Etiketë: Arbereshet

Dy vëllezërit arbëresh, legjenda të hipizmit botëror

Posted on by Kult Plus

Nëse hipizmi në Shqipëri do të kishte qenë një sport po aq popullor sa futbolli, padyshim që emrat e dy vëllezërve me origjinë arbëreshe Piero dhe Raimondo D’Inzeo, do të ishin shumë të njohur.

Dominues në gjysmën e parë të shekullit të XX në arenën ndërkombëtarë të këtij sporti, ata ishin triumfues në pothuajse të gjitha kampionatet e kohës, dhe me të drejtë konsiderohen ndër kalorësit më të rëndësishëm të shekullit të XX-të.

Piero i datëlindjes 1923 (Romë) dhe Raimondo D’Inzeo (Rieti), dy vite më i vogël, iu përkushtuan hipizmit që në moshë shumë të re nën kujdesin gjithnjë e më vigjilent të babait Costante, marshall i kavalerisë italiane dhe themelues në 1934 i Società ippica Romana.

Origjina e tyre është nga Montecilfone (Munxhufuni në shqipen e arbëreshëve), në provincën e Campobasso-s, ku shtëpia e familjes D’Inzeo ndodhet në sheshin Skënderbej.

D’Inzeot janë me emër në komunitetin arbëresh të zonës. Pasquale D’Inzeo, gjyshi i dy kampionëve, ka qënë kryetar i bashkisë nga 1896 deri më 1902 në kohën e monarkisë italiane. Duke ndjekur gjurmët e të atit Piero do bëhej major i kavalