Etiketë: ag apolloni

Mozaik nga monizmi

Posted on by Kult Plus

Romani “Secili çmendet simbas mënyrës së vet” i autorit Stefan Çapaliku është një dëshmi e qartë se autori i teksteve mimetike po kthehet në një zë unik të teksteve diegjetike. Dramaturgu nuk e ka braktisur dramën, por e ka gjetur atë edhe në prozë

Ag APOLLONI

Stefan Çapaliku (1965), poet, tregimtar, studiues, eseist, dhe, veçmas dramaturg, së fundmi ka ndërmarrë një projekt të madh në prozë, të quajtur Secili çmendet simbas mënyrës së vet, i cili, është realizuar në dy vëllime, por që mund të vazhdojë edhe me ndonjë vëllim tjetër. Vazhdimësia ndjek një logjikë kohore, kurse element konstant mbetet narratori, i cili duke dëshmuar për jetën e tij dhe jetën rreth tij, e subjektivizon rrëfimin dhe i jep status të një fiksioni autobiografik. Jo rastësisht, paragrafi i parë i romanit mbaron duke e theksuar unin. Autori bëhet narrator, narratori – fokalizator, vokalizator dhe personazh, njëkohësisht. Pra, si zakonisht në rrëfimet autobiografike, i njëjti person kryen pesë funksione: shkruan, rrëfen, fokuson, tonalizon dhe vepron. Romanin nuk e bëjnë të veçantë këto pesë funksione, atë e bën të veçantë strukturimi, që shfaqet si temë dhe teknikë.

Tema e romanit shtrihet në kohë (përfshin tri dekada diktaturë) dhe në hapësirë (qyteti i Shkodrës). Pra, romani fillon me kohën kur në Shqipëri u ndalua feja dhe mbaron me vdekjen e diktatorit. Krejt kjo periudhë shihet me sytë e një fëmije që vjen duke u rritur e burrëruar bashkë me zhvillimin e rrëfimit. Ky personazh-narrator që i përket një lagjeje katolike të Shkodrës, kontrollohet kujdesshëm nga autori për të mos i tejkaluar kompetencat e rrëfimit. Historitë e tij janë histori të shtëpisë, të lagjes, të qytetit. Gjithçka tjetër vjen nëpërmjet televizorit, ose nëpërmjet thashethemeve. Dhe kur televizorit i ndalen valët nga zhurmuesit e Partisë, personazhi nuk mund ta shohë as televizionin jugosllav, as atë italian, por vetëm atë shqiptar, rrjedhimisht bota e tij ngushtohet. Ky pengim i valëve, siç thotë autori, e kthen televizorin nga dritare ku shihnin botën, në pasqyrë ku shihnin veten.

Romani, edhe pse ndjek një kronologji, nuk ka një linjë rrëfimi. Ai e shpërfill kompozicionin tradicional për t’i lënë hapësirë eksperimentit dhe për t’u ndërtuar si një album narrativ me imazhe të ndryshme nga jeta e një kohe dhe e një qyteti. Fotografitë diegjetike ndërrohen, duke u kthyer në motive dinamike që e zhvillojnë temën e romanit, e lëvizin rrëfimin nëpër kohë. Kjo provohet me ndarjen e madhe të romanit në tri pjesë: Para, Gjatë dhe Mbas. Kjo ndarje ka për bazë televizorin si religjion të ri. Siç thuhet para Krishtit e pas Krishtit, mund të thuhet edhe para Televizorit dhe pas Televizorit. Shkodra me rreth njëqind mijë banorë kishte vetëm pesë televizorë. Pra, një televizor për njëzet mijë veta. Kështu, televizori kthehet në qendër të rrëfimit. Ai imponon sjelljet e njerëzve, diskutimet e tyre, ai ndryshon jetën e familjes, të lagjes dhe të qytetit. Ashtu siç konstaton Bodriari me teorinë e simulacionit, jeta ndikohet thellësisht nga televizioni, i cili ka forcën e transformimit të shoqërisë. Njerëzit mblidhen te shtëpia që ka televizor dhe shikojnë emisione të ndryshme informative, sportive, apo argëtuese. Kështu, fillimisht shfaqet nevoja e përkthimit, pastaj organizohen kurse gjuhe në mënyrë që shikuesit të aftësohen për t’i kuptuar vetë filmat. Lidhja e njerëzve me televizorin bëhet lidhje emocionale, prandaj ai nuk fiket për gjashtë vjet rresht, derisa vdes një anëtar i familjes. Ironia e kësaj lidhje nxjerr krye disa herë në roman, si në rastin kur të gjithë katolikët e lagjes i gëzohen humbjes së Muhamed Alisë në një ndeshje boksi, pasi ky ishte konvertuar në musliman, apo si në rastin kur shoku Hysen zbritjen e njeriut në Hënë e sheh si miratim të ateizmit të tij: “Ata shkuen atje në Hanë dhe ku ishte Zoti? Ku ishte Zoti po ju pyes. Më thoni. Zoti kërkund. Nuk e gjetën”.

Televizori e gjallëron shtëpinë dhe qytetin, por vjen një ditë kur lirisë së tij i vjen fundi. Vendosja e zhurmuesve që ndalojnë ndjekjen e kanaleve të “botës së degjeneruar” është dritarja e fundit e mbyllur në ngrehinën komuniste:

“E tmerrshme. Po tashti? Çfarë ndodh tashti? Të shohim Tiranën?!!! Vetëm Tiranën?!!! Asgjë tjetër?!!! Aha…Domethënë kësaj i thonë të shohim veten. Të mos kemi më dritare me xhama, por në vend të xhamave të kemi pasqyra e të kënaqemi duke parë shëmtinë tonë.”

