Artisti kontemporan me famë botërore, Anri Sala, njihet më shumë për suksesin ndërkombëtar, përcjell albinfo.ch.
Anri Sala ka studiuar artet e bukura në Tiranë, për të vazhduar më pas video dhe regji filmi në Paris. Ndër arritjet e tij më të dalluara është ekspozimi në muzeun prestigjioz të Londrës, Tate Museum, ku u paraqit me ekspozitën “Dammi i colori”, një instalacion që rrëfen për transformimin e Tiranës me ngjyra.
Ka vite që ai përfaqësoi Francën në Bienalen e Artit të Venecias dhe u nderua me ekspozita në Torino, Taipei, Mexico City, Paris dhe Bregenz. Në filmat dhe instalacionet e tij, Sala eksploron çështje socio-politike, shpesh në sfondin e përvojës personale. Një nga veprat e tij kryesore video po shfaqet aktualisht në ekspozitën “Out of the Box”, me të cilën “Schaulager” në Bazel po feston 20-vjetorin e saj në prag të Art Basel.
Intervista e plotë e Anri Sala për “Tagesanzeiger”. / KultPlus.com
«Ich interessiere mich für den Raum zwischen den Dingen, das Intervall zwischen den Noten»: Anri Sala in seinem Studio in Berlin, 2017. Foto: Wolfgang Stahr (Laif)
“Jam buzë Oqeanit Atlantik, është Qendra Botin pas meje. E dini çfarë ka qenë më parë këtu? Ka qenë një hapësirë me garazhe peshku, një asgjë, hiç. Derisa u krijua Qendra Botin, nga Banka Santander, me ndihmën e njërit prej zërave më të rëndësishëm të dizajnit botëror, Renzo Piano. Ai që ka bërë Pompidoun, ai bëri edhe Qendrën Botin. Dhe ka bërë një mrekulli, duke e futur në hartë Santanderin, në hartën e artit bashkëkohor ndërkombëtar”, thotë Anri Sala.
Ekspozita personale që ka sjellë Anri Salën në Qendrën Botin, e ka kthyer në një pikë takimi për galeristët më në zë në botë. Kështu mund të kthehet një qytet, në qytetërim, nëpërmjet artit. Këtë bën arti, të fut në hartë. Anri Sala është i tillë. Është artisti që na futi në hartë, në hartën e artit ndërkombëtar bashkëkohor. Si djali nga Tirana që shkëlqen kudo ekspozon. Si zëri më i rëndësishëm i momentit, ai vjen në një rrëfim të rrallë për emisionin “Shqiptarët e Mrekullueshëm”, në News24.
Rudina Xhunga: Ku jemi tani, te ky tuneli i pazakontë i Qendrës Botin?
Anri Sala: Ky është një tunel në hapësirë, por edhe në kohë, në kuptimin që, në kohë që ne e përshkojmë, tuneli vetëpërshkohet edhe nga këta filma, video që vijnë gjithmonë në çift. Është çifti, ku dy filma kompletojnë njëri-tjetrin. Aktualisht filmi që po shohim quhet “Take Over”, ku është një raport midis Marsejezës dhe Internacionales, por gjithashtu midis një pianisti edhe një pianoje mekanike që luan vetë. Pra është ky tensioni midis dy këngëve që në gjenezë të tyre janë këngë revolucionare, por që interpretohen në mënyra të ndryshme, sipas pozicioneve politike të dëgjuesve. Një francez kur dëgjon Marsejezën, nuk krijon ato ndjesi si një njeri që jeton në Algjeri, Marok, apo vendet që kanë qenë koloni franceze, për ta nuk është më kënga e revolucionit, por mund të jetë himni i atyre që i kanë kolonizuar. Ka një pjesë të historisë së përbashkët, sepse pasi u shkruan fjalët e Internacionales, për 17 vjet nuk kishte muzikë për të, kështu që u luajt me muzikën e Marsejezës. Dhe në momentin kur u vendos se ishte shumë e rëndësishme që të kishte muzikën e vet, sepse filloi të përhapej gjithmonë edhe më shumë, në lëvizjet punëtore, në botë, u pajtua me pagesë një kompozitor që kompozoi muzikën që njohim ne sot të Internacionales. Vetvetiu kanë një kërthizë të përbashkët, por edhe shumë tensione që i ndajnë nga ana tjetër. Është edhe ky momenti që po shohim tani, ku duket raporti, ku në një film pianisti luan Marsejezën, ndërkohë që piano luan Internacionalen. Kurse në anën tjetër është e kundërta.
Rudina Xhunga: Sa kohë t’u deshën për të sjellë këtë ekspozitë?
Anri Sala: Përgatitjet kanë qenë shumë të gjata. Ishte në një formë paksa ndryshe. Pjesën qendrore të ekspozitës, pra puna që quhet “As you go”, që përmbledh tri punë që kanë ekzistuar më përpara: “Ravel, Ravel”, “Take Over”, “If and only if”, e kam shfaqur në Castello di Rivoli, në Itali. Por për këtë hapësirë, ekspozitë e rikompozova raportin koreografik midis filmave.
Ne Torino ishte shumë më i shkurtër. Këtu ti dëgjon një zë që vjen nga afër, në lidhje me një kadencë që vjen nga afër, ndërkohë që i sheh filmat duke iku apo ardhur, që nga larg. Kurse në Torino ti e dëgjoje një film para se ta shihje sepse, duke qenë në dhoma të ndryshme ti nuk e shihje akoma dot një film që vinte nga një dhomë tjetër.
Rudina Xhunga: Edhe kjo më ngacmoi Anri, pjesa e dytë e titullit, “As you go”, (Châteaux en Espagne).
Anri Sala: Natyrisht ka pak humor, por ka edhe një të vërtetë brenda. Châteaux en Espagne është një shprehje franceze që në shqip do të thotë “Kështjella në rërë”. Ndërsa në anglisht, në italisht do të thotë të ndërtosh kështjella në ajër. Ne i ndërtojmë në rërë, ndërsa francezët i ndërtojnë në Spanjë. Është një shprehje shumë e vjetër, ka atë idenë e një projekti që është utopik, por mbase i parealizueshëm. E ëma i thoshte shpesh Charles Baudelaire, që nuk ishte shumë i zoti për shumë gjëra të tjera, por ishte mjeshtër i kështjellave në rërë. Luan pak edhe me idenë e vendit ku jemi. Është një ndërtesë e Renzo Pianos, Centro Botin, që është një hapësirë publike, por që është qendra kulturore, apo muzeu i bankës Santander, që konceptualisht bankat janë pak kështjella rëre. Pra është pak një lojë midis kuptimeve të ndryshme.
Rudina Xhunga: Si është axhenda jote? Unë para një viti u lajmërova që të jem në ekspozitën tënde. Po shikoja El Pais apo gjithë gazetat kryesore spanjolle shkruanin për zërin më të rëndësishëm të artit ndërkombëtar të momentit.
Anri Sala: Një ndër zërat. Vitet e fundit kam pasur shumë ekspozita në muze, diku 3 apo 5 në vit, që është shumë për ta përgatitur. Në rastin e kësaj ekspozite ka pasur më shumë punë, sepse bëra një punë të re. Kjo pjesa e koreografisë mori shumë përgatitje në studio. Ishte përvoje e re, sepse në fakt ishte shumë e vështirë të montoje lëvizjen e filmave në hapësirë, nuk është si të montosh një film tjetër, kërkon një lloj tjetër imagjinate. Aq më shumë që një film do të ikë, do të kalojë përtej murit, do të kalojë nga ana tjetër. Është e pamundur, aq më shumë në kushtet e një studioje, e cila sado e madhe të jetë, nuk mund të jetë aq sa hapësira reale. Kështu që unë krijova një sistem, quhet maping, përdoret një sistem serveri database që ti lëviz filmin mbi mur. Dhe gjithë ekspozitën e bëra në një realitet virtual, hapësirë virtuale. Pra mund ta shihja ekspozitën para se të vija këtu dhe mund ta përmirësoja montazhin sa herë që avancoja në punë. Gerard Kose është një violinist me famë botërore, një nga të paktët për të cilët janë kompozuar pjesë dhe ka një nga violat më të vjetra në botë, diku 1560-vjeçare, nëse nuk gaboj. Unë desha që ai të performonte elegjinë e Stravinskit për Viola, që është një muzikë solo, pa shoqërim, por i shoqëruar nga udhëtimi i kërmillit. Gjatë kësaj kohe kërmilli fillon një udhëtim nga fillimi e deri në fund të harkut të violës. Mënyra sesi e konstruktuam muzikën, apo sesi ai do të ballafaqonte këtë situatë, sesi do të inkurajonte kërmillin në momente lodhjeje, është që gjithsesi kërmilli të këtë arritur në fund të harkut. Pra ka disa përkime të përbashkëta, është udhëtimi i kërmillit, kohëzgjatja e muzikës dhe filmit janë të njëjta. Kërmilli është shumë i ndjeshëm ndaj dritës dhe ne nëpërmjet saj e shtymë në drejtimin që deshëm, drejt errësirës. Kështu që, në momente kur ka shumë pak ndriçim, bëhet shumë e vështirë për të filmuar, sepse duhet të jesh shumë me sensibël me fokusin, ndjekjen e tij.
