Unë, Biri Yt, Kosovë

Poezi nga Ali Podrimja

Unë, biri yt, Kosovë t’i njoh dëshirat e heshtura,
t’i njoh ëndrrat, erërat e fjetura me shekuj,
t’i njoh vuatjet, gëzimet, vdekjet,
t’i njoh lindjet e bardha, caqet e tuka të kulluara;
ta di gjakun që të vlon në gji,
dallgën kur të rrahë netëve t’pagjumta
e të shpërthej do si vullkan:-
më mirë se kushdo tjetër të njoh, Kosovë.
Unë biri yt./ KultPlus.com

‘Unë, biri yt, Kosovë’ nga Ali Podrimja

Poezi nga Ali Podrimja

Unë, biri yt, Kosovë t’i njoh dëshirat e heshtura,
t’i njoh ëndrrat, erërat e fjetura me shekuj,
t’i njoh vuatjet, gëzimet, vdekjet,
t’i njoh lindjet e bardha, caqet e tuka të kulluara;
ta di gjakun që të vlon në gji,
dallgën kur të rrahë netëve t’pagjumta
e të shpërthej do si vullkan:-
më mirë se kushdo tjetër të njoh, Kosovë.
Unë biri yt.KultPlus.com

Lum Lumi

Poezi nga Ali Podrimja

A thua është dita jote e fundit në spital
do t’i biem deri në fund a thua
edhe kësaj dite të lodhur në orën e familjes.

Nuk të kam sharë as nuk të kam rënë kurrë
vetëm të kam thënë; Ai në hapsirë atje larg jam Unë.

Në jetë, në art vrasësit më të mëdhenj janë frikacakët.
Mjeshtëria e tyre; gjuajtja në gabime, dhelpëria.

Ti mëso të duash vogëlush. Ti mëso të ecësh me këmbët e tua
mbi të keqen mbi të mirën, mendo me kokën tënde
kurrë mos pështyj në dashuri, as në pleh;
Mallkim i fisit.
Shkolla jote antike; të dish të çelësh derën e shtëpisë
Në çdo kohë,
Të dish të thuash fjalën kur duhet thënë.
Urrejtja është më e rëndë se vrasja.

Me ditë me shikon nga krevati i vjetër; spitali tepër i vogël
për dhimbjet e tua
për shtatë plagët e tua
për ditët, për netët e tua plot klithje.

spitali tepër i vogël
i vogël tepër spitali
nën te Danubi i thellë e i kaltër.
A thua tërë jetën do të na vijë era jod
sëmundje, murtajë
do pështyjmë gjak e vrer,
a thua tërë jetën t’i dezinfektojmë plaçkat, ëndrrat, fjalët.
A thua edhe këtë ditë do ta kalojmë në spital.
Të shikoj; në syrin tënd flaka, etja, qielli,
Në syrin tënd asnjë dredhi, asnjë mllef
pastërtia e syrit tënd më ka përpirë të tërin.
Në fund të syrit tënd
hap fatin tim të kobshëm.
Ai nuk jam Unë
Ai nuk je TI
Kush jam, kush je?
Syri yt mbyllet, dhe frëngjia në Kullë.
Poezia më e bukur ende s’është shkruar
as do të shkruhet
përderisa zhytësit ende jetojnë
Vogëlushi im, thellësia mashtron, vetëm largon nga e vërteta
dhe çdo fund është tragjik.
Po ç’ka aty poshtë në materie
Miu i Bardhë, antimateria.

Do të vijë koha kur do të më hapësh si një libër
të vjetër psalmesh
kur do të mësoj të ecësh nëpër pluhurin tim
por koha ecën shpeshherë në shpinë të breshkës.

A thua na u sosën fjalët, këngët,
na mundi ëndrra, udha,
a thua edhe kjo ditë po na lë me shpirt ndër dhëmbë.

Ti je më i madh, vogëlush, më i fortë se ky spital
për inat këtë ditë ta sosim deri në fund.
Lum Lumi./ KultPlus.com

82 vite nga lindja e poetit Ali Podrimja

Sot janë bërë 82 vite nga lindja e njërit ndër autorët më të shquar shqiptar, Ali Podrimja, shkruan KultPlus.

Autori Podrimja ka lindur në Gjakovë më 28 gusht 1942 dhe ka vdekur më 21 korrik 2012. Ai është  autor i më shumë se dhjetë vëllimeve me poezi dhe mbahet sot nga kritika si përfaqësuesi më tipik i poezisë së sotme shqiptare dhe si një poet me emër dhe në shkallë ndërkombëtare.

Studioi gjuhë dhe letërsi shqiptare në Universitetin e Prishtinës, ku dhe jetoi deri në fund të jetës. Periudha vendimtare për formimin shpirtëror dhe intelektual të poetit janë vitet pesëdhjetë. Më 1957 botoi poezinë e parë në revistën “Jeta e Re”. Ishin vitet kur shqiptarët në Kosovë përjetonin njërin nga terroret me të egra të pushtuesit serb, kohën e aksionit famëkeq për mbledhjen e armëve dhe të shpërnguljeve më dramatike të përmasave tragjike për Kosovën dhe shqiptarët (rreth treqindmijë të shpërngulur dhunshëm në Turqi).

 Poeti rritej dhe piqej në këto kushte, në këtë atmosfere agonie, që e kishte mbërthyer Kosovën. Qyteti i Gjakovës, ku kishte lindur dhe shkollohej, qytet me traditë të pasur patriotike, ishte më i godituri nga kjo vërshimë policore e UDB-së serbe. Poeti i përfshirë në këtë përditshmëri ndjeu nevojë të rezistojë, të kundërvihet dhe ta stigmatizojë tërthorazi synimin e pushtuesit:

Qaj rrafshi im i dashur, qaj!

Diellin tënd verbuar e kanë tytat.

E vatrat shkimbur deri më një…

Vargjet janë shkëputur nga poemthi lirik Hija e tokës, të cilin Ali Podrimja e shkroi në vitin 1960, kur ishte gjimnazist. Një vit më pas, më 1961, Ali Podrimja botoi përmbledhjen e parë me vargje elegjiake Thirrje. Më pas vijnë përmbledhjet Shamijat e përshëndetjeve (1963), Dhimbë e bukur (1967), Sampo (1969), Torzo (1971) etj., deri në veprën e tij mjeshtërore Lum, Lumi, (1982), që shënoi një kthesë në poezinë bashkëkohore kosovare.

Në vitet ’80 e ’90 ai do të vazhdojë të botojë libra poetikë si ZariBuzëqeshje në kafaz etj., deri te dy librat në prozë: Burgu i hapur (1998) dhe Harakiri (1999).

 Poezia e Ali Podrimjës, e përkthyer në shumë gjuhë të huaja, është pranuar e vlerësuar pikërisht për arsye se në thesarin universal të vlerave, hyn bindshëm përmes koloritit të veçantë, përmes botës shpirtërore me individualitetin e vet të formuar, të ndryshëm nga të tjerët.

Publikimin e parë ai e bëri në vitin 1957 në revistën letrare Jeta e Re kur ishte në gjimnaz, gjë që e intrigoi përkrahësin e talenteve të reja, Esad Mekulin,të merrej me të dhe të ndihmonte formimin e tij si poet.

Rrethanat e vështira politike gjatë viteve ´60 dhe ato familjare më pas, kanë lënë gjurmë të pashlyeshme në poezitë e tij. Vdekja e të birit, Lumit, rezultoi me veprën më të bukur të tij gjer më sot, Lum Lumi.

Poezia e tij ka bërë që poezia shqiptare në tërësi të respektohet në të gjithë trojet shqiptare, si dhe të përkthehet në shumë gjuhë të huaja. Vargu i Podrimjës karakterizohet nga thjeshtësia, rima e padukshme, dhe simbolet e papritura.

Ali Podrimja ishte Anëtar i Qendrës Europiane të Artit (EUARCE) të Greqisë. 

Më 18 korrik 2012, Ali Podrimja ishte zhdukur pas një festivali të poezisë në Francë. Pas kërkimeve të pareshtura të autoriteteve franceze, më 21 korrik 2012, u gjet trupi i pa jetë i shkrimtarit. Ai vdiq në rrethana të pasqaruara.

Ndër veprat më të njohura të tij janë :

  • “Thirrje” 1961,
  • “Dhimbë e bukur” 1967,
  • “Sampo” 1969 ,
  • “Torzo” 1971,
  • “Folja” 1973,
  • “Credo” 1976,
  • “Sampo 2” 1980,
  • “Drejtpeshimi” 1981,
  • “Lum Lumi” 1982,
  • “Fundi i Gëzuar” 1988,
  • “Zari” 1990,
  • “Në bisht të sorrës” 1994,
  • “Buzëqeshje në kafaz” 1995,
  • “Ishulli Albania”,
  • “Pikë e zezë në blu” 2005/KultPlus.com

Ali Podrimja në detaje e përshkroi vdekjen buzë lumit

Ali Podrimja

E nata ka mbuluar gjurmët dhe klithjet

Je shtrirë buzë lumit i sëmurë
lumit i ke folur në veshin guaskë
ai të ka bartur
dikah të ka bartur
kah vedi
e ti i ke folur me zemër
e dhimbje e të rëna ke ndjerë
në shpirt
në trup

e ti i ke folur lumit të thellë
ai ka ikur kah brigjet e humbura
prej sëmundjes sate ka ikur

e ti je shtrirë buzë lumit të gufuar

lumi ka përgjuar jetën tënde tërë kohën
të ka pushtuar si magjia të ka mashtruar pastaj
lumi të ka vënë në gjumë pas nëntëdhjetenëntë
vjet pagjumësie
dhe ka ikur kah brigjet e humbura

ti ashtu me shpirt në hava i shtrirë
ke soditur sytë e zgurdulluar të heshtjes

e nata i ka mbuluar gjurmët dhe klithjet./KultPlus.com

Kur Ali Podrimja i shkruante Dritëro Agollit: Qëllimi im është ta shpëtoj Lumin, të gjej ilaç për jetën e tij (DOKUMENT)

Elona Agolli, bija e shkrimtarit të njohur Dritëro Agollit, herë pas here zbulon korrespondencat e babait të saj me të afërmit dhe miqtë e tij, shkruan KultPlus.

