Etiketë: Agron Tufa

Heidegger: Nuk ka gjëra atje ku mungon fjala, aty ku diçka mungon, aty ka vend zbrazëtia, humnera

Posted on by Kult Plus

Nga ky vend do të ndërmendim atë çka pyet Hëlderlini në elegjinë e tij “Bukë dhe verë” (VI strofa):

  Pse pra po heshtijnë dhe ata, teatrot e shenjta antike?

  Pse nuk po i lëvdojnë ata Zota që po kcejnë rrëmujën gaztare?

Vendit të lashtë të shfaqjes së zotave u është privuar e drejta të përmenden në fjalë, në atë fjalë siç ka qenë ajo dikur. Po si ka qenë pra, ajo? Në ligjërim, ajo ka qenë fqinjësi me zotat. Ligjërimi i ka lejuar vetes të thotë atë mbi të cilën është drejtuar vështrimi i folësit, sepse qysh më parë kësaj, ajo tashmë i ka përndriçuar ata. Të tillë përndritje e brendshme i ka kallur folësit dhe dëgjuesit në thellësinë e pafundme të barrës ndërmjet zotave dhe njerëzve. Përmes gjithë kësaj barre (rëndësire), ka prirë sundueshëm e, megjithatë pushtetshëm, ajo çka është edhe më e lartë se zotat dhe njerëzit, sikundërse flet për këtë Antigona:

Sepse jo Zeusi, që më shpalli kumtin,

(Porse një tjetër, që më dëfteu Nevojën)

Sepse jo ç’prej asaj dite dhe jo ç’prej asaj mbrëmjeje, po pa prâ, çdo herë

Shplohet ai që dëften Nevojën dhe askush ende nuk ka

Përbiruar vështrimin përmatanë, nga ai erdhi për t’u shfaqur.

Enigmë mbetet fjala poetike e llojit të këtillë, rrëfimi i së cilës çdo herë kthehet tashmë në heshtje. E mjaftueshme do jetë, nëse do të lëmë thjesht poezinë vetë të na e thotë enigmën e këtyre fjalëve dhe tani, hidhemi te poezinë me titull:

 Fjala

 Prej çudish larg dhe ëndrrash plim

Sillja sinoret e vendit tim

 Nornën e ngrysur ma priste zemra

N’ burim t’m’i gjente ato emra –

T’i ngërthej fort këtu ia dola

Tash përmes kufijsh lulojn’ ata…

 Sos udhëtimesh ktheja pas

Tue gjetë i’ thesar brishtan t’begatë

 Më foli prajshëm norna n’fund:

“Nuk fle asgjë aty përfund!”

Prej duarsh thesari më iku tej

Dhe s’munda n’visin tim ta kthej…

Kështu të zehërt njoha tabunë

Gjësende s’ka ku fjala s’bun.

Poezia u shfaq për së pari në numrat 11 dhe 12 të “Buletinit të artit” gjatë vitit 1919.  Më vonë (1928) Shtefan George e përfshiu atë në përmbledhjen e fundit të poezive të fundit të botuar prej tij, me titull “Mbretëria e re”.

Poezia është ndërtuar prej shtatë strofash distike. Strofa e fundit jo vetëm që përmbyll poezinë, ajo njëkohësisht edhe e kyç atë. Kjo duket prej faktit që vargu përmbyllës për së pari, flet vetëm për atë se çfarë qëndron në titull: “Fjala”. Ky varg përmbyllës thotë:

Gjësende s’ka ku fjala s’bun.

Të lind tundimi ta riformulosh vargun përmbyllës në një shprehje me përmbajtje të qartë: nuk ka gjëra atje ku mungon fjala. Aty ku diçka mungon, aty ka vend zbrazëtia, humnera. Të ndërpresësh diçka do të thotë: diçka t’i heqësh, diçka t’i privosh. Privimi i diçkaje don të thotë mungesë. Ku nuk mjafton fjala, aty nuk ka gjësende. Vetëm fjala që ka pushtet, u jep gjësendeve qenie.

Ç’domethënie ka fjala, në çfarë është e zonja ajo?

Çfarë është gjësendi, çfarë nevoje ka ai për fjalën për qenien e tij?

Ç’domethënie ka këtu qenia, në çfarë ajo na del këtu në rolin e huasë, e cila përcakton gjësendin prej fjalës?

Pyetje pas pyetjesh, të cilat nën dëgjimin e parë dhe leximin e poezisë nuk e zgjojnë arsyetimin tonë. Në fillim, ne ma s’pari jemi të mbërthyer thjesht me gjashtë strofat e para: ato na rrëfejnë për përvojën origjinale e të maskuar të përvojës së poetit.  Sigurisht, këmbëngulëse tingëllon strofa përmbyllëse. Ajo na shtrëngon të shqetësohemi në meditime. Prej saj, ne për së pari veçse dëgjojmë atë çka, n’akord me titullin, kuptimësohet poetikisht me gjithë këtë poezi: “Fjala”.

A ka vallë ndosend më alarmuese dhe më të rrezikshme për poetin, sesa marrëdhënia me fjalën? Si zor. A krijohet vallë kjo marrëdhënie për së pari vetëm prej poetit apo fjala vetë prej vetes dhe për veten kërkon poezinë, në atë farë feje që vetëm përmes këtij kërkimi poeti bëhet ai kush mundet të jetë? E gjitha kjo dhe ende një tjetërçka, na bën të mendojmë për çfarë dhe na lë të kredhur në mendime. Bashkë me këtë gjë ne arsyetojmë, para se të biem në mendime. Sepse gjëja mbështetet tani sall në një varg të vetëm të të gjithë poezisë. Këtë varg përmbyllës për më tepër, ne dhe e kemi shndërruar në thënie. Kuptohet, ndërhyrja jonë është e diktuar jo prej arbitraritetit lakuriq.  Përkundrazi, ne për pak sa nuk jemi të shtrënguar drejt riformulimit, pasi menjëherë vërejmë, që vargu i parë i strofës përmbyllëse mbaron me dy pika. Ai na bën të presim që në vargun pasardhës do të thuhet diçka. Ndër të tjera, një ngjashmëri të tillë e gjejmë dhe në strofën e pestë. Në fund të vargut të saj të parë, në mënyrë analoge, qëndrojnë dy pikat:

M’u përgjigj norna më n’fund:

“Asgjë nuk fle aty përfund”.

Me dy pikat diç nis të hapet. Ajo çka vijon pas tyre, kumbon, duke u shprehur gramatikisht, në indikativ: “Asgjë nuk fle aty…” Përveç kësaj, thënia e nornës së ngrysur është mbyllur në thonjëza.

Ndryshe është në vargun përmbyllës. Vërtet që në fund të vargjeve të saj të para, këtu qëndrojnë gjithashtu dy pikat. Ajo që vijon, sidoqoftë, nuk është thënë në indikativ dhe nuk qëndron mes thonjëzash. Ku qëndron ndryshimi ndërmjet strofës së pestë dhe të shtatë? Në strofën e pestë, norna e ngrysur diçka kumton. Kumtimi – është një lloj i thënies, njëfarë zbulimi. Në ndryshim nga kjo, toni përmbyllës i strofës është i koncentruar në fjalën “tabu”.

Tabu nuk është thënia, por, ndoshta, ka gjasë të jetë, sidoqoftë, ndofarë shprehjeje. Tabuja është e lidhur me mohimin. Të mohosh, të porositësh, (“porositësi”) – është nënprodukt nga folja pohoj (me pranue, me dëftue). Më thanë – është po ajo fjalë, sikundërse me (kall)zue, e ngjashme me foljen latine dicere, me diktue, kjo është po ajo  fjalë në greqishten e vjetër deiknumi – me kallzue. Me tregue, me dëftue do të thotë: me dhanë me pa, me e qitë në dukë, në dritë. Pikërisht, ky dëftim që po hapet e shpërfaqet, përbën kuptimin e fjalës tonë të vjetër kall-zoj, flas. Dëftoj, kallzoj dikë do të thotë: me e tradhtue dikënd, me e ekspozue në gjyq. Në tabunë si moh-im, qeveris vetë thania. Në çfarë mënyre? Me refuzue do të thotë: me e lanë pretendimin mbi diçka, me heqë dorë prej diçkaje. Përderisa tabuja e njohur është njëfarë lloji i shprehunisë (thanies), ai mund të ndërkallet në letër me anë të dy pikave. Ndërkaq që ajo çka pason pas tyre, jo detyrimisht duhet të jetë thanie. Dy pikat mbas fjalës “tabu” nuk hapin asgjë në kuptimin e thanies apo të pohimit, por këto dy pika na hapin tabunë – si diçka të thanë – për atë në të cilën ato përhapen. Mbi çfarë gjëje përhapen këto dy pika? Ndoshta mbi ato prej të cilave tabuja urdhëron të hiqet dorë.

Dhe t’zehërt unë njoha tabunë

Gjësende s’ka ku fjala s’bun.

Por si mund të bëjë vaki kjo? Mos vallë poeti heq dorë prej asaj që gjësende s’ka ku fjala s’bun? Në asnjë mënyrë. Prej kësaj, poeti e ka aq të pamundur të shkëputet, saqë ai madje, bie dakord drejtazi me të shprehurën. Pra, ajo mbi të cilën tabuja e njohur u përhap me anë të dy pikave, nuk mundet kurrësesi të jetë shprehje e asaj prej së cilës poeti hoqi dorë. Në të, përkundrazi, duhet të jetë shprehur ajo, të cilën poeti e anashkalon. Por të njohësh tabunë do të thotë pa diskutim: të heqësh dorë prej diçkaje. Gjegjësisht, vargu përmbyllës duhet të thotë prapëseprapë atë prej së cilës poeti hoqi dorë. Po dhe jo.

Si mund t’ia gjejmë anën kësaj? Ajo që na bën të vrasim mendjen më së shumti, është vargu përmbyllës, i cili kërkon që ta dëgjojmë atë në tërësi dhe më qartë, – gjithë strofën, sikundër, veçanërisht, atë që duke e mbyllur poezinë, njëkohësisht edhe e hap.

Dhe t’zehërt unë njoha tabunë

Gjësende s’ka ku fjala s’bun.

Poeti njohu tabunë. Njohu këtu do të thotë: provoi. Provoi atë, nëse e themi në latinisht, qui vidit, ai që sheh diçka, e vëren dhe kurrë më nuk i shqitet sysh ajo çka pa. Të njohësh do të thotë: të mbërrish atë çka ke parë. Këndej hyn ajo për të cilën ne gjakojmë, e pikërisht lëvizja drejt një drejtimi të caktuar, drejt një udhe. T’i vihesh një kupti-mësimi të tillë do të thotë: të provosh, të mësohesh.

Nëpër cilën udhë ka rrugëtuar poeti që mbërrin kuptimin e tabusë së vet? Përmes cilit vis e shpie udha që ka sosur? Si e mbërriti kuptimin e tabusë poeti? Strofa përmbyllëse na jep kallzimin. Po si kështu? Ashtu sikundërse na e thonë gjashtë strofat e mëparshme. Këtu poeti na flet për vendin e tij. Këtu ai na flet për udhëtimet e tij. Strofa e katër nis:

Sos udhëtimesh ktheja pas

“Sos” është përdorur këtu në kuptimin e vjetër, i cili thotë: të vetmen herë. Ajo na jep të kuptojmë ashiqare pikëmbërritjen e jashtëzakonshme e të veçantë. Prandaj rrëfimi për të  jo vetëm fillon prerazi me këtë “sos”, por njëkohësisht veçohet shkoqur nga udhëtimet e mëparshme; në fakt, vargu i fundit i që i paraprin drejtpërsëdrejti strofës së tretë, përmbyllet me retiçencë. E njëjta gjë ka vend në vargun e fundit të strofës së shtatë. Kësisoj, gjashtë strofa, duke u përqendruar përreth të shtatës, janë të zbërthyer me shenja përmbyllëse, të qarta dy herë me nga tre strofa, në dy triada.

Udhëtimet e poetit, për të cilat flet triada e parë, – janë të një lloji tjetër, nga sa është ai i vetmi, të cilit i kushtohet e gjithë triada e dytë. Që të mund të dimë t’i kuptimësojmë udhëtimet e poetit, veçanërisht atë të jashtëzakonshmin, i cili e solli në njohjen e tabusë, ne duhet të mendojmë paraprakisht mbi vendndodhjen e këtij vendi, përmes të cilit kalon udha e poetit.

Dy herë, në vargun e dytë të strofës së parë dhe në vargun e dytë të strofës së gjashtë, poeti thotë: “vendi im”, “viset e mia”. Ky vend i Tij, është si sfera e sigurt e poezisë së tij. Ajo çka ka nevojë kjo sferë e tij, janë emrat. Për çfarë?

Në vargun e parë jep përgjigjen:

Prej çudish larg dhe ëndrrash plim

Emra për ato çka poeti ka parë e ndeshur në viset e largëta, për mrekullitë ose për ato që i shtiren poetit në ëndrra. Edhe të parat, edhe të dytat, me sigurinë e tij, poeti i merr për të vërteta që kanë të bëjnë me të, për atë çka janë, por në atë mënyrë që ai nuk do ta mbajë për vete këtë thelbësi, por ta paraqesë atë. Për këtë, ajo ka nevojë për emërtime. Këto fjalë, përmes të cilave ajo çka tashmë ekziston dhe konsiderohet ekzistuese bëhet aq e prekshme dhe konkrete, sa lulon para kohe duke kaltëruar, dhe mbretëron kështu në kufijtë e visores poetike si e bukura. Thelbi i emrave që paraqesin fjalën. Ata shpërfaqin atë që tashmë ekziston, paraqitjen. Në masën e asaj që shpërfaqin paraqitjen, emrat na dëshmojnë pushtetin që ata përcaktojnë mbi gjësendet. Poeti krijon vetë duke u nisur nga nevoja e vet për emra. Që të mundë t’i përftojë ato, ai duhet t’i gjejë me anë të udhëtimeve atje ku kërkimi i tij gjen kënaqësinë e dëshiruar. Kjo ngjet në sinoret e vendit të tij. Sinori ndan duke ngërthyer, duke përcaktuar dhe kufizuar vendndodhjen e sigurtë të poetit. Ndanë sinorit të visit të tij poetik – në mos po ky është vetë ai kufi? – është gurra, prej së cilës norna e zymtë, hyjnesha e lashtë e fatit, nxjerr emrat. Me këto emra ajo i jep poetit ato fjalë, të cilat ai me besim e siguri në vetvete i pret si paraqitje që ravijëzojnë atë çka ai konsideron si ekzistuese, të qenë-sishme. Pretendimi i poetit për mbretërimin e fjalës së tij, përmbushet. Lulëzimi dhe shkëlqimi i poezisë së tij bëhet i vërtetë. Strofa e fundit e triadës së parë nis me një “ngërthej”:

T’i ngërthej fort këtu ia dola

Tash përmes kufijsh lulojn’ ata…

Përqendrojmë vëmendjen tonë mirë në këmbimin e karakteristikës kohore të foljes në vargun e dytë të kësaj strofe krahasuar me të parën. Ai flet tashmë në prezencë. Pushteti i poetit u realizua plotësisht. Ai mbërriti qëllimin dhe plotmërinë. Asnjë lloj mosrrokjeje, asnjë lloj dyshimi nuk e lëkund më sigurinë e poetit në vetvete.