Dhe kështu, mungesa e kanaleve të huaja televizive i jep kohës epitetin e një faze post-television, kohë kjo kur, në mungesë të filmave të huaj, realiteti fillon të bëhet prapë “interesant”, madje më dramatik se filmat. Një nga këto momente “interesante” ndodh në sheshin e qytetit kur i ekspozojnë kufomat e të vrarëve në kufi, për t’ua futur frikën në palcë qytetarëve të lodhur dhe të mërzitur nga izolimi.

Njeriu i vogël dhe Njeriu i Ri

Romani “Secili çmendet simbas mënyrës së vet” është rrëfim për njeriun e vogël në kohën e Njeriut të Ri. Njeriu i vogël, me jetën minore, të zakonshme, të pabujë, ishte njeriu që shihte jetën e vet, punën e vet, njeri i parëndësishëm në rrjedhat politike të vendit. Mirëpo, ky njeri po i humbte cilësitë e tij për shkak të ideologjisë komuniste që proklamonte Njeriun e Ri, njeriun pa të kaluar, njeriun në shërbim të Partisë. Dhe pikërisht te kjo përplasje mes dy tipave të njeriut qëndron tema tragjike e romanit. Shqiptari rrezikon t’i humbë vetitë e tij dhe të kthehet në njeri robot që i bindet vetëm sistemit. Pra, njeriu rrezikon të dehumanizohet për shkak të ideologjisë së barazisë. Si revoltë ndaj këtij rrafshimi ideologjik, autori Stefan Çapaliku sjell para lexuesit personazhe të ndryshme, secili i veçantë në mënyrën e vet: Gjush Kodheli, që i ka kthyer helmetat e gjermanëve në saksi të luleve si një instalacion për paqen; Rozar Dodmasej që derisa të vdesë nuk pranon të dalë nga shtëpia, sepse nuk pranon të veshë pantallona të qepura me stofin e Kombinatit “Stalini”; Marilda, apo Malena e Shkodrës; Daja Pjetër që të gjithë e thërrasin kështu, edhe pse askush nuk e ka dajë; kompozitori që e bënte orkestrën filarmonike të qytetit të luante pjesët më të vështira të botës, duke thënë se është më mirë ta luash keq Beethoven-in sesa ta luash mirë Filan Fistekun; Cen Pinuci që e shet veten për së gjalli që, kur të vdesë, trupi i tij t’u dhurohet doktorëve të anatomisë; apo shkrimtari satirik Dik Zeka që thoshte “për femrën më të keqe jap shokun më të mirë”. Po ashtu, në roman shfaqen edhe personalitete të rëndësishme si: Kolë Ashta me fjalorin e tij, Gjon Shllaku që sapo ka mbaruar “Iliadën”, Zef Zorba me teatrin e kukullave, Frederik Rreshpja duke qëndisur në gjergjef, Pjetër Meshkalla, jezuiti që sjell pak heroizëm në kohën e “rinisë servile” etj.

Reagimi i regjimit ndaj fesë jepet më së miri nëpërmjet dënimit të Patër Pjetër Mushkallës, reagimi ndaj kulturës perëndimore jepet me shpikjen e zhurmuesve të antenave të televizorëve, kurse reagimi ndaj letërsisë jepet nëpërmjet një skene ku shqyhet poezia e Frederik Rreshpjes:

“Hyri në klasë mësuesja e leximit dhe tha me të prerë:
– Hapeni të gjithë librin e leximit në faqen 55. Po aty, aty te poezia “Rapsodi shqiptare” dhe me kujdes…griseni!
-Ta grisim?!!!
-Po, ta grisni – tha ajo.
-Të grisim librin?!!!
-Po, po, librin. Se autori i saj është shpallur armik i Partisë dhe i Popullit, – dhe as që ia zuri në gojë emrin Frederikut të shkretë.”

Romani nis me vizitën e autorit në moshë të vogël në një burg dhe i gjithë rrëfimi zhvillohet si një film që del nga burgu i kujtesës së autorit. Prandaj, pavarësisht ironisë verbale dhe ironisë së situatave, romani është një homazh për njeriun e vogël që rrezikohej nga Njeriu i Ri:

“Ngaqë jetonim brenda dhe pa kurrfarë pikash të tjera referimi, nuk po e kuptonim se sa shumë po shëmtohej qyteti. Dita ditës ai po bëhej edhe më i vogël, tkurrej, imtësohej, anemik, plakej dhe po e linin fuqitë. Inercia qytetëruese e paraluftës kishte marrë fund dhe nuk ia shtynte më velat asnjë centimetër. (…) Njeriu i Ri, vepra më e shquar e Partisë, ishte një përbindësh që ia hante dhe ia bluante çdo ditë personazhet dhe karakteret unikalë këtij qyteti.”

Si refuzim autorial ndaj përbindëshit të Partisë, në fillim dhe në fund të romanit, citohet filozofi danez Soren Kierkegaard: Njeriu duhet të guxojë që të jetë krejtësisht vetvetja.
Romani i Stefan Çapalikut është një minirrëfim për kohën e metarrëfimit komunist. Nëpërmjet historive të vogla të njerëzve të vegjël dhe nëpërmjet imazheve të konstruktuara kryesisht sipas modelit të kinematografisë italiane (De Sica, Fellini, Bertolucci, Tornatore etj.), autori ka krijuar panoramën e vendlindjes së tij si një mozaik me gjithë shkëlqimin dhe mjerimin e saj, duke u përpjekur të mos i gjykojë personazhet, por thjesht t’i paraqesë ashtu siç janë, teknikë kjo më shumë dramatike sesa diegjetike. E, siç thotë Milan Kundera, mungesa e gjykimit moral nuk është imoralitet i romanit, por është sakt morali i tij.