Ndër të tjera, para disa vitesh Elona pati zbuluar edhe një letër që i ishte dërguar babait të saj nga Ali Podrimja, në kohën sa e kishte të shtrirë djalin e tij Lumin, në një spital në Beograd.

Letra është e vitit 1979, dhe sipas Elenës, Ali Podrimja në atë kohë duhet të ketë qenë 37 vjeç.
Podrimja i drejtohej Dritëro Agollit me një lutje, se nëse mund ti gjej ndonjë mjek të mirë, për djalin e tij Lumin. Kurse letra ishte drejtuar Beograd-Tiranë.

Më poshtë po ju sjellim letrën e plotë të Ali Podrimës, që ia kishte nisur në vitin 1979, Dritëro Agollit.

I dashur Dritëro ,
Dëshiroja të jem me Juve, por qe ,më gjet kjo e keqe. Megjithë intervenimet e mëdha të mjekëve, fëmija im gjendet në një kotësi të thellë .
Ai nuk kishte ekinokokun, por tumor në brinin e shtatë të anës së majtë. Tmerr, tmerr dhe diçka e paparamenduar . S’di si do ta mashtroj dhe si do t’i tregoj Fitores; s’di si do t’i kaloj ditët me të.
I dashur Dritëro, nëse mundesh dhe nëse ke miq të mirë nga mjekët, të lutem interesohu dhe më lajmëro disi. Qëllimi im është ta shpëtoj Lumin , të gjej ilaç për jetën e tij.
Këtë fotografi të Lumit ia jep Xhevairit.
Më fal , nuk po mundem më të shkruaj .
Ju dëshiroj çdo të mirë ty, familjes suaj dhe të gjithë shokëve.
Me dashuri vëllazërore
Ali Podrimja
30.10.79 , Beograd
P.S
30 tetorin do ta mbaj në mend si ditë të rëndë për familjen time .
Aliu
Kohë më pas , do të shkruhej e mrekullueshmja poezi “Lum Lumi”:



Lum Lumi
A thua është dita jote e fundit në spital
do t’i biem deri në fund a thua
edhe kësaj dite të lodhur në orën e familjes.

Nuk të kam sharë as nuk të kam rënë kurrë
vetëm të kam thënë; Ai në hapsirë atje larg jam Unë.

Në jetë, në art vrasësit më të mëdhenj janë frikacakët.
Mjeshtëria e tyre; gjuajtja në gabime, dhelpëria.

Ti mëso të duash vogëlush. Ti mëso të ecësh me këmbët e tua
mbi të keqen mbi të mirën, mendo me kokën tënde
kurrë mos pështyj në dashuri, as në pleh;
Mallkim i fisit.
Shkolla jote antike; të dish të çelësh derën e shtëpisë
Në çdo kohë,
Të dish të thuash fjalën kur duhet thënë.
Urrejtja është më e rëndë se vrasja.

Me ditë me shikon nga krevati i vjetër; spitali tepër i vogël
për dhimbjet e tua
për shtatë plagët e tua
për ditët, për netët e tua plot klithje.

spitali tepër i vogël
i vogël tepër spitali
nën te Danubi i thellë e i kaltër.
A thua tërë jetën do të na vijë era jod
sëmundje, murtajë
do pështyjmë gjak e vrer,
a thua tërë jetën t’i dezinfektojmë plaçkat, ëndrrat, fjalët.
A thua edhe këtë ditë do ta kalojmë në spital.
Të shikoj; në syrin tënd flaka, etja, qielli,
Në syrin tënd asnjë dredhi, asnjë mllef
pastërtia e syrit tënd më ka përpirë të tërin.
Në fund të syrit tënd
hap fatin tim të kobshëm.
Ai nuk jam Unë
Ai nuk je TI
Kush jam, kush je?
Syri yt mbyllet, dhe frëngjia në Kullë.
Poezia më e bukur ende s’është shkruar
as do të shkruhet
përderisa zhytësit ende jetojnë
Vogëlushi im, thellësia mashtron, vetëm largon nga e vërteta
dhe çdo fund është tragjik.
Po ç’ka aty poshtë në materie
Miu i Bardhë, antimateria.

Do të vijë koha kur do të më hapësh si një libër
të vjetër psalmesh
kur do të mësoj të ecësh nëpër pluhurin tim
por koha ecën shpeshherë në shpinë të breshkës.

A thua na u sosën fjalët, këngët,
na mundi ëndrra, udha,
a thua edhe kjo ditë po na lë me shpirt ndër dhëmbë.

Ti je më i madh, vogëlush, më i fortë se ky spital
për inat këtë ditë ta sosim deri në fund.
Lum Lumi.
– poezi nga Ali Podrimja. / KultPlus.com

12 vite pa Ali Podrimjen, përfaqësuesin më tipik të poezisë së sotme shqipe

Sot komuniteti letrar shqiptar përkujton me respekt dhe dashuri përvjetorin e vdekjes së një nga figurat më të shquara të poezisë shqipe, poetit të madh Ali Podrimja. Në këtë ditë të trishtë, kujtojmë dhe përçojmë njëherit trashëgiminë letrare të poetit që ka lënë gjurmë të thella në zemrat e shumëkujt.

Ai ka qenë një frymëzim për brezat dhe një zë që ka shprehur përmes poezisë shqiptare thellësinë e ndjenjave dhe emocioneve. Lirizmi i veprave të tij është ndjekur dhe adhuruar nga lexuesit e të gjitha moshave, duke e kthyer atë në një poet të dashur e të nderuar.

Biografia e Ali Podrimjes është e pasur me ngjarje interesante dhe ndikim në letërsinë shqiptare.

Ali Podrimja u lind më 28 gusht, 1942 në Gjakovë, në kohë lufte e rrethanash aspak të volitshme dhe pati një fëmijëri mjaft të vështirë. Ali Podrimja është autor i më shumë se dhjetë vëllimeve me poezi dhe mbahet sot nga kritika si përfaqësuesi më tipik i poezisë së sotme shqiptare dhe si një poet me emër dhe në shkallë ndërkombëtare.

Botën e vet poetike, poeti e artikulon përmes një sistemi figurativ të konsoliduar (veçanërisht me simbolin dhe metaforën) dhe me një shkallë mjaft të lartë ndjeshmërie. Poezia e tij është epitomë e hermetizmit ku metaforat përbëhen nga disa nivele dhe nën-nivele kuptimore. Manifestimi i kësaj forme poetike u bë i domosdoshëm për poetin, sepse i shërbeu si mburojë kundër sulmeve ndaj ish-pushtetit serb në Kosovë. Pas pavarësisë së Kosovës, poezia e tij rifitoi lirizmin dhe ndjenjën poetike, por pa mundur të dalë krejtësisht nga stili i ngjeshur tradicional shqiptar.

Poeti Ali Podrimja, më 21 korrik të vitit 2012, u gjet pa shenja jete në qytetit Lodve të Francës, ku kishte udhëtuar për të marrë pjesë në një festival ndërkombëtar të poezisë.

Ali Podrimja u denoncua i zhdukur nga familjarët dhe të afërmit e tij të cilët thanë se kishin humbur kontaktet më të që prej datës 18 korrik.

Denoncimi që alarmoi diplomacinë kosovare u bë më 20 korrik. Një ditë më vonë, policia franceze gjeti trupin e pajetë të poetit në afërsi të qytetit Lodve ku ai kishte udhëtuar për të marrë pjesë në një festival ndërkombëtar të poezisë.

Sipas raportit të hetuesve francezë, mbi trupin e të ndjerit nuk janë gjetur shenja dhune dhe përjashtohet mundësia e vetëvrasjes. Për autoritetet franceze, Podrimja ka humbur orientimin gjatë një shëtitjeje në pyll dhe pas orësh të tëra lëvizjeje është dehidruar.

Ndër veprat më të njohura të tij janë: “Thirrje” 1961 , “Dhimbë e bukur” 1967 , “Sampo” 1969 , “Torzo” 1971 , “Folja” 1973 , “Credo” 1976 , “Sampo 2” 1980 , “Drejtpeshimi” 1981 , “Lum Lumi” 1982 ,”Fundi i Gëzuar” 1988 , “Zari” 1990 , “Në bisht të sorrës” 1994 , “Buzëqeshje në kafaz” 1995 , “Ishulli Albania” , “Pikë e zezë në blu” 2005. / KultPlus.com

23 shkurti

Ali Podrimja

Tërë ditën
Ditën e 23 shkurtit
Rrobat më të shkurtra ndoshta
Për ditëlindjen e pesëmbëdhjetë
Bankënotën e fundit Petritit
Në Murin e Kujtesës edhe një gërvishtje
Konferenca e Rambujesë i takon të kaluarës apo
Flini të rënët e mi
Ka me u zgjue zëri i Dheut
Jashtë rrethit të vdekjes
Petriti fillon të 16-tat nesër
Unë vazhdoj të grindem me zotëra
Ç’ditë e shkurtër
Më e shkurtër se shkurtkeqja.
Ulpianë, 23 shkurt 1999/ KultPlus.com

Rekuiem për poetin Ali Podrimja në Paris

Ditën e djeshme, në Paris, me mbështetjen e Ambasadës së Kosovës, Qendrës Kulturore të Kosovës dhe Grupit “Povataj”, një trupë artistike, teatrore, poetike dhe muzikore, e kryesuar nga kompozitori Maxime Perrin dhe poeti Marc Delouze, shfaqën veprën “Rekuiem për Aliun” (“Requiem pour Ali”), kushtuar poetit tonë kombëtar Ali Podrimja, përcjell KultPlus.