Derisa herëdokur të mos i ndodhë të provojë diç krejt tjetër. Për këtë flitet në triadën e dytë, e cila është ndërtuar me një gjegjësi të përpiktë me të parën. Simptomat e saj janë si vijojnë: vargjet e fundit të dy triadave përmbajnë fjalën “këtu”. Të parës “këtu” në fund të strofës së dytë, i paraprin një vizë shumëkuptimëshe. Para të dytës, “këtu” gjithaq i paraprin një shenjë: thonjëzat në strofën e pestë.

Prej të vetmit udhëtim të veçantë, poeti sjell në sinoret e vendit të vet tashmë jo “prej çudish t’largta, ëndrrash plym”. Pas udhëtimit të bukur, ai i avitet gurrës së nornës me një thesar. Prejardhja e thesarit mbetet e errët. Poeti thjesht e mban në duar këtë thesar. Prehur ndër pëllëmbët e tij thesari, as nuk i është shtirur në ëndërr dhe as nuk është sjellë prej së largu. Por në të njëjtën kohë, thesari i çuditshëm është “i shtrenjtë” dhe “delikat”. Prandaj, hyjneshës së fatit i del punë ta kërkojë gjatë emrin e thesarit dhe në fund të fundit, e kthen poetin duarthatë, duke i bërë me dije:

 “Nuk fle asgjë aty përfund”.

Emrat që prehen në gurrë, konsiderohen si diçka të fjetura, të cilët duhen zgjuar që të mund të gjejnë zbatim në cilësinë e paraqitjes së gjësendeve. Emrat dhe fjalët janë të ngjashme me rezervat e përhershme, të cilat janë në korrelacione gjegjëse me gjësendet dhe se qëllimisht nxirren nga gurra për të paraqitur këto gjësende. Por kjo gurrë, prej së cilës shprehja poetike e ka shteruar gjer më tash fjalën, të cilën e paraqet në cilësinë e emrit të gjithçkaje ekzistuese, tashmë asgjë nuk dhuron.

Çfarë kumti i jepet më këtë poetit? Veçse faktit që, në duart e tij margaritarit nuk i gjendet emër? Veç faktit që, edhe pse margaritari mbeti pa emër, ai prapëseprapë mund të mbetet në duart e poetit? Jo. Ngjet diç tjetër, tronditëse. Të trondit jo fakti se thesarit nuk i gjendet emri, dhe as përvjedhja e emrit. Të trondit fakti që, me mosshfaqjen e emrit zhduket thesari. Kështu pra, është pikërisht fjala ajo që e mban thesarin në praninë e tij; ajo e nxjerr për së pari, e bart atë në prani dhe në prani e ruan. Fjala papritmas zbulon pushtetin e saj tjetër, të epërm. Dhe nuk është një ngërthim i emërtuar në praninë, tashmë të paraqitur, nuk është më mjet për paraqitjen e të dhënës së blatuar. Përkundrazi, vetë fjala – është dhuruesi i pranisë, d.m.th., qenies, në të cilën diçka rezulton si ekzistuese.

Këtë pushtet tjetër të fjalës poeti e sheh/ndesh papritmas. Tok me të, fjala që ka një pushtet të tillë, mungon. Thesari prandaj rrëshqet e përvidhet. Por megjithë këtë, ai prapë nuk shkërmoqet, nuk shndërrohet në hiç. Ai mbetet thesar, të cilin poeti, ndofta, nuk do të mundë ta ruajë kurrë më në vendin e tij.

Prej duarsh thesari më iku tej

Dhe s’munda n’visin tim ta kthej. . .

A kemi vallë të drejtë të shtyhemi në interpretimet tona aq larg, saqë t’i japim fund udhëtimit të poetit në gurrën e nornës? Me sa duket, po. Sepse përmes një përvoje të re poeti, qoftë dhe tërthorazi, sheh një pushtet të ri të fjalës. Ku e shpie poetin dhe krijimtarinë e tij të mëparshme kjo arritje? Poeti është i shtrënguar të ndahet me pretendimin e tij, që sipas kërkimit vetjak, me gjithë sigurinë e tij se do të gjendet emri për emërtimin e asaj çka ai quante si ekzistuese të njëmendët. Dhe në këtë hamendje, dhe në këtë pretendim, ai është i shtrënguar që tash e paskëtaj, të heqë dorë. Poeti duhet të shkëputet nga pretendimi për ta patur fjalën nën pushtetin e tij si mishërim të emrit që me anë të tij, fikson të gjitha gjësendet. Shkë-putja si dorë-heqje nga ky pushtet është njëfarë rrëfimi që shpreh vetveten:

Gjësende s’ka ku fjalë s’ka.

Derisa gjatë interpretimit të gjashtë vargjeve të para të poezisë ne ndoqëm se si udhëtimi i dha poetit zotërimin e tabusë, për ne njëkohësisht u qartësua disi dhe vetë tabuja. Vetëm disi; sepse e shumta mbetet ende e errët në këtë poezi, dhe para së gjithash – ai thesar, emri i të cilit u refuzua. Prandaj poeti nuk mund të thotë se çfarë thesari është ai. Përpos kësaj, a e kemi guximin t’ia qëllojmë se për çfarë aludimesh bën fjalë vetë poezia. Poezia bën aludime. Ne i ridëgjojmë ato, duke ndërdëgjuar të kredhur në mendime. Këtë kërkesë ne do ta kënaqim, nëse meditojmë mbi diçka që tash për tash duhet të na motivojë në mënyrën më të thelluar.

Hulumtimi në përvojën e poetit me fjalën, d.m.th., kundrimi në përgjërimin e provuar të poetit na cyt tek pyetja: përse kur poeti e njohu tabunë, nuk mund të ndahej nga ligjërimi? Përse shpreh me këtë rast përgjërimin? Përse shkruan madje një poezi me titullin “Fjala”? Përgjigje: sepse kjo tabu e njohur – është përgjërimi i vërtetë dhe jo një ndarje e thjeshtë nga ligjërimi; së këndejmi, nuk është një memecëri e thjeshtë. Si dorëheqje tabuja mbetet ligjërim. Kështu ajo e ruan marrëdhënien me fjalën. Përderisa fjala e tregoi veten në një pushtet tjetër, të epërm, marrëdhëniet me fjalën gjithashtu duhet të pësojnë ndryshime. Ligjërimi mbërrin një tjetër harmoni, një “melos” tjetër, një tjetër ton. Fakti që përgjërimi merret nga poeti pikërisht në këtë kuptim, këtë na e dëshmon vetë poezia, ku për përgjërimin është thënë që fjala filloi të këndojë. Sepse kjo poezi është një këngë. Ajo është përfshirë në pjesën përmbyllëse të botimit të fundit të poezive Shtefan Georges. Kjo pjesë e fundit të librit të tij të fundit mban emërtimin “Kënga” dhe nis me prologun:

Çfarë është ende mendim dhe çfarë ndërtoj ende

Çfarë dashuroj ende të ravijëzuar me një kontur.

Ky rrëfim kutimëson, ndërton, dashuron: admirimi i qetë ngazëllues, veneracioni i hareshëm, ditirambet, lavdet: laudare. Emërtimi latin i poezisë këndonjëse, Lieder – në gjermanisht – laudes, lëvdata. Të flasësh me të tilla lëvdata do të thotë: të këndosh. Këngëtimi – është përfshirja e rrëfimit në këngë. Mjafton të harrojmë kuptimin e lartë të këngës si ligjërim, dhe ajo bëhet një tingëllim i vonuar i atij që e artikulon apo e shkruan.

Me “Këngët”, të fundit të mbledhura nën një titull të tillë të librit me poezi, poeti del përfundimisht jashtë sinoreve që e karakterizonin me parë rrethin e tij. Ku? Në tabu, përgjërim, të njohura prej tij. Një dije e këtillë ka qenë sprovë e papritur në atë moment kur një pushtet krejt tjetër i fjalës depërtoi tek ai dhe ia tronditi sigurinë e ligjërimit të mëparshëm në vetvete. Enigmatikja, e frikshmja pikasi tek poeti pikërisht atë që, vetëm fjala i lejon gjësendet të jenë gjësende.

Që nga ky moment poeti është i grishur t’i përgjigjet këtij misteri, mezi të deshifrueshëm, vetëm me kuptimësimin deshifrues të fjalëve. Një gjë e tillë bëhet e mundur vetëm kur fjala krijuese kumbon në tonin e këngës. Ne mund ta dëgjojmë këtë ton veçanërisht mprehtë në njërën nga këngët, e cila pa titull për herë të parë botohet në pjesën e fundit të librit të fundit të poezive (“Mbretëria e e Re”, fq. 137):

Në qetësinë dhe paqen

E të bardhës ditë

Tek bef përshfaqet

Frika e papritur

Frymën e sigurt rebelon

Kështu mbi shkëmb

Kryeneçin trung 

Krenar e të drejtë

Sërish urragani

E kalb përtokë:

Kështu dallg’ e detit

Nën kujë e rrënkim

Me forcë të egër

Sërish hyn përdhunë

Në moluskun harruar qëkur.

Ritmi i kësaj kënge është po aq madhështor, sikundërse i qartë. Mjafton ta cekim me një shënim. Ritmi, ndër të tjera, nuk është rrymë dhe as rrjedhë, por harmonizim. Ritmi ëshë ai shtrat prehjeje, i cili bart harmoninë në lëvizjet e kërcimit dhe këngëtimit dhe me këtë i jep këtij shtrati të prehet në vetvete. Ritmi përcakton prehjen. Në një këngë të sapodëgjuar harmonizimi rrëfen vetveten, nëse ne nuk jemi të vëmendshëm në akordin e përgjithshëm, i cili në tre imazhe na këndon në këto tre strofa: fryma e sigurtë dhe shpërfaqja e papritur e frikës, një trung dhe uragani, deti dhe molusku.

Megjithatë është i çuditshëm në këtë këngë shenja e vënë nga autori si e vetmja, përveç pikës në fund. Këto janë dy pikat në fund të vargut të fundit. Një shenjë e tillë, në një vend të tillë është akoma më i çuditshëm, ngase të dyja strofat, e mesmja dhe e fundit, dallojnë nga e para në të dy rastet sepse nisin që në fillim me fjalën “kështu”

Kështu mbi shkëmb

Kryeneçin trung

Dhe:

Kështu dallg’ e detit

Nën kujë e rrënkim

Duket se të dyja këto strofa, duke pasuar të parën, i janë nënshtruar asaj në mënyrë të njëllojtë. Por nuk është ashtu. Dy pikat në fund të strofës së dytë na shtrëngojnë ta shpiem strofën pasardhëse përmbyllëse direkt tek e para, duke e tërhequr në po ato marrëdhënie edhe strofën e dytë. Strofa e parë ka parasysh sigurinë e poetit të zgjuar nga
shpresa e tij e mëparshme. “Frika e papritur” sidoqoftë, nuk e shkatërron atë. Frika megjithatë e rrapos atë përtokë, ashtu si urragani – trungun, me qëllim që poeti të hapet ndaj asaj çfarë këndon strofa e tretë, e cila pason menjëherë dy pikat e hapura. Edhe njëherë tjerë tjetër me zhaurimën e panjohur deti e shkatërron veshin e poetit, të quajtur “një molusk të harruar qëkur”; sepse poeti ka mbetur deri më tash pa dhuntinë e kulluar të fjalës së pushtetshme. Në vend të kësaj vetëbesimi i tij në dispozicion të njohjes është ushqyer me emrat që nxirrte norna.

Tabuja e njohur (provuar) – nuk është një largim cullak nga pretendimi, porse një shndërrim i ligjërimit në thuajse zhaurimën e mistertë të joneve këngëtuese të një rrëfimi të parrëfyeshëm. Tanimë ne mund të jemi në gjendje ta mendojmë mirë strofën e fundit, që ajo vetë të mundë të flasë asisoj që në të, të mund të përmblidhet gjithë poezia. Nëse kjo na jepet, së paku në një masë të vogël, ne do të mund ta dëgjonim mirë në momentet më të qarta titullin e poezisë “Fjala”, duke kuptuar se si strofa përmbyllëse jo vetëm e mbyll poezinë, jo vetëm e rihap, por tok me të deshifron dhe misterin e fjalës.

Dh t’ zehërt unë njoha tabunë

Gjësende s’ka ku fjala s’bun.

Strofa përmbyllëse flet për fjalën në formën e përgjërimit. Vargu i fundit vetë në vetvete është njëfarë ligjërimi: vetë-dorëheqje… e pikërisht nga pretendimi për diçka. E kuptuar kësodore, tabuja ruan karakterin e mohimit: “Gjësende s’ka”, d.m.th., gjësendet mungojnë; “fjalë s’ka”, d.m.th., nuk ka fjalë në përdorim. Sipas rregullave nga një mohim i dyfishtë përftohet pohimi. Tabuja thotë: gjësendi është vetëm atje, ku është mundësuar fjala. Tabuja flet pohueshëm. Refuzimi i thjeshtë jo vetëm nuk e shterron ekzistencën e tabusë, por në tërësi as nuk e përmban atë. Tabuja, sigurisht, ka anët negative, por njëkohësisht edhe pozitive. Vërtet, të flasësh për anët këtu është punë me mjaft rrezik. Ngase do të barabiteshin njëri me tjetrin mohimi me pohimin dhe do të hapej kësisoj rrëfimi udhëheqës në tabu. Por të para së gjithash, duhet të mendohemi thellë. Dhe prapë është pakë. Duhet medoemos të kuptimësojmë se çfarë tabuje ka parasysh strofa përmbyllëse. Është një tabu e një lloji unikal; sepse ajo bën pjesë jo tek zotërimi i ndofarë gjëje. Tabuja e njohur/provuar si refuzim i vetvetes ndaj diçkaje, si përgjërim, ka të bëjë sërish me fjalën. Tabuja e njohur/provuar e shpie marrëdhënien e poetit ndaj fjalës në rrugën drejt asaj se çfarë pikërisht e prek ligjërimin si çdo ligjërim. Ne e ndjejmë që në këtë vetë-refuzim marrëdhënia ndaj fjalës mbërrin pothuajsë “një intimitet të pamatshëm”. Enigmatika e strofës përmbyllëse na rrit dhe na transformon. Ne as nuk marrrin mundin ta dëshifrojmë, por vetëm lexojmë, duke përqendruar në të gjithë mendimin tonë.

Le të mendojmë pak për tabunë e njohur si për një refuzim të vetes ndaj diçkaje.

Interpretimi gramatikor – “vetes” – këtu qëndron në rasën dhanore dhe ka parasysh poetin. Ajo çka i refuzon ai vetes qëndron në rasën parafjalore. Pra është fjala për pretendimin mbi mbretërinë e fjalës. Ndërmjet atij dhe këtij refuzimi na përshfaqet një tipar tjetër. Dorëheqja ia lë veten në dorë pushtetit të lartë të fjalës, që për herë të parë u jep gjësendeve mundësinë të jenë gjësende. Fjala është kushtëzim i gjësendeve si gjësende. Ne do të deshnim që ta quanim këtë pushtet të fjalës dorëzani (Bedingnis). Kjo fjalë e vjetër është zhdukur nga përdorimi ynë. Gëte e njihte mirë. Por dorëzania në kontekstin tonë është tjetër gjë nga ligjërimi për kushtëzimet, në cilësinë e të cilit e kuptonte Gëte dorëzaninë. Kushti është arsye ekzistente për diçka që ekziston. Kushti argumenton dhe arsyeton. Ai kënaq gjendjen për arsyetim. Por fjala nuk i argumenton gjësendet. Fjala i lejon gjësendet të kenë praninë si gjësende. Dhe le të jetë ky lejim dorëzani. Poeti nuk na shpjegon se çfarë është dorëzania e fjalës. Por poeti e dënon veten, d.m.th., ligjërimin e tij me këtë mister të fjalës. Në këtë vetë-dënim të tillë që shkëput, poeti e refuzon në vetvete atë pretendim të cilin e kishte dëshiruar më parë. Vetë-refuzimi e ndryshoi kuptimin e tij. “Vetë” shpreh këtu – tashmë gramatikisht – jo subjektin, por objektin, dhe pretendimi tanimë qëndron jo në rasën parafjalore, por në dhanore. Në ndryshimin e kuptimit gramatikor të lokucionit “t’a refuzosh në vetvete pretendimin” me “t’ia refuzosh vetes pretendimin” – shprehet shndërrimi i vetë poetit. Ai ia lejoi vetes, d.m.th., vetes së tij në të ardhmen edhe ligjërimin e mundshëm në parapritën e misterit të fjalës, në dorëzaninë e gjësendeve tek fjala.