Rudina Xhunga: El Pais shkruante për ty: “Ai e tregon veten në një mënyrë tjetër, pa politikë”.
Anri Sala: Ishte pjesë e pyetjeve, ishte interesante si nga El Pais ashtu edhe nga El Mundo. E kuptoj si pyetje, por nuk jam dakord. Sepse në botën ku jetojmë kam përshtypjen se njerëzit, gjithnjë edhe më shumë e shohin politikën te përmbajtja. Unë nuk e shoh te përmbajtja, por te struktura, te sintaksa. Për herë të parë kuptova rëndësinë e sintaksës, sepse në atë kohë, t’i thoshe gjërat siç duheshin thënë ishte shumë e kontrolluar përmbajtja sesi do të shprehej brenda normave politikë, pa marrë asnjë risk, pa dalë nga ajo autostrada e kuptimit. Por nga ana tjetër kur dëgjon fjalimet e asaj kohe sot, duken sikur ka diçka që nuk shkon në strukturën e gjuhës, sepse ishte shumë e tkurrur brenda një sistemi që e përdorte politikisht. E njëjta gjë mund të thuhet edhe për rastin e anglishtes, nëse marrim rastin e aksentëve, që gjithmonë tregojnë jo vetëm prejardhjen, por edhe ku je në piramidën shoqërore, sidomos në disa vende më shumë sesa të tjera. Pra aksenti është pjesë e sintaksës, jo e përmbajtjes të komunikimit. Raportet e forcës, ndonjëherë janë të futura më shumë në formë, sesa në përmbajtje. Kështu që në këtë kuptim unë jam interesuar, mua nuk më duket se puna është bërë më pak politike, aq më shumë kur japim rastin e filmit “Take Over”, midis Marsejezës dhe Internacionales. Apo Ravel, Ravel ku është raporti midis dy pianistëve që luajnë të njëjtin koncert, të kompozuar nga Ravel, vetëm për dorën e majtë, pasi kjo ishte kërkuar nga një pianist që humbi dorën e djathtë gjatë Luftës së Parë Botërore. Në atë kohë pati shumë kompozime për dorën e majtë që janë bërë gjatë dhe pas Luftës së Parë Botërore, që tregojnë edhe për shumë njerëz që humbën kryesisht dorën e djathtë gjatë luftës në llogore. Ka një lidhje direkte midis ekzistencës së repertorit për dorën e majtë dhe historisë së konflikteve botërore. Nuk është se i jam larguar politikës, por politika ka shkuar nga paraskenë, në prapaskenë. Por në fund të fundit në prapaskenë krijohen gjithë ato gjëra që bëhen të dukshme para perdes. Pra politika ka shkuar nga pozicioni para perdes, në atë pas perdes.
Rudina Xhunga: Nënën tënde e telefonova për ta intervistuar, por nuk pranoi sigurisht. Më tha: “Jo unë nuk jap intervista, nuk kam dhënë asnjëherë”. Pastaj u kujtova që ajo e ka dhënë Intervistën e saj, në punën tënde kryesore. Intervista.
Anri Sala: Po është e vërtetë. Për mua ka qenë një film që është si kërthiza nga ku kanë buruar pastaj shumë punë të tjera dhe vazhdojnë të burojnë.
Rudina Xhunga: Ishe student atëherë?
Anri Sala: Po isha viti i dytë, isha në Paris.
Rudina Xhunga: Kjo është “No window, no cry”. Ka qenë e ekspozuar për herë të parë në Qendrën Pompidou. Por duket në Qendrën Botin, është në vendin e vet. Janë të gjitha dritare që shohin në oqean. Dhe pa dritare nuk ka lot.
Me Anri Salën, në Qendrën Botin, në Santander, në Spanjë, në një ngjarje të mrekullueshme për artin ndërkombëtar dhe shumë krenari për shqiptarët.
Anri Sala: Është interesante për mua, sepse ngaqë është dritare, ka lidhje shumë me transparencën. Ti nuk mban mend xhamin, por pamjen. Në Pompidou, pamja ishte shatërvani i Niki de Saint Phalle, ishte përtokë, në nivelin e rrugës, me njerëzit që kalonin. Ajo që është interesante këtu dhe që më pëlqeu është pozicioni ku ndodhet instrumenti dhe manivela që luan, është fiks niveli i horizontit. Përkon mirë me lartësinë, me katin.
Rudina Xhunga: Kjo është “Jo dritare, jo lot”?
Anri Sala: Po. Është pak në stilin e Bobe Marley, “No women, no cry”, “No window, no cry”.
Ne e nisëm me “As you go”, e cila është pjesa qendrore, dhe anash janë dy kllapat. Është një lloj ruloni që përdorej para 150 vjetësh për të printuar letrat e murit. Dhe unë gjeta dy të tilla që i kam bërë bashkë, me idenë për të krijuar muzikën e këtij takimi, midis dy motiveve, por që janë edhe dy shije të ndryshme, që të lënë të imagjinosh dy interiore të ndryshme, dikur mes dy njerëzve të ndryshëm, që i përzgjodhën ato. Pra është një imazh, që kalon nga një motiv pamor, në një akustik, të zërit. Të dyja këto kllapat kanë atë ndjesinë e rrotullimit, por që luajnë vetë ashtu si boksi i muzikës nga ana tjetër. Por mundon trupi, mungon prania personit që luan. E ndërkohë, gjithë pjesa tjetër e ekspozitës As You Go, është kundërta. Është e mbushur me duar, me praninë e qenies, që luan instrumentet muzikore.
Rudina Xhunga: Shqipen e ke merak, do patjetër që ta thuash ç’mendon, në shqipen e duhur?
Anri Sala: Për mua është e rëndësishme. Nuk mungojnë fjalët. Kam përshtypjen që shumë shpesh, sa herë që flas për artin bashkëkohor, gjithmonë e kam kthyer një a dy herë kur kam qenë në Akademi, apo kur kam bërë prezantim publik, për mua është me rëndësi të gjej fjalët në shqip. Në fakt nuk mungojnë fjalët, por historia e përdorimit të tyre, për kontekste që janë të reja për ne, në Shqipëri, siç është arti bashkëkohor, ku për të shpjeguar një ide, që ka lidhje me këtë, duhet të thuash shumë fjalë bashkë që të krijosh . Dhe jam i bindur që për 20-30 vjet do të flitet më shumë për këto gjëra dhe një fjalë e vetme do të mund të mbajë peshën e të gjithë fjalisë që përdorim. Ndodh edhe në frëngjisht, apo anglisht. Unë natyrisht shprehem më kollaj në shqip sesa në gjuhët e tjera, por kur vjen puna për të folur në intervistë për artin bashkëkohor flas në anglisht apo frëngjisht. Është ndoshta më lehtë, jo se e kam unë vështirë të gjej fjalët në shqip, sepse janë togfjalësha, apo fjali, nocione në anglisht apo frëngjisht që kanë një histori më të vjetër pas tyre.
Mjafton që pak t’i çukitësh ato nocione dhe personi tjetër, dëgjuesi e kupton për çfarë po flet. Është normale që nuk është mungesa e shqipes, por e realitetit përreth këtyre fjalëve që kanë lidhje me kulturën bashkëkohore, e që janë rrugës.
Rudina Xhunga: Kjo godinë është një mrekulli dhe unë po mendoja, sikur gjithë ky qytet rrotullohet rreth kësaj qendre. Kjo ndërtesë ishte jeta e qytetit.
Anri Sala: Po. Mesa kam parë edhe gjatë këtyre ditëve kur kam qenë duke instaluar, është interesante se nuk ka pasur ekspozita hapur, por vetëm koleksioni te kati më poshtë, dhe vijnë shumë njerëz. Pjesën poshtë e frekuentojnë shumë, është një lloj vendi që i tërheq njerëzit.