Shfaqja u mbajt në Kishën Saint Bernard, para një publiku të shumtë francez, ku kishte dhe shqiptarë nga Kosova dhe Shqipëria, përfshirë edhe personelin e Ambasadës së Kosovës në Paris, në krye me Ambasadorin Halimi, i cili në fjalën e tij të rastit i falënderoi artistët për nderin e madh që i kanë bërë poetit tonë.

Shfaqja filloi me një hyrje përshkruese për gjeografinë, historinë, shoqërinë dhe kulturën kosovare, pastaj filloi leximi dhe këndimi i poezive të Ali Podrimjes, në frëngjisht, shqip dhe italisht, përcjellur me muzikë të komponuar enkas për këtë rast, si: rekuiem, jazz, muzikë bashkëkohore, operistike, përfshirë edhe atë popullore shqiptare, madje edhe tingujt e himnit kosovar.

Padyshim se Rekujemi për Ali Podrimjen do të mbetet gjatë në kujtesë te të gjithë ata që ishin të pranishëm, kurse vitin e ardhshëm, i njëjti pritet të shfaqet edhe në Kosovë, në Prishtinë, por edhe në vendlindjen e poetit, Gjakovë. / KultPlus.com

Dy personalitete të shquara në pulla postare të Kosovës


Në kuadër të tematikës “Personalitete të shquara”, Filatelia e Postës së Kosovës emetoi sot dy pulla postare me imazhet e ndritura të personaliteteve të shquara të letërsisë dhe kulturës shqiptare: Ernest Koliqi dhe Ali Podrimja.

Ernest Koliqi u lind më 20 maj 1903, në Shkodër. Ishte poet, mësues, eseist, përkthyes, gazetar dhe dramaturg. Ai dha kontribut të çmuar në krijimtarinë letrare shqiptare dhe në përkthime të veprave nga letërsinë botërore. Për arsimin kosovar, Dr. Koliqi ka dhënë një kontribut të jashtëzakonshëm në vitet 1939/41, kur si ministër i arsimit të Shqipërisë dërgoi një kuadro arsimor prej 200 mësimdhënësve, të cilët hapën qindra shkolla shqipe në trojet shqiptare në ish Jugosllavi. Veprimtaria dhe angazhimi i tij ishin të pandalshme, derisa u nda nga jeta më 17 janar 1975.

Ali Podrimja u lind më 28 gusht 1942, në Gjakovë. Ishte shkrimtar dhe autor i dhjetëra vëllimeve me poezi të vlerësuara ndërkombëtarisht. Si mjeshtër i rrallë i përdorimit të simbolikës dhe metaforës, arriti që te lexuesi t’i bartë edhe ndjenjat më komplekse dhe imazhet e pasura, prandaj me plot të drejtë cilësohet si përfaqësues më tipik i poezisë së sotme shqiptare. Krahas kontributit në letërsi dhe kulturë, Podrimja shquhej edhe për angazhimin e tij shoqëror e politik, andaj vlerësohej në të gjitha trojet shqiptare. Ai kështu vazhdoi deri në frymën e fundit të jetës së tij, më 21 korrik 2012.

Posta e Kosovës, përmes Filatelisë së saj për mbi dy dekada po vazhdon të nderon dhe promovon në gjithë botën me pulla postare personalitete të shquara kombëtare dhe miq ndërkombëtar, që kanë lënë gjurmë të pashlyera në shërbim të atdheut tonë, në shumë fusha të ndryshme. /KultPlus.com

Kur Ali Podrimja i shkruante Dritëro Agollit: Qëllimi im është ta shpëtoj Lumin, të gjej ilaç për jetën e tij (DOKUMENT)

Elona Agolli, bija e shkrimtarit të njohur Dritëro Agollit, herë pas here zbulon korrespondencat e babait të saj me të afërmit dhe miqtë e tij, shkruan KultPlus.

Ndër të tjera, para disa vitesh Elona pati zbuluar edhe një letër që i ishte dërguar babait të saj nga Ali Podrimja, në kohën sa e kishte të shtrirë djalin e tij Lumin, në një spital në Beograd.

Letra është e vitit 1979, dhe sipas Elenës, Ali Podrimja në atë kohë duhet të ketë qenë 37 vjeç.
Podrimja i drejtohej Dritëro Agollit me një lutje, se nëse mund ti gjej ndonjë mjek të mirë, për djalin e tij Lumin. Kurse letra ishte drejtuar Beograd-Tiranë.

Më poshtë po ju sjellim letrën e plotë të Ali Podrimës, që ia kishte nisur në vitin 1979, Dritëro Agollit.

I dashur Dritëro ,
Dëshiroja të jem me Juve, por qe ,më gjet kjo e keqe. Megjithë intervenimet e mëdha të mjekëve, fëmija im gjendet në një kotësi të thellë .
Ai nuk kishte ekinokokun, por tumor në brinin e shtatë të anës së majtë. Tmerr, tmerr dhe diçka e paparamenduar . S’di si do ta mashtroj dhe si do t’i tregoj Fitores; s’di si do t’i kaloj ditët me të.
I dashur Dritëro, nëse mundesh dhe nëse ke miq të mirë nga mjekët, të lutem interesohu dhe më lajmëro disi. Qëllimi im është ta shpëtoj Lumin , të gjej ilaç për jetën e tij.
Këtë fotografi të Lumit ia jep Xhevairit.
Më fal , nuk po mundem më të shkruaj .
Ju dëshiroj çdo të mirë ty, familjes suaj dhe të gjithë shokëve.
Me dashuri vëllazërore
Ali Podrimja
30.10.79 , Beograd
P.S
30 tetorin do ta mbaj në mend si ditë të rëndë për familjen time .
Aliu
Kohë më pas , do të shkruhej e mrekullueshmja poezi “Lum Lumi”:



Lum Lumi
A thua është dita jote e fundit në spital
do t’i biem deri në fund a thua
edhe kësaj dite të lodhur në orën e familjes.

Nuk të kam sharë as nuk të kam rënë kurrë
vetëm të kam thënë; Ai në hapsirë atje larg jam Unë.

Në jetë, në art vrasësit më të mëdhenj janë frikacakët.
Mjeshtëria e tyre; gjuajtja në gabime, dhelpëria.

Ti mëso të duash vogëlush. Ti mëso të ecësh me këmbët e tua
mbi të keqen mbi të mirën, mendo me kokën tënde
kurrë mos pështyj në dashuri, as në pleh;
Mallkim i fisit.
Shkolla jote antike; të dish të çelësh derën e shtëpisë
Në çdo kohë,
Të dish të thuash fjalën kur duhet thënë.
Urrejtja është më e rëndë se vrasja.

Me ditë me shikon nga krevati i vjetër; spitali tepër i vogël
për dhimbjet e tua
për shtatë plagët e tua
për ditët, për netët e tua plot klithje.

spitali tepër i vogël
i vogël tepër spitali
nën te Danubi i thellë e i kaltër.
A thua tërë jetën do të na vijë era jod
sëmundje, murtajë
do pështyjmë gjak e vrer,
a thua tërë jetën t’i dezinfektojmë plaçkat, ëndrrat, fjalët.
A thua edhe këtë ditë do ta kalojmë në spital.
Të shikoj; në syrin tënd flaka, etja, qielli,
Në syrin tënd asnjë dredhi, asnjë mllef
pastërtia e syrit tënd më ka përpirë të tërin.
Në fund të syrit tënd
hap fatin tim të kobshëm.
Ai nuk jam Unë
Ai nuk je TI
Kush jam, kush je?
Syri yt mbyllet, dhe frëngjia në Kullë.
Poezia më e bukur ende s’është shkruar
as do të shkruhet
përderisa zhytësit ende jetojnë
Vogëlushi im, thellësia mashtron, vetëm largon nga e vërteta
dhe çdo fund është tragjik.
Po ç’ka aty poshtë në materie
Miu i Bardhë, antimateria.

Do të vijë koha kur do të më hapësh si një libër
të vjetër psalmesh
kur do të mësoj të ecësh nëpër pluhurin tim
por koha ecën shpeshherë në shpinë të breshkës.

A thua na u sosën fjalët, këngët,
na mundi ëndrra, udha,
a thua edhe kjo ditë po na lë me shpirt ndër dhëmbë.

Ti je më i madh, vogëlush, më i fortë se ky spital
për inat këtë ditë ta sosim deri në fund.
Lum Lumi.
– poezi nga Ali Podrimja. / KultPlus.com

Dua të them diçka për Ali Podrimjen

Mehmet Kraja

(Në 11-vjetorin e vdekjes)

…Kur e pashë për herë të fundit, ai mbante një kasketë vere dhe syza dielli. Ngjante i shpërqendruar, sikur ikte me ngut nga ndonjë ëndërr që e ndiqte pas. Edhe të folurit e kishte disi gungor, me ca zanore të zemëruara, që merrnin në thua herë në një fjalë dhe herë në një tjetër. Bablok, gjithë natën kam folë me të vdekur, për krye t’Lumit, nuk di çka ka me u ba me ne, kanë me e nda Mitrovicën, ke me e pa, a e ke pa çka ka thanë Çomski, jam tue shkru nji poezi, kanë me e pa! Hoqi kasketën verore dhe e rrotulloi nëpër duar, hoqi edhe syzat e zeza. Sytë e vegjël, nën vetullat e ulëta, ishin pa shprehje, disi të shpenzuar, të kurthuar në mes të një memorie të mjegullt.

Më pas pimë kafe në oborrin e Radios, nën ca bredha të mëdhenj, me hije halore, që të cimbisnin nëpër trup. Një kohë nuk folëm, pastaj thamë diçka pa rëndësi, pastaj sërish nuk folëm. Ali Podrimja u ngrit dy herë, i shkoi dikujt te tavolina, foli me të dhe u kthye duke turfulluar. Pastaj u ul përballë meje, shikoi qiellin dhe, i pakënaqur me pamjen e tij, iu kthye dritareve të epërme të godinës së Radios. Një grua hollake u ngrit nga tavolina pranë, u kthye nga ne dhe na buzëqeshi. Për mua ishte buzëqeshja e vetme e shumë ditëve të shkuara. Ali Podrimjes nuk i bëri përshtypje. Dukej i përqendruar në inatin e vet, të cilin sikur e kishte pikasur diku matanë dhe ia kishte ngulur sytë me një urrejtje të ligështuar. Bablok, mbramë e kam pa andër Azem Shkrelin, kish lanë mjekër, për kokë t’Lumit, nuk e njohta, m’tha se i kish botue edhe dy përmbledhje me poezi atje, n’botën tjetër, m’u duk mirë, ma i lumtur se kur ka qenë këtu.

Ali Podrimja qeshi, por pastaj u duk sikur u pendua për diçka dhe një pjesë të buzëqeshjes e la pezull. Në aneksin e Radios, andej ku kishte qenë dikur salla e koncerteve, u hap një derë xhami dhe për pak çaste u dëgjua një muzikë e prajshme. Pas pak dera u mbyll, tingujt u shpërbënë dhe ca hije drithëruese e të trazuara u dynden mbi gjelbërimin e nëpërdukshëm, duke kërkuar një peizazh ëndrre ku të preheshin.

(Nga romani “Prishtina”). / KultPlus.com

11 vite pa Ali Podrimjen, përfaqësuesin më tipik të poezisë së sotme shqipe

Sot komuniteti letrar shqiptar përkujton me respekt dhe dashuri përvjetorin e vdekjes së një nga figurat më të shquara të poezisë shqipe, poetit të madh Ali Podrimja. Në këtë ditë të trishtë, kujtojmë dhe përçojmë njëherit trashëgiminë letrare të poetit që ka lënë gjurmë të thella në zemrat e shumëkujt.

Ai ka qenë një frymëzim për brezat dhe një zë që ka shprehur përmes poezisë shqiptare thellësinë e ndjenjave dhe emocioneve. Lirizmi i veprave të tij është ndjekur dhe adhuruar nga lexuesit e të gjitha moshave, duke e kthyer atë në një poet të dashur e të nderuar.

Biografia e Ali Podrimjes është e pasur me ngjarje interesante dhe ndikim në letërsinë shqiptare.

Ali Podrimja u lind më 28 gusht, 1942 në Gjakovë, në kohë lufte e rrethanash aspak të volitshme dhe pati një fëmijëri mjaft të vështirë. Ali Podrimja është autor i më shumë se dhjetë vëllimeve me poezi dhe mbahet sot nga kritika si përfaqësuesi më tipik i poezisë së sotme shqiptare dhe si një poet me emër dhe në shkallë ndërkombëtare.

Botën e vet poetike, poeti e artikulon përmes një sistemi figurativ të konsoliduar (veçanërisht me simbolin dhe metaforën) dhe me një shkallë mjaft të lartë ndjeshmërie. Poezia e tij është epitomë e hermetizmit ku metaforat përbëhen nga disa nivele dhe nën-nivele kuptimore. Manifestimi i kësaj forme poetike u bë i domosdoshëm për poetin, sepse i shërbeu si mburojë kundër sulmeve ndaj ish-pushtetit serb në Kosovë. Pas pavarësisë së Kosovës, poezia e tij rifitoi lirizmin dhe ndjenjën poetike, por pa mundur të dalë krejtësisht nga stili i ngjeshur tradicional shqiptar.

Poeti Ali Podrimja, më 21 korrik të vitit 2012, u gjet pa shenja jete në qytetit Lodve të Francës, ku kishte udhëtuar për të marrë pjesë në një festival ndërkombëtar të poezisë.

Ali Podrimja u denoncua i zhdukur nga familjarët dhe të afërmit e tij të cilët thanë se kishin humbur kontaktet më të që prej datës 18 korrik.

Denoncimi që alarmoi diplomacinë kosovare u bë më 20 korrik. Një ditë më vonë, policia franceze gjeti trupin e pajetë të poetit në afërsi të qytetit Lodve ku ai kishte udhëtuar për të marrë pjesë në një festival ndërkombëtar të poezisë.

Sipas raportit të hetuesve francezë, mbi trupin e të ndjerit nuk janë gjetur shenja dhune dhe përjashtohet mundësia e vetëvrasjes. Për autoritetet franceze, Podrimja ka humbur orientimin gjatë një shëtitjeje në pyll dhe pas orësh të tëra lëvizjeje është dehidruar.

Ndër veprat më të njohura të tij janë: “Thirrje” 1961 , “Dhimbë e bukur” 1967 , “Sampo” 1969 , “Torzo” 1971 , “Folja” 1973 , “Credo” 1976 , “Sampo 2” 1980 , “Drejtpeshimi” 1981 , “Lum Lumi” 1982 ,”Fundi i Gëzuar” 1988 , “Zari” 1990 , “Në bisht të sorrës” 1994 , “Buzëqeshje në kafaz” 1995 , “Ishulli Albania” , “Pikë e zezë në blu” 2005. / KultPlus.com

Unë, biri yt Kosovë

Poezi nga Ali Podrimja

Unë, biri yt, Kosovë t’i njoh dëshirat e heshtura,
t’i njoh ëndrrat, erërat e fjetura me shekuj,
t’i njoh vuatjet, gëzimet, vdekjet,
t’i njoh lindjet e bardha, caqet e tuka të kulluara;
ta di gjakun që të vlon në gji,
dallgën kur të rrahë netëve t’pagjumta
e të shpërthej do si vullkan:-
më mirë se kushdo tjetër të njoh, Kosovë.
Unë biri yt./ KultPlus.com

Dashuria

Poezi nga Ali Podrimja

Koha është të duhemi,
të kesh besim në mua kur të them: Trime,
të kem besim në ty kur më thua: Trim.
Për kokën time kryeneçe shumë kurthe ngrite,
shumë e pushkët mbushi babai yt, fisi yt,
një mijë e një të zeza kurdise ku do t’ma zije pritën.
E nën një kulm banonim,
nga frëngjia me ditë më peshove,
me ditë lexoja Shekspirin në hijen e Kullës,
se mos do të takoj te kroni i shpresave.
Ma ruaj syrin, dashuria ime,
ma ruaj shpinën nga dielli, nga acari!
Kam frikë se ma therin syrin cubat e territ,
kam frikë se më vrasin pas shpine të pabesët.
Dashuria ime, ma zgjat dorën ta kapërcejmë këtë ujë të madh,
i huaj s’jam as vij nga tokë e vdekshme.
Në fund të livadhit të kositur a po sheh:
ai kali i bardhë është yni tash e përgjithmonë.
Më shikon drejt në sy, lëri zënkat, fjalët, sharjet.
Unë do të sjell Lulen nga zemra e Bjeshkës,
do ta ndez llambën në Kullë,
do ta hedh farën në tokën e re.
Kur të desha, çoje dashuri pas shtatë katundeve
e të rënat të forta i kishe.
Kur më deshe, çoja dashuri me një grua të marrë
e mëhalla jehonte nga shpifjet.
Na iku jeta, trime, si s’menduam pak edhe për vete.
Koha është të duhemi. / KultPlus.com

Rrenë klluqe

Poezi nga Ali Podrimja

Qeshu njëherë Lumi
Mure të forta kemi të larta
As vdekja të përbirohet
Kullë prej guri më
Oso Kukë Shkodrani s’e pat
S’u marrim dorë Zjarrit as Ujit të Madh
Vezën e fatit majë oxhaku
Lejlek i bardhë e çokat
do çelë njëherë
Do e ruajnë qen Sharri
Sorra gjarpërinj minj
do i qesin fare
Midis kopshtit
do rritet ’i lis thik në qiell
një lumë nuk do shter kurrë Lumi
Nën vetull të Bukurës së Dheut
lulegjakun do e vadis
Do i biesh fyellit ti
Nuk do hamë bukë thatë
Nuk do na përgjaken këmbët Majës
As e ngulim kot gozhdën
Qumësht shpenish do pijmë
Do hamë mish kaprojsh