Vetëm tek vetërefuzimi që ndryshon karakterin negativ të refuzimit për-mbahet ende vendi i parë (mëparshëm). Ndërkaq bëhet gjithë e më e qartë që përgjërimi i poetit është aspak ndofarë “jo”-je, por “po”-ja. Vetërefuzimi – me sa duket vetëm i dorëheqjes dhe vetmënjanimit – është në të vërtetë jo-refuzim në vetvete: mister i fjalës. Ky jorefuzim në vetvete mund të flasë vetëm në një mënyrë të tillë, sikundër ai flet: “me qenë”. Nga kjo grimëkohë fjalës i mbetet veçse me qenë: dorëzani për gjësendet. Kjo “me qenë” lejon të jetë ajo që është dhe – si – marrëdhënia mes fjalës dhe sendit tashmë është është: asnjë gjësend nuk është është pa fjalën. Kjo “është” i premton vetes përgjërimin në “me qenë”-ën e saj. Prandaj nuk lypet madje asnjë ribërje shtesë e vargut përmbyllës në shprehje, që me këtë mandej, të mund të zbulojë në të “është”-n. “Me qenë” sjell deri tek ne këtë “është” më kulluar, sepse është e maskuar.

Gjësende s’ka ku fjalë s’bun.

Në këtë jo-refuzim në vetvete përgjërimi e shpreh veten si një refuzim i tillë, i cili ia di për nder tërësisht misterit të fjalës, të cilit i detyrohet. Betimi me jo-refuzim në vetvete, falë asaj, me të cilën ajo është borxhlie me vetveten. Këtu banon tabuja. Tabuja e njohur/provuar është borxh i falenderuar dhe tok me të është vetë mirënjohje 4. Tabuja e provuar nuk është as dorëheqje e thjeshtë, dhe as humbje.

Mirëpo përse është kaq i pikëlluar poeti?

kështu të zehërt njoha tabunë

E bën vallë të pikëllohet poetin njohja/provimi i tabusë? Apo pikëllimtar qe vetëm mësimi i njohjes? Në rastin e fundit pikëllimi, që sapo ia ka rënduar shpirtin, mund t’i kishte kaluar sërish, përserisa aq shpejt ai pranoi tabunë si diçka, të cilës ai i detyrohej; sepse asaj, të cilës i detyrohesh diçka, i je mirënjohëse: ajo shërben si shkak gëzimi. Tonin e gëzimit ne e dëgjojmë në një këngë tjetër. Kjo poezi është gjithashtu pa titull. Porse kjo poezi përmban një shenjë të vetme të rrallë, saqë ne këtë këngë jemi të detyruar ta dëgjojmë për shkak të fqinjësisë së saj të brendshme me këngën “Fjala”. Ajo është (“Mbretëria e Re”, fq. 125):

I kujt hap guximtar

Zgjon shpeshtinën magjike

Në zemër të mbretërisë kreshnike?

Çfarë klithme kushtruese

me bririn e argjendtë trumbetar

lëshon korijes gjumashe të Skazit?

Çfarë pshërëtime e heshtur

mu përvodh shpirtit tim

me barrën e një pikëllimi të ri?

Shtefan George i shkruan rëndom të gjitha fjalët me shkronja të mëdha, me përjashtim të atyre në fillim të vargut të poezisë. Por në këtë poezi, pothuajse në mes të saj, në fund të strofës së mesme, është shkruar një fjalë me germë kapitale. Kjo fjalë është: Skaz. Poeti mund ta kishte marrë atë në cilësinë e titullit më atë kuptim të përligjur që, Skaz, si një e shkuar e një kopshti magjik, bart kumtin e prejardhjes së fjalës.

Strofa e parë këndon hapin  si udhëtim përmes visit të Skaz-it. Strofa e dytë këndon klithmën që zgjon Skaz-in. Strofa e tretë këndon psherëtimën, shfryrja e së cilës përvidhet në shpirt. Në hap (d.m.th., në udhëtim), kushtrim dhe psherëtimë dëgjohet vrulli i pushtetit të fjalës. Misteri i saj jo vetëm e alarmoi të shkuarën shpresëmirë të shpirtit; ajo njëkohësisht hoqi nga shpirti një barrë të rëndë pikëllimi që kanosej ta kërruste atë përtokë. Kësisoj, nga marrëdhëniet e poetit me fjalën u zhduk pikëllimi. Ajo përçiku veçse njohjen e tabusë. Gjithka do të kishte qenë kështu, nëse pikëllimi do të kishtë qenë e kundërta e thjeshtë polare e gëzimit, nëse barra e rëndë dhe pikëllimi do të kishin qenë e njëjta gjë.

Mirëpo sa më i gëzuar të jetë gëzimi, aq më i kulluar është pikëllimi i përgjumur në të. Gëzimi dhe pikëllimi derdhen depërtueshëm në njëri-tjetrin. Kjo lojë e tyre e ndërsjelltë që i nguc ato kundër njëri-tjetrit dhe që e lejon largësinë të jetë afër dhe afërsinë të jetë larg, është dhimbja. Prandaj edhe njëra edhe tjetra, gëzimi i epërm dhe pikëllimi i thellë, secili në vetvete është i sëmurë. Por tek dhimbja aq burrëruese është burrëria e vdekëtarëve, sa prej saj – dhimbjes – ajo përfton qendrën e saj të rëndesës. Ajo i përmban vdekëtarët me gjithë luhatjet në prehjen e ekzistencave të tyre. Gjendja që i përgjigjet dhimbjes, përmes saj dhe me akordin e përcaktuar nga ajo, është mu njajo “Barrë e rëndë në shpirt”. Barra mund të të kërrusë shpirtin, por ajo mundet edhe të të humbasë atë që mblidhet me mundim dhe të të ndërkallë në shpirt një “pshërëtimë të heshtur”, ta zbukurojë me petk të bukur, i cili e josh atë në një grimëçast tek marrëdhënia me fjalën dhe me këtë rrobë meshe të mbrojë.

Duhet të mendojmë, e tillë është ideja e strofës së tretë të poezisë së fundit që dëgjuam. Me psherëtimën e heshtur të hidhërimit të rëndë që sapo kaloi, pikëllimi fryn mbi vetë tabunë; sepse ajo atij i përket, nëse e kuptimësojmë këtë tabu nga qendra e tij e rëndesës. Ky është jo-refuzim në vete i misterit të fjalës, e asaj fjale që është dorëzani e gjësendeve.

Si mister ajo mbetet largësi, si mister i rrokshëm ajo largësi është afër. T’ia pranëvesh këtë largësi një afërsie të tillë do të thotë të mos e refuzosh në vetvete misterin e fjalës. Për këtë mister nuk mjaftojnë fjalët, d.m.th., nuk mjafton ai ligjërim, i cili t’i ndihmonte ekzistencës së gjuhës – që të jepte fjalë (besë).

Thesari, të cilin nuk e përftoi vendi (atdheu) i poetit, bën fjalë për ekzistencën e gjuhës. Deshifrimi i papritur i pushtetit dhe madhështisë së fjalës, thelbit të saj, deshi të hyjë në fjalën vetjake. Por në fjalë, në emërtimin e krijesës së fjalës, kemi refuzim.

Po çfarë nëse fjala është e vetmja për krijesën e gjuhës, është pikërisht ai thesar, i cili është krejt afër poetit, sepse duke qenë në pëllëmbët e tij, pavarësisht si i pakapshëm dhe si i parrokshëm na del i përlargët në afërsinë e afërt? Për shkak të kësaj afërsie thesari është misteriozisht i njohur për poetin, ngase ndryshe ai nuk mund të këndonte për të: “një thesar brishtan t’begatë”.

I begatë do të thotë: i fuqishëm për të garantuar, i fuqishëm për pasuri, i fuqishëm për të arritur dhe për të realizuar. Por këtu qëndron dhe begatia jetësore e fjalës që në rrëfim, d.m.th., në kallzim ajo e sjell në shpërfaqje gjësendin si gjësend.

Brishtan (i brishtë) do të thotë, në akord me emrin e lashtë brydhtësi/brylltësi, të njëjtën gjë sikundërse: delikat, i mirëbesueshëm, i dhembshëm, i prekshëm, i hareshëm. Kujdesi, dhënia e ndihmës dhe çlirimi, por pa arbitraritet dhe dhunë, pa babëzi dhe dominim.

Thesar i brishtë e i begatë – është një krijesë e mistertë fjale (realizim), e cila, duke folur nga gjendja e saj e padukshme dhe tashmë e pashprehur, na jep gjësendin si gjësend.

Përderisa njohja e tabusë e ka ngarkuar veten me misterin e fjalës, poeti e mban thesarin përmes një tabuje të njohur tashmë prej tij, në kujtesën e tij kuptimësuese.Kësisoj thesari bëhet ajo që poeti si thënës e parapëlqen më shumë se çdo gjë tjetër, ia vë vlerën mbi gjithçka tjetër. Thesari shndërrohet kuptimësimi i denjë vetjak për poetin. Sepse çfarë mund të jetë më e denjë për mendimet e thënësit, se sa fshehja e vetë ekzistencës së fjalës, fjala që përvidhet për fjalët?

Duke e dëgjuar pezinë si këngë në kumbim me këngë të përafërta, në ia lejojmë vetes të themi përmes poetit dhe bashkë me të, atë çka është e denjë për t’u kuptimësuar në poezi.

T’i lejomë t’i themi vetes çka është e denjë për mendimin, pra – të mendojmë.

Duke e dëgjuar poezinë, ne kridhemi në mendime mbi poezinë.

Kësisoj – është: poezia dhe mendimi.

Ajo që me qasjen e parë duket si mbishkrim i njëfarë teme: “poezia dhe mendimi”, del se është ai para-shkrim, në të cilin që në lashtësi janë regjistruar fatet e qenies tonë historike. Në këtë parashkrim është konturuar përkatësia e ndërsjelltë e poezisë dhe mendimit. Ngjashmëria e tyre është më e hershme se sa prejardhja. Duke u kthyer me mendime kësaj ngjashmërie, në mbërrijmë atë që në lashtësi është e denjë për mendimin dhe për të cilën meditimi kurrë nuk është i mjaftueshëm. Është kjo një gjë e denjë për mendimin, ajo që e përndriti papritmas poetin dhe të cilën ai nuk e refuzoi në vetvete, duke thënë:

Gjësende s’ka ku fjala s’bun.

Pushteti i fjalës përndizet si dorëzani e materializimit të gjësendeve. Fjala nis të ndriçojë si ai koleksion, i cili për herë të parë ndërkall të pranishmin në praninë e tij.

Fjala tepër e lashtë për një kuptimësim të pushtetit të fjalës, për ligjërimin, quhet Logos: rrëfim, i cili, duke kallzuar, i jep thelbit të shfaqet në kushtin e tij kjo është.

Gjithashtu fjala Logos si fjalë për rrëfimin është njëkohësisht fjala për qenien, d.m.th., për praninë e të pranishmes. Rrëfimi dhe qenia, fjala dhe gjësendi me njëfarë strehe, mezi të rrokshme në mendje dhe në një mënyrë të paimagjinueshme i përkasin ndërsjelltësisht njëri-tjetrit.

Çdo ligjërim thelbësor ndërdëgjohet në këtë përkatësi të ndërsjelltë të rrëfim/kallzimit dhe qenies, të fjalës dhe gjësendit. Të dyja, poezia dhe mendimi, janë i njëjti kallzim, sepse ato i besojnë misterit të fjalës si më të denjat e kuptimësimit të vet dhe në këtë mënyrë janë gjithmonë të lidhura ngushtë me njëra-tjetrën.

Me qëllim që në mënyrë proporcionale të thellohemi në këtë denjësi për kuptimin, sikundër i flet ky mendim poezisë dhe t’i shkosh në fund këtij mendimi, le t’ia kalojmë harresës qysh këtë moment gjithçka që kemi folur. Ne dëgjojmë poezinë. Ne tani bëhemi edhe më të kredhur në mendime, në masën e asaj mundësie që, duke e dëgjuar, ne e kemi më të lehtë dëgjimin tonë, sa më thjeshtë që kjo poezi këndon në akordin e këngës së tij.

Përktheu: Agron Tufa /KultPlus.com

“Bie borë, pa pushuar, sikur bie jo flokë-flokë, po mbi një mantel t’arrnuar”

Posted on by Kult Plus

Poezi nga Boris Pasternak

Bie borë, bie borë.
Yj’ të bardhë të fërfëllazës –
elbaroza pret në dorë –
tej parvazit të dritares.

Bie borë, gjithçka – përndezë,
gjithçka turret në flatrim: –
shkallinat e shkallës së zezë,
dhe kthesat në kryqëzim.

Bie borë, pa pushuar,
sikur bie jo flokë-flokë,
po mbi një mantel t’arrnuar
kup’ e qiellt zbret në tokë.

Kryeshkallës,që nga sheshi,
me një pamje çatrafili,
tinës, si në kukafshehti,
zbret nga papafingo qielli.

Sepse jeta – gjatë nuk pret.
Kërshëndellat – vrik, një timtë.
Intervali – grimë e shpejtë:
Viti i Ri – beh sa hap sytë.

Bie dendur, mizëri.
N’ato gjurmë, në një hap,
me at’ temp, at’ përtaci
apo me at’ shpejtësi,
Koha nget e ikën vrap?

Një nga një vitet, ndoshta,
shtrohen siç bie dëbora,
a si fjalët në poemë?
Bora bie, bie bora,

bie borë e trazon dhenë:
zbardhet shtegtari saora,
gand habi janë bimë e pemë,
kthesat kryqëzimesh flenë.

Përktheu: Agron Tufa / KultPlus.com

“Ti ke fytyrën e nuses sime të ardhshme…!”, letra më e bukur e dashurisë që Agron Tufa ia dedikoi gruas së tij

Posted on by Kult Plus

Vanushja ime e shtrenjtë, është një orë e pazakontë për të shkruar dhe, akoma më e pazakontë, për të shkruar një letër për ty. Rëndom, me shtimin e fëmijëve dhe rritjen e tyre, vendin e dikurshëm të letrave tona e zunë mesazhet operative në celular – lista monokolonë porosish për tranguj, domate, karota, bukë, ilaçe, pije e ushqime të tjera – të vetmet “pusulla dashurie”. Ora po i afrohet katrës së mëngjesit. Bëra kontrollin e zakonshëm në dy dhomat ku flenë fëmijët tanë: si gjithmonë, jorgani ka shkarë ose e kanë hedhur mënjanë. Qesin shqelma përgjumësh ata… se s’bën… Tërë shtëpia jonë, me pikëzimet e buta shumëngjyrëshe të dritave zbukuruese të festave të fundvitit kundërmon gjumë të thellë dhe ëndrra. Konturet e orendive, edhe ato të tulatura në përgjumje, ngjajnë si ndoca magë të përralltë. Është bash ora kur shfaqen ëndrrat “profetike”.

