani tregon historinë e Uinston Smithit, një mesoburrë dhe burokrat i paaftë që jeton në Oqeani, vend që mbikëqyret vazhdimisht nga autoritetet.
Edhe pse atje nuk ka ligje, ekziston një forcë policore, “Policia e Mendimit”, dhe postera gjigantë u kujtojnë banorëve se “Vëllai i Madh po të shikon”. Smith punon në Ministrinë e së Vërtetës, dhe puna e tij është që të rishkruajë raporte në gazetat e së kaluarës, në përputhje me realitetin aktual. Smith jeton në një gjendje të vazhdueshme pasigurie; ai nuk është i sigurt se jeton në fakt në vitin 1984.
Megjithëse narrativa zyrtare, është se Oqeania ka qenë gjithmonë në luftë me Eurazinë, Smith është i sigurt se vetëm pak vite më parë ata kishin qenë në luftë me Azinë Lidnore, që tanimë është shpallur aleati i tyre i vazhdueshëm dhe besnik.
Shoqëria e portretizuar në librin “1984”, është ajo në të cilën kontrolli social, ushtrohet nëpërmjet dezinformimit dhe mbikëqyrjes. Si një studiues i televizionit dhe kulturës së ekranit, unë mendoj se teknikat dhe teknologjitë e përshkruara në atë roman, janë shumë të pranishme edhe në botën e sotme.
Një nga teknologjitë kryesore të mbikëqyrjes në roman, është “tele-ekrani”, një pajisje shumë e ngjashme me televizionin tonë. Ai kap vetëm një kanal që transmeton edicione lajmesh, spote propagandistike dhe këshilla mbi mirëqënien e qytetarëve. Ai ndryshon nga televizioni ynë në dy aspekte thelbësore:Është e pamundur të fiket, dhe ekrani i sheh shikuesit, ashtu si shikuesit e shohin atë.
Pra tele-ekrani, është njëherazi televizion dhe një kamera që survejon. Në roman, Smith nuk është asnjëherë i sigurt nëse po përgjohet apo jo përmes ekranit. Tele-ekrani i Oruell u bazua në teknologjitë e para të televizionit para Luftës së Dytë Botërore, dhe vështirë se mund të shihet si një fanta-shkencë.
Në Gjermaninë e viteve 1930, funksiononte sistemi i transmetimeve televizive, ndërsa programet e rregullta ishin duke u transmetuar edhe në disa pjesë të Shteteve të Bashkuara, Britanisë së Madhe dhe Francës. Interpretimi dominues i “1984”, ka qenë ai i një parashikimi të tmerrshëm, i asaj që mund të ndodhte në të ardhmen.
Sipas eseistit të ndjerë italian Umberto Eko, “të paktën tre të katërtat e asaj që rrefën Oruell, nuk janë utopi, por histori”. Përveç kësaj, studiuesit kanë vënë në dukje se sa qartazi e përshkruan të tashmen ky roman. Kur u shkrua në vitin 1949, amerikanët shihnin mesatarisht 4 orë e gjysmë televizion në ditë.
Në vitin 2009, ata shihnin gati 2 herë më shumë. Në vitin 2017, informacioni i transmetuar nga ekranet televizive, dominonte një pjesë të jetës sociale dhe psikologjike të njerëzve. Studiuesi Mark Miler, argumentoi se si slogani i famshëm nga libri “Vëllai i Madh po të shikon”, u shndërrua në një format televiziv.
Ai thotë se televizioni në Shtetet e Bashkuara, pësoi një lloj konformiteti të ndryshëm nga ai që paraqitet në roman. Në roman, tele-ekrani shfrytëzohej për të prodhuar konformitetin ndaj Partisë. Sot televizioni prodhon konformitet me një sistem të shfrenuar të konsumit, përmes reklamimit dhe përqendrimit të vëmendjes tek të pasurit dhe të famshmit.
Gjithashtu ai nxit produktivitetin e pafundëm, nëpërmjet mesazheve mbi kuptimin e suksesit dhe virtytet e punës së madhe. Shumë shikues, konformohen duke e krahasuar veten me atë që shohin në televizion, si në veshje, marrëdhënie dhe sjellje. Sipas Milerit, televizioni ka “vendosur standardin e vetë-analizimit të vazhdueshëm të vetes”.
Shqetësimi paranojak që ka Smith në roman – se çdo veprim apo mendim i gabuar do të sjellë në shtëpi ‘Policinë e Mendimit’- shfaqet sot në formën e “vigjilencës obsesive” të shikuesit të televizionit. Pra shikuesit kontrollojnë veten, për t’u siguruar nëse janë si të tjerët që shohin në ekran.
Studiuesi Xhoshua Mejrovic, thotë se treguar se llojet e programeve që mbizotërojnë në televizionet amerikane – lajmet, komeditë, dramat, e kanë bërë normale vëzhgimin e e jetës private të të tjerëve. Ndërkoha ka një shtim vazhdueshëm të emisioneve të formatit “reality TV”, ku më i spikaturi në gjithë botën ka titullin “Big Brother”, dhe evokon enkas romanin “1984”.
Por “Big Brother”, është gjithashtu një eksperiment mbi kontrollimin dhe modifikimin e sjelljes njerëzore. Duke u kërkuar pjesëmarrësve të bëjnë publike jetën e tyre private, shfaqje të tilla inkurajojnë vetëvlerësimin, dhe sjelljen sipas disa normave ose roleve të perceptuara sociale, që i sfidojnë normat e perceptuara .
Eksperimente të tilla, zhvilloi dikur psikologu i njohur amerikan Stanli Milgram, ku ai zbuloi se një pjesë e madhe e pjesëmarrësve, iu bindën edhe pse me një farë ngurrimi, udhëzimeve nga një figurë e autorizuar për të dëmtuar një person tjetër. Ndërkohë emisionet televizive bashkëkohore, nuk i urdhërojnë pjesëmarrësit të dëmtojnë direkt njëri-tjetrin.
Por ato zhvillohen si një eksperiment social në shkallë të vogël, që shpesh përfshin një rivalitet të ashpër. Sot ashtu si tek romani, mbikëqyrja me kamera është e pranishme kudo. Kamerat ekzistojnë gati çdo aspekt të jetës, nga rrjetet e transportit, shkollat, supermarketet , spitalet dhe trotuaret publike, për të mos përmendur punonjësit e policisë.
Kjo është pjesë e një kulture të përdorimit të gjerë të televizionit, gjë që e ka shtyrë kriminologun norvegjez Tomas Matiesen ta quajë “shoqëria e shikuesve”, në të cilin shumë njerëz shohin disa të tjerë. Për Matiesen, kjo lloj shoqërie është thjesht ana tjetër e shoqërisë së mbikqyrjes, e përshkruar në romanin e Oruell. /KultPlus