Më shumë se bukë më shumë se krip do ketë
Nga qoftëlargu ruana Zot
Sarcoma leukemia ç’janë
Zorra qorre testimi nervor
ndërrim kohe një teshme gaz
Do mbretërojë qetësi varri
Mjekë më shumë ka se njerëz
Njëmijë vjet qe besa do jetosh Lumi
Do shkoj verës në Ulqin
do e mbys peshkaqenin
Në stepe do të dal
do e gjuaj ariun polar
Damask Halep do i pushtoj prapë
Te ndonjë arnaut te ndonjë arab
do e kërkoj Llampën e Alajdinit
E lirojmë katallanin në dhomën tënde
Do jetë i urtë si çdo vdektar
Të mbron nga syri i keq
derisa unë çel pyllin rreth shtëpisë
arinj peshkaqen derisa gjuaj
Në Horën Arbëreshe shkel pastaj
Me Don Vito Korleonen
do zbresim në fund të deteve

Arin e mbretërive ta nxjerrim
Të mos ketë të varfër në botë
urie-padrejtësie kush të mos vdesë
Në Palermo do i mbyllim
Katakombet e Kampuçit
Nuk mund e shoh një fëmijë si rri aq qetë
mes gjithë atyre kufomave
As në ëndërr nuk mund e shoh
Do t’u vemë dryrin e harresës
Lumi të gjitha do t’i kemi
Të gjitha
Ha ha ha
Ende më beson a
marroçi im i vogël
Unë rrej bre më shumë se Dreni se Iliri
Rrej më shumë se krejt Ulpiana Dardania
Vetëm ti do jetosh njëmijë vjet
Zotynë
Ha ha ha
Ha ha
Ha
Malum o Lumi
Paris, 1981, Ulpianë, 2001 / KultPlus.com

Unë, biri yt Kosovë

Poezi nga Ali Podrimja

Unë, biri yt, Kosovë t’i njoh dëshirat e heshtura,
t’i njoh ëndrrat, erërat e fjetura me shekuj,
t’i njoh vuatjet, gëzimet, vdekjet,
t’i njoh lindjet e bardha, caqet e tuka të kulluara;
ta di gjakun që të vlon në gji,
dallgën kur të rrahë netëve t’pagjumta
e të shpërthej do si vullkan:-
më mirë se kushdo tjetër të njoh, Kosovë.
Unë biri yt./ KultPlus.com

Fati individual, si fat kolektiv në veprën “Lum Lumi” të Ali Podrimjes

Shkruan: Arbër Malota

Letërsia bashkëkohore shqipe, me theks të veçantë ajo që zhvillohej në Kosovë, gjatë viteve ’70 e ’80 ka arritur zenitin e saj në kuptimin e përparimit në stil, formë, diskurs, në zgjerimin e problematikave, në trajtimin e koncepteve universale si jeta, vdekja, dashuria, dhembja etj. Me aq sa ka pasur mundësi, autorët kanë arritur të depërtojnë përtej një norme të imponuar nga regjimi në Shqipëri e robëria në Kosovë dhe vise tjera që u lanë jashtë trungut amë. Krijuesit nga Kosova, duke shfrytëzuar një mundësi lëvizjeje, ranë në kontakt me letërsinë bashkëkohore perëndimore por edhe atë që zhvillohej në Shqipërinë e regjimit komunist. Pra, ata patën mundësi që ta avancojnë nivelin artistik të krijimtarisë letrare por duke e ruajtur traditën kombëtare që lidhej me lashtësinë dhe të kaluarën si shenjë e kujtesës se autoktonisë dhe përkatësisë etnike e kulturore.

Një nga autorët më eminentë shqiptarë që i siguruan poezisë shqipe një nivel të lartë artistik, është pa dyshim, Ali Podrimja. I lindur dhe rritur në Gjakovën e Rafshit të Dukagjinit, Podrimja u ngrit intelektualisht përmes një tradite që mbeti përgjithmonë në shtresat e vetëdijes së tij duke u reflektuar në krijimet e tij. Autor i mbi njëzetë veprave poetike e eseistike, ai arriti ta lë një krijimtari që qëndron në lartësinë më të madhe të letrave shqipe. Ai la vepra si: Thirrje, Dhimbë e bukur, Sampo, Torzo, Fundi i gëzuar, Ishulli Albania, Pikë e zezë në blu, etj. Mirëpo vepra që është subjekt i këtij trajtimi dhe njëherësh edhe një nga kryeveprat e Podrimjes është Lum Lumi.

Tërë krijimtaria e Podrimjes është e veçantë për nga brendësia e saj. Duket sikur autori jep në secilën poezi dhe secilin varg të kaluarën e tij, konkretisht duke e përballuar pambarimisht fatin intim e kolektiv. Në të vërtetë, i tillë ishte fati i poetit duke mbetur qysh herët pa prindër, sikundër do ta ndiente të njëjtën gjë edhe për Kosovën e pas Luftës së Dytë Botërore, deri në fundshekullin XX. Janë këto dy koncepte, individualja e kolektivja që do ta bashkëdyzojnë krijimtarinë e tij duke shpërfaqur dhembjen, forcën, traditën dhe shumë koncepte tjera sa universale aq edhe unikate. Studiuesi Ali Aliu me të drejtë konstaton se: Në këtë kontekst të fatit të vet dhe atij kosovar, poetin do ta godasë edhe fatkeqësia e quajtur Lum-biri, të cilin ia rrëmben vdekja, në moshën e re. Përballë këtij mozaiku të fatit kosovar dhe podrimjan, poeti Podrimja do të zhvillojë një luftë stoike, me vullnet të ndezur, duke i përballur të gjitha goditjet e fatit individual e kolektiv[1]Kjo na jep të drejtë të konstatojmë se poezia e tij ka pasur ngjyrat e misionares: të jetë një zë i dhembjes kolektive që mund t’i ngjasojë shpeshherë misioneve të tipit të Don Kishotit, të llojit të vet, por zëri i dhembjes duhet të jetë thellësisht tronditës dhe bartës i dhembjes së të gjithëve.

Vepra Lum Lumi, përveç tjerash mund të quhet edhe nevojë e poetit që të plotësohet si krijues, ndonëse ai në vazhdimësi ka arritur ta përsosë formën e përmbajtjen e poezisë. Pikërisht, duke arritur ta plotësojë veten, autori ka synuar ta përsosë edhe veprën në fjalë, duke e rishkruar e ribotur disa herë, siç shprehet edhe vetë: Kam dëshiruar ta “shpritërojë” fjalën dhe ta mbaj gjallë kujtimin për Lumin[2]. Në rrafshin kompozicional, vepra ndahet në shtatë cikle, të cilat janë shtuar me rishkrimet e ribotimet e veprës: Buzë ujit të madh, Të jetosh, Vdekja dhe Lumi, Në mbretërinë e humbur, Hyrje në tempull, Pastërti njerëzore dhe Kërkoj njeri. Autori duke dashur ta mbajë gjallë kujtimin për të birin, e ka rishkruar veprën Lum Lumi dhe kështu ai e ka ripërtrirë artin poetik, duke e avancuar jo vetëm strukturën e vargut por edhe artin e fjalës. Rrjedhimisht, do t’i referohemi botimit të fundit, të vitit 2012, që u botua pas vdekjes, duke konsideruar se autori tashmë e kishte dhënë fjalën e tij të fundit mbi këtë vepër që prek problematika individuale, kolektive e universale.

Duhet theksuar se kjo vepër është shkruar në pjekurinë më të madhe artistike e poetike të vetë poetit. Ai tanimë, e kishte krijuar identitetin e tij qoftë poetik, qoftë intelektual. Shpeshherë poetët, duke e përshkruar një dukuri që ka prekur vetëm personalitetin e tij ose dikë që e ka pasur epitetin e të veçantit, kanë gjetur shpjegimin mbi dukuritë dhe ngjarjet që mund ta kenë goditur, ose në të njëjtën kohë, ose më herët, ose më vonë, tjetrin, shoqërinë dhe botën me të cilën rrethohemi. Zgjidhja është parë te fati, si vulë e përjetshme që e etiketon qenien njerëzore, si mëkati i rrjedhshëm apo edhe si fundi i domosdoshëm, deri në kalimin e qenies në forma e dimensione tjera të ekzistencës ose drejt zhbërjes materiale, për t’i ngjasuar zanafillës. Për Podrimjen, shpirti nuk ka të bëjë me qenien materiale, sepse qenia i nënshtrohet fatit, ndërsa shpirti e siguron përjetësinë. Kjo vepër shënoi një moment kthese në poezinë e sotme kosovare[3].

Andaj edhe kjo vepër, edhe përkundër vdekjes së të birit, mbi kujtimin dhe jetën e të cilit është shkruar ajo, synon ta shtjellojë këtë gjë, pra përjetësinë, duke trajtuar fatin si komponenten kryesore që mund ta zgjidhë dilemën e ekzistencës. Rikthmi i kujtesës, që korrespodon me ribotimet e veprës dhe ndërhyrjet e poetit, na shpjegon se Podrimja ka dashur ta bëjë një vepër lapidar të një vuajtjeje atërore.