Poeti Ag Apolloni- si e zbulova unë

Posted on by Kult Plus

Nga Kujtim Morina

Kisha lexuar më parë poezi të veçanta të Ag Apollonit por s‘më kishte bindur si poet. Në një mbrëmje leximi të organizuar nga poeti Agron Tufa tek kafe ‘E Për7shme” në Tiranë para 6-7 vitesh, ku z Apolloni ishte i ftuar në panel për të lexuar dhe iu kërkua një mendim për poezinë shqipe, ai iu përgjigj se do të veçonte vetëm disa poetë shqiptarë përfshirë Azem Shkrelin e ndonjë tjetër që s’po më kujtohet emri. M’u duk më shumë shprehje mendjemadhësie për t’u dukur para atij publiku të ngushtë, disa dhjetëra veta, krijues letrarë dhe studentë.

Më tej edhe titulli i librit të tij për të cilin kisha dëgjuar por jo lexuar, “Zomb” më dukej më shumë emërtim prej snobisti e gjoja modernisti. Ndërkohë, Ag Apolloni, mori nismën e ribotimit të revistës letrare “Jeta e re” në Prishtinë së bashku me një grup krijuesish letrarë aty dhe pas dy vjetësh a diçka e tillë ia la stafetën e drejtimit të revistës, krijuesit tjetër Agron Y Gashi, me siguri po mendoj unë i lodhur nga burokratët dhe mënyra si i bëjmë gjërat në botën shqiptare që pothuajse çdo gjë duhet të rregullohet “me mik” e “me lidhje” ku ligji dhe rregulli shumë herë janë të fundit në listë. Z Apolloni vijoi më tej duke themeluar një tjetër revistë kulturore dhe letrare “Symbol”, me siguri më elitare.

Librin me poezi të tij “Zomb” të botuar në vitin 2012 e mora në panairin e fundit të librit në Tiranë. Është një ribotim i librit të parë me të njëjtin titull të vitit 2009 por tani të përmirësuar dhe të zgjeruar me poezi të tjera. Që në poezitë e para të këtij libri, për mendimin tim, Ag Apolloni është një zbulim i poezisë së mirë dhe të artikuluar hollë. Ai e ndërton poezinë në simbiozë me muzikën, ritmin e kadencën e vargut. Poezia e tij është kryesisht me rimë por edhe me varg të lirë të ndërlidhur në të, me figuracion por jo aq shumë sa ta errësojë atë dhe t’ia humbasë toruan lexuesit. Madje një nga cilësitë e vargut të tij poetik a strofës së tij është liria e të shkruarit apo e thënë më qartë pas vendosjes së disa skicave apo shtyllave ku qëndron, poezia duket sikur ecën vetë me flatrat e një të dehuri që ka marrë një dozë të lehtë. Ai besoj shkon në gjurmët e poetëve shqiptarë Ndre Mjeda e Zef Zorba apo të poezisë moderne të Ezra Pound e Bob Dyllan. Poeti nuk heziton të shkruajë në gegnisht, me siguri se këtij lloj stili i përshtatet më shumë ky dialekt i shqipes por me një elegancë dhe kujdes në të zgjedhurit e fjalëve saqë besoj kuptohet lehtë edhe nga shqipfolësit e zonave më jugore të vendit.

Në poezinë “Flamengo”, po sjellim vetëm një strofë:

Prej ni grusht balte u bana
dhe ti nga i njajti brum je.
S’e di a ish dashni a urrejtje
po diçka na joshi ne.

Kështu i zgjedh titujt e poezive, një kombinim i terminologjisë muzikore, toponimeve të ndryshme, termave të njohur e panjohur ndërkombëtarë me referenca nga religjioni, kryesisht nga Bibla, Kurani dhe budizmi gjithashtu. Poeti rreket ta tërheqë lexuesin në botën e tij por të mos ia rrëmbejë lirinë, të ndërtojë imazhe sa më të prekshme apo edhe të vizatojë skica reale apo të kapë detaje të forta reale që janë sa vetë imazhi apo reflektojnë edhe më fort. Ai synon që lexuesi të ndjehet aty me praninë dhe lojën e tij dhe të marrë pjesë vetë në poezi madje edhe të përfitojë prej saj. Natyrisht se Ag Apolloni shkruan për një lexues të kultivuar por kështu është poezia e mirë dhe sot në botën e internetit, edhe termat apo referencat që nuk kuptohen menjëherë, lexuesi që e ka celularin apo tabloidin në dorë, mund t’i kërkojë menjëherë në internet dhe t’i gjejë. Kështu lexuesi tërhiqet në lojën e paralojën e poetit, përfiton në ndjesi e mendim, në skenën e krijuar apo të sajuar dhe prapa kuintave gjithashtu.

Nga mesi i librit, poezitë duket sikur e humbasin pak origjinalitetin dhe freskinë. Por kjo i ndodh edhe poetëve të tjerë aq më shumë që duke iu afruar fundit, libri e rimerr ritmin e kërkuar. “Zomb” është konceptuar në kuadrin e një poeme të ndarë në poezi të veçanta që kanë një rrjedhje logjike dhe harmonike apo si një roman në vargje që e fillon me një lidhje dashurie që shkon deri në zenit, pastaj zbret poshtë derisa çifti ftohet e ndahet. Më tej, poeti i vetmuar tashmë i këndon dashurisë së humbur, transcendencës së jetës dhe vdekjes e amëshimit. Vetë poeti ka bërë një shënim të gjatë në fund të librit që e titullon “filozofia e kreacionit” ku sqaron shtyllat kryesore ku është mbështetur në këtë libër, mënyrën si e koncepton ai poezinë, synimet e tij që këtë projekt ta vazhdojë, po mendoj unë si me modelin e Lahutës së Malcisë të Gjergj Fishtës apo Fije Bari të Uollt Uitman duke e zgjeruar në vite me këngë apo poezi të reja.