Rudina Xhunga: Arti mund t’ia dalë. Për shembull përmende Renë, kur ishim te tuneli i filmave. Reja ka krijuar identitet aty, ti nuk thua më: “Do të shkoj te Galeria.”, por “Takohemi te Reja!”. Arrin arti të të sjellë në mënyrën e vet, të pandjerë.
Anri Sala: Janë disa vende arti, arkitektura që janë instrumentale, që kur i vendos në vendin e duhur, krijojnë një lloj akustike, nuk bëhet fjalë vetëm për atë të zërit. Pra krijon një lloj akustike në qytet, në raportin midis njerëzve, kthehet në një lloj koordinate për njerëzit. Është e vërtetë. Reja e pati shumë shpejt këtë mundësi, në Tiranë. Mesa thuhet është një nga këto rastet më flagrante, sesi arkitektura kthehet në një nga instrumentet për të ndryshuar imazhin e qytetit, pra kthehet në një destinacion për ta bërë më të dukshëm përtej banorëve të vet.
Rudina Xhunga: Këtë po mendoja rrugës ndërsa po vija, nga Bilbao në Santander. Një panoramë që nuk e ke të panjohur, e ke parë. Por këto vende janë në hartë, siç ne nuk jemi dot. Ajo që besoj unë në të vërtetë është sesi, qendra të tilla mund t’i ndryshojnë jetën qyteteve.
Anri Sala: Po natyrisht.
Rudina Xhunga: S’di si mund të ndryshohet jeta e atyre që janë brenda në Tiranë, apo në qytetet tonat qe duken të humbura. Çfarë kanë më shumë këta këtu, sesa ne? Është pyetja që i bej vetes?
Anri Sala: Unë kam përshtypjen që këtu e kanë kaluar atë momentin e tranzicionit. Edhe Spanja ka pasur momente që ka kaluar tranzicion, e ka kaluar nga një tjetër lloj diktature, ajo e djathtë, në sistemin demokratik. Por natyrisht është edhe një kulturë tjetër politike e trashëguar që më përpara. Kultura është gjithmonë një nga mënyrat më efikase, në kuptimin total, jo atë ekonomik, janë të lidhura bashkë. Fakti që e nxjerrin një qytet në hartë, e bën qytetin pjesë të udhëtimeve të njerëzve. Këtu në Sandander, për shembull, kanë një lloj konkurrence shumë të madhe me Bilbaon, sepse janë shumë afër. Natyrisht që Bilbao është më i njohur. Por nga ana e programit, që është vërtet bashkëkohor, më shumë bashkëkohor sesa muzeu i Bilbaos, e bën me një lloj networku programesh, që janë edhe në kohën e tyre, por edhe në pararojë me të tashmen.
Rudina Xhunga: Në marrëdhënie me Shqipërinë, je përsëri afër, apo ke më pak kohë tani?
Anri Sala: Jo njëlloj ka qenë, të paktën këto 10 vjetët e fundit. Nuk vij për shumë gjatë, por vij shpesh. Më shumë i kam dhënë avantazh të ardhurit më shpesh, sesa të qëndruarit gjatë. Para një viti isha te Festivali i Resë. Ndihmova me idenë e Resë sesi të vinte kjo strukturë, nga Londra, në Tiranë të qëndronte për ca kohë. Jo nuk më duket fare që jam i shkëputur.
Rudina Xhunga: Si është tani, Tirana e “Dammi i colori”, si është tani, çfarë emri ka tani?
Anri Sala: Ka kaluar në një fazë tjetër, nuk është me te faza e ngjyrave si diçka për sytë. Natyrisht është bërë një qytet më kompleks, me shërbime më komplekse, me probleme që vazhdojnë të jenë komplekse. Por nuk është më ai momenti i aksioneve të forta, radikale. Tani është një qytet ku aksioni është më i shpërndarë, në nivele të ndryshme. Është pjesë e një qyteti që po gjen atë kompleksitetin që i takon.
Rudina Xhunga: Besoj në çdo medie që tregohet për ty, të lidhin me Edi Ramën, profesori, pedagogu, që tani është kryeministri.
Anri Sala: Po është pjesë e fakteve, e shoqërisë, pjesë e të qenit një person që ka qenë i rëndësishëm për mua që herët. Kur ishte pedagog në Akademinë e Arteve, por edhe më përpara, sepse nuk kam qenë direkt student i Edi Ramës, por i Edi Hilës, në Akademi. Por që ka qenë një person shumë i rëndësishëm, sikurse ka qenë edhe një pedagog i rëndësishëm, në atë momentin e hapjes së syve, në ato vitet që të gjithë po nuhasnin se diçka po ndryshonte. Nga ana e diskutimeve, e horizontit, e të qenit prezent, nga mënyra sesi arrinte të fliste për artin, ato pjesët e ndaluara, por në një mënyrë që prapë e bënte të mundur, dhe natyrisht zgjeronte horizontin e studentëve. Dhe këto jo në lidhje vetëm me mua, por edhe me studentë të tjerë.
Rudina Xhunga: Në kohën që ty t’u hapën sytë, ti ju dhe krijimit. Ajo që ndodh në Shqipëri, është se ata që u hapen sytë, duan të ikin.
Anri Sala: Në fund të viteve ’90, nuk ishte krijuar akoma tisi i cinizmit, lodhjes, që gjërat nuk arrihen ndershmërisht, e të tjera, ca të vërteta, e ca të pavërteta. Shpesh janë edhe justifikime për të mos i shkuar deri në fund luftës personale, në lidhje me jetën. Kam përshtypjen se ka pasur shumë energji në fillim fare, por nuk ka pasur mundësi siç janë sot për t’u shprehur artistikisht. Unë mbaj mend videoja e parë që bëra kur isha student, m’u desh të aplikoja te fondacioni Soros, për të pasur një kamera, në përdorim, një ditë. Kështu e kam bërë videon e parë në akademi. Duke ditur që e kisha kamerën vetëm për një ditë dhe do ta xhiroje filmin duke e montuar, sepse nuk i kishim mundësitë e montazhit. Do të thosha që ka shumë mundësi tani, në Tiranë, sesa ka pasur atëherë. Mbase atëherë ishte dëshira për ta bërë një gjë, e cila ishte e ndaluar për një kohë të gjatë, ishte një lloj lirie shprehjeje. Me kalimin e kohës, me tranzicionin, me lodhjen, një pjesë e humbi besimin se edhe kështjellat në ajër, mund të bëhen realitet. Dy-tri vjetët e fundit në Tiranë shoh që ka një skenë gjithmonë e më të artikuluar, artistë që mbështesin njërit-tjetrin.
Nga njëra anë unë nuk mund ta di më mirë se njerëzit që janë atje, po nga ana tjetër distanca është avantazh, të krijon një lloj qartësie që nuk e ke në të përditshme.
Rudina Xhunga: Na e trego pak me ngjyra qytetin tonë!
Anri Sala: Ka filluar të marrë ato tiparet e një skene, të një kurioziteti. Ka të rinj që mendojnë sesi të bëjnë një program ekspozitash brenda një viti, të rinj që lëvizin që shohin Bienalet. Në një farë mënyre kjo po ndihmon që njerëzit edhe kur janë konkurrentë me njëri-tjetrin, sepse çdo vend i vogël e ka pak më problematike konkurrencën, por ajo që shoh unë është konkurrencë që me kalimin e kohës po i tërheq njerëzit për më sipër, ndërkohë që më parë i mbante njerëzit nga poshtë. Këto ndryshime sipas ndjesisë sime po ndodhin këto tre-katër vitet e fundit.
Rudina Xhunga: Kjo është e vërtetë, që njerëzit duke e parë nga jashtë edhe nga larg e ndjejnë më shumë sesa e shikojnë. Ndërsa rutina e përditshme të merr me vete.
Anri Sala: Ndonëse në Shqipëri ka gjëra për të cilat mund të ankohemi, sepse jeta është shumë më e vështirë krahasuar me vendet e tjera, natyrisht varet edhe nga mundësitë e gjithsecilit, por ne e presim edhe të përditshmen më me ngjyra. E kemi pjesë të natyrës sonë, sikurse edhe në vendet afër nesh. Kur shkon në vendet pak më lart. Në Berlin, nuk ka ato pritshmëri njeriu, ka më shumë fokus. Ne për nga natyra jemi më up and doën, do të thoshte psikologu nëse do të shkonim të vizitoheshim të gjithë. Pritshmëritë shumë të mëdha, krijojnë zhgënjime të mëdha.