Temperatura ka zbritur në 12 gradë. Por kam ndezur oxhakun tashmë. I pastruar nga hiri, brenda xhamit të oxhakut përpëliten e kacafyten gjela flakësh të vrullshme. Shpejt nxehtësia do të thithet nga dhomat ku flini ju, temperatura do të ngrihet, ndërsa unë do të ruaj zjarrin, ta mbaj gjallë, derisa fëmijët të ngrihen si të pirë nga gjumi, me sytë plot sklepa. Tani që po të shkruaj, jashtë po bie sërish dëbora që pati nisur në mbrëmje. E vetmja, e rralla, dëbora e sivjetshme, qe si një shpërblim bujar për fëmijët, që na luteshin, na përgjëroheshin t’i çojmë në Dibër (sidomos Shendi) këto ditë të zgjatura e të detyruara pushimesh. Nesër i nxjerrim sërish “të dehen” me bardhësinë e butë, përpara se ajo të shkrijë. Vanushe e dashur, Teksa vërtitem si një shaman mes “perandorisë” sonë të vogël, të përpirë nga gjumi, ndiej se sa vështirë do ta kemi, sa gjatë, dhe sesa varet ajo prej nesh. E qetë dhe e shqetë, gazmore e problematike, çlodhëse e acaruese, shpërblyese e sizifiane, kjo “perandoria” jonë e vogël na i përpin, në fakt, na i thith e i shteron energjitë tona çdo ditë, por ama, dashurisht, mallëngjyeshëm, “me pambuk”. Epo, me sa duket, zemër, kjo është Jeta, me gjasë, e zhveshur nga metafora e për të cilën, dëgjova mbrëmë nga një film të thuhet një frazë patetike e kuazifilozofike: “Jeta është luftë dhe varet se cilin ke zgjedhur në krah për ta përballuar”.

Me siguri, ti do të kishe prishur buzët me tallje, por unë po abstragoj nga forma për hir të thelbit të saj të vërtetë. Sa për meditim. Të kujtohen kohët e para të lidhjes sonë? S’kishim asgjë, përpos vetes tonë. Nga tarraca e kafe-restorant “Begeja” (ka qenë pranverë e vitit 2002), duke kundruar panoramën që hapej, me një pyll të lartë e të dendur pallatesh, të thashë: – A s’të vjen çudi, Vanush, që nga këto mijëra e mijëra pallate, në asnjërin prej sosh nuk ka një apartament tonin? Dhe përgjigjja jote: – …Po nga gjithë ky lumë i pandërprerë makinash, atje poshtë, s’të duket çudi, që asnjëra s’është e jona? Tani i kemi të gjitha këto dhe kjo habi nuk është më aktuale.

Tani, të zhytur kokë e këmbë në një realitet tjetër, merremi jo me artin e habisë, por të harmonizimit të situatave, artin e kontrollit të tyre, ruajtjen e ekuilibrit të njëri-tjetrit në rrethrrotullimin marramendës të ditëve të ngarkuara me kundërgoditje. …Si atëherë kur ty të kosit lodhja e shembesh në divan. Si atëherë kur të gjej pasmesnate në studio, me kokën e fjetur, rrëzuar mbi tastierë. Si atëherë kur të gjej të dëshpëruar e të pafuqishme nga shkumëzimi i panënshtrueshëm i fëmijëve në orën e tyre të marrëzisë. Na duhet të përsosim një art, kryesisht fashitës, zbutës, shtensionues midis egove të brishta e lehtësisht të cenueshme të fëmijëve tanë. Të vegjlit janë kokëngjeshur, të egër, bishëza të vogla, të dashura, acaruese, të dhembshura.

Na duhet, veç të tjerash, të shpikim, të përftojmë përvjedhtazi edhe romantikën tonë. Le të vazhdojmë t’i dërgojmë njëri-tjetrit mesazhe të fshehta: “Ke mundësi me u përvjedhë, pa rënë në sy, sa për një takim 10 minutësh në kafe, poshtë pallatit?”. Dhe sigurisht, për 10 minuta, perandoria jonë e vogël nuk kanoset të shembet nga kryengritjet e rebelimet e brendshme. Atje, midis tyre, e dimë, nuk e sosim dot deri në fund asnjë fjali nga ndërhyrjet e shumta. E ke menduar? Kjo ka ndikuar, me sa duket, në stilistikën e komunikimit në shtëpinë tonë: e ke vënë re që te ne flitet me fjali të shkurtra, njërrokëshe, imperative? Na duhet të sajojmë truke të reja…

Habitem, Vanush, si fluturuan kështu 15 vite të jetës sonë familjare. Më duket si të ishte dje. Sikur ende nuk e kemin filluar atë më të madhen, kulmin, të qenët i ngopur me ty… dhe ti je po aq e mrekullueshme, po aq e freskët, po aq e bukur dhe shpirtërore, sa në njohjen tonë të parë, kur unë nuk ngopesha duke të parë, derisa thashë atë frazën profetike: “Ti ke fytyrën e nuses sime të ardhshme…!” Me ty ia vlen, Vanushe… me ty i dilet mbanë kudo dhe kurdo.

Agron Tufa 11 janar 2017 / KultPlus.com

Pilulat e hidhura të ëndërrimtarëve

Posted on by Kult Plus

Shkruan: Agron Tufa

(Shënime mbi romanin “Nënë, më fol për ëndërrimtarët” të Shkumbin I. A. Gashit, SHB “Pema”, Prishtinë, 2019)

Nga çfarë duarsh na shërbehet libri

Nuk ka një hartë të qartë, por as të mjegullt madje, që të mund të na bëjë me dije, se çfarë pizazhi, ofron letërsia më e re shqipe, ajo e rrjedhave të fundit, që të kemi një ide, një prognozë mbi disa poetë a prozatorë që premtojnë begatimin e këtij peizazhi, perspektivën e letrave tona me librat e tyre të parë. Kjo gjë do të kishte qenë krejt e mundur falë autoritetit të kritikës recensionale (nëse ajo do të kishte ekzistuar), e cila nuk ha vend shumë në mediat e shkruara apo në studiot televizive për kulturë. Mjafton një kënd i faqeve për kulturë apo një rubrikë televizive. Kjo ndodh dhe për faktin se ende kultura e shërbimit të librit, serioziteti dhe prestigji garantues i atyre që marrin përsipër ta bëjnë ndërmjetësimin mes autorit të ri dhe lexuesit, nuk kanë besueshmëri. E kemi shpërdoruar këtë instancë të rëndësisë vendimtare të “udhërrëfyesit” apo “guidës”, që na shpie në botët më të reja letrare, ku ne të jemi në gjendje të kapim intonacionin origjinal e premtues të një rishtari në letrat tona. Si të orientohemi? Ndërmjetësimin e besueshëm mes autorit dhe lexuesit, që kulturat e konsoliduara e kanë traditë të hershme për të dhënë “shtysën vendimtare” në njohjen e shijimin e autorit të ri, ne në Shqipëri dhe Kosovë e kemi korruptuar me kakofoninë e reklamës së pacipë, zhurmuese të reklamës së fishekzjarrtë plot lavde e hyjnizime boshe për autorë të dobët, që nuk e kalojnë nivelin e vetëshprehjes. Në këto rrethana pakkush e vret mendjen për pyetjen themelore: “Prej çfarë duarsh na shërbehet letërsia? Ç’përfaqëson vetë ndërmjetësuesi?”. Sepse po t’ia bëjmë vetes këtë pyetje, do të çmeriteshim tej çdo zhgënjimi. Në këto kushte shumë më të vështirë e kanë poetët dhe prozatorët e rinj, të cilët pasioni i të shkruarit dhe talenti i tyre, në vend që të shpërbleheshin me një pritje relativisht bujare e mirëseardhëse, duhet të vazhdojnë për dekada mundimet e Sizifit, pa e parë ende majën. Dikush mund të mendojë, mbase, se kjo është një gjendje normale, dmth., “le të torturohen, se do t’ia dinë vlerën më shumë”. Por unë nuk mendoj se kjo është kuraja që meriton një shkrimtar në fillim të rrugëtimit të tij dhe akoma më e padrejtë është ta privosh lexuesin të ndërtojë marrëdhëniet e veta të natyrshme me autorin, duke i servirur në fakt produktet e një simulacrum-i të pluhurnajës kulturore. Mediat (medium), me rubrikat kulturore, veçanërisht kur flasin për librin artistik, duhet të diferencojnë qartë nivelin e leximit, elitarizimin e sferës së leximit dhe lexuesve, sepse jo gjithçka është letërsi dhe jo gjithkush është autor.

Kapërcimi i paragjykimeve për autorët e rinj

Romanin “Nënë, më fol për ëndërrimtarët” e fillova me ndjenjën e rëndomtë të skepticizmit për shkak të një paragjykimi “gratis”, nisur nga zhgënjimet e shpeshta për autorët e panjohur shqiptarë, për më tepër të rinj, të padëgjuar më parë. Për autorin e romanit Shkumbin I. A. Gashi, vetëm nga ballina e pasme e librit bëhet me dije se jeton në Zvicër, se është kandidat për PhD në fushën e psikologjisë dhe se ky është romani i tij i dytë, pas të parit “Anormopaetia”. Nuk ndesha askund me ndonjë shënim kritiko-recensional. Vetëm në fillim kështu, sepse romani pastaj “më mori përdore”, duke më përfshirë në botën e tij të strukturuar me fatet e protagonistëve, që përpëliten për mbijetesë midis ëndrrës në një tokë e qytetërim tjetër dhe melankolisë plot mall e trauma të vendet prej të cilëve kanë qenë të detyruar t’i braktisin.
Romani ka një kompozicion të qartë e të thjeshtë ndërtimi.
Rrëfimi që përfshin 215 faqe konfigurohet nga një kuartet novelash, ku secila sosh ngërthen fatin e njërit prej protagonistëve, që na rrëfejnë jetët e tyre të lidhura në një nyje paralize. Janë pra katër novela me emrat e protaginistëve të rrëfimit, përkatësisht “Ibrahimi”, “Rima”, “Kamila” dhe “Agroni”. Ata janë të katërt nxënës në një kurs të gjuhës gjermanë për emigrantët dhe fatet e secilit preken në njëfarë tangjeteje të romanit. Kështu na përftohet një rrëfim me katër botë depresive në përpjekje për të kapërcyer traumat që bartin nga atdheu prej nga vijnë. Asnjëri prej tyre nuk mund të quhet “i shpëtuar”, ndonëse qyteti i qetë e i sigurt zviceran u premton paqen dhe perspektivën e një jete të re. Por nuk është kështu: e kaluara me tmerret dhe pengjet e veta i përndjek dhe, pavarësisht rezistencën dhe përpjekjet që bëjnë, gjen udhë për t’i gllabëruar.
Po shohim vetëm njërën nga novelat (pjesët) e romanit që na rrëfehet nga djalosh nga Lindja e Mesme, me gjasë, i cili është në kapërcyell të adoleshencës (Ibrahimi), brenga dhe ëndrrat e të cilit e ngjyrosin fort romanin, që në fillim, me shijen e hidhur të tragjedisë edhe për fatet e personazheve të tjerë. Ibrahimi është i vetmi nga katër protagonistët e rrëfimit që vdes, ndonëse vëtëdija e tij vijon të jetë syçelë edhe pas vdekjes, mu sikur shkrimtari më këtë na nënvizon një fakt të rëndësishëm, sipas të cilit, edhe pse të tjerët mbijetojnë të gjallë, ata janë pakashumë të vdekur brenda ankthit të vazhdueshëm galopant që i glabëron. Pra, të vdekur të gjallë dhe të gjallë të pakallur. Ibrahimi është  një i rrëmbyer nga vdekja, që nuk bindet të vdesë shpirtërisht, ndërkaq që Rima, Kamila dhe Agroni, kanë një perspektivë mbijetese të traumatizuar mga ankthi. Një ankth që i përndjek herë në trajtë avionësh bombardues (Rima), hërë në hapat e dihatjen e ndjekjes së burrit hakmarrës e kriminel (Kamila) e herë në ankthin e humbjes më të dhembshme të djalit të aksidentuar në koma, e që kjo kanoset të sjellë shpërbërjen e familjes (Agroni).

Ibrahimi

I pari nga katër personazhet këputet Ibrahimi, adoleshenti ëndërrimtar, i pjekur para kohe (një burrë i burgosur në trupin e një adoleshenti). Jeta e tij këputet tragjikisht shi atëherë, kur po i jepte trajtë ëndrrës së tij për punë dhe kur sapo ka zbuluar dashurinë. Këmbëngulja për të mbrojtur dinjitetin e nëpërkëmbur në vendin e huaj e bën atë pre të lehtë të dy armiqve vendalinj arrogantë e fobikë racistë. Ata hakmerren me djaloshin duke thurur skenarin e një intrige të besueshme, duke e akuzuar atë përmes ekranit të televizionit si dhunues e rrëmbyes. Në rrekje për të mbrojtur nderin e tij dhe të së dashurës ai përfundon i akuzuar si vrasës e rrëmbyes dhe në arrati prej arrestimit, drejt një strehe ku fshihej e tërhiqej rëndom, tek një mik i çuditshëm, rojtari i varrezave, gjen dhe vdekjen. Nuk ka rëndësi se kush e shkrehu revolverin, sepse, siç flet në agoni Ibrahimi: “Nuk e dija kush m kishte qëlluar, por lista e atyre që do ta bënin ishte rritur shumë kohët e fundit” (f.65).
Ibrahimi ndërron jetë nga plaga pikërisht në duart e infermieres Rima, shoqes së tij të kursit të gjuhës. Ai ka lënë amanet t’ia shpien trupin në vendlindje, pranë mamasë së luajtur menç prej vdekjes aksidentale e të parakohshme të motrës së tij. Por shpirti i Ibrahimit duket se është imortal, përderisa edhe pas vdekjes, që ia ndërpret ëndrrat, apo më saktë, pengjet e papërmbushura, ai vazhdon të “shohë” e të “ndjejë”:

“E di, është qesharake. Njeriu e merr të garantuar jetën, ajrin, ekzistencën dhe nuk mendon se ajo mund të zhduket sa hap e mbyll sytë. Vrapon verbërisht pas së ardhmes, duke mos shijuar kështu të tashmen… duke ia mohuar vetes dhuratën e së tashmes, dhuratën e gjërave të vogla, , buzëqeshjes, dashurisë, një dite me diell, një kafeje me qumësht, thjesht një ecje afër lumit.

Unë kam menduar gjithmonë se sado e mjerë të kishte qenë jeta ime, do të vinte një ditë ndonjë robot nga një planet tjetër, do të më zgjidhte mua të shpëtoja njerëzimin dhe pastaj çdo faqe e jetës do të kishte pasur kuptim. Sado e pabesueshme të më dukej, doja ta besoja. Doja gjithashtu të besoja se një ditë do të bëja aq shumë para, saqë do të mjaftonin për të rregulluar fshatin, do të bëja një çezmë me ujë të pastër… më të pastrin në botë dhe më pas do t’ia ktheja vetëdijen nënës. Nëna do të kthehej përsëri në dadën time. Por, sikurse thashë, duke vrapuar pas së ardhmes, i kisha mohuar vetes një të tashme.
Trupin ma çuan në fshat. I treguan nënës se edhe copa e fundit e trupit tim kishte vdekur. E ftuan në morg për ta marrë trupin tim. Ishte ftohtë në atë dhomë, edhe për mua që isha i vdekur. Teksa afrohej me hapa të ngadaltë drejt meje, po i nxiheshin buzët dhe po i ngrinte zemra. Secili hap drejt meje, ishte një hap më shumë drejt çmendurisë së saj të përhershme. Më qau, aq sa mbeti pa zë. U shua. E lashë të vetme. Ia ledhatoja fytyrën, e puthja në ballë, por ajo nuk e ndiente. I thosha “Dada, e shtrenjta ime”, por ajo nuk e dëgjonte. E kisha zhgënjyer edhe njëherë, për herë të fundit…”.

(faqe 65)

Poetika e romanit “Nënë, më fol për ëndërrimtarët”

Të jemi të qartë, që romani nuk e sjell e risinë as në sferën e formës (sintaksës), ndonëse kompozicioni, edhe pse i njohur në letërsi e kinematografi, është dinamik e funksional në çlirimin e një rrëfimi sa më të personalizuar, ndërsa fjalitë janë të organizuar në një sintaksë të kthjellët, shpesh me fjali të gjata, sintetike e analitike, nën një ritëm rrëfimi që sa vjen e dendësohet, deri sa mbërrin kulmin dramatik në të katër personazhet. Dhe as në sferën e përmbajtjes (semantikës), përderisa edhe kjo është gjerësisht e njohur dhe e vështirë t’i shtosh ndonjë nuancë, madje që nga antikiteti.
Ajo që më së shumti të intrigon në leximin “me një frymë” të romanit të Shkumbin I. A. Gashit është tjetër, është më së pari aftësia depërtuese në psikikën emocionale të personazhit të vet, mandej krijimi i një ansambli (grupi) personazhesh që japin një tablo më të gjerë, siç është krijimi i universalëve konstante të brengave individuale e kolektive të qytetërimit tonë modern e postmodern.  Bota ku lëvizin e veprojnë këta shpirtra të ngarkuar me ëndrra e pengje, është një botë e shpërpjesëtuar, polarizuar aq skajshëm e aq dramatikisht në përballjen për “një vend nën diell”.
Në të gjitha kulturat është individi i thjeshtë, por me dinjitet, ai që provon t’i rezistojë nënshtrimit, shtypjes dhe rrafshimit të personalitetit, kundërvënie ndaj brutalitetit për të skartuar më të dobëtin, të pakrahun. Ndonse pa fuqi, përballë dhunës shtetërore e shoqërore, përballë pasojave e paragjykimeve politike, nancionale, mentale, kanunore e raciste, ky njeri përpiqet dëshpërueshëm të mos e fshijnë nga ekzistenca e të qenit në jetë, me idetë, utopitë dhe ëndrrat për ta jetuar atë. Edhe pse i pafuqishëm, ky njeri i lëshon botës apelin e vet të dobët, që ajo “duhet t’i bëjë llogaritë edhe me të”, pavarësisht fatit nëse mbijeton apo zhduket nën egërsitë e ligësitë e sofistikuara të qytetërimit tonë.
Të tillë janë fatet e personazheve të romanit, që përbëjnë një kuartet të prezantimit të një “familjeje të botës bashkëkohore”. Sfida dhe dilema e tyre, që rreh si një lavierës i çakërdisur emocional përgjatë gjithë rrëfimit është: “A do të mbijetoj? A do t’ia dal? A do të kemi dhe ne fatin e të dobëtës Tudora, bashkënxënëses, bukuroshes së brishtë bullgare, që u gjet e masakruar, me gjasë, nga tutori i saj?”
Përgjigjen për këtë e marrim tërthorazi, por të qartë, përmes katër rrëfimeve nga katër personazhet e romanit dhe për këtë përgjigje nuk është kusht as vdekja.
Epilogu në perspektivë i romanit, pas 15 vjetësh, na jep konvencionalisht një indicie për këtë, të kursyer e fragmentare, përmes një kamarieri në kafen “Galicia”, një topos i njohur për katër personazhet e romanit. Kamarieri, një “i huaj”, që është në një stad përsëritjeje të fateve të tyre (Ibrahimit, Rimës, Kamilës dhe Agronit), është ai me të njëjtën ëndërr, me të njëjtën dilemë: “A do t’ia dal?”. Atë e ka prekur një dialog mes një gruaje shkrimtare dhe të birit (nuk e kemi të vështirë t’ia qëllojmë se ajo është shkrimtarja e re urugajane, Kamila).  I birit i lutet mamasë shkrimtare:

“ – Nënë, hë pra, më fol për ëndërrimtarët!
Gruaja e kishte puthur të birin në ballë, ishte mbushur me frzmë dhe kishte filluar:
– Do të rrëfej për ditën që unë, Ibrahimi, Agroni dhe Rima qamë me zë. Po, po me zë. E ndoshta ishte hera e vetme që vajit I kishim dhënë tingull, por ishte vetëm një nga herët e shumta që kishim qarë të gjithë me zemër…” (faqe 215).

Ajo që e bën këtë prozë të gjatë romanore të Shkumbin I. A. Gashit të një cilësie të mirë është intonacioni dhe toni i shtruar i rrëfimit, jashtë teprimeve e fjalomanisë, por me një vëmendje të mprehtë e skrupuloze për detajin dhe atmosferën; aftësia për të prodhuar situata paradoksale deri në humori të zi, autoironia e pakursyer dhe shkathtësia e brishtësia në ndërtimin e dialogjeve. Një prozë e zotëruar brenda një koprracie të ndershme, me një ndjenjë vetëkontrolli të masës.
Për këto virtyte, zonja e zotërinj, jua rekomandaj leximin e këtij libri, duke pasur një bindje, se në letrat tona po vjen një romancier serioz, që duhet mbajtur mend.

Librin “Nënë më fol për ëndërrimtarët” mund ta porosisni online nga faqja e Facebookut te Libraria Buzuku. /KultPlus.com

Agron Tufa: Shoqëria shqiptare ka nevojë për terapi intensive psikologjike e psikoanalitike

Posted on by KultPlus

Agron Tufa

Më 20 shkurt 1991 populli shqiptar e rrëzoi në sheshin “Skënderbej” statujën e madhe të diktatorit paranojak komunist, për ta ruajtur mandej, të pacënueshëm, në mijëra statueta të vogla brenda parzmit.


Prandaj s’kemi pse habitemi edhe tash, pas afro 30 vitesh, për nivelin dhe cilësinë e përçudshme të Lirisë shoqërore dhe lirive tona individuale.
Diktatori Enver Hoxha e zombifikoi shoqërinë. Procesi i dezombifikimit të njeriut shqiptar, po rezulton mision i pamundur. Ka zënë rrënjë sindroma e mazokizmit (ëmbësia e papërballueshme e dhunës).


Shoqëria shqiptare ka nevojë për terapi intensive psikologjike e psikoanalitike, si minimum, për nja 10 vjet, derisa ta nxjerrë jashtë parzmit statuetën e diktatorit, që e ndryn në fshehtësi e xhelozi thellë vetes. Ndarja me të dhe me ngjashmëritë e Statujës (dhe statuetave) të diktatori, – ja pra ku qëndron problemi i thellë dhe enigma e vështirë e botës së ngallmuar shqiptare!/KultPlus.com

Agron Tufa zbulon letrën e Visar Zhitit nga azili: Jeta jonë prapë mbeti e vështirë

Posted on by KultPlus

Ish-drejtori i Institutit për Studimin e Krimeve dhe pasojave të Komunizmit, Agron Tufa ka publikuar një letër të shkrimtarit të njohur Visar Zhiti drejtuar atij pas largimit familjarisht nga Shqipëria drejt Zvicrës.

Zhiti shprehet i shqetësuar për largimin e tij dhe vlerëson punën e tij si drejtor i Institutit të Studimeve të Krimeve të Komunizmit, siç thotë ai “plot me nxjerrje dëshmish tronditëse nga jeta, nga antijeta jonë infernale në burgje, ku me ne ishte dhe ati juaj, në kampet shfarosëse aushviciane”.

LETRA E PLOTË
Letër nga shkrimtari Visar Zhiti
I dashur Agron,
Së pari, Ju dëshirojmë të jeni mirë, kudo qofshi, bashkë me Elvanën dhe fëmijët, që meritojnë çdo sakrificë dhe gëzime pa fund.
Edhe pse jemi shumë larg, përtej oqeanit, në SHBA, Eda dhe unë jemi vendosur afër Chicago-s, në një vend të heshtur dhe të veçuar, pa shumë lajme, ku dimri tashmë ka ardhur, me temperaturat minus – dhe jo vetëm ato janë minus për ne, – bashkë me dimrin, pra, na erdhi dhe lajmi i ikjes Tuaj familjarisht nga atdheu.
Edhe pse mua më dukej se pritej një ndodhi kësisoj, pa na befasuar dhe aq, se kështu është realiteti ynë, dramatik dhe i pabesë, gjithsesi na ka shqetësuar, shqetësim i natyrshëm për Ju, fëmijët dhe vendin.

Ikja sigurisht që pati një shkak dhe lutemi që pasojat të jenë për mirë.
Puna Juaj e madhe si drejtor i Institutit të Studimeve të Krimeve të Komunizmit mbetet e rëndësishme, plot me nxjerrje dëshmish tronditëse nga jeta, nga antijeta jonë infernale në burgje, ku me ne ishte dhe ati juaj, në kampet shfarosëse aushviciane, etj., nga epoka e diktaturës më të egër në Europë dhe e gjitha kjo u shndërrua dhe në një akuzë të hapur, vazhdim i duhur i ofshamave dhe akuzave tona ndaj sundimtarëve, krimi shtetëror i të cilëve kishte nisur që gjatë Luftës së Dytë Botërore, ku fitimtarët, nga çlirimtarë të vendit, u shndërruan menjëherë në pushtues të tij, u çlirua Shqipëria dhe shqiptarët u robëruan më keq se kurrë. Më parë se universitetet ata hapën burgjet dhe institucionalizuan dhunën duke mos e ndërprerë persekutimin, duke iu ngazëllyer si sadistë atij, duke e shitur me gjakun tonë si fitore të përgjithshme.
Të rrëfyerit e kësaj, me një polifoni të dhimbshme sot, një kor më tragjik se ai i antikitetit kështu, kjo hata e madhe nuk mund të durohej dot as si libër në shekullin XXI në Shqipërinë tonë të vogël nga ata që e bënë apo i shërbyen asaj diktature dhe nga bijtë e tyre, deputetë, ministra, gazetë, televizion, pedagogë, antilibra, opinion klanor, presidentë, grupe të kamufluara terrori, etj., të pasuruar të gjithë, ndoca pas emigrimit të fshehtë duke u bërë dhe qytetarë të Europës e më tej, etj., etj., kur ne duhej ta duronim diktaturën e tyre si vuajtje reale në jetë dhe pas saj, si të braktisur dhe të harruar deri në nëpërkëmbje në postdiktaturë, kur Shqipëria jonë është, si të thuash, në sistemin demokratik që ëndërruan ish-të përndjekurit, ish-të burgosurit, por, për paradoks, pa i dashur ata vetë, gjithandej, me mosdashuri edhe mes nesh. Idetë dhe dëshirat dhe aleatët idealë të ish-të persekutuarve, BE-ja dhe SHBA-ja po, i duan, por jo neve, ish-të persekutuarit dhe mbi vuajtjen tonë vazhduan, pa asnjë ndjesë a dënim moral, ndryshimin e të dikurshmes në shpëtim dhe dobi të vetes:
e kam thënë, ne kemi një demokraci me kundërshtarët mizorë të demokracisë, një kapitalizëm me armiqtë e kapitalizmit, të cilët nga ithtarë të rremë ose jo të pronës sociale, të përbashkët dhe të askujt, u bënë pronarë të ethshëm, të dyshimtë, oligarkë të Shqipërisë.
Jeta jonë prapë mbeti e vështirë, në fund të fundit si e të shumtëve, por shpesh më e pa durueshme, pa drejtësi dhe pa përgjegjës, pa kujtesë dhe të vërtetat, me moral të rrëzuar. Të mbetur në vetmitë tona që shqetësojmë dhe vetëm me pranitë, mjafton që jemi dhe shndërrohemi në akuza të gjalla…
I dashur Agron,

S’e di pse u zgjata, nga nevoja për të përsëritur shqetësimet e paqetësuara, ngaqë e ndjej ikjen Tuaj duke kërkuar azil politik në Zvicër, i sulmuar banalshëm dhe i kërcënuar deri dhe me jetë, që s’je i vetëm, i bindur që e ndjeni shumë dhe fatin tonë, të ne që jemi, si të thuash, “lënda e parë” e Institutit që drejtonit me dinjitet dhe guxim, i pësimit dhe dëshmive të rënda tonat.
Kur detyrohen të ikin studiuesit e persekutimit nga Shqipëria, ç’duhet të bëjnë të persekutuarit e mbetur gjallë, që ende u dhembin kockat nga prangat?
Agron,
Kujto atin, kujto të ikur e mëdhenj të mëparshëm, kujto persekutimin e tejmë dhe merr forcë, na kujtoni ne, nëpërkëmbjen që na bëjnë dhe sulmet e herëpashershme, edhe mua kujtomë, Mik i dashur, kur më sulmuan me të padrejtë Presidenti i Republikës, ish-oficeri me armë i diktaturës apo ish-shefi i ikur i policisë së burgut, shtypësi me hekur dhe gjak i revoltës tonë në burg e të tjerë barbarë me klanin e tyre e censorët e dikurshëm të poezive tona e deri te vrasja më e fundit afër shtëpisë së bashkëvuajtësit tonë, që e kishte të shkruar mbi lëkurën e vet dëshminë dhe akuzën kundër krimit shtetëror, etj., etj. Ne u ndjemë sërish të hedhur në arenë si gladiatorët mes bishave.
Ne e kujtojmë që pas sulmit, Ju u ngritët në mbrojtjen tonë, akuzuat si ne duke rrezikuar.
Prandaj keni dhe mirënjohjen.
Shembujt janë të shumtë.
Kujto prapë revoltat e reja të ish të burgosurve në posdiktaturë, grevat e reja të urisë, vetëdjegiet martirizuese, heshtjen e tyre të madhërishme, ikjet e tyre të mëpastajme drejt lirive të tjera dhe merr forcë si Anteu.
Kujto dhe tërmetin e tanishëm, të vrarët dhe gërmadhat e tij që na dhembin, dimrin jashtë, fëmijët e trembur, njerëzit që bashkohen, mundin e rimëkëmbjes, botën që s’na lë vetëm në pikëllimin dhe mynxyrën tonë. Kujtohu që është e pamundur të jesh vetëm, qoftë për mirë, qoftë dhe për keq.
Bota është bërë e vogël, themi shpesh, por të bëhet i madh njeriu, shtoj unë.
Agron,
Ju sërish ngritët një alarm të ri tani duke ikur, të rëndësishëm dhe të duhur dhe, për fat, të shumtë janë mbështetësit dhe bashkëluftëtarët e kauzës së përbashkët.
I bindur që do të vazhdoni betejën, si shkrimtar dhe qytetar i lirë në një botë të lirë, veprimtar i palodhur i të vërtetës dhe i të drejtës, i përulur para dhimbjes njerëzore, krah për krah me të vuajturit dhe të persekutuarit siç ishe dhe vetë nga burgu i atit Tuaj, për ta treguar me kurajo e kulturën e duhur të keqen tonë që ajo të njihet nga të gjithë për të mos u përsëritur ndër të tjerë, te askush në askund.
SHBA tani ka shtuar dhe Ditën e Kujtesës Botërore, 7 Nëntorin, në nderim të 100 milionë viktimave të komunizmit, ku janë dhe martirët tanë, që kundërshtuan heroikisht.
Edhe kujtesa jonë duhet t’i shërbejë përvojës dhe përpjekjes për pajtimin e drejtë dhe paqen e drejtë me historinë dhe veten. Është ende e vështirë. Mjafton të kujtojmë ceremoninë e rivarrimit të një patrioti të madh dhe intekektuali të madh, bir i Frashërllinjve që ribënë Kombin, se si u hodhën egërshane mbetjet e diktaturës, që as vdekja nuk i qetëson. Por nuk duhet sprapsur. Përpara për të afruar një të ardhme më të mirë se tonën te fëmijët.
Është detyrë ruajtja e tyre, rritja dhe edukimi me dashuri; “Mësomë të dua” lutej Shenjtja jonë Nënë Terezë dhe Ju bëtë një detyrë ndaj fëmijëve Tuaj, me përkushtimin dhe sakrificën prindërore. Askush nuk ka të drejtë të qortojë kërkesën Tuaj për azil, ndërkaq meritoni mbështetjen tonë dhe të të gjithëve.
Ne Ju urojmë mbarësi dhe forcë, durim dhe gëzime bashkë me gëzimet e fëmijëve, punë dhe art dhe dhimbje që së bashku të bëjmë më të mirën tonë për vendin…
Siç Ju thashë unë jam larg, edhe nga jeta tani, edhe nga bota, siç e dini, jam vetëm dhimbje, që e ndjen dhimbjen nëpërkudo…
Përqafime vëllazërore,
Visar Zhiti / KultPlus.com

Agron Tufa: U kërkova ndihmë ambasadave, por nuk m’u përgjigjën

Posted on by KultPlus

Prej disa muajsh ish-drejtori i ISKK Agron Tufa kanosej nga ithtarët e regjimit të vjetër. Ai ka kërkuar azil politik në Zvicër. Tufa i tha DW. e “I pavarur dhe në liri, shpresoj të flas e të dëshmoj më troç”.