Në përfundim, do të thosha se për poezinë e Ag Apollonit dhe jo vetëm për të, vlen shumë ajo shprehja se përsëritja është mëma e dijes. Pra nga një fillim ku poezia e tij dukej e pakuptueshme apo e pandjeshme, duke e ripunuar, përmirësuar e evoluar në vite, kjo poezi e afron dhe e ndjell më shumë lexuesin në skutat apo orbitat e saj poetike derisa fiton të drejtën e qytetarisë së plotë mes krijuesve të qenësishëm letrarë. Pavarësisht nga një farë skepticizmi për poezinë shqipe të re të autorëve kosovarë, sidomos pas viteve 2000, mendoj se po afirmohet një brez i mirë i poetëve që nga Ag Apolloni, Ndriçim Ademaj, Donika Dabishevci, Ndue Ukaj, Ilire Zajmi, Xhevat Latifi, Sibel Halimi, etj. Më kuptoni, poezia shqipe është një, kudo që të shkruhet, por desha të shkruaj këtu për poezinë e re të Kosovës. Ky ishte një shënim i shkurtër për poezinë e Ag Apollonit duke pasur parasysh gjithashtu se ai e ka vijuar krijimtarinë e tij të botuar kryesisht nga shtëpia botuese OM Publisher me drama, prozë të shkurtër e të gjatë si dhe dy libra me studime e kritikë letrare./ KultPlus.com

Mjegulla e Hamletit

Posted on by KultPlus

Ag Apolloni

(Parathanie e dramës “Hamleti simbas Horacit”, OM, Prishtinë, 2017)

Triviale. Teatri Kombëtar i Kosovës e pati shpallë konkursin vjetor për dramë (2016) dhe unë s’e kisha ndërmend me konkurue. Nji ditë, derisa po shetitnim me “Ofelinë” time nëpër sheshin “Nâna Terezë”, ajo më pyeti: Pse s’konkuron për dramën e vitit? I thashë: S’kam kurgjâ n’dorëshkrim. Tha: Ma ke përmendë disa herë at’ subjektin e Hamletit si bir i Polonit. Thashë: Po s’e kam shkru’. Tha: Po ti m’ke thânë që dramat i shkru’n për nji natë. Thashë: Kur mbyllet konkursi? Tha: Nesër. Thashë: S’mundem. Tha: Pse? Thashë: Se s’kam raki. Tha: Krejt shishet i ke pi?
Ngreha supet dhe e shikova si fëmijë i zânun në faj. Ma bleu rakinë dhe në mbrâmje ia nisa me shkruejt Hamletin tim, të cilin në mëngjes ia dhashë me lexue. E lexoi dhe e dorëzoi, e bindun se do ta fitoja konkursin. Për habinë time, ashtu edhe ndodhi.

Natyrisht, ky version që po e botoj âsht i përpunuem, mbasi s’isha i knaqun me at’ skelet drame që e dorëzova.
Impulsi. Ket dramë s’do të kisha mundë me shkrue nëse s’do ta kisha lexue nji letër të Zigmund Frojdit, të vitit 1897 (drejtue mikut të tij, Vilhelm Flis), ku e hodhi hipotezën se Hamleti âsht nji Edip i pakryem dhe se, simbas tij, âsht mu kjo arsyeja e zhagitjes së hakmarrjes. Ksisoj, hamendja e tij, që ishte krejt ndryshe prej asaj çka hamendësonin Gëte dhe Kollrixhi, e ndryshoi mënyrën e të lexuemit, tu’ ia gjetë Hamletit paradigmën edipiane. Hamleti ngurron me vra mixhën, i cili ia ka vra babën, sepse edhe ai vetë, në nënvetëdije, e ka dashtë vrasjen e babës, për me u martue me nânën. Pra, Klaudi, në njifarë mënyre, e ka realizue atê që e ka dëshiru’ Hamleti.

Natyrisht, ket hipotezë që e përqafuen dhe e diskutuen edhe Xhonsi, Lakani e Starobinski, e kam bluejt shpesh në mendjen time. Rasti, ky mbret i botës, deshti që unë me shkrue ket dramë si lojë me hamendjet frojdiste për Hamletin.

Homazhi. Për mue, Shekspiri nuk âsht shkrimtar. Ai âsht fond i artë i kulturës globale. Ai që dikur shkruente për teatrin “Globus”, nuk âsht vetëm i anglezëve, por i gjithë globit. Ashtu si Homeri, edhe Shekspiri tashmâ nuk mund të shihet si person, apo si individ, por si traditë, si pronë e përbashkët e jona. Dhe, ashtu si Eskili prej Homerit, edhe unë marr lirisht prej sofrës së pasun të Shekspirit.
Mbasi Shekspiri, simbas Horhe Luis Borhesit, âsht zot i fjalëve, nuk mendoj se duhet të ndihemi me faj kur frymëzohemi prej tij, apo kur i ritregojmë historitë e tij, qoftë edhe tu’ i ndryshue ngapak.
Nëse Shekspiri âsht zoti i fjalëve, atëherë Hamleti âsht Bibla e letërsisë laike. Natyrisht, kjo bibël dallon nga ajo tjetra për nga qëllimi: kjo të nxit me dyshue, ajo të nxit me besue. I frymëzuem nga shpirti i shêjtë i dyshimit, unë te Hamleti s’kam bâ gjâ tjetër veçse ksaj historie të bukur ia kam shtue dyshimet e mia dhe dyshimet e disa studiuesve të njoftun (Ben Xhonsoni, Volteri, Gëte, Kollrixhi, Lord Shaftsbëri, Tolstoj, Niçe, Shou, Frojdi, E. Xhonsi, Lakani, Starobinski, Xhojsi, T. S. Elioti, Jan Koti, Dejvid P. Gontari, K. G. Hajlbruni, E. Shouollteri etj.).