Rudina Xhunga: Shqipërisë i mungojnë edhe gjërat bazike, nuk i mungon vetëm eksitimi për të jetuar, por edhe mundësia për të jetuar.
Anri Sala: Nuk mendoj se i mungon eksitimi për të jetuar, por mbase ka një mungesë balance midis eksitimit dhe mundësisë.
Rudina Xhunga: Ti i ke gjetur balancat në jetën tënde?
Anri Sala: Kur je në një profesion krijues është më e vështirë për ta ndarë pjesën e punës, të krijimtarisë, të problemeve, të gëzimeve që të krijon nga të njëjtat gjëra, gëzime, probleme, strese në jetë. Nuk është e thënë që i kam zgjidhur këto. Është si t’i thuash dikujt që i ka zgjidhur njëherë e mirë të gjitha balancat midis shqetësimeve dhe gëzimeve. Ndërkohë që është pjesë e jetës edhe nëse nuk i ke zgjidhur akoma, sepse vihet gjithnjë në pikëpyetje një mënyrë sesi e ke zgjidhur diçka përkohësisht, është pjesë e motorëve të brendshëm që vënë në lëvizje ecjen përpara.
Rudina Xhunga: I ke zgjidhur apo jo, Anri Sala e rëndësishme është se ti je njëri prej atyre personazheve që bën krenarë shqiptarët në këtë moment, sepse nuk i përket të kaluarës. Je tani. Njeriu që sa herë që flitet në çdo gazetë të rëndësishme ndërkombëtare, në medie, apo kudo ku vetëm Anri Sala, djali i lindur në Tiranë që kreu Fakultetin e Arteve të bukura dhe pastaj vazhdoi studimet në Francë dhe jeton në Berlin. Të falënderoj gjithmonë që më jep kënaqësinë të të intervistoj.
Anri Sala: Shumë faleminderit! Në fakt gjithë kjo pjesa e problemeve që ne flasim, problemet të lindura brenda një konteksti, me problematika më të mëdha se te vendet e tjera, në rastin tim është kthyer në një mjet, në një vlerë të shtuar, dhe natyrisht në një lloj ndjeshmërie. Antena bën lidhjen midis realiteteve, eksperiencave shumë të ndryshme, që vijnë edhe për arsye historike, politike, sistemesh të ndryshme, që kthehet në një gjë që është më shumë, dhe jo më pak në punën time. Fakti nga jam dhe fakti që është gjithmonë e qartë, nuk është për gjithkënd dhe për mua në radhë të parë është pjesë jo vetëm e një krenarie, përkatësie, por edhe brumit që vazhdon të më gatuajë mua përditë. Vërtet nuk jam në Tiranë gjithë kohën, por mbase duke mos qenë atje, nuk kam atë lodhjen e përditshme dhe i ndjek gjërat me më shumë kureshtje. Ndërkohë që po të kisha qenë brenda kontekstit do të kishte qenë shumë e vështirë për të luftuar atë të përditshme që krijon një lloj kolapsi psikologjik, por që kam përshtypjen se po ndryshon. Gjithmonë e më shumë po tretet dhe po i jep mundësinë njerëzve të dalin nga ky lloj tisi që i ka mbajtur nën.
Rudina Xhunga: Ashtu qoftë, sepse jemi në dhjetor, në fund të një viti, po vjen tjetri. Unë këtë u uroj atyre që na ndjekin. Mbarofshin këto lloj problemesh që na mbajnë brenda, fillofshin të tjera probleme, ato që na nxjerrin në sipërfaqe.
Anri Sala: Qofshin, probleme interesante!
Rudina Xhunga: Paçim probleme interesante! Me këtë urim po e mbyll nga Qendra Botin, në Santander, në Spanjë, e një shqiptari të mrekullueshëm, Anri Sala.
“If and only if”, ekspozuar në galerinë Chantal Crousel, sipas kritikës është një nga veprat më interesante të skenës pariziene. Arkitekti i njohur francez, njëkohësisht dhe dizenjuesi urban, Frederic Bonnet përshkruan ekspozitën që bazohet në titullin e një filmi, në të cilin artisti tregon rrugëtimin e një kërmilli në harkun e një viole. Gjatë çeljes së saj ishin prezentë figura të njohura të artit, koleksionistë dhe përfaqësues të institucioneve. “If and only if” do të vazhdojë të qëndrojë e hapur deri në 24 nëntor, ndërkohë që kritika e huaj e vlerëson si një veprat më pikante të Panairit të Artit Bashkëkohor që meriton absolutisht të vizitohet.
Frederic Bonnet
Çfarë lidhje të mundshme mund të ketë mes një kërmilli të ulur në harkun e violës të një instrumentisti të famshëm, dhe një gote të deformuar vere që na fton ne të vëzhgojmë (me admirim) formën e saj të pazakontë, ndërkohë që na impresionon për paaftësinë e saj për të përmbushur funksionin e saj primar nga vetë forma? Nëse ne do të duam t’i përgjigjemi kësaj pyetje të ngacmuar nga instalacioni i Anri Salës, ne duhet që të lëmë veten tonë të përfshihet totalisht brenda kontekstit.
Kërmilli është në fokus të filmit “If and only if” (2018), në të cilin kamera ndjek progresionin tij të ngadaltë- një lloj filmi rrugor paradoksal – nga fundi në krye të harkut të muzikantit Gerard Causse, ndërkohë që ai performon Elegjinë e Stravinskit për Solo Viola. E kompozuar si një polifoni dy zërash, kjo pjesë – që zgjat rreth 5 minuta- është më e shkurtër sesa kohëzgjatja e përgjithshme e filmit që zgjat 9 minuta dhe 47 sekonda. Kështu, ndërsa muzikanti e gjen veten të detyruar të përshtatë performancën e tij, që të jetë në harmoni me prezencën e gastropodit, artisti është i detyruar që të ndjek ecurinë e muzikës për të gjetur paqe me ritmin e lëvizjes dhe të mos rrezikojë ndërprerjen e saj deri në ngjitjen e plotë; ndërkohë ndarja e dy zërave të pjesës shton kohëzgjatjen e saj.
Një nga rezultatet kryesore është që muzika nuk ilustron, apo shoqëron një veprim, por faktikisht vjen si pasojë e veprimit të luajtur në film, i cili është gjithashtu i paraqitur në formatin kinemaskop me efektin e theksimit të pamjes imagjinare të një ngjarjeje që është, sidoqoftë, shumë reale. Ka një lidhje midis tre gotave intriguese të deformuara, që janë të ekspozuara në hyrje të galerisë Resting Spells (2018) dhe një eksperimenti të treguar gjatë filmit të dytë të shfaqur në ekspozitën “Slip of the Line” (2018). Kamera na fton ne në një udhëtim të çuditshëm- një tjetër udhëtim- duke ndjekur linjën e prodhimit të një fabrike xhami. Transformimi i materialit, gjendjet e tij të ndryshme, progresi i saktë dhe i programuar, xhami që merr formë…
Gjithçka duket se ecën natyrshëm derisa EDDY, iluzionisti, një magjistari italian, futet në skenën e këtij koncerti të orkestruar në mënyrë perfekte. Ai nuk mund të prishë të gjithë procesin, të cilin e lejon të vazhdojë deri në fund, por megjithatë e ndryshon objektin, duke e drejtuar në rrjedhjen e xhamit tashmë të përfunduar dhe të ftohur. Një manipulim – ai i dorës ose i makinës – çon në një tjetër – diçka e pashpjegueshme që i lejon objektit të çlirohet nga forma dhe funksioni i saj. Por aspekti mahnitës i tre gotave të pranishme këtu është, që edhe pse të krijuara në të njëjtin vend, rezultati i tyre vjen jo vetëm nga veprimet e magjistarit, por nga një sintezë e disa veprimeve. Ndërhyrja e magjistarit me të vërtetë çon në lakimin e rrjedhës, ndërsa ajo e një mjeshtri qelqi, fryma e të cilit solli “kapelën” që i mbulon ata në jetë, dhe që nuk është gdhendur ashtu siç duhet të ishte, e bën edhe më të çuditshme.