Në fillim të dhjetorit u bë e ditur, fillimisht nëpërmjet mediave sociale, se Agron Tufa, deri para pak kohësh drejtor i Institutit të Studimeve të Krimeve të Komunizmit (ISKK), së bashku me të shoqen dhe pesë fëmijët e tij të mitur, kishte kërkuar azil politik në Zvicër. Si shkak për këtë  vendim Tufa, laureat i  disa çmimeve kombëtare në letërsi, dha kërcënimet e shumta që kishte marrë nga njerëz të ndryshëm, kryesisht nëpërmjet telefonatave dhe mesazhesh të shkruara. 

Heshtje e ambasadave

Agron Tufa i tha Deutsche Welle-s  se ai në fillim të nëntorit i kishte raportuar kërcënimet edhe tek një sërë ambasadash perëndimore: “Unë u kam dërguar të gjitha ambasadave kryesore në Tiranë, përfshirë edhe asaj të OSBE-së dhe BE-së, një raport me 16 faqe me një kronologji të kërcënimeve të mia, ku ishin dokumentuar edhe mesazhet kërcënuese, në shqip dhe anglisht, por ato nuk më kanë kthyer asnjë përgjigje”, i tha Tufa Deutsche Welle-s. 

E pyetur nga Deutsche Welle, Ministria e Punëve të Jashtme të Gjermanisë,u përgjigj: “Ambasada në Tiranë ka qenë në kontakt me personin në fjalë në funksionin e tij si drejtues i Institutit në fjalë. Deri tani nuk ka pasur kërkesë për ndihmë”.

Injorim nga prokuroria

Tufa vetë i tha Deutsche Welle-s se ka bërë disa kallëzime penale në lidhje me kërcënimet, por se prokuroria nuk ka reaguar. “Mua nuk mu pergjigjën asnjëherë. As kallëzimeve private, e as nuk morëm përgjigje për kallëzimin e Cajes te Prokuroria e Krimeve të Rënda, megjithëse u ankuam dy herë”, i tha Tufa DW.

Në qershor të këtij viti, Agron Tufa, në cilësinë e tij si drejtor i Institutit të Studimeve të Krimeve të Komunizmit, për herë të parë në historinë e Shqipërisë, paditi në Prokurorinë e Krimeve të Rënda në Tiranë ish-komandantin e kamp-burgut të Qafë-Barit, Edmond Caja, për  veprën penale “Krime kundër njerëzimit”. 

Sipas burimeve të DW , edhe organet e drejtësisë në Gjermani aktualisht po shikojnë mundësinë e ngritjes së një akuze kundër të njëjtit person, i cili prej shumë vitesh ka marrë shtetësinë gjermane dhe jeton në Bavari. 

Në luftë  me kastën e vjetër

Kërcënimet e shumta që i vinin si mesazhe, Agron Tufa i ka publikuar gjatë tërë kohës në mediat sociale. Ministria e Punëve të Brendshme të Shqipërisë, deri tani (10.12.19) nuk ka arritur t’i kthejë përgjigje Deutsche Welle-s, nëse Agron Tufa ka pasur nevojë për mbrojtje personale,

Siç i tha Tufa Deutche Welle-s, vala e kërcënimeve filloi në prill të këtij viti, kur një grup politikanësh dhe intelektualësh të lidhur me regjimin e vjetër komunist donin t’i merrnin Institutit të drejtën për të pasur si objekt studimi edhe krimet e bëra nga komunistët në periudhën e Luftës Antifashiste Nacional-Çlirimtare (1939-1944).

Por Tufa i tha DW se ky ishte vetëm një pretekst që u gjet për të mbuluar shkakun e  vërtetë të luftës kundër tij. Tufa tha se në të vërtetë, shkaku ka qenë një kërkesë që bëri ISKK në fund të vitit të kaluar, për të marrë informacione nga të gjitha institucionet shtetërore për numrin e ish-oficerëve të sigurimit në stafin e tyre. “Dy institucione iu përgjigjën pyetjes sonë dhe doli që aty ishin nja 12 oficerë të sigurimit. Ata janë ende në pozicione super të rëndësishme, dy syresh pikërisht në Drejtorinë e Sigurimit të Informacionit të Kualifikuar (DSIK), e cila aktualisht merret edhe me vettingun në Shqipëri”, i tha Tufa DW.

Sigurimi ende në administratë

Sipas Tufës, numri i ish-sigurimsave në administratën e Shqipërisë mendohet të jetë rreth 3000. A mendon se strukturat e vjetra të sigurimit kontrollojnë ende jetën politike në Shqipëri. I këtij mendimi është edhe Jordan Daci, profesor i së drejtës në Tiranë. Sipas tij regjimi i vjetër nuk është larguar asnjëherë nga Shqipëria. “Edhe një pjesë e mirë e të rinjve që janë sot me poste në administratë janë bij dhe bija të ish-nomenklaturës komuniste”, thotë Daci për DW. 

Deputeti Spartak Braho, gjyqtar në kohën e komunizmit dhe ende deputet në Kuvendin e Shqipërisë, është një nga kundërshtarët më të zëshëm të Agron Tufës. Ai e komentoi kërkesën e Tufës për azil politik në Zvicër edhe para disa ditëve në një artikull botuar në gazetën “Dita”. Gjuha e përdorur të kujton retorikën e diktaturës komuniste: “Unë i pari, por edhe të tjerë mendoj, se do të bëjmë të pamundurën që edhe atje ku ka kërkuar azil politik të mos gjejë vrimë ku të futet dhe do ta denoncojmë zyrtarisht si një hajdut dhe me vese tejet të rrezikshme shoqërore”, shkruante Braho.

Gjergj Erebara, nga rrjeti investigativ BIRN, i tha Deutsche Welle-s, se beson që Agron Tufa dhe familja e tij ishin të rrezikuar në Shqipëri: “Sulmet e Spartak Brahos ndaj Tufës kanë vijuar prej muajsh dhe Braho ka qenë persekutues në kohën e komunizmit. Pra, Agron Tufa ka arsye të shëndosha të kërkojë azil politik. Ndër të tjera atë e kishin akuzuar edhe si spiun rus dhe donin ta përgjonin”, tha Erebara. 

Keqardhje ndër intelektualë

Në rrethin e shkrimtarëve dhe shumë aktivistëve që merren me zbardhjen e së kaluarës komuniste në Shqipëri largimi i Agron Tufës  është pritur me shumë trishtim dhe keqardhje.

Keqardhës është shprehur edhe Fondacioni Konrad Adenauer (KAS): “Agron Tufa ka qenë gjithmonë një partner i mirë dhe i besueshëm për ne dhe bashkëpunimi ka funksionuar shumë mirë”, i tha Deutsche Welle-s Florian Constantin Feyerabend, referent për Evropën Juglindore në selinë qendrore të KAS-it në Berlin. “Kjo ngjarje tregon se është ende tejet e rëndësishme që në Shqipëri të vijohet me zbardhjen e së shkuarës komuniste dhe përballjen me të”.

Agron Tufa megjithatë nuk e quan dorëzim largimin e tij nga Shqipëria: “Përkundrazi. I pavarur dhe në liri, shpresoj të flas e të dëshmoj më troç. Do jetë kalim ne një cilësi tjetër, ku përgjegjësitë i marr përsipër personalisht, pa u shkaktuar “faturë” të tjerëve”, i tha babai i pesë fëmijëve Deutsche Welle-s. Ballkani/KultPlus.com

Gjini letër Agron Tufës: Mbahu fort, po të jap një lajm të hidhur, të kanë shpallur tradhtar të atdheut

Posted on by KultPlus

Nga Ramiz Gjini

Një letër shkrimtarit Agron Tufa, për gëzimet dhe tmerret që la pas.

I dashtun Ag!
Edhe pse tashmë je në ekzil, pamë se të kërcënuan sërish; po unë e di që ti nuk trembesh, sepse e ke syrin pishë, prandaj nuk është nevoja të zgjatem në këtë pikë.
Duhet të dishë një gjë, i dashtun vëlla, që ikja jote i ka gëzuar pa masë ca ndyrësira të thara nga koha, që kanë hypur sot në pushtet. I ka gëzuar më tepër për faktin, se u ke kursyer paratë, me të cilat do t’u duhej të paguanin vrasësin. Por ta dishë, që nëse kthehesh, ata e bëjnë.
Dy shkrimet e botuara menjëherë pas ikjes tënde te paçavurja “DITA” shkruar nga Spartak Braho dhe Fatos Tarifa, – cuba pushteti, që bien erë gjak, janë dy pështyma, që i hodhën, më tëpër si thirrjë solidariteti, për të mbledhë rreth ketyre pështymave, mizat dhë buburrecët e qenefit komunist.
Dhe sa çudi! Ngase ata nuk kanë armiq të tjerë përveç ballistëve, të kanë quajtur “ballisti i fundit”. Fali sepse nuk kanë ku të gjëjnë armiq të tjerë për t’i luftuar? Vetëm ti u kishe mbetur! Serbët i kanë vëllezër, grekërit po ashtu. Pastaj luftën më të madhe, gjithmonë e kan patur dhe vazhdojnë ta kënë me “armikun” e brendshëm. Me atë, që u rrëzikon pushtetin. Dhe ti e di, qe ata, brenda Shqipërisë i kan bërë edhe malet me kufoma.
Ti nuk ke pse ligështohesh, vëlla, sepse ata, janë aq të poshtër, aq të ndyrë, aq hipokritë, aq skuthë, sa edhe udhëhëqësit të tyre të “lavdishëm”, ia kan nxjerrë kockat nga varri, ia kan futur në thes, dhe i kanë fshehur në ndonjë zgëq bodrumi të errët. E kan bërë, jo se nuk e duan, por sepse kështu u intereson para botës, që aspiron ngritjen dhe konsolidimin e një shteti demokratik në Shqipëri.
Ke pare ti?! As emrin nuk ia përmëndin në publik, po prap e duan në fshehtësi.
E duan si kodoshi kurvën.
Tani po mbahen pas ca “dëshmorësh” që i patën stisur me plan partie për të mashtruar brezat që do rriteshin me gënjeshtrën e një lufte të “lavdishme”. E bëjnë për të justifikuar pushtetin që kanë zaptuar më votë të vjedhur.
Shqiptarët, kanëluftuar në shekuj heroikishtë, kan bërë shumë luftëra, por ata trumbetojnë vëtëm njërën: “luftën” e tyre vëllavrasëse, kriminale.
Ti e di se si u a zmadhuan portretet dhe i frynë si tollumbace, që të kenë mundësi t’i shohin ata që u ka lënë shëndetin mendja.
I dashtun Ag!
Tani mbahu fort, sepse po të jap një lajm të hidhur: të kanë shpallur tradhëtar të atdheut. E kan bërë, sepse ata, ende mëndojn si dikur; që kush kalon kufirin dhe futet për të kërkuar strehim dhe mbrojtje në ndonjë shtet të huaj, është tradhëtar.
Në fakt, në një farë mënyre, ti je tradhëtar. Po, po! Je tradhëtar i idealit të tyre shterpë, të atij ideali, që i bëri shqiptarët skllevër për 45 vjetë, e që po i bën skllëvër edhe sot.
Je tradhëtar i mendimeve të tyre kriminale, ashtu siç jam edhe unë, siç janë një milion e gjysëm shqiptarë, që ikën dhe e lanë Shqipërinë sepse donin lirinë, jo skllavërinë.
Tradhëtar, sepse ti ke mendje të ndriçuar dhe udhëhiqesh nga mendimi yt vëtiak analitik.
Tradhëtar, sepse nuk ke udhëheqës shpirtëror një kriminel si Enver Hoxha.
Tani, i dashtun Ag, ata kanë vëtëm një frikë në lidhje më ty: frikën së mos kthehesh sërish. Kjo i tmerron kur e mendojne, prandaj dhe vazhdojnë kërcënimin edhe pse je larguar.
Por ti, dhe ne të gjithë bashkë, edhe pse nuk jetojme në Shqipëri, do vazhdojmë të luftojmë me artin tonë të shkrimit e krijimit, derisa këneta të thahet në atdheun tonë, e qelbësira të jetë groposur.
Në një poezi tënden të mrekullueshme, që titullohet “Shqipëria”, ti e ke thënë vetë, që “Shqipëria është më e madhe së toka e saj”, prandaj nuk ke përse ndjehesh i përzënë jashtë atdheut dhe i veçuar në Zvicër. Të rrishë aty, në atë vend të lirë dhe të ndjehesh si në shtëpinë tënde. Se aty ku është liria, është edhe shtëpia.
Po kanë edhe tmërre të tjera ata monstra: tmerrin, që po jetojnë si krimbat, vetëm për të ngrënë. Kanë tmerrin, për faktin, që u duhet të mbijëtojnë në pushtet vetëm me propogandë, gënjeshtra dhe akte kriminale.
Kanë tmerrin që i mbërthen kur mendojnë, që ti je një poet dhe shkrimtar i mrekullueshëm; dhe se do të vazhdosh të dëgjohesh në jëtë të jëtëve me artin tënd. Tmerrin që veprës tënde, ata nuk kanë çfarë i bëjnë.
A nuk po vazhdojnë të dëgjohen ende zërat e Trifon Xhaxhikës, Avzi Nelës, Genc Lekës, Blloshmit e shumë të tjerëve, që soj i tyre i ndyrë, i burgosi, vari e i pushkatoi duke menduar se i zhbinë nga faqja e dheut? Dhe të mendosh që ti, i dashtun Ag, nuk e pate, dhe shpresojmë të mos e keshë kurrë fatin tragjik të tye.
Cfarë do të lënë pas Brahot, Tarifat e shumë të tjerë si ata? Ta them unë. Do të lënë vëtëm një tahmë qelbësire, që do të duhen nja dhjetë tsuname për ta larguar nga Shqipëria.
Ti mos u ligështo, i dashtun vëlla, sepse ikja jote nuk është dështim, ajo është vetëm një tërheqje taktike në fushë të betejës. Ti e di mirë, që një gjë të tillë, e kan bërë shumë shkrimtar nëpër botë, sidomos shkrimtar të mëdhënj rusë, krijimet e disa prej të cilëve, edhe i ke shqipëruar në mënyrë të mrekullueshme. Janë burgosur, janë përzënë, janë shpallur armiq, dhë prap janë kthyer te atdheu i tyre me vepra të pavdekëshme, të vlerësuar nga gjithë bota, madje edhe me çmim nobël. Sepse regjimet, vijnë e ikin, porse populli dhe veprat mbeten. Prandaj, lëri të hanë deri sa të fryhen si rriçnat; sepse rruga e tyre është fare e shkurtër. Ajo nis te tryeza e ngrënjes, dhe përfundon te gropa e nevojtores. Do t’i vrasë babëzia dhe do varrosen tragjikisht shumë thellë.
Do i varrosë ajo, e pa mëshirëshmja dhe e pagabueshmja: KOHA.
I dashtun Ag!
Tani po e mbyll. Paç jetë të gjatë! Kujdesu për familjen dhe bëj atë që ti di shumë mirë ta bësh: SHKRUAJ. / KultPlus.com

Shkrimtari Agron Tufa kërkon azil në Zvicër pas kërcënimeve që iu bënë në Shqipëri

Posted on by KultPlus

Agron Tufa, Drejtori i Institutit të Studimeve të Krimeve dhe Pasojave të Komunizmit (ISKPK) ka kërkuar azil politik në Zvicër, për shkak të kërcënimeve që ka marrë. Exit News ka konfirmuar lajmin.