Të huejt e “Hamletit”. Janë tri figura që gjithmonë më janë dukë të pazakonta në dramën e Shekspirit dhe m’kanë sjellë shum vramendje; tri figura që janë lânë si nën hije, që janë lânë si jashtë (edhe kur janë mrena) dhe që vijnë nga jashtë: princi Fortinbras (norvegjez), kryekëshilltari Polon (polak) dhe, natyrisht, shkollari Horac (romak), të cilët në përkthimin e Nolit tonë të dashtun, i gjejmë me trajtat: Fortimbrasi, Poloni dhe Horati.

Fortinbrasi. Te Hamleti i Shekspirit, i përmendun në skenën e dytë të aktit të dytë dhe i shfaqun për herë të parë në skenën e katërt të aktit të katërt, princi Fortinbras, për të shkue në luftë në Poloni, lyp leje prej mbretit Klaud për të kalue nëpër Danimarkë. Mandej, në skenën e fundit të aktit të fundit, mbas vdekjes së princit Hamlet, Fortinbrasi kthehet nga Polonia dhe e gjen Danimarkën pa mbret dhe pa princ, domethânë pa trashëgimtar të fronit. Kshtu, princi norvegjez ze vendin që, po të mbetej gjallë, do t’i takonte princit danez, baba i të cilit, mbreti Hamlet, pati vra në fushëbetejë babën e princit norvegjez, mbretin Fortinbras. Kjo më ka bâ me mendue se hakmarrjen që kërkon princi Hamlet ndaj Klaudit, ndoshta mund ta kërkojë edhe princi Fortinbras ndaj princit Hamlet, se gjaku ujë s’bâhet. Âsht e natyrshme që bijtë (princat) me u hakmarrë për baballarët (mbretat) e tyne (sado që hakmarrja e Hamletit n’dramën time âsht për arsye tjera). Në skenën e dytë të aktit të dytë të dramës së Shekspirit, ne e kuptojmë nga raportimi i Voltemandit se Fortinbrasi kishte pasë ndërmend me u hakmarrë për babën, por ishte pengue prej mixhës. Dhe s’âsht e pazakontë që biri i atij që bie në fillim, të bâhet mbret në fund. Në dramën time kjo nuk shihet, por dihet.

Poloni. Poloni, apo ta kthejmë në gjuhën e sotme, Polaku (lat. Polonius – polak), spiuni, miu i mbretit, âsht nji brejtës që bren shumçka, sepse e bren diçka. Atê e bren dëshira për me u bâ mbret. Pra, Danimarka rrezikohet prej dy mbretave potencialë: norvegjezit Fortinbras dhe polakut Polon (hipoteza mbi nacionalitetin polak të Polonit âsht hedhun prej kritikut dhe teoricienit polak, Jan Koti). I pari âsht anmik i deklaruem, i dyti – anmik i kamufluem. Por, dihet si rrjedh historia: Polaku vritet nga princi danez, Polonia mposhtet nga princi norvegjez.
Çka lyp polaku në dramën angleze me histori daneze?
Çka lyp ai n’mesnatë n’dhomën e mbretneshës?
Pse përgjon lidhjen e Ofelisë me Hamletin?

Mund të bâhen mbi njiqind pyetje dhe mund të jepen po aq përgjigje për tê. Dhe mund të shkruhen kushedi sa versione të Hamletit, tu’ u nisë nga miu i pallatit.
Ky polak âsht këshilltar i mbretit dhe administrator i pallatit mbretnor. Dhândri potencial i tij âsht trashëgimtar i fronit, rrjedhimisht bija polake, Ofelia, mbretneshë e mundshme e Danimarkës. Kahdo që ta sjellësh historinë e Hamletit, Poloni âsht nyje e historisë. Duket se s’âsht i rastsishëm fundi i tij mbas perdes, mbasi ai lojën ma të madhe e ka bâ gjithmonë në mbrapaskenë, mbas perdes.
I kam lexue të gjitha hipotezat e hedhuna nga studiues të shumtë për këshilltarin Polon, por asnjana s’ma ka mbushë mendjen. Sa herë më kujtohej Hamleti, më dilte para sysh Poloni te Gertruda, në dhomën e gjumit. Nuk më kujtoheshin fjalët e asaj skene, por e shihja skenën si nji film pa zâ. Ky imazh krijoi mandej krejt dyshimet e hedhuna në ket dramë për lidhjet e çuditshme në pallatin e nji vendi dhe nji kohe të kalbun në korrupsion, në nji korrupsion moral.

Tue përdorë bindjen e Aristotelit se letërsia flet për ngjarje të mundshme, mendova pa më ardhë turp (sado që Shekspiri më bërtiste: o turp, ku e ke skuqjen!) që Poloni mund të ishte dashnor i Gertrudës, Hamleti mund të ishte djalë i Polonit, apo ndoshta i Klaudit, Klaudi mund ta dashunonte Ofelinë, Ofelia mund ta dashunonte Hamletin, Laertin dhe Polonin, tue zbulue me ket të fundit kompleksin e Elektrës, po ashtu Hamleti mund ta dashunonte Ofelinë dhe Gertrudën, tue zbulue me ket të fundit kompleksin e Edipit. Dhe, meqenëse Hamleti ka nji mik të ngushtë, Horacin, mendova se ai mund ta dashunonte edhe atê.

A thue âsht e mundun që, nga frika e nji martese të mundshme mes fëmijëve të tij dhe nga dëshira e tij për fron, Poloni e pengon Ofelinë të lidhet me Hamletin dhe e nxit Hamletin të hakmerret ndaj Klaudit?
Horaci. Miqësia mes Hamletit dhe Horacit âsht ndër historitë ma të famshme të miqësisë. Horaci âsht shoku i studimeve i Hamletit; Horaci âsht i vetmi prej shokëve të Hamletit që e sheh fantazmën; Horaci âsht i vetmi që i mban sekretet e Hamletit; Horaci âsht i vetmi shok që e di se çmendunia e Hamletit âsht thjesht aktrim; Horaci âsht shoku ma i ngushtë i Hamletit, i cili vdes në krahët e Horacit (Parantezë: Horaci, Horati, apo Horatio âsht emën latin, por, siç e thotë edhe Shekspiri, as nga gjaku ai s’âsht danez, po romak. I përshtatun simbas parimit fonetik të shqipes, ky emën vjen në trajtën Horaci, po natyrisht s’ka asgjâ të bâjë me autorin antik të Artit poetik).