Me pasojën e përsosjes së përkryer të perceptimit të asaj që rezulton nga zejtaria dhe nga magjia. Është e dukshme, që të dy filmat, të paraqitur në dhomat fqinje, në fakt nuk janë të izoluar. Edhe pse larg në vend që të ndahen, të dy hapësirat mbeten të hapura dhe “kontaminojnë” njëra-tjetrën, natyrisht nga poroziteti i tingujve, por edhe nga stimulimi i ndryshimeve të dritës, që modifikojnë aspektin e gjithë ekspozitës dhe drejtohen nga dy pjesët e Elegjisë së “If and only if”. Me qëllimin për t’i dhënë gjithçkaje një karakter pothuajse organik, në kuptimin që ajo nuk është më thjesht e përbërë nga vepra ballafaquese ose të kundërta. Paraqitet si një tërësi në lëvizje, në ngjitje dhe i gjallë, me pulsime që gati e shfaqin duke marrë frymë, ky proces lejon shikuesin të kuptojë se diçka po ndodh diku tjetër, se pandryshueshmëria është funksionon dhe se asgjë nuk është e fiksuar.
Fakti, që kjo përvojë po ndodh pa u qartësuar natyra e saj, ose pa u identifikuar, kërcënon integritetin primar të veprave dhe i vendos ato në një situatë vurnerabiliteti të supozuar nga ana e artistit. Duke u kthyer tek pyetja, se çfarë kanë të përbashkët gota e verës dhe Elegjia e çoroditur, një lexim i parë mund të çojë në një mendim se të dyja karakterizohen nga një mënyrë për të imponuar një mospërputhje që i surprizon të dyja dhe pengon pritjet e realitetit. Pritjet konfuze, funksionin e ri-imagjinar, duke sfiduar shqisat, duke frenuar interpretime të dukshme … Kjo është e mjaftueshme në vetvete, por nuk është e gjitha. Në fakt, angazhimi i Anri Salës për këtë shtrembërim të realitetit nuk është një shqetësim “i thjeshtë”, por në të vërtetë është një manipulim real, i shprehur në mënyra të ndryshme. /Përshtati: Anila Dedaj/Shekulli/ KultPlus.com
Me rastin e 100-vjetorit të themelimit të Republikës së Armenisë, Yerevan do të hapë dyert për të mirëpritur ekspozitën ndërkombëtare të artit bashkëkohor, shkruan KultPlus.
Pjesë e kësaj ekspozite në të cilën do të ekspozohet puna e më shumë së 70-të artistëve ndërkombëtarë do të jenë edhe artistët shqiptarë Sislej Xhafa, Anri Sala dhe Adrian Paci.
Kjo ekspozitë do të mbahet më 25 shtator deri më 25 tetor si dhe do të zhvillohet në qendër të qytetit, në shtatë lokacione të ndryshme.
Kjo ngjarje përfshin një numër të madh të aktiviteteve si punëtori dhe diskutime me personalitet ndërkombëtare të fushës së artit.
Kjo është njëkohësisht edhe ekspozita e parë e artit bashkëkohor në Yerevan, brenda të cilës qëndrojnë të kombinuara piktura, skulptura, fotografi, video, instilacione e të tjera. Për më shumë informata klikoni këtu./ KultPlus.com
Artisti kontemporan shqiptar, Anri Sala, do ta prezantojë një instalacion akustik e skulpturor “The Last Resort” në muzeun “The Garage Museum”, në Moskë. Ekspozita është pjesë e Komisionit të gjashtë të atriumit të Muzeut.
Me “The Last Resort”, artisti u përgjigjet arkitekturës dhe akustikës së një atriumi prej 9.5 metrash: në të zhvillohet një vepër që përmban tridhjetë daulle baterish të kthyera mbrapshtë. Ato mund të gjenerojnë tinguj si përgjigje ndaj vibracioneve që burojnë nga altoparlantët brenda secilit instrument.
Një interpretim i ri i veprës “Clarinet Concerto” të Mozartit në A-dur, një prej veprave të fundit të kompozitorit, është thelbi i veprës së Salës, shkruan portali blouinartinfo.com, transmeton sot “Koha Ditore”. Qysh prej vitit 1789, ajo qe bërë krijim i rëndësishëm muzikor për Iluminizmin, që ishte periudhë kur kombet e Evropës ishin duke rimenduar konstruktet e politikës dhe të shkencës.
“Duke eksploruar kompleksitetin kulturor të asaj periudhe, Sala zëvendëson tempin origjinal prej veprës së Mozartit me instruksione të reja të bazuara në kushtet atmosferike të përshkruara nga marinari James Bell, gjatë periudhës së udhëtimit të tij detar nga Anglia në Australi. Asokohe, erërat e fuqishme dhe retë afektonin udhëtimin dhe shpeshherë e përcaktonin suksesin apo dështimin e tij. Duke futur në partiturë ngjarjet e përditshme të transformimit të motit, e transformojnë ‘Concerton’ e Mozartit për të reflektuar momentet e lëkundjeve, shkreptimave, erërave të fuqishme dhe stuhive”, shkruhet në njoftimin e “Garage Museum”.
“Kam pasur dëshirë të imagjinoj se çfarë do të mundë të bëhej vepra ‘Clarinet Concerto’ e Mozartit nëse do të duhej të notonte e zhytej si mesazh në shishe, derisa të përfundonte në breg pas një udhëtimi të gjatë”, ka shpjeguar Anri Sala. Ai e përshkruan veprën e tij “The Last Resort” si “kontradiktë ndërmjet pikës së nisjes së disa prej principeve më të rëndësishme të Iluminizmit – siç janë toleranca dhe pranimi pa gjykime i tjetrit – dhe pasojat e tyre pas mbërritjes, si përkeqësimi i paragjykimeve, që në kthim ka shkaktuar shkatërrim e humbje të pathëna”, shkruan koha.net.
Anri Sala, i lindur më 1974 në Tiranë, është artist që jeton në Berlin. Ekspozitat e tij solo e kanë dërguar në vende, si: “Museo Tamayo” (Mexico City, 2017), “New Museum” (New York, 2016), “Benesse Art Site Naoshima” (Teshima Island, 2016), “The Helena Rubinstein Pavilion for Contemporary Art”, “Tel Aviv Museum of Art” (Tel-Aviv, 2014), and Haus der Kunst (Münich, 2014). Ekspozita e tij në Moskë do të jetë e hapur nga 29 shtatori deri më 27 janar të vitit 2019, në “Garage Museum of Contemporary Art”.
Me “The Last Resort”, Sala debutoi në Australi vitin e kaluar. Vepra e realizuar për “33rd Kaldor Public Art Project” qe prezantuar prej 13 tetorit deri më 5 nëntor “Observatory Hill”, pika më e lartë natyrore në Sydney.
“Take Over” është vepra e Anri Salës të cilën artisti e ka realizuar në vitin 2017, por që akoma vazhdon të ketë vëmendjen e publikut. Pikërisht “Take Over” tërhoqi edhe vëmendjen e qytetarëve në Prishtinë të cilët u mblodhën mbrëmë në Klubin e Boksit, për të diskutuar së bashku me artistin, shkruan KultPlus.
Artisti shqiptar Anri Shala, i cili është bërë i njohur në botën e artit bashkëkohorë dhe është fitues i disa çmimeve ndërkombëtare, ka ardhur edhe në Kosovë për të zbuluar më shumë rreth punës së tij. I ftuar nga Qendra për Art Bashkëkohor në Prishtinë ai u paraqit në kuadër të Shkollës Verore si Shkollë.
Publiku i cili ishte i shumtë duke përfshirë këtu edhe vetë pjesëmarrësit e Shkollës Verore si Shkollë patën rastin që të shohin veprën e artistit “Take Over” si dhe të diskutojnë më shumë për të.
Take Over (2017) është një instalacion-video dhe zë i përbërë nga dy filma, i cili trajton tematikat kryesore në veprën e Anri Salës, duke eksploruar marrëdhëniet midis muzikës dhe rrëfimit, arkitekturës e filmit dhe cilësitë e ndërsjella të mediumeve të ndryshme, duke shkrirë kufijtë e tyre përkatës.
Pikënisjet konceptuale të “Take Over” janë dy vepra muzikore të njohura, të lidhura me kompleksitetin e historisë politike dhe kulturore, La Marseillaise dhe Internationale. Vepra këto të cilat sipas artistit në një mënyrë ishin të lidhura që nga fillimin dhe që e plotësojnë njëra-tjetrën shumë mirë.
“Herën e parë e dëgjoni pianistin duke luajtur ‘La Marseillaise’ ndërsa pianoja luan ‘Internationale’ dhe mundohet që ta marrë kontrollin ndërsa në pjesën e dyte është e kundërta. Sigurisht që kur këta dy filma luhen së bashku si një i vetëm i dëgjoni gjatë gjithë kohës të dy këngët dhe jo si këtu njëherë njërën dhe njëherë tjetrën”, sqaron ai duke treguar se njëkohësish ishte i interesuar edhe për lidhjen në mes të makinerisë dhe njeriut.
Kujtojmë se për të kompozuar këtë punë artisti ka bashkëpunuar me dy muzikantë për të bërë aranzhimin e këtyre dy këngëve.
“Është edhe pjesa ku pianisti mundohet që të marrë kontrollin dhe ta bëjë pianon që të luajë sipas tij, por pianoja nuk pranon pra është një si lojë ping-pong”, tregon artisti duke shtuar se i mbetet publikut për të vendosur se cili sipas tyre është fitues, pasi që kjo më shumë sipas tij është një lojë ndjekje.
Anri Sala për veprën “Take Over” ka punuar qe vet tingulli të përcaktojë filmimin pasi që ndryshimi i fokusit të kamerës në film është i lidhur me tonalitetet muzikore dhe lëvizjen e çelësave që e prodhojnë muzikën – edhe nëse sfondi i këtij sistemi mbetet i pakapshëm.
“Gjithë historinë e cila fshihet prapa llojshmërive të këtyre dy veprave sigurisht që nuk kam mundur ta shpalos mirëpo ky film hap një derë për këtë diskutim”, shprehet artisti i cili beson që shpesh herë nuk ka të bëjë vetëm më atë që thua por më kuptim që ka ajo që thua duke përfshirë këtu edhe kuptimin politik që mund të ketë.
Pikërisht këtu artisti zbulon edhe elementet e punës së tij që janë tingujt por edhe gjuha dhe konteksti që kanë fjalët, duke treguar sesi i ka integruar këto elemente në punët e tij të mëparshme.
“Ajo që është shumë e dukshme në punën time është dëshira për të kombinuar dy gjëra të pamundura, kontrollin por edhe lirin në të njëjtën kohë”, theksoi artisti.
Të dy filmat janë konceptuar fillimisht për t’u shfaqur njëkohësisht, me qëllim konkurrimin e njëkohshëm të tingujve të tyre përkatëse. Për këtë prezantim, filmat u shfaqen njëri pas tjetrit./ KultPlus.com
Me fillim nga ora 20:00, sonte në Klubin e Boksit në Prishtinë në kuadër të Shkollës Verore si Shkollë, vjen artisti Anri Sala, shkruan KultPlus.
Stacion – Qendra për Art Bashkëkohor Prishtina do të prezantojë “Take Over” nga Anri Sala, që është pjesë e Shkolla Verore si Shkollë 2018 të Programit Publik.
Take Over (2017) është një instalacion-video dhe zë i përbërë nga dy filma, i cili trajton tematikat kryesore në veprën e Anri Salës, duke eksploruar marrëdhëniet midis muzikës dhe rrëfimit, arkitekturës e filmit dhe cilësitë e ndërsjella të mediumeve të ndryshme, duke shkrirë kufijtë e tyre përkatës.
Pikënisja konceptuale e Take Over janë dy vepra muzikore të njohura, të lidhura me kompleksitetin e historisë politike dhe kulturore, La Marseillaise dhe Internationale. Kompozuar në vitin 1792, Marseillaise ishte e lidhur ngushtë me Revolucionin Francez, por shpejt u përhap në vende të tjera ku u bë simbol i përmbysjes së regjimeve shtypëse. Kështu, teksti i shkruar në 1871-in për Internationale fillimisht u përcaktua në vijën melodike të Marseillaise-s, deri në vitin 1888 kur muzika e saj origjinale u kompozua dhe kënga u bë himni standard i lëvizjes socialiste. Të dyja himnet kanë pësuar ndryshime të mëdha në kuptimet e tyre politike: nga revolucioni, restaurimi, socializmi, rezistenca dhe patriotizmi, në shoqatat lidhur me kolonizimin dhe shtypjen në gjysmën e dytë të shekullit të njëzetë (si himne kombëtare përkatësisht të Francës dhe Bashkimit Sovjetik). Take Over e bën të dëgjueshme marrëdhënien e ngushtë të këtyre dy himneve dhe gërmon lidhjen muzikore në gjurmët e këtij ndryshimi simbolik. Është vetë tingulli ai që e përcakton filmin: ndryshimi i fokusit në film është i lidhur me tonalitetet muzikore dhe lëvizjen e çelësave që e prodhojnë muzikën – edhe nëse sfondi i këtij sistemi mbetet i pakapshëm.
Të dy filmat janë konceptuar fillimisht për t’u shfaqur njëkohësisht, me qëllim konkurrimin e njëkohshëm të tingujve të tyre përkatëse. Për këtë prezantim, filmat do të shfaqen njëri pas tjetrit.
Anri Sala, artist që punon në Berlin, lindi më 1974 në Tiranë, Shqipëri. Ekspozitat e tij të fundit përfshijnë Anri Sala, Marian Goodman Gallery, Neë York (2018), Anri Sala, Museo Tamayo, Mexico City, Mexico (2017), The Last Resort, Kaldor Public Art Projects, Sydney, Australia (2017) Anri Sala: Ansëer Me, Neë Museum, New York, NY (2016), Anri Sala, Galleria Alfonso Artiaco, Naples, Italy (2015), “The Present Moment (in D)”, Haus der Kunst, Mynih, Gjermani (2014); “Anri Sala: Two Films”, Museum of Contemporary Art, Detroit, Michigan (2012); Louisiana Museum of Modern Art, Humlebaek, Danimarkë (2012); Centre Pompidou, Paris, Francë (2012); “1395 Days Without Red”, Irish Museum of Modern Art, Dublin, Irlandë (2012); National Museum of Art, Osaka, Japoni (2011); Serpentine Gallery, Londër, Angli (2011) dhe Musée d’Art Contemporain, Montreal, Quebec (2011).
Sala fitoi çmimin Gilles Dusein në vitin 2000; Çmimin Artist i Ri në Bienalen e Venedikut më 2001, dhe Absolut Art Award, Stokholm, Suedi, më 2011. Në vitin 2013 u zgjodh të përfaqësoj Francës në Bienalen e 55-të të Venedikut me “Ravel Ravel Unravel” dhe së fundi Sala pranoi çmimin Vincent, Hagë, Holandë (2014)./ KultPlus.com
Stacion – Qendra për Art Bashkëkohor Prishtina ka kënaqësinë të prezentoj “Take Over” nga Anri Sala, pjesë e Shkolla Verore si Shkollë 2018 të Programit Publik.
Sala vjen me datë 17 korrik në Klubin e Boksit, me fillim prej orës 20:00.
Take Over (2017) është një instalacion-video dhe zë i përbërë nga dy filma, i cili trajton tematikat kryesore në veprën e Anri Salës, duke eksploruar marrëdhëniet midis muzikës dhe rrëfimit, arkitekturës e filmit dhe cilësitë e ndërsjella të mediumeve të ndryshme, duke shkrirë kufijtë e tyre përkatës.
Pikënisja konceptuale e Take Over janë dy vepra muzikore të njohura, të lidhura me kompleksitetin e historisë politike dhe kulturore, La Marseillaise dhe Internationale. Kompozuar në vitin 1792, Marseillaise ishte e lidhur ngushtë me Revolucionin Francez, por shpejt u përhap në vende të tjera ku u bë simbol i përmbysjes së regjimeve shtypëse. Kështu, teksti i shkruar në 1871-in për Internationale fillimisht u përcaktua në vijën melodike të Marseillaise-s, deri në vitin 1888 kur muzika e saj origjinale u kompozua dhe kënga u bë himni standard i lëvizjes socialiste. Të dyja himnet kanë pësuar ndryshime të mëdha në kuptimet e tyre politike: nga revolucioni, restaurimi, socializmi, rezistenca dhe patriotizmi, në shoqatat lidhur me kolonizimin dhe shtypjen në gjysmën e dytë të shekullit të njëzetë (si himne kombëtare përkatësisht të Francës dhe Bashkimit Sovjetik). Take Over e bën të dëgjueshme marrëdhënien e ngushtë të këtyre dy himneve dhe gërmon lidhjen muzikore në gjurmët e këtij ndryshimi simbolik. Është vetë tingulli ai që e përcakton filmin: ndryshimi i fokusit në film është i lidhur me tonalitetet muzikore dhe lëvizjen e çelësave që e prodhojnë muzikën – edhe nëse sfondi i këtij sistemi mbetet i pakapshëm.
Të dy filmat janë konceptuar fillimisht për t’u shfaqur njëkohësisht, me qëllim konkurrimin e njëkohshëm të tingujve të tyre përkatëse. Për këtë prezantim, filmat do të shfaqen njëri pas tjetrit.