1. Dhembja njerëzore njëjtësohet me dhembjen e kombit

Vepra prek e shtron dilemën e ekzistencës. Studiuesi Sali Bashota me të drejtë shprehet se: Duke zbërthyer poetikisht kuptimin ekzistencialist të jetës, poeti gjithnjë i situon shenjat e fatit të qenies njerëzore. Dhe ideja, motivi, tema etj., herë metaforizohen, herë simbolizohen përmes shtresash ironike për të mbërritur kulmin e protestës, të zemërimit poetik të përsëritur më vonë te poetët tjerë në poezinë e sotme shqipe[4]Së pari vepra bëhet zotëruese e dilemës hamletiane, ku vihet në peshore ekzistenca dhe mbarimi i jetës mbi maksimën e veçantë: Të jesh a të mos jesh?!. Kësaj i përgjigjet poezia A do të ketë kohë, ku autori jetën dhe vdekjen i sheh të pandara brenda qenies së tij por ekzsitencën e kësaj qenie e sheh të zotëruar nga një forcë supreme e një fuqie të mbinatyrshme, në duart e të cilës e dorëzon fatin e tij:

Përtej sime frymë, ati le të më shpjerë,

 A do të ketë kohë[5]

Ciklin e parë të poezive Buzë ujit të madh, e përcjell vazhdimisht lufta e paepur, brenda vetes së poetit, mes jetës dhe vdekjes, veçse vdekjen, poeti, nuk e sheh thjesht si dekompozim material e mbarim i trupit, por kalimi i shpirtit nën zotërimin e një force absolute, Hyjit, ku do të rrijë i paprekur dhe i pambaruar ashtu siç mëton ta paraqesë të paprekur dhe të pambaruar edhe Lumin e kujtimin për të.

Duke kujtuar se poeti ishte notues i mirë, ai poetin e quan edhe zhytës e notues, si shpjegim ndaj kërkimit të vazhdueshëm që e ka poeti mbi të vërtetën dhe jetën. Edhe këtu ai e ka një dilemë përderisa i lë vargjet:

                                                                             Uji i Madh e i zi                                                                            Rrjeta, rrënjë dhe gjumë

Koha e notuesve a përfundoi[6]

Roli i notuesit është i njëjtë me atë të misionarit. Podrimja e luan polotësisht këtë rol përmes poezisë së tij për shumë arsye. Duke i takuar Qarkut Kulturor të Prishtinës, qark ky që nuk ishte i kufizuar vetëm rreth zhvillimit të jetës kulturore, por edhe të përcaktimit të fatit politik të kombit shqiptar në Kosovë, Podrimja e ka reflektuar edhe në këtë vepër dhembjen individuale të njëjtësuar me dhembjen e kombit. Duke jetuar në një kohë të pasigurt, poeti e trajton pasigurinë e jetës së të birit, lëngesën e tij, njëjtë sikur pasigurinë dhe lëngesën e një populli, ndaj të cilit (sikur edhe ndaj Lumit) po binin padrejtësitë dhe ironitë më të mëdha të jetës. Prandaj, edhe titulli i veprës Lum Lumi lehtë mund të rrëshqiste në një titull si Tmerr Tmerri. Poeti e kishte përjetuar represionin serb qysh në rininë e tij, me të ashtuquajturin “Aksioni i armëve” por edhe duke qenë i vetëdijshëm për fatin historik të shqiptarëve të Kosovës, të mbetur jetim jashtë trungut amë. Andaj edhe kthimi në kujtesë është një pjesë e rëndësishme edukimit, që përmes porosive që ia jep të birit, ai aludon në një porosi të madhe që ia jep kombit se: vdekja nuk është thjesht fundi i jetës.

Tërheqja në vetmi, është një shenjë tjetër e dilemës. “Fati na la?” – pyet poeti. Kjo tërheqje, artistikisht është një qetësi para stuhisë, ku autori në përsiatjet e tij mbi jetën, mbledh forcat e veta dhe e jep kumtin e madh mbi dhembjen dhe fatin, që nga një fat individual po rrëshqiste në atë kolektiv. Si një baba i plagosur shpirtërisht, ai bart në qenien e tij sëmundjen dhe fatin e jetës së të birit dhe niset me të, drejt kalvarit të mundimeve. Është ai shpirt i prindit që është refuzues ndaj vdekjes. Ai refuzon fundin, ndonëse është i vetëdijshëm për të. Përderisa fluskon pak jetë brenda një qenie, vdekja nuk është fjala e fundit. Njëjtë do të thoshte poeti edhe për fatin e kombit, përderisa të ekzistojnë vetëdija dhe përpjekjet e tij për ta sublimuar arspiratën shekullore të tij. Duke lëvizur nga një qytet botëror në tjetrin, për të gjetur shërim, autori si një kasandër paralajmëron lëvizjet e elitës sonë intelektuale nëpër kryeqendrat më të mëdha të botës për ta ndiçuar kauzën politike e shoqërore të popullit tonë.

Stilistikisht vepra ndërtohet mbi një figuracion të pasur stilistik, ku përmes metaforës, simbolit, antitezës, ironisë etj., shpërfaqet emocioni i poetit dhe drama jetësore e tij përmes vuajtjes së Lumit. Ndaj, qysh në fillim autori e shkruan dedikimin: Dhembjes sate, Lumi. Autori është cilësuar edhe si një novator dhe ky epitet është mëse i merituar, duke e parë nivelin artistik dhe risitë që ai i ka sjellë në poezinë e sotme shqipe, duke u bërë model për poetët që do të vinin më vonë.

Cikli i dytë, Të jetosh, është pa dyshim nga më të bukurat e veprës por edhe vargu është më i strukturuar. Studiuesi Ramadan Musliu konstaton se poezitë e këtij cikli kushtëzojnë dy procese: defigurimi i gjuhës poetike dhe neutralizimi i kuptimit dhe i shtresës emocionale të verbit poetik. Kjo arrihet kur struktura ligjërimore e vargut dhe sistemi figurativ modifikohen në tërësi dhe pësojnë në planin figurativ dhe kësisoji vjen deri te defigurimi i gjuhës. Tashmë figura poetike si njësi themelore poetike i nënshtrohet parimeve të funksionalizimit përbrenda njësive më të mëdha tekstore, duke u kompozuar kështu në semantikën integrale të tekstit[7]. Meqë sikurse edhe thamë se vepra ndërtohet mbi dhembjen dhe në formë elegjiake i flet asaj, autori në asnjë moment nuk i ka lënë vend elementeve banale a patetike të shpërfaqjes emotive. Ai esencialisht godet elementet që lidhen me dhembjen universale e kolektive dhe asnjëherë me atë personale. Personalen e ka zëvendësuar me indivdualen. Këtë të fundit e ka unifikuar me dhembejen kolektive që lidhen në hallkën e zinxhirit që e tërheq koncepti më universal në vepër, fati.

Një nga poezitë e këtij cikli, që mund të themi se është kryefjala jo vetëm e ciklit por e tërë veprës është Deri në fund. Këtë poezi, poeti e ka përpunuar nga viti 1979 kur e shkroi për herë të parë e deri më 2003. Është pikërisht momenti ku poeti nuk arrin ta shohë dritën në tunel rreth fatit të të birit dhe shfaq frikën e tij për fundin e jetës së të birit. Megjithë pesimizimin dhe ligjërimin elegjiak, në poezi ka nota moralizimi, që janë një kamuflim i dhembjes, një tejkalim i qëllimshëm i zymtësisë, ku poeti merr forcë dhe e këshillon të birin thuajse ai do ta fillojë jetën që nga ai moment:

Ti mëso të duash vogëlush,

Mëso të ecësh me këmbët e tuaj,

Mbi të keqën, mbi të mirën,

Mendo me kokën tënde,

Kurr mos pështy në dashuri as në pleh,

Mallkim i fisit[8].

Është një ligjëratë morale e prindit dhe një aluzion në ligjërimin e përgjithshëm moral mbi të mirën dhe të keqen; mbi rrugëtimin e qenies njerëzore në labirinthin e jetës kur shpesh ajo qenie përballet me luftën e pakompromis të forcave të kundërta, për të triumfuar mbi të. Mbi zjarrin e zjarmisë së të birit dhe skuqjen klinike të syve, ai e sheh yllin, zjarrin e qiellin dhe aspiron lundrimin drejt hapësirës, e cila nxjerret si një habitat që tani i përket amshimit dhe prej nga mund të takoheshin dy qeniet: njëra e shkëputur pa të drejtë (Lumi) dhe njëra që domosdoshmërisht do ta ndjek pas tërë jetën (poeti). Ai duke e këshilluar të birin jep mesazh te të gjithë mbi frikën dhe frikacakët që edhe në art i quan vrasës dhe mjeshtërinë e tyre dhelpërinë si simbol të dinakërisë. Po ta përcjellim me vëmendje, në shumë krijime të tij, Podrimja e ka një luftë me frikacakët dhe dinakët. Në fakt, poeti duhet të jetë i tillë, një shpirt që nuk krijon strehë për forcat e errëta. Kujtesa është elementi i fundit që Podrimja do ta marrë me vete kur ta lërë spitalin mbi Danub dhe do t’i dezinfektojë jo vetëm rrobat, por edhe fjalët dhe ëndrrat.

Ky lloj trajtimi gjendet edhe në poezinë Ekzistenca, që përshkruan fjalëpërfjalëshëm një gjendje kritike, ku autori përmend çdo pjesë të trupit dhe organeve jetësore të Lumit, të cilave u kërkon që të funksionojnë si një trup i vetëm në një trup të vetëm. Ai e ka bindjen se urdhëri i babait do të gjejë gatishmërinë e bindjes së të birit dhe do t’ia dalë. Dhoma 512 dhe Dhoma e Vdekjes janë poezitë ku autori përjeton gjendjen tipike të individit i cili para se të dorëzohet preferon të lutet. Ngjan me lutjen e Krishtit në kopshtin Gjetseman që Hyji ta largojë nga ai kelkun e vuajtjeve, por i nënshtrohet vullnetit të tij. Nuk ka bërë asgjë për lumin, është poezia tipike për detyrën e prindit, detyrë të cilën ai nuk e quan kurrë të kompletuar, nga dashuria e madhe për krijesën e tij. As për kombin nuk është kurrë mjaft, thotë poeti. Andaj gjendet një dozë jo e vogël e fajësimit të vetes së tij dhe paradoksalisht përmes këtij fajësimi kërkohet shfajësimi dhe kjo na jep të besojmë se autori e jeton secilin varg që në letër dhe çdo copëz e mozaikut e ka vendin e saj.