Në shtator të 2019, një person i panjohur kërcënoi Zotin Tufa dhe avokatin e tij Kujtim Cakrani përmes një mesazhi në Facebook:

“Ju ballista e fashista, që sot bëheni avoketër dhe kërkoni të mbroni sojin tuaj, që nxin luftën e hedh baltë dëshmorëve, jeni ata të djeshmit, që duheshit vrarë, të mos mbinit ju e që keni marrë zemër sot. S’ka avokat në botë të fshijë gjakun e tyre dhe të mbrojë atë Institut kriminel me Agron Tufë e të tjerë se ju jeni më të poshtër se armiqtë që mbroni…

Ju dhe familjarët tuaj ballistë e fashistë nuk do keni vend më tek ne, se e shkruat vetë fundin tuaj. Si dolët avash nga llumi, si pa kuptuar, ashtu do t’ju heqim dhe ne avash të mëdhenj e të vegjël, se ka qenë gabim i madh që për ju pati mëshirë. Të gjithëve gropa ju pret!”.

Rreth 6 muaj më parë, deputetë socialistë e cilësuan punën e Institutit “baltë mbi dëshmorët” dhe kërkuan largimin e drejtorit Agron Tufa. Në muajin korrik, socialistët kufizuan me ligj periudhën kohore të studimeve që mund të kryejë ISKPK.

Drejtori Tufa gjatë kësaj kohe ka patur përplasje, sidomos me deputetët socialistë, ndërsa ka mbështetur padinë ndaj ish-komandantit të burgut të Qafë-Barit, Edmond Caja, i akuzuar për dhunë sistematike ndaj ish-të burgosurve. / KultPlus.com

Rrëfimi i një nënë që gjakun e të birit ia kërkonte Enver Hoxha

Posted on by KultPlus

Nga Agron Tufa

GJAKU I TIM BIRI

(sipas rrëfimit të një nëne)

– Të kërkon kryetarja e Komitetit të Partisë së Beratit, shoqja Jemine Guri, – më tha polici. Bashkë me tim bir për dore, Aturin e vogël katërvjeçar, ai na shoqëroi nga fshati i internimit deri në hollin e Komitetit. Ishte 10 tetori i vitit 198…
– Djalin lërja sportelistes, – tha polici. – Nuk mund të hysh në zyrën e shoqes Jeminé me djalin përdore… pesë minuta… mbaron punë dhe e merr.
Sportelistja, një grua e re me përparëse të kaltër, i buzëqeshi ëmbël Arturit të vogël me kaçurrela të arta, por ai u ngjesh pas meje. Për të kapërdirë parandjenjën e errët që më kaploi, nxorra një kallamsheqeri dhe ia dhashë. I bënë përshtypje vijat e kuqe, bardhë e blu dhe u gënjye. Polici me futi në një derë të katit të parë dhe vetë u largua. Brenda më prisnin dy gra dhe një mesoburrë me kostum gri.
– Ti ke një djalë, apo jo? – filloi burri.
– Po, – i thashë, – sot ka mbushur katër vjeç…
Më përshkuan të dridhurat. Asnjë fjalë urimi.
– Ne, Partia, nuk do të lejojmë, që djali yt të rritet nga një reaksionare si ti… – tha, dhe pauzën që pasoi e mbushi me të trokitura thoi mbi siprinën e tavolinës. – Nuk do ta lëmë gjakun e shkokut tonë partizan, besnikut të Partisë, të bastardohet nga një nënë reaksionare, bijë bejlerësh gjakpirës! Dëgjon? Ndaj ne…
Mësyva derën shigjetë e dola jashtë.
As djalin, as gruan me përparëse të kaltër s’i pashë kund.
– Ku ma çuat djalin? Djalin! – piskata fort.
Burri me dy gratë kishin dalë në holl. Renda në oborr. Askund, asnjë shenjë e djalit tim.
– Kot e kërkon, – foli burri me kostum gri. – Ai ndodhet larg tashmë… nuk e arrin.
Pas kësaj rashë në koma. Pas 5 muajsh u përmenda, por nuk mund të lëvizja. Paraliza më mbërtheu në shtrat për 3 vjet. Vetëm nënën pata te kryet. Herë-herë vinte dhe im shoq. I shkatërruar. Vetëm një fjali ia përsërisja vazhdimisht: “Shko, gjeje djalin tonë!”. Ai vetëm qante. Kaloi paraliza dhe më dërguan fill në internim. Pastaj burg prapë, e prapë internim. Me radhë. Vinin oficerët e sigurimit papandehur. Bastisnin kasollen dhe ulërinin: “Ku i ke fshehur poezitë!”
Derisa ra diktatura. Nisa kërkimin e Arturit tim. “Tani do të jetë bërë 12 vjeç. A do të më njohë?” Derisa, një dite të mjegullt vjeshte të vitit 1991, një grua e panjohur trokiti në portën e kasolles sime.
– Zonjë, – më foli. – Ti nuk më njeh. Unë jam Afërdita nga Përmeti, një kushërirë e dytë e dajove të tu. Kam ardhur të të them diçka, e cila duhet të groposet midis nesh. Përndryshe, po ma nxorre emrin, unë bashkë me burrin e fëmijët e mi jemi të vdekur brenda ditës. Kam ardhur të të them mos e kërko më djalin tënd, Arturin. Bëhu e fortë dhe mos ushqe iluzione. Djali yt ka vdekur. Që kur është rrëmbyer, është mbajtur në një shtëpi të fshehtë në Tiranë, bashkë me disa fëmijë të tjerë të mitur. Aty i ushqenin mirë dhe një herë në javë, u merrnin gjak. Në një nga këto raste, me 30 mars 1985, fill pasi i morën gjakun, Arturi… nuk u përmend më. E kam parë me sytë e mi. Vdiq, si shumë vogëlushë të tjerë, që zëvendësoheshin me të tjerë…
I gjori im bir! Gruaja nuk e dinte se atë ditë loçka ime do mbushte 6 vjeç…
Mos e kërko më… Bëhu e fortë, – tha gruaja dhe vrapoi në mjegull, duke më lënë të shituar në prag.
– As varrin mos ia kërko! – erdhi zëri i saj, tashmë nga mjegulla. – Janë sekrete që nuk hapen kurrë, – shtoi për herë të fundit gruaja, që kishte kohë e tretur në mjegull. Nuk e pashë më në jetë atë grua. Ua kishte thënë edhe dajave të mi. Po atë natë qe larguar familjarisht në Greqi.
Në verën e vitit 1997 im shoq më thirri të shkoj për të pastruar tek shtëpia e prindërve të tij në Vlorë. Në dhomën e vjehrrit që më pati urryer, gjeta dy blloqe të trashë. Në njërin ai kishte shkruar kujtimet e jetës së tij, ndërsa blloku tjetër ishte ditar. Nisa ta shfletoj e të lexoj pavullnetshëm, derisa u ndala, duke kërkuar, në shënimin “8 tetor 198…”:
“Gjithçka është ujdisur me kujdes… Plani që bëmë me shokët Vjollca Meçe, Zamir Shtylla dhe Ahmet Toporaku, s’ka pse të mos funksionojë. Djali i B… Artur S…, do të rrëmbehet në Komitetin e Partisë së Beratit… Do ta shlyejmë dhe këtë njollë. Më në fund….”
Më shungëllonin veshët. Si kështu!? Vjollca Meçe ishte kushërira e vjehrrit tim! Perëndi, gjëmën ma paskan kurdisur të mitë, mendova dhe ndjeva se po më binte zali. A e ka ditur vallë gjyshi enverist se ku po e çonte gjakun e nipit 4 vjeçar? Si ta pyes, tani që ka vdekur?
Do të shkoj t’i ulem mbi varr, t’i piskas… deri sa të ngrihet… të më japë përgjigje! / KultPlus.com

Letër gruas së vërtetë të ish-burrit tim

Posted on by KultPlus

Nga Agron Tufa

E dashur zonja grua e vërtetë e ish-burrit tim,

Unë e di se tash ju jeni bashkë duke kaluar muajin e mjaltit, siç më kanë thënë, diku, në Egjé, në një ishull të bukur ekzotik, me një emër të lashtë grek. Di, gjithashtu, që ju nuk dini gjë për ekzistencën time të mjerë në jetën e burrit tuaj, andaj po nxitoj vetë t’ju vë në dijeni, parasé për mua, me gjasë, t’ju flasë ish-burri im, me po atë shpërfillje të njohur, me të cilën më pati damkosë me vite e vite si “grua të pabesë”, që ndragu “shtratin e panjollë” bashkëshortor (!) Me ato që tha, më ndau nga gjithë gjinia mashkullore e botës. Foli çfarë i desh oreksi, ç’i mundësoi rangu i pushtetshëm familjar dhe fitoi: fjala e tij kundër times. Por s’dua të zgjatem rreth kësaj lufte të humbur. As kur ishte bir gjysmëperëndie, as tani që është pothuaj perëndiçkë.

Nuk kam folur as atëherë kur manteli i atllastë i pushtetit familjar i pat rrëshkitur furishëm në banjot publike; tani, e dashur grua e vërtetë e ish-burrit tim, nuk ia vlen… është vonë, për çfarëdo pretendimi.
Andaj, së pari, ju uroj sinqerisht, që muaji juaj i mjaltit të jetë menjëmend mjaltë. I tillë, që t’ua mbushë për jetë e mot hojet kujtimeve tuaja të përbashkëta. Së dyti, jua them me zemër në dorë (dhe ju s’keni pse të mos më zini besë), se burri juaj, siç kam bindjen tashmë, ka qenë i pafajshëm në një gjë, të cilën unë nuk arrita t’ia jepja në lidhjen tonë të pafat…
Isha unë, pra, ajo, që nuk diti ta mbajë. Po, e dashur: unë, si grua, nuk qeshë aq burrë sa të sajoja një tjetër kënaqësi shtrati me ia falë atij burrnisht, si burri burrit! Së treti, kjo mospërputhje e njëanshme në kënaqësitë e shtratit, ndjeva se po më bëhej pak e fije kanosëse kur hodha vështrimin dhe pashë, se përpara më priste një perspektivë e vetmuar dhe një e ardhme pa pasardhës…

Ky, e dashur, e vetëm ky ka qenë shkaku i vendimit tim për t’u tërhequr vetë, për t’i hapur udhë kënaqësisë së tij monomane, e cila, sugjeronte për mua një tip të huaj lumturie, që zor të na mbante më bashkë. E unë, e dashur gruaja e vërtetë e ish-burrit tim, doja, asokohe, me qenë gjithçkaja për të. Ajme! Tash gjykojeni vetë qysh përfunduan përpjekjet e mia n’atë luftë të vetmuar e të pabarabartë me të pamundshmen: S’mund të isha ndryshe, e dashur, përpos se një femër që luftonte për dashurinë, paçka se si grua nuk qeshë dot aq burrë, në atë kuptim, pikërisht, siç jeni ju tani me ish-burrin tim – zbulues inovatorë kënaqësish hibride me muajin e mjaltit të grerëzave…
Tani, e dashur, kushtet kanë ndryshuar tok me epokën..

S’ka më tabu. Dhe ish-burri im gjeti tjera udhë për t’u ngjitur në fron, më i pushtetshëm se kurrë, më i pushtetshëm se gjithë pema familjare me gjithë degë, degëza e piptha. Sepse tani, e dashur, për lumturinë e harmoninë familjare bëhen kalkulime të sakta. Si duket, këto i ka bërë mirë gruaja e tij e tretë zyrtare, përkrah të cilës del shpesh për të shkërbyer atë çka do populli, jo çka dëshiron ai vetë…
Dikush e do lumturinë si mall për vitrinë. Dikush i trembet vitrinës dhe nxiton ta fshehë sa më thellë, për ta shijuar vetë, larg syve të turmës së verbër. Prandaj, tek i mbyll këto radhë, e dashur e dashura e vërtetë e ish-burrit tim, më lejoni një këshillë: shijojeni, i patrazuar prej kujt, duke përfituar nga maska e pushtetit të ish-burrit tim, e sidomos, nga maska e gruas së tij të tretë zyrtare.

Ju jeni gruaja e vërtetë e tij, e mbrojtur nën banak nga syri i turmës e nga xhelozia, sepse si grua jeni aq burrë, sa ta ndani burrnisht kënaqësinë me të, si burri me burrin, përsa unë si grua, nuk qeshë dot aq burrë…
(Shkëputur nga vëllimi “Kafsha apo fantazma”) /KultPlus.com

Baladë

Posted on by Kult Plus

Poezi nga Agron Tufa

Baladat jane te gjata, te trishta
Pothuajse mbarojne me nga nje varr nen bli:

Do ta humbas per pak kohe vdekjen
Serish per te vdekur mohuar nga ty.

Asnje cep te botes ku vertitem si hije
S’me le pa dhimbjen tende te lashte.

Si shira te shkermoqur – tinguj sharkie
Mbjellshin pa pra krymba ne rrashte.

A heret as vone s’ka qene per varret
Nderkoha e pengut qe tret nje vdektar.

Vdekja eshte rroba jote qe kallet
Qysh nuk mbarove se qeni gjalle?

E zjarret terbohen, shkrumbohen nder vete
E zogu i hirit rritet n’ajri.