Anri Sala, artist që punon në Berlin, lindi më 1974 në Tiranë, Shqipëri. Ekspozitat e tij të fundit përfshijnë Anri Sala, Marian Goodman Gallery, New York (2018), Anri Sala, Museo Tamayo, Mexico City, Mexico (2017), The Last Resort, Kaldor Public Art Projects, Sydney, Australia (2017) Anri Sala: Answer Me, New Museum, New York, NY (2016), Anri Sala, Galleria Alfonso Artiaco, Naples, Italy (2015), “The Present Moment (in D)”, Haus der Kunst, Mynih, Gjermani (2014); “Anri Sala: Two Films”, Museum of Contemporary Art, Detroit, Michigan (2012); Louisiana Museum of Modern Art, Humlebaek, Danimarkë (2012); Centre Pompidou, Paris, Francë (2012); “1395 Days Without Red”, Irish Museum of Modern Art, Dublin, Irlandë (2012); National Museum of Art, Osaka, Japoni (2011); Serpentine Gallery, Londër, Angli (2011) dhe Musée d’Art Contemporain, Montreal, Quebec (2011).
Sala fitoi çmimin Gilles Dusein në vitin 2000; Çmimin Artist i Ri në Bienalen e Venedikut më 2001, dhe Absolut Art Award, Stokholm, Suedi, më 2011. Në vitin 2013 u zgjodh të përfaqësoj Francës në Bienalen e 55-të të Venedikut me “Ravel Ravel Unravel” dhe së fundi Sala pranoi çmimin Vincent, Hagë, Holandë (2014).
Një numër artistësh shqiptarë do të jenë pjesë e një ekspozite në Shkup.
Alban Muja, Anri Sala, Flaka Haliti do tu bashkohen artistëve të tjerë në “All That We Have in Common”.
Ekspozita do të hapet të mërkurën e 18 prillit.
Ekspozita adreson paqartësitë në kontekstin e zhvillimeve kulturore, politike e sociale që lidhen me dobësinë dhe paparashikueshmërinë e jetës.
18 artistë kanë sjellë punët e tyre në Shkup, në ekspozitën që synon të na bëjë të reflektojmë mbi të tashmën, mbi sjerlljet tona dhe përvojat tona. Problemet që këta artistë i fokusojnë në veprat e tyre janë tragjike: mjerimi shoqëror, përjashtimi, manipulimi politik dhe faktorët tjerë që ndikojnë në shqetësimin tonë të ditëpërditëshëm.
Ekspozita do të hapet në ora 20:00 në Muzeun e Artit Bashkëkohor në Shkup, shkruan KultPlus.
Në ekspozitë marrin pjesë edhe Maja Bajevic, Ibro Hasanović, Gjorgje Jovanovik, Šejla Kamerić, Žaneta Vangeli dhe artistë të tjerë nga Serbia, Bosnja, Maqedonia, Slovenia, Turqia, Greqia dhe Franca.
Mira Gacina dhe Jovanka Popova janë dy kuratoret e ekspozitës. / KultPlus.com
Historianët asnjëherë nuk mund të pajtohen me të ashtuquajturën “Epokë të iluminizmit”. Përkufizimi i ngushtë i ka fillet te vdekja e Luigjit XIV në vitin 1715 dhe te fundi me Revolucionin Francez në vitin 1789. Versioni i gjatë nis diku në fundin e viteve 1600 dhe dështon më 1815 me mundjen e Napoleonit në Waterloo.
Ashtu sikurse datat, kontestohen po ashtu edhe arritjet e asaj epoke kur shkenca dhe filozofia avancuan goxha. Jemi mësuar të mendojmë për iluminizmin si pikë referimi në historinë e civilizimit, por vazhdimisht po shikohet si lëvizje eurocentrike që frymëzoi sjelljet imperialiste karshi pjesës tjetër të botës. Natyra e dyfishtë e iluminizmit është eksploruar në projektin artistik në “33rd Kaldor Public Art Poject”, “The Last Resort” të Anri Salës. Kombinimi i lokacionit spektakular (në “Observatory Hill) dhe instalacioni i konceptuar në mënyrë brilante, e bën këtë një prej projekteve më të paharrueshme të Kaldor, shkruan The Sydney Morning Herald, transmeton “Koha Ditore”.
Sala u lind në Shqipëri në vitin 1974, i cili kaloi 11 vjet të jetës së tij nën diktaturën e Enver Hoxhës, një eksperiencë që ndoshta mund të përshkruhet si formuese e karakterit. Në vitin 1996 ai la Shqipërinë dhe shkoi në Paris për studime dhe brenda pak vitesh u bë i njohur në qarqet e artit bashkëkohor.
Sala nisi të vlerësohet për punën e tij me seritë e videove që kombinojnë refleksionet mbi natyrën e muzikës, arkitekturën dhe politikën. Këto janë tema pothuajse të pazakonta për artistët e sotëm, por ishte mendimi i mprehtë i Salës prapa secilës vepër që e bëri atë të dallohet. Duke mos menduar për përmbajtjen që i prezanton audiencës, ai ka hulumtuar secilin projekt duke krijuar vepra shumështresore që fokusohen në marrëdhëniet e kontradiktat dhe jo në rregullimin e ideve.
Në të kaluarën Sala ka përdorur muzikë të ndryshme si “Transfiguerd Night” i Schonbergut dhe “Should I Stay or Should I Go” i Clash. Për “The Last Resort” ai ka marrë një prej kryeveprave të iluminizmit, kohën “Adagio” prej veprës “Clarinet concerto in A major” të Mozartit. Sala ka zëvendësuar tempin origjinal prej veprës së Mozartit me instruksione të reja të bazuara në kushtet atmosferike të përshkruara nga marinari James Bell, në një ditar privat të udhëtimit të tij në Australi në vitet 1838-1839. Vepra e riaranzhuar, e incizuar nga “Munchener Kammerorchester”, gërhet, fishkëllen dhe me shpejtësi vjen prej altoparlantëve të vendosur në objektin e rrumbullakët. Secila notë shkakton një ritëm të caktuar prej 38 daulleve që kanë të ngjitura nga një palë shkopinj, të cilat qëndrojnë të përmbysura në tavan. Artisti thotë se ai është frymëzuar pasi ka parë lakuriqët e natës duke dremitur në “Royal Botanic Gardens”.
Rezultati nuk është kakofoni po bashkëpunim mes Mozartit dhe elementeve. Kur moti është i mirë muzika sistemohet në modele të harmonizuara me daulle që tingëllojnë sikur bubullima që vijnë nga larg. Sala i referohet procesit si “çoroditje” e veprës origjinale, ndoshta të shkaktuar nga distanca që është dashur të bëjë për të udhëtuar prej botës së vjetër në të renë. Duke lënë erën që të diktojë, tempi bëhet i përshtatshëm për një koncert të kompozuar për instrumente frymore. Miraton në njëfarë mënyre luftën në midis natyrës dhe kulturës, në mes të ëndrrës së iluminizmit të kontrollit perfekt e të kuptuarit, dhe ndërhyrjet e paparashikuara të motit. Dikush mund ta lexojë këtë si metaforë për mënyrën se si kolonitë britanike kërkuan të imponojnë një ideal të civilizimeve në një tokë të re dhe tek banorët e saj. Nuk ka pasur njohje se jeta aborigjene prezantonte formë tjetër të kulturës që ia vlen të respektohet. Kolonistët e aborigjenëve ishin të egër, jetët e të cilëve mund të përmirësoheshin vetëm me përshtatjen e mënyrës perëndimore të jetesës. Në rastin më të mirë, të ndiqnin konceptin tjetër të Jean-Jacques Roussear, se ata mund të jenë “fisnikë të egjër” që jetojnë në harmoni me natyrën në mënyrë që ishte e pamundur më për evropianët. Ky vrojtim për shoqërinë indigjene kishte disa pasoja praktike. Edhe vrojtuesit më simpatikë besonin se racat aborigjene ishin të destinuara që të zhduken. Pushtuesit e racës së bardhë vetëm mund të praktikonin kujdes të përkohshëm derisa progresi mori drejtimin e vet të paevitueshëm. Ishte pikëpamje që do të konfirmohej nga darvinizmi social në vitet më vonë.