Cikli i tretë Vdekja dhe Lumi, është një homazh për të birin dhe një rikthim në kujtesë, që nxitet nga nevoja e brendshme e krijuesit por në rastin e poetit, siç shprehet edhe ai vetë, nga frika e mosndryshimit të gjërave: Kur nuk kam çka të bëj, trazoj mbretërinë time të vdekshme/ droj nga sendet që nuk ndërrojnë/ një herë në 100 vjet. Pra kemi një bashkëdyzim sistemesh brenda një qenie, të jetës dhe vdekjes. Mbi këto dy sisteme, autori ngreh çadrën e tij dhe aty evokon kujtime dhe lutet si një pelegrin i vetmuar.

Cikli i katërt, Në mbretërinë e humbur, ka një vazhdimësi me ciklin e tretë, veçse këtu autori i shkruan vdekjes. Ikja e të birit, ende fëmijë dhe ngadhnjimi i së keqës që në shumë poezi poeti nuk mund ta pranojë si realitet, në poezinë. Në mbretërinë e humbur, ky largim duket i vërtetë dhe së të gjallët nuk i lë të qetë edhe pse ai deklamon se trimat nuk vajtohen[9]. Poeti e quan vdekjen fundin e dhembjeve trupore njerëzore. Ai i drejtohet Lumit me fjalët: Je më i sigurt aty Lumi, për besë nuk të gjenë një e zezë. Tani mbetet Lumi vetëm në poezinë e babait, i cili siç thotë poeti – hyri pa trokitur.

Cikli i pestë, që mban titullin Hyrje në tempull, që mund të aludojë me hyrjet e lashta në tempuj, të profetëve, perandorëve, mbretërve etj. Tani hyn poeti në tempullin e fjalëve, në tempullin e arritjes së lavdisë përmes ligjërimit poetik.

Cikli i gjashtë, Pastërti njerëzore, janë poezi të kushtimit, që e shkëpusin nga realiteti i momentit, duke i dhënë një plotësim më të madh veprës, që sikurse thamë, nuk trajton vetëm fatin individual por e bashkon me atë kolektiv. Ka poezi që i kushtohen Armenisë në kontekstin e atëhershëm kohor, Pasternakut etj.

Cikli i shtatë, Kërkoj njeri, që mban dy poezi të cilat e lidhin rrugëtimin e individit drejt kërkimit të njeriut, të shpirtit apo të një dimensioni tjetër të jetës dhe përfundon me poezinë që fundin e ka të fshehur në gjirin e e saj dhe që titullohet Gjumi i tokës. Gjumi mund të quhet si një gjysmësimbol i vdekjes, apo i mbarimit të universit sikundër shprehet edhe vetë autori.

Së këndjemi, tërë vepra është një revoltë, një zë i lartë proteste mbi konceptet antagoniste me njëra-tjetrën; mbi fati dhe fatkeqësinë, mbi të drejtën dhe padrejtësinë, mbi jetën dhe vdekjen, mbi sigurinë dhe dilemën dhe mbi frikën e humbjes dhe lumturinë.

Rexhep Ismaili e definon qartazi veprën në fjalë: Qysh nga Lum Lumi e tehu, ai solli në poezinë e tij reflekse ekzistencialiste, dilema për qenien, vrojtime të vetmisë, përballje me refleksin për frikën, për vdekjen, shtroi dilema për fatin e njeriut dhe njerëzimit, por edhe përvojën dhe nevojën e marrjes së distancave[10]Secili autor, në një pikë të caktuar të veprimtarisë së tij, e lë veprën jetësore që është dyzim i jetës së tij personale dhe i përvojës jetësore duke lundruar në detin e pafundëm të letërsisë, duke u ndikuar nga magjia e fjalës. Lumi i Podrimjes, është shkrirë nga një krijesë e prekshme e mishit dhe gjakut, në një krijesë që si shpirt dhe botë të brendshme e ka fjalën, atë që autori e dezinfekton qysh kur e lë spitalin, atë fjalën magjike që do ta mbajë përherë të gjallë për të dhe jo vetëm. Ai do të krijojë një mrekulli letrare që fatin e Lumit dhe të njerëzimit do ta trajtojë në dimesionet më të larta të komunikimit dhe jetës.

Podrimja, duke krijuar një vepër jetësore, arrin ta ndërtojë një standard të ri letrar dhe poetik. Këtë standard, sigurisht e kanë ndjekur brezat që kanë ardhur më pas, por e kanë vazhduar edhe bashkëkohanikët e tij.

2. Shtresimet e traditës në poezinë e Podrimjes

Jo vetëm në veprën Lum Lumi, por në tërë krijimtarinë e tij, autori ka përmendur elementet e traditës, e me theks të veçantë kullën, kultin e të parëve, fisin, totemët e ndryshëm, që jep të kuptohet se ai ka qenë tërësisht i zhytur në të kaluarën dhe ka dashur ta kultivojë atë duke e ngritur, bashkë me të edhe nivelin artistik të poezisë. Ky është një tregues i qartë se autori nuk shpërfaq vetëm ndjenjat personale por ai aludon në fatin dhe pikëpamjet universale mbi jetën, vdekjen, traditën, qëndresën dhe etninë.

Kulla, e cila është një nga elementët të cilën e gjejmë në poezinë podrimjane, e ka simbolikën e shumëfishtë: origjinës, strehës, qëndresës, familjes dhe përkatësisë. Po t’i referohemi studiuesit të shquar, Sabri Hamitit, ai e jep një përgjigje se pse shumë shkrimtarë e kanë si pikë referente të kaluarën: Shkrimtarët gjithherë e kanë pasur më lehtë të shkruajnë për të kaluarën ngase në këtë rrugë e kanë pasur ndihmesë të mirë fjalën shpirtërore të shumicës, fjalën e popullit dhe fjalën artistike para tyre, mbi një kohë të shkuar[11]Tutje, ai shton se shkrimtari nuk e ndërton këtë kullë për dëfrime por për qëndresën e njeriut, dhe për më shumë, të kombit. Hamiti konstaton se poeti qysh moti e ka emrin babë, e përgjithëson me kuptimin komb. Babai është ai që ndërton, pra kombi është ai që ndërton modelin e tij të jetës dhe qëndresës.

Kulla te vepra Lumi Lumi, e ka pikërisht këtë kuptim, të qëndresës. Kulla duhet të personifikohet me qëndresën e të birit për t’i rezistuar vdekjes, ashtu siç kulla i reziston shekujve e furtunave të fatit e historisë. Mbyllet syri, dhe frëngjia në kullë – thotë poeti duke përshkruar fundin tragjik të të birit që bashkë me të bart edhe fundin e një qëndrese. Një element tjetër i qëndresës është edhe figura legjendare e Gjergj Elez Alisë, ku Lumi krahasohet me të duke u matur me plagë, me vuajtje dhe më shikimin kah horizonti i vdekjes. Megjithatë, të dy, edhe Gjergji edhe Lumi kanë misione tjera të mbrojtjes së jetës dhe zgjidhjes së një dileme të pazgjidhshme, që çon në dëshifrimin e një enigme që paraqitet si një zinxhir ku hallkat që lidhen me njëra-tjetrën janë jeta dhe vdekja.

Simbol të vdekjes përveç korbit, që është simbol i përgjithshëm i zisë që lidhet me vdekjen, autori e paraqet ujkun. Edhe te Hija e tokësSampoTorzo ashtu edhe te Lum Lumi, ukju paraqitet si grabitqar i jetës, sikundër edhe njihet në mitologji, por edhe në jetën e përditshme si predator i pakompromis. Tri herë uluroi ujku rreth shtëpisë sonë – do të thoshte Podrimja duke iu referuar tri morteve në familjen e tij, të prindërve që e lanë të njomë në moshë dhe tanimë edhe të të birit po ashtu të njomë në moshë. Lëtërsia jonë, qysh në atë gojore e deri në atë bashkëkohore, ka trajtuar figurën e ujkut si krijesë të zotin për të rrëmbyer atë që e do. Prandaj, edhe vdekja është më e fortë se përpjekjet për jetën dhe autori këtë e pranon, ndonëse lufton me vetën deri në fund për ta refuzuar si diçka faktike. Ai përmes figurës së ujkut, përshkruan ulurimën shekullore të një historie të pandryshuar, të një cikli që përsëritet vazhdimisht (assesi një qarku të mbyllur), që do ta marrë në mbretërinë e errët shpirtin e shpirtit të poetit. Kjo e keqe i kanoset edhe popullit, apo masës kolektive, nëse ai nuk krijon mekanizma mbrojtës për ta siguruar ekzistencën.

Kujtojmë se duke ia kushtuar nje poezi Altimarit, Podrimja duke u personifikuar me arbëreshin thotë: Po qe se më vret mua, more i gjorë, kush do ta vrasë ujkun? Mjerë kopeja.