Meqenëse janë hedhë shum dyshime mbi karakterin e Hamletit, unë e shikova miqësinë e tij me Horacin pak si me sherr, tu’ i shfrytzue disa vrima te teksti i Shekspirit. Refuzimi që i bân Ofelisë, prej disave âsht pa si refuzim seksual, çka le hapun dy mundësi interpretimi: Hamleti âsht aseksual, ose Hamleti âsht homoseksual. Por, në anën tjetër, dëshira për hakmarrje âsht kuptue prej të tjerëve si dëshirë seksuale, edipiane. Si nji kompromis mes tezave të kundërta të studiuesve, unë e bâna Hamletin biseksual. Ndoshta Hamleti s’e do Ofelinë, ndoshta Hamleti e do Gertrudën, por, për nji gjâ jam i sigurt, Horaci e do Hamletin, prandaj, kur e sheh mikun tu’ dhânë shpirt, pëlqen ma fort me pi helmin sesa me jetue pa tê. Në anën tjetër, Hamleti e do Horacin, prandaj ia merr gotën e helmit dhe e porosit mikun e tij të dashtun të jetojë për ta tregue historinë tragjike të tij dhe për t’i heshtë të tjerat, ato që s’mund apo që s’duhet të thuhen. Të tjerat janë heshtje.

Hamleti im fillon aty ku mbaron ai i Shekspirit. Horaci, e ka mbajtë sekret, të heshtun, historinë e vërtetë të Hamletit dhe tash, në pleqni, para se me iu dorëzue vdekjes, e ka rrëfye dashninë dhe krimin e tij, për me çlirue shpirtin. Nëpërmjet dorëshkrimit të tij, Horaci i jep zâ heshtjes së Hamletit. (Prandaj, mendohet se kërkesa e fundit e Hamletit krijon paralele mes emrit Horatio dhe fjalës orator, gojëtar.)

Drama ime ndoshta ka diçka vulgare mrena, por jo aq sa të sulmohem, siç u pat sulmue Shekspiri prej Shaftsbërit, për vulgaritet.
Tragjedia Hamleti, simbas Umberto Ekos, âsht Mona Liza e letërsisë. Derisa për portretin e sfumatuem të Da Vinçit janë hedhë aq shum hipoteza, pse të mos hidhen edhe për Hamletin e ndërlikuem të Shekspirit?
A mos ka ma pak mjegull te Hamleti?/KultPlus.com

Pentagrami i Primo Shllakut

Posted on by KultPlus

Ag Apolloni
Libri “Muzikantët” i Primo Shllakut është një përmbledhje tregimesh që rrëfejnë për të kaluarën dhe aktualitetin shqiptar, me një gjuhë të pastër dhe me një stil të pasur. Pjesa më e madhe e librit është novela “Muzikantët”, nga e ka marrë edhe titullin vepra, ndërsa tregimet e tjera janë: “Loja”, “Unaza”, “Pema në mes të sheshit” dhe “Të nesërmen e barbarëve”.

Të gjitha tregimit e këtij libri janë sa aventura në kujtesën emocionale të autorit, aq edhe përvoja kulturore të tij në kontakt me letërsitë e tjera. Pra, këto tregime përveç që sjellin një përvojë nga realiteti, nga e kaluara dhe aktualiteti, ato sjellin edhe shoqërime të teksteve me drejtime e rryma letrare dhe filozofike europiane, nga të cilat impresionizmi si drejtim letrar modernist dhe ekzistencializmi si rrymë filozofike, alternohen gjithandej nëpër libër. Derisa stili impresionist korrespondon me temën që zgjon nostalgji, qasja ekzistencialiste përfshin gjithë diskursin narrativ me qëllim të thellimit të vertikales semantike.

Të gjitha tregimet e këtij libri janë shkruar si dromca kujtese, herë të autorit, herë të personazheve, prandaj edhe shkalla e motivimit të natyrës fragmentare të tyre është e lartë. Mbledhja e dromcave të kujtesës ka krijuar atë që Derrida e quante diskurs brikolar, kur i referohej përzierjes së motiveve, fragmenteve dhe stileve. Primo Shllaku ka vënë në praktikë shumë koncepte të teorive letrare aktuale për ta provuar funksionalitetin e tyre. Në këtë mënyrë, ky libër me tregime është gjithashtu një libër me proza eksperimentale, pasi kështu dëshmohet bindja e autorit për eksperimentin si mundësia më e mirë për të sjellë risi.

Primo Shllaku, i njohur kryesisht si poet, edhe në prozë ka integruar mjaft elemente poetike, madje, përveç mbushjes me figura, shpesh diskursi i tij kalon nga gjuha metonimike në gjuhë metaforike, duke e prishur qëllimisht ligjin e Jakobsonit. Gjuha e prozës së tij është një punë me limë, një gdhendje dhe latim prej mjeshtri.

Libri “Muzikantët” i Primo Shllakut është një përmbledhje që përmban brenda një univers narrativ tejet interesant e të paparë në prozën shqipe. Sado që për nga tema, koha dhe hapësira, tregimet kryesisht mjaftohen me hapësirën shqiptare, për nga poetikat që u përmbahen ato mund të shihen në relacion me shumë shkrimtarë modernë dhe bashkëkohorë (Joyce, Mann, Hesse, Camus, Sartre, Buzzati, McCarthy etj.) prej të cilëve Primo Shllaku ka mësuar të shkruajë për “jetën e vogël” (la vie mineure) dhe janë pikërisht këto minirrëfime ato që e rigjallërojnë letërsinë shqipe të lodhur nga metarrëfimet. Ndryshe nga rrëfimet e njohura të letërsisë socrealiste në Shqipëri, të mbushura me ngjarje “madhore”, këto janë kryesisht tregime të mosngjarjeve dhe të ngjarjeve “të vogla”.