Universi fle ne sarkofagun e mallit
Baladat mbarojne me nga nje varr nen bli

Një rrëfim i tmerrshëm: Si ma dhunuan seksualisht gruan dhe vajzën

Posted on by Kult Plus

Publikuar nga Agron Tufa

Agron Canaj, një inxhinjer elektrik me interesa për librat, një mesnatë tetori 1974 arrestohet nga Sigurimi, që kërkon prej tij një deklaratë bashkëpunimi me të. I vendosur në kundërshtimin e tij, mbas dy muajsh i thirrur një mbrëmje në zyrën e hetuesit, gjëndet para një skene të llahtarëshme : bashkëshortja 42 vjeçare dhe vajza 15 vjeçe dhunohen seksualisht nga dy hetuesit para syve të tij që është i lidhur e nuk mund të lëvizë. Thirrjes për ndihmë të vajzës nuk mundet t’i qëndrojë më : “N’atë çast nuk durova më. Logjika nuk kishte më forcë.” Pranon të bëjë kompromisin me djallin e të padisë veten dhe shokët për biseda të lira, të cilat kishin si bosht alternativat që jepte regjimi : “Ose të ruanim personalitetin tonë, ose të ktheheshim në lakenj që gëzonin frutet e servilizmit të tyre.”

Pasojat janë të menjëherëshme, shokët arrestohen, zhvillohet gjyqi, njëri ekzekutohet, tjetri merr 12 vjet burg, ndërsa Agroni me dhjetë të tillë dërgohet në Spaç, ku gjen një mjedis tepër të ftohtë, sepse “Atje shoku im nuk pranoi as të më fliste me gojë. Për të unë isha një tradhëtar. Ndoshta kishte të drejtë, por ai nuk i dinte kushtet që më detyruan t’a bëja një gjë të tillë. “ Mbas gjashtë muajsh nëna, e plakur shumë, i vjen në takim, për t’i thënë se gruaja dhe vajza “ndodheshin në qiell”. Do të njohë të vërtetën e plotë mbas dhjetë vjetësh, kur kthehet në shtëpi e gjen nënën, i vetmi njeri që i qëndroi pranë në tragjedinë e tij. E vërteta është e shkruar në një copë letër të Lumturisë, bashkëshortes fatkeqe :

“I dashur Agron!

Në çastin që po të shkruaj këto rradhë kam pirë lëngun vdekjeprurës. Fuqitë po më lenë. Në momentet e fundit dua të tregoj shkaqet e veprimit tim. A e mban mënd natën e Sigurimit ? Ajo nuk mbaroi atje ku e le ti. Akti i fundit u luajt pasi na hoqën nga ajo dhomë. Ne u bëmë prè e akteve shtazarake t’atyre dy banditëve. Kur u kthyem në shtëpi Irida ishte çmëndur, ndërsa un isha e çoroditur. Vajzën u detyruam t’a shtrojmë në spitalin psikiatrik, ku i dha fund jetës së saj të njomë.

Pas disa ditësh vura re se në barkun tim po rritej fëmija e një krimineli. Ky fakt dhe turpi që ndiej për të dalë para syve të tu më detyruan të marr vendimin e vetëvrasjes.

Të puth me mall për vete dhe për Iridën. E jotja Lumturia.”

Sikur baba…

Posted on by KultPlus

Sikur baba të ishte vrarë vetëm dy muaj më parë… do të na kishin liruar… dhe motra ime Bardha do të jetonte. Por tim atë e vranë vetëm 6 ditë pas vdekjes së Bardhës. Dhe mua më liruan. Inatin e kam pasë vetëm me babën. Babën s’e kam njohur kurrë, ndërsa Bardha e vogël 4 vjeçe, flokverdhë e sykaltër, si një engjëllushe, dha shpirt në prehërin tim. Po të mos vdiste Bardha nuk do ta merrja inat tim atë. Por ai la ta vrisnin vetëm pasi Bardha kishte vdekur! Nuk ndreqej më asgjë. Të paktën të ngutej ta vrisnin më shpejt, para se Bardha të sëmurej. Do të na lironin dhe motra do të kishte shpëtuar. A e dinte baba, që Bardha lëngonte gjithë atij muaji? Nuk e di. Di vetëm që, për shkak të tij, na mbanin peng në atë kamp vdekjeje. Bardha nuk e njihte babën. As unë. Pas vdekjes së mamit, aty, ajo më kishte vetëm mua: dhe nënë, dhe babë, dhe vëlla. Isha vetëm vetëm 9 vjeç . Nëntë. Paraditen e asaj dite isha nëntë… kur u zvarris gjer te unë dhe më tha me një zë të mekët: “Vlau, bëje prehërin… Tani do vë kokën aty dhe do vdes”. “Joo! Ti do flesh”, i thashë. Ajo u mblodh kruspull, e zhyti kokën në prehërin tim dhe ra në gjumë të thellë. Dhe nuk u zgjua më…

Ky është një tregim i postuar nga shkrimtari Agron Tufa, i cili ka bërë të ditur se ka mbi 100 rrëfime të gjalla të mbijeturave nga periudha e komunizmit në Shqipëri./KultPlus.com

Agron Tufa publikon dokumentin: Spartak Braho ka dhënë dënime me vdekje

Posted on by KultPlus

Prej disa ditësh ka nisur një debat publik mes deputetit socialist Spartak Braho dhe kreut të Institutit të Studimeve për Krimet dhe Pasojat e Komunizmit, shkrimtarit dhe pedagogut Agron Tufa.

Pas kërkesës së Brahos, i cili kërkonte largimin e shkrimtarit nga institicioni i cili drejton, ditën e djeshme Tufa ka publikuar një dokument në të cilin deputeti socialist akuzohet që ka dënuar njerëz me dënim me vdekje gjatë kohës së komunizmit.

Statusi i plotë i Agron Tufës:

Gjyqtari i Kolegjit Ushtarak të PPSH, sot deputeti Spartak Braho, që kanoset nga salla e Kuvendit pluralist për prerje kokash, ka dhënë dhe dënime kapitale me Vdekje. Në dokumentin e mëposhtëm, (një nga disa dënime me vdekje që ka dhënë deputeti Braho kur ushtronte drejtësinë Enveriste), shihet qartë se sa i politizuar bëhej akti i dënimit (jopolitik) me vdekje.

Referenca dhe pasqyra e llogarisë është Komiteti i Partisë së rrethit, ndërsa për të dënuarin me vdekje sajohen demonizime, sikur stërvitej për të vrarë kuadrot e ushtrisë. Kjo, si duket, akordohet në një linjë nxirjeje të të dënuarit me vdekje, i cili, si person, sipas Brahos:
a) nuk është i denjë për të jetuar, si i rrezikshëm;
b) nuk është i denjë për keqardhje e mëshirë, se vjen nga familje e deklasuar që ka “strehuar kriminelë” me 1948 dhe ka të dënuar politikë, dmth, familje antikomuniste. / KultPlus.com

https://www.facebook.com/photo.php?fbid=10218754076994233&set=a.1233487648522&type=3&theater

Pikërisht

Posted on by Kult Plus

Poezi nga Agron Tufa.

E kam të pamundur me ty.

Këtë ma ke thënë
Këtë ma kanë thënë
Këtë edhe vetë e di 
Se kështu thonë
Arsyeja
Logjika
Matematika

E ke të pamundur me mua

Këtë ta kam thënë
Këtë ta kanë thënë
Këtë edhe ti e di
Se kështu thonë
Arsyeja
Logjika 
Matematika

Po unë do të bëj të pamundurën
Pikërisht me ty
Pikërisht ngaqë të kam thënë
Pikërisht ngaqë më ke thënë
Pikërisht ngaqë ma kanë thënë
Pikërisht ngaqë edhe vetë e dimë
Pikërisht ngaqë thonë
Arsyeja
Logjika 
Matematika…

Pikërisht ngaqë të dua deri në atë pikë
Ku llogaria humbet ekuilibrin.

Peshkopi 1990

Baladë

Posted on by Kult Plus

Poezi nga Agron Tufa.

Baladat janë të gjata, të trishta
Pothuajse mbarojnë me nga një varr nën bli:

Do ta humbas për pak kohë vdekjen
Sërish për të vdekur mohuar nga ty.

Asnjë cep të botës ku vërtitem si hije
S’më le pa dhimbjen tënde të lashtë.

Si shira të shkërmoqur – tinguj sharkie
Mbjellshin pa pra krimba në rrashtë.

As herët as vonë s’ka qenë për varret
Ndeërkoha e pengut që tretë një vdektar.

Vdekja është rroba jote që kallet
Qysh nuk mbarove së qeni gjallë?

E zjarret tërbohen, shkrumbohen ndër vete
E zogu i hirit rritet n’ajri.

Universi fle në sarkofagun e mallit
Baladat mbarojnë me nga një varr nën bli.

Letra më e bukur e dashurisë që Agron Tufa i dedikon gruas së tij

Posted on by KultPlus

Vanushja ime e shtrenjtë, është një orë e pazakontë për të shkruar dhe, akoma më e pazakontë, për të shkruar një letër për ty. Rëndom, me shtimin e fëmijëve dhe rritjen e tyre, vendin e dikurshëm të letrave tona e zunë mesazhet operative në celular – lista monokolonë porosish për tranguj, domate, karota, bukë, ilaçe, pije e ushqime të tjera – të vetmet “pusulla dashurie”. Ora po i afrohet katrës së mëngjesit. Bëra kontrollin e zakonshëm në dy dhomat ku flenë fëmijët tanë: si gjithmonë, jorgani ka shkarë ose e kanë hedhur mënjanë. Qesin shqelma përgjumësh ata… se s’bën… Tërë shtëpia jonë, me pikëzimet e buta shumëngjyrëshe të dritave zbukuruese të festave të fundvitit kundërmon gjumë të thellë dhe ëndrra. Konturet e orendive, edhe ato të tulatura në përgjumje, ngjajnë si ndoca magë të përralltë. Është bash ora kur shfaqen ëndrrat “profetike”.

Temperatura ka zbritur në 12 gradë. Por kam ndezur oxhakun tashmë. I pastruar nga hiri, brenda xhamit të oxhakut përpëliten e kacafyten gjela flakësh të vrullshme. Shpejt nxehtësia do të thithet nga dhomat ku flini ju, temperatura do të ngrihet, ndërsa unë do të ruaj zjarrin, ta mbaj gjallë, derisa fëmijët të ngrihen si të pirë nga gjumi, me sytë plot sklepa. Tani që po të shkruaj, jashtë po bie sërish dëbora që pati nisur në mbrëmje. E vetmja, e rralla, dëbora e sivjetshme, qe si një shpërblim bujar për fëmijët, që na luteshin, na përgjëroheshin t’i çojmë në Dibër (sidomos Shendi) këto ditë të zgjatura e të detyruara pushimesh. Nesër i nxjerrim sërish “të dehen” me bardhësinë e butë, përpara se ajo të shkrijë. Vanushe e dashur, Teksa vërtitem si një shaman mes “perandorisë” sonë të vogël, të përpirë nga gjumi, ndiej se sa vështirë do ta kemi, sa gjatë, dhe sesa varet ajo prej nesh. E qetë dhe e shqetë, gazmore e problematike, çlodhëse e acaruese, shpërblyese e sizifiane, kjo “perandoria” jonë e vogël na i përpin, në fakt, na i thith e i shteron energjitë tona çdo ditë, por ama, dashurisht, mallëngjyeshëm, “me pambuk”. Epo, me sa duket, zemër, kjo është Jeta, me gjasë, e zhveshur nga metafora e për të cilën, dëgjova mbrëmë nga një film të thuhet një frazë patetike e kuazifilozofike: “Jeta është luftë dhe varet se cilin ke zgjedhur në krah për ta përballuar”.

Me siguri, ti do të kishe prishur buzët me tallje, por unë po abstragoj nga forma për hir të thelbit të saj të vërtetë. Sa për meditim. Të kujtohen kohët e para të lidhjes sonë? S’kishim asgjë, përpos vetes tonë. Nga tarraca e kafe-restorant “Begeja” (ka qenë pranverë e vitit 2002), duke kundruar panoramën që hapej, me një pyll të lartë e të dendur pallatesh, të thashë: – A s’të vjen çudi, Vanush, që nga këto mijëra e mijëra pallate, në asnjërin prej sosh nuk ka një apartament tonin? Dhe përgjigjja jote: – …Po nga gjithë ky lumë i pandërprerë makinash, atje poshtë, s’të duket çudi, që asnjëra s’është e jona? Tani i kemi të gjitha këto dhe kjo habi nuk është më aktuale.

Tani, të zhytur kokë e këmbë në një realitet tjetër, merremi jo me artin e habisë, por të harmonizimit të situatave, artin e kontrollit të tyre, ruajtjen e ekuilibrit të njëri-tjetrit në rrethrrotullimin marramendës të ditëve të ngarkuara me kundërgoditje. …Si atëherë kur ty të kosit lodhja e shembesh në divan. Si atëherë kur të gjej pasmesnate në studio, me kokën e fjetur, rrëzuar mbi tastierë. Si atëherë kur të gjej të dëshpëruar e të pafuqishme nga shkumëzimi i panënshtrueshëm i fëmijëve në orën e tyre të marrëzisë. Na duhet të përsosim një art, kryesisht fashitës, zbutës, shtensionues midis egove të brishta e lehtësisht të cenueshme të fëmijëve tanë. Të vegjlit janë kokëngjeshur, të egër, bishëza të vogla, të dashura, acaruese, të dhembshura.

Na duhet, veç të tjerash, të shpikim, të përftojmë përvjedhtazi edhe romantikën tonë. Le të vazhdojmë t’i dërgojmë njëri-tjetrit mesazhe të fshehta: “Ke mundësi me u përvjedhë, pa rënë në sy, sa për një takim 10 minutësh në kafe, poshtë pallatit?”. Dhe sigurisht, për 10 minuta, perandoria jonë e vogël nuk kanoset të shembet nga kryengritjet e rebelimet e brendshme. Atje, midis tyre, e dimë, nuk e sosim dot deri në fund asnjë fjali nga ndërhyrjet e shumta. E ke menduar? Kjo ka ndikuar, me sa duket, në stilistikën e komunikimit në shtëpinë tonë: e ke vënë re që te ne flitet me fjali të shkurtra, njërrokëshe, imperative? Na duhet të sajojmë truke të reja…

Habitem, Vanush, si fluturuan kështu 15 vite të jetës sonë familjare. Më duket si të ishte dje. Sikur ende nuk e kemin filluar atë më të madhen, kulmin, të qenët i ngopur me ty… dhe ti je po aq e mrekullueshme, po aq e freskët, po aq e bukur dhe shpirtërore, sa në njohjen tonë të parë, kur unë nuk ngopesha duke të parë, derisa thashë atë frazën profetike: “Ti ke fytyrën e nuses sime të ardhshme…!” Me ty ia vlen, Vanushe… me ty i dilet mbanë kudo dhe kurdo.

Agron Tufa 11 janar 2017

Tre poetë shqiptarë pjesë e Antologjisë PEN international

Posted on by KultPlus

Tre poetë shqiptarë janë prezantuar në Antologjinë e PEN international. Antologjia 2017 e PEN Corean Center përfshinë letërsinë më të mirë të botuar në 40 vende të botës, përcjellë KultPlus.

Në mesin e këtyre vendeve Shqipëria përfaqësohet me dy autorë, Entela Safeti – Kasi dhe Agron Tufa të cilët janë prezntuar me nga një cikël poetik. Ndërsa Kosova përfaqësohet me poezitë e Ilire Zajmit.

Antologjia është botuar në gjuhën angleze, ndërsa do të promovohet në kuadër të kongresit të PEN International i cili mbahet këtë muaj në Ukrainë.Antologjia do të ketë edhe dy edicione të tjera derisa të bëhen gjithsej 150 shtete. / KultPlus.com