Përveç elementeve që prekin traditën, autori aludon në elemente apokaliptike si zjarri, uji etj., që doemos lidhen me fundin e Lumit, që për poetin e ka peshën e fundit apokaliptik. Herë i jep Lumit fuqinë e kreshnikëve të lashtë e herë atë të elementeve galaktike, megjithatë nuk i mohon të metat tokësore ku fati i njeriut i gjunjëzohet një fuqie të përhershme si vdekja.

Rrjedhimisht, Podrimja nuk pranon assesi që të trajtohet ndryshe përveç si pjesë e pandarë e trungut të fisit, e përkatësisë etnike shqiptare për të cilën ai ka dashuri e krenari deri në dhembje.

Përfundim

Me tërë atë krijimtari, edhe përkundër faktit se ai e kishte arritur një standardizim poetik, Podrimja nuk do të plotësohej pa Lum Lumin. Misioni i shkrimtarit është kurdoherë enigmatik përderisa ai zhytet vazhdimisht në kërkim të magjisë së fjalës. Përderisa zhytësit notojnë, poezia më e mirë as nuk është shkruar e as nuk do të shkruhet – deklamon poeti ynë. Asgjë nuk do të plotësohej pa Lumin, tani gjithçka u krye. Dhe autori e dorëzon fatin e tij para krijuesit (ati le të më shpjerë, a do të ketë kohë?). Pra tani në kërkim të magjisë së fjalës, Podrimja e ka gjetur atë magji: ai përmes vargut zbulon se fati individual rrëshqet te ai kolektiv. Jetën në këtë univers, që është sa interesant aq edhe enigmatik, e sheh si përpjekje e vazhdueshme për t’i dhënë përgjigje pikëpyetjeve rreth ekzistencës si detyrë elementare dhe jetësore e individit. Mirëpo, me një gjë nuk do të pajtohet kurrë poeti, me panatyrshmërinë e një fundi ndonëse të pritshëm.

Pa pretenduar asnjëherë se i kemi thënë të gjitha, vepra në fjalë është një konglomerat vizionesh e projeksionesh deri buzë një parabole që lidhet me perspektivën. Duke qenë dëshmitarë të ngjarjeve që kanë rrjedhur në Kosovë, ndaj të cilave poeti nuk ka qëndruar indiferent, ngjarje këto që vërtetë e kanë çuar popullin shqiptar buzë mohimit të ekzistencës, atëherë kjo vepër është prelud i këtyre ngjarjeve. Këtë e mbështesim te shpirti krijues e vizioni i pashembullt i poetit, që fatin e tij e njëjtëson me fatin e kombit të tij. Ai ishte pambarimisht i lidhur me organiken e shoqërisë, me kulturën dhe traditën tonë.

Vepra Lum Lumi, ende ngërthen në vete mister dhe së këndejmi gjithmonë do të ketë hapësirë për trajtime e studime rreth saj, siç do të thoshte Podrimja: përderisa zhytësit ende notojnë.

Bibliografia

1. Podrimja, Ali,  Vepra 1ASHAK, Prishtinë, 2013.

2. Podrimja, Ali, Vepra 3, ASHAK, Prishtinë, 2013.

3. Podrimja, Ali, Vepra 4, ASHAK, Prishtinë, 2013.

4. Podrimja, Ali, Lum Lumi, Koha, Prishtinë, 2012.

5. Elsie, Robert, Historia e letërsisë shqiptare, Dukagjini, Pejë, 1997.

6. Hamiti, Sabri,  Letërsia bashkëkohore, Konica, Prishtinë, 2002.

7. Musliu, Ramadan, Mbindërtimi poetik, Rilindja, Prishtinë, 1990.

8. Bexheti, Vebi, Magjia e fjalës poetike, Arbëria Desing, Tetovë, 2018.                    


[1]  Ali Podrimja, Vepra 1ASHAK, Prishtinë, 2013, f. 8.

[2]  Ali Podrimja, Lum Lumi, Koha, Prishtinë, 2012, f. 7.

[3]  Robert Elsie, Historia e letërsisë shqiptare, Dukagjini, Pejë, 1997, f. 453.

[4]  Ali Podrimja, Lum Lumi, Koha, Prishtinë, 2012, f. 10.

[5]  Po aty, f. 21.

[6]  Po aty, f. 25.

[7]  Ramadan Musliu, Mbindërtimi poetik, Rilindja, Prishtinë, 1990, f. 152.

[8]  Ali Podrimja, Lum Lumi, Koha, Prishtinë, 2012, f. 42.

[9]  Vebi Bexheti, Magjia e fjalës poetikeArbëria Desing, Tetovë, 2018, f. 214.

[10]  Ali Podrimja, Lum Lumi, Koha, Prishtinë, 2012, f. 16.

[11]  Sabri Hamiti, Letërsia bashkëkohore, sh.b. Konica, Prishtinë, 2002, f. 179. /ExLibris/ KultPlus.com

Nata

Poezi nga Ali Podrimja

E lehtë dhe e butë
si hapi im
është nata në ty.

E dashur dhe e vrullshme
si kraharori i gruas
është nata në ty.

E qetë dhe e frikshme
si shikimi i vajzës së dashuruar
është nata në ty. / KultPlus.com

Botohet numri i pestë i revistës ‘Fryma’, i dedikohet poetit Ali Podrimja

Sot doli nga shtypi numri i pestë i revistës vjetore letrare ‘Fryma’, revistë kjo që udhëhiqet nga studentët e Fakultetit të Filologjisë dhe krijohet me shkrimet e tyre, shkruan KultPlus.

Nga studentët për studentët

Kjo revistë ashtu si është ideuar më herët, iu jep hapësirë të gjithë studentëve që merren me shkrime të dalin para lexuesit me krijime të ndryshme, të cilat tregojnë angazhimin në fushën e letërsisë. Andaj, duke pasur parasysh fushën e gjerë të letërsisë këto shkrime vijnë para publikut në formë të recensionit, poezisë, esesë dhe përkthimit, si kategori në të cilat kanë punuar më shumë studentët. Po ashtu, revista konsiderohet si një bazë shumë e mirë për nisjen e mendimeve kritike dhe paraqitjen e shkrimeve të ndryshme letrare.

Revista ‘Fryma’ hapet me dy fjalë për artin poetik të Podrimjes, dedikuar përvjetorit të tij. Ndërsa, vazhdon me poezinë e poetit Sali Bashota, “Mësohu me vdekë si Ali Podrimja” dhe me poezinë e vetë Ali Podrimjes, “Me jetue”. Rubrika e radhës përmban intervistën me Alban Tufën, “Gazetaria dhe letrarësia janë dy korsi që të çojnë te i njëjti shesh” si dhe intervistën me Bajram Karabollin, “Përkthyesi endet pa pushim midis besnikërisë dhe tradhtisë”.

Nga recensione përfshihen:

Fatlum Meholli: Modeli aktancial në tregimin “Udha e zânit” të Kujtim Rrahmanit

Dorentina Demolli: Analizë stilistike e veprës “Ura me tri harqe” nga Ismail Kadare

Edlira Musliu: Nji shëtitje e autorit mes personazheve të tija (Tregtar flamujsh – Ernest Koliqi)

Halim Halimi: “Përbindëshi” i Kadaresë mes mitit dhe modernitetit

Laura Ferizi Haradinaj: Analizë e veprës “Tenxherja” të Agron Tufës sipas metodës strukturaliste

Vediha Gjonoviq: Në kërkim të një Itake të re (Novelat e Martin Camajt)

Nga eseja përfshihen:

Besarta Rexhepi: Krenaria ime

Linda Gllasoviku: Asgjë nuk zgjat përgjithmonë

Vesa Tërstena: Dashuria me ta

Nga poezia përfshihen:

Arbana Ajeti: Harrim vjeshte

Bleona Arifi: Jam

Dea Basha: Ametisti i fundit

Edon Thaqi: Sol’ace

Egzon Rexhepi: Nëna

Eljesa Misini: Letër e vonuar

Era Berisha: Fara e mollës

Florijana Beka: Irena

Linda Fetaj: Edhe në Mars rënka borë

Pranvera Qerimi: Mall

Valëza Fusha: Shi

Taulanta Azemi: Si një kitarist

Nga përkthimi përfshihen:

Era Berisha: Vetëm nga Edgar Allan Poe

Rrezarta Morina: Dashuri e pafund nga Rabindranath Tagore

Leonora Hajra: I falem shumë shiut nga Küçük İskender

Blerta Haradinaj: Këputini telefonat, të gjitha orat ndaloni nga Eystan Hugh Auden

Të gjitha fotografitë e autorëve janë marrë nga Google.

Këtë vit revista i përkushtohet poetit të dashur, Ali Podrimja, i cili jetësoi dashurinë atërore e atdhetare në kult sublim të fjalës poetike.

Revista udhëhiqet nga: Leonora Hajra (kryeredaktore), Laura Ferizi Haradinaj, Ardit Mehmetaj, Edlira Musliu, Era Berisha (redaktorë), Rrezarta Morina (lektore) dhe dizajni vjen nga Liridon Zekaj. / KultPlus.com

Me qenë

Poezi nga Ali Podrimja

Të jesh shqiptar
e vdekja të mos të gjejë
edhe në skaj të botës
e pamundur është

Të jesh shqiptar
e ndonjë qen të mos të ndjek
deri në varr
e pamundur është

Shqiptar të jesh
botën varr të mos e kesh
e pamundur është
e pamundur

Në trupin tim
plaga më e thellë
sa më afër
Bregut
lum lumi nuk është në linjë. / KultPlus.com