Pesë partiturat

Tregimi i parë, Muzikantët, në dukje është prozë imazhiste, por që imponohet njëkohësisht si pikturë dhe muzikë. Rrëfimi nga pesë perspektiva narrative dhe nga po aq zëra narrativë, e kthen atë në një lojë vizuale dhe auditive që kënaq syrin dhe veshin e lexuesit. Me gjuhë kinematografike, do të mund të thuhej se ky tregim është një lojë e shkathtë për nga mënyra e këndeve dhe planeve të xhirimit, si dhe për nga mënyra e montimit.

Tregimi “Loja”, proza më dramatike dhe më frojdiste e librit, ka për temë dashurinë, përfshirë edhe atë edipiane. Nëpërmjet lojës, protagonisi rastësisht zbulon fytyrën e vërtetë të së dashurës së tij dhe, pastaj, refuzon maskën e dashurisë të cilën ajo mundohet kot ta mbajë prapë. Për Ninin, protagonistin e tregimit, loja e ka zbuluar të vërtetën, prandaj ai s’pranon ta falë Lelën. Po ta falte, aty do të fillonte loja ku ata do të bënin sikur duhen, sikur dashurohen. Pra, te ky tregim loja e zbulon dashurinë, por dashuria refuzon të jetë lojë. Ashtu si Mario te novela “Mario dhe magjistari” e Thomas Mann-it, , edhe Nini te tregimi i Primo Shllakut, nuk e pranon lojën me ndjenjat më të thella humane. Nini nuk vret, por largohet i zhgënjyer dhe ky zhgënjim na e kujton ikjen e Fridemanit, të një tregimi tjetër të Mann-it, pas refuzimit që i bëhet nga femra të cilën e dashuron. Kështu, “Loja” e Primo Shllakut është një lojë e bukur intertekstuale.

Tregimi “Unaza” trajton krizën e një çifti, nga perspektiva e burrit. Ndryshe nga rrëfimet e autorëve të shekullit XIX që krijuan skemën e dashurisë tragjike nëpërmjet trekëndëshit të ashtuquajtur romantik, ku një pretendent i rritur prish rehatinë e çiftit, në tregimin “Unaza” këtë krizë duket sikur e ka sjellë fëmija i çiftit. Duket se burri ka humbur privilegjin e të qenit lodër argëtuese për gruan e tij, rol ky të cilin e ka zënë fëmija. Në jetën e tij më nuk ndodh asgjë interesante, prandaj ai mendon ta “varrosë” unazën, si simbol të lidhjes tashmë të harxhuar. Ankthi që e shoqëron gjatë “varrimit” dhe pastaj gjatë kërkimit të unazës, tregon se burri ka një ëndërr, që është dëshirë dhe frikë, njëkohësisht.

“Pema në mes të sheshit” është tregimi tjetër që tregon fundin e një peme, shkuljen e një peme nga shtrëngata. Pema ka zënë rrugën dhe personat që mblidhen rreth saj kanë mendime dhe kërkesa të ndryshme për të. Dikush shqetësohet, sepse ajo ka përfaqësuar rrënjët e qytetit, një tjetër bluan kujtimet që e lidhin me atë pemë, një i tretë mendon si ta marrë dhe të bëjë skulptura prej trungut të saj, një person me karrocë që kur kishte qenë i ri kishte rënë nga pema, gëzohet kur e sheh pemën të rrëzuar. Kështu, rreth pemës së rrëzuar mblidhen njerëz të ndryshëm: kryetari, famullitari, historiani, skulptori, inxhinieri dhe qytetarë të tjerë, të cilët e përcjellin pemën në funeralin e saj. Të nesërmen, pasi e kanë prerë dhe larguar çdo shenjë të pemës, kryetari kalon aty ku ka qenë pema dhe sheh vetëm gropën që i duket si plagë: “funerali kishte marrë fund, por gropa kishte mbetë e hapun”.
Tregimi i fundit, “Të nesërmen e barbarëve”, ka si impuls autorial kaosin e vitit 1997 në Shqipëri, që më së shumti mund t’u ketë leverdisur pronarëve të dyqaneve të arkivoleve, çfarë është edhe personazhi kryesor i këtij tregimi. Tregimi herë te kujton horizonte të shkreta si në filmat “western”, herë pamje apokaliptike si te “Rruga” e Cormac McCarthy-it. Në fund, pas shkretimit që i është bërë vendit, vjen një femër, e cila me brekët e saj të bardha, duket sikur simbolizon lirinë e abuzuar dhe paqen e lakmuar.

Shpirti dhe maska

“Muzikantët” është një libër i përbërë nga tregime që karakterizohen prej diskurseve që oscilojnë nga stili realist deri tek ai surrealist dhe, në këtë mënyrë, tekstet e tilla fitojnë statusin e surfiksionit. Primo Shllaku luan me perspektiva narrative dhe me zëra narrativë, duke u nisur nga temat e zakonshme për t’u katapultuar në një simbolizëm transcendental. Tregimet e tij krijojnë efekte të forta nga detajet, të cilat fokusohen nga autori për t’u kthyer në sugjestion semiotik. Duke qenë dakord me Truman Capoten se një tregim mund të fundoset edhe nga një ritëm i gabuar në fjali, ose nga një gabim në paragraf apo pikësim, Shllaku na i ofron tregimet si partitura muzikore ku me dorë mjeshtri është fiksuar melodia e gjuhës.
Primo Shllaku, i njohur për lirikat e tij të thella, me këtë libër vjen si autor i tregimeve dhe mendimeve të thella. Personazhet e tij, këto maska të ideve që vijnë si rezultat i një meditacioni filozofik autorial, pohojnë mendimin e filozofit Nietzsche se çdo shpirt i thellë ka nevojë për një maskë./KultPlus.com

Ag Apolloni fitues i Çmimit “Katarina Josipi”

Posted on by KultPlus

Në kabinetin e ministrit të Ministrisë së Kulturës, Rinisë dhe Sportit, Kujtim Gashi, është mbajtur ceremonia solemne për dorëzimin e Çmimeve të Dramës Origjinale Shqipe “Katarina Josipi” për vitin 2016, përcjellë KultPlus.

Fillimisht ministri Kujtim Gashi, pasi përshëndeti të pranishmit tha që përkundër se ndarja e çmimeve është një proces i vonuar sepse ka filluar në vitin e kaluar megjithatë takim për ndarjen e çmimeve po mbahet.

“Ministria e Kulturës këto çmime i ka ndarë në bazë të një rregulloreje që është për ndarjen e këtyre çmimeve dhe në bazë të një komisioni vlerësues. Për mua është kënaqësi ti ndaj këto çmime dhe unë si ministër ju premtoj që do të keni mbështetjen time gjithmonë”, ka thënë ministri Kujtim Gashi.

Në kuadër të kësaj ceremonia u dorëzuan tri çmime: Çmimi i parë për Dramë Origjinale Shqipe “Katarina Josipi” iu dorëzua autorit Ag Apolloni për dramën “Hamleti im, çmimi i dytë shkoi për dramën “Bosh me rudha” të autores Ulpiana Maloku dhe çmimi i tretë iu dorëzua Brikena Sopit për dramën “Rropatje”.

Fituesi i këtij çmimi Ag Apolloni u shpreh falënderues për vlerësimin, përderisa vlerësoi se ky moment nuk është shumë i gëzueshëm përderisa aktorët janë në grevë e pikërisht janë ata të cilët do ta vënë këtë shfaqje në skenë. / KultPlus.com

Akrepat e orës

Posted on by KultPlus

Poezi e shkruar nga Ag Apolloni.

Nuk di si ta nis këtë poezi për ty
Vërtet nuk e di
Nuk di as kur nisëm me u dashtë
Ne dy
Njimend
nuk më kujtohet koha
Për herë të parë ku jemi prekë
Për çudi, unë s’e di as kur kam me vdekë
(Sigurt mrenda nji kohe që e mat ora me zembrek)

Fillimi s’ka formë
E fundi asht fantazmë të cilën unë s’e ndjek

Si thue nëse shkruj in medias res
Pa fillim, pa fund, po drejt e në mes?

Mesi ka konfliktin, kulmit i hap udhë
Fryma e Shekspirit duket në konflikte
Portreti yt s’ka ende asnji rrudhë
Po lashtësinë tande e shoh në instikte

Bota edhe koha kanë formë rrethore
Ne jetojmë dhe vdesim n’akrepat e nji ore

Kur t’shoh ty, mendoj kopshtin edenik
Atë kopshtin e parrethuem me tel
Mandej parajsën e jetoj në dhomë
Kur nis me t’i zbutë tekat në çdo krelë

Nganjiherë më duket
sikur me duert e mia t’kam ba
M’dukesh tamam skulpturë
Po skulpturë që lshon zâ

Klimaksi arrihet kudo, jo vetëm në dramë
Ne kanibalë s’jemi, po njani-tjetrin e hamë

Akti mishngranës asht lumtuni,
t’ban me i thanë akrepit të orës “ndal!”
Po ti e di që koha asht e ambël kur rrjedh,
Unë e di se asht tik-taku i orës që më mban gjallë. / KultPlus.com

Me qenë Gegë

Posted on by Kult Plus

Poezi e shkruar nga Ag Apolloni.

Fre n’gjuhë asht standardi, kmishë e ngushtë për mue,
Kostum i premë keq,
As për darsëm as për deke.
Shkurt e shqip: me folë n’standard s’due,
As me heshtë n’standard s’di
Se muzikën ma bân hunda e ma nxjerr goja gege.

Të jesh gegë,
S’asht si me qenë gegë,
As si me kenë gegë,
As si m’u kanë gegë.

Fati jonë i nemun asht
Mbas Babelit nëpër gjuhë me u rrekë.

Oh, e di,
Ma mirë asht me pasë nji gjuhë n’botë
Po menia e Akilit s’âsht gjâ para asaj t’Zotit
Gurët e gjuhës që Kullën s’e bânë dot
Bien pa prâ’ e na i ndjejmë si pikat e lotit.

Shqiponja jonë ka dy krahë e dy krena,
Po Standardi mban veç nji dialekt mrena,
Tjetri rrnon si endacak
Herë fle në ndonji prag,
Herë kollitet nëpër sokak,
Nerth n’shi e n’borë, pa gjetë kund konak.

Lumtunia e tyne e kufizueme
Andrron me qenë e pafund
Si dhimbja e gegës n’paskajore.

Me qenë Gegë
A don me thanë me pasë nji motër si Toska
Që knaqet pranë oxhakut derisa ti n’acar,
Edhe pse pa ngrânë, le t’themi “mbas darkës”,
Shtyp hundën për dritare tu’ e pa motrën
Dhe nis e ngrohesh vetëm prej imazhit të flakës?

Me qenë Gegë
A don me thanë me qenë fmijë bastard
I babës Standard?

Po prit!
Kur leu baba, fmija kish moshën e Drakullës.
Pra, babë a bir, ndëgjo mirë: po s’u bane burrë,
Ke me ra dekun prej gurëve të Kullës!