Krejt kjo nënkuptohet në deformimet e koncertit të Mozartit, por edhe vendosja është njësoj e rëndësishme. “Observatory Hill” ishte pika më e lartë në Sidney. Ishte vendi ku kolonialistët shkonin për të shikuar yjet, të parashikonin motin dhe të shikonin anijet që vinin. Ishte vend me rëndësi të madhe për shkencëtarët dhe sigurinë e kolonisë. Objekti i rrumbullakët është hapësirë për pamje, muzikë dhe ndeja, por gjithashtu shërben si pikë vrojtimi. Në fushën e vet 360 shkallëshe jehon modeli i filozofit të iluminizmit, Jeremy Bentham, të cilin ai e rekomandoi si vend për të shikuar të burgosurit. Sugjeron një ndarje mes kënaqësive romantike të pamjes dhe pajisjes për kontroll social. Na kujton se edhe ligjet e zakonet më “iluminuese” janë të vendosura ideologjikisht dhe të mbështetura nga kërcënimi i dhunës. Daullet e grumbulluara janë reminishencë e bandës ushtarake.
Edhe shumë më shumë mund të thuhet për “The Last Resort”. Është Sala që thotë se Australia ishte resori i fundit për sistemin e drejtësisë së britanikëve që kërkon një vend të ri për klasat e veta kriminale, apo ai sugjeron se civilizimi i çoroditur dhe i lodhur është dashur të shikohet përtej kufijve të vet për të kërkuar rilindje. Është po ashtu ideja për Australinë si “resor” ku turistët shkojnë për t’u relaksuar dhe për të bërë qejf. Me një fjalë ne e kuptojmë se si imazhi i një shteti ka pësuar metamorfozë prej burgut në park të kënaqësive.
Si një vepër shembullore e artit publik, “The Last Resort” – që zë vend në Sydney prej 13 tetorit deri më 5 nëntor – na fton që të vlerësojmë bukuritë e portit dhe të koncertit të Mozartit, por gjithashtu nxit më shumë reflektime kritike. Na bën të mendojmë për vendin që e quajmë shtëpi, por nuk jep asnjë mesazh. Nëse ky qytet arrin që të ketë një diskutim të hapur dhe të ndershëm për rolin e artit publik, projekti i zgjuar i Salës atëherë është vendi ideal për ta filluar këtë debat./KultPlus.com
Anri Sala prezanton në edicionin e 33-të të “Kaldor Public Art Project” premierën e instalacionit “The last resort” (Resorti i fundit” (datë 13 tetor).
Instalacioni do të ekspozohet në kodrën “Observatory Hill” Sidnei të Australisë. “Kam dashur ta imagjinoj se si një udhëtim nëpër erë, valë, dhe ujë do të mundë të afektonte një kryevepër muzikore të periudhës së iluminizmit”, rrëfen Anri Sala teksa shpjegon instalacionin “The Last Resort” për mediet e huaja. Ai ngre pyetjet: “Çfarë do të bëhej me ‘Koncertin për klarinetë’ të Mozartit nëse do të fluturonte apo të dilte si një mesazh në shishe, derisa të lahej në breg pas një udhëtimi të gjatë”, shkruan albsprint.
Por, si është konceptuar “The last Resort”? Është konceptuar si një instalim i posaçëm për Projektet e Arteve Kaldor në një pavijon në natyrë, për një hapësirë me pamje nga porti i Sidneit. Kjo strukturë e hapur përmban 38 bateri të posaçme, që qëndrojnë pezull nga tavani në një pozicion të kthyer përmbys. Ansambli i baterive është një skulpturë që luan vetë. Secila nga bateritë është e krijuar enkas dhe përmban në brendësi dy altoparlantë: një altoparlant me shtrirje të ulët frekuencat e së cilës shkaktojnë dridhje në lëkurën e daulleve, duke nxitur një reagim tek shkopinjtë e daulleve, që krijojnë “rat-a-tat” karakteristike, dhe një altoparlantë me shtrirje të lartë dhe mesatare që luan fragmente muzikore. Bateritë që qëndrojnë pezull funksionojnë gjithashtu si shënjues i dukshëm i tingullit të këtij instalacioni.
Pika fillestare muzikore e “The last resort” është koncerti “Klarinetë” në A maxhor, K.622, i kompozuar nga Wolfgang Amadeus Mozart në 1791, pak para vdekjes së tij. Vetëm disa vite më parë “Flota e Parë” kishte zbarkuar në Australi dhe në 18 Janar, 1788 mbërriti në Botany Bay. Zona ku do të vendoset instalacioni është një hapësirë rrethore në një kopsht publik në kodrën më të lartë me pamje nga Sidnei. Kjo zonë i përkiste Fort Phillip-it, e ndërtuar në vitin 1800 dhe emëruar pas Guvernatorit të parë të kolonisë.
Mendohet të këtë qenë një vend vëzhgimi për populli Aborigjen. Për këtë arsye është e lidhur me kontaktin e parë të dy kulturave, të cilat më parë nuk kanë qenë në dijeni për njëra-tjetrën. Bateritë e varura janë të animuara nga koncerti Klarinet i Mozartit, në një regjistrim që Sala e përshtatë sipas kushteve specifike. Secila nga tri lëvizjet e koncertit është alternuar në bazë të një rregulli të vetëvendosur nga artisti: nga tonalitetet e para qendrore (A, C e mprehta, dhe E) të cilat janë hequr, në të dytën të gjitha indikacionet origjinale të kohës u zëvendësuan nga përshkrimi ditor i erës nga Gazeta e James Bell e vitit 1839 , për kalimin e detit nga Londra në Australi, ndërsa në lëvizjen e tretë rendi kronologjik i të gjitha pjesëve ‘solo’ dhe ‘tutti’ u ndryshua. Muzikantët që luajnë pjesë individuale në rezultatet e riorganizuara janë regjistruar njëkohësisht me mikrofon të ndryshëm. Shpërndarja e pjesëve të regjistruara në bateri bazohet në formimin e një orkestre klasike tipike. Kështu asambleja e baterive do të vendoset në përputhje me formimin tipik të një orkestre.
Pjesët individuale në rezultatin e riorganizuar të Mozartit do të caktohen në bateritë përkatëse. “The Last Resort” transformon punën e famshme të Mozartit, duke përdorur strategji të vendosura nga Sala për të demonstruar ndryshimin, që mund të ketë pësuar gjatë rrugëtimit për në Australi. Duke përmbysur tiparet kryesore të koncertit, ndjenjën e gravitetit dhe ritmin, puna e artistit krijon perceptimin e një koncerti që ka udhëtuar në një distancë të gjatë, duke duruar valët e larta të detit, që sipas fjalëve të artistit e kanë “gërryer atë”, shkruan “Estherschipper”. Bateritë e varura pezull nga tavani personifikojnë vetë Australinë, duke kujtuar njëkohësisht edhe dhelprat indigjene të fluturimit të varur me kokë poshtë nga degët e shtrira të pemëve. “The Last Resort” trajton karakteristikat historike dhe kulturore të objekteve të kulturës (ndër të cilat Sala konsideron edhe veprat muzikore), duke u fokusuar në një periudhë kritike të ngjarjeve dhe arritjeve gjatë të cilave iluminizmi që përfshin idetë e progresit, blerjes racionale si dhe organizimin e dijeve ndërvepron në thelb me kolonializmin./KultPlus.com
Për edicionin e 33-të me radhë, “Kaldor Public Art Project” është duke shpërfaqur “The Last Resort” (Resorti i fundit), premierë botërore e instilacionit të artistit të famshëm shqiptar, Anri Sala, shkruan arts.theareview.com.
Duke zënë vend në kodrën “Observatory Hill”, kjo vepër arti do të ekspozohet aty për tri javë, duke nisur nga 13 tetori e deri më 5 nëntor. Instilacioni i Anri Salës është një gërshetim i skulpturës me tingullin dhe përfaqëson herën e parë që artisti e ka krijuar një vepër të madhe për audiencën australiane.
“Kam dashur ta imagjinoj sesi një udhëtim nëpër erë, valë, dhe ujë do të mundë të afektonte një kryevepër muzikore të periudhës së iluminizmit”, ka thënë Anri Sala, duke folur për “The Last Resort”. “Çfarë do të bëhej me ‘Koncertin për klarinetë’ të Mozartit nëse do të fluturonte apo të dilte si një mesazh në shishe, derisa të lahej në breg pas një udhëtimi të gjatë?, ka pyetur ai.
Vepra “Koncerti për klarinetë” e W. A. Mozart, do të transformohet në veprën e artit të Salës, duke shtuar e riimagjinur pjesët kanonike të muzikës, transmeton Koha Ditore./ KultPlus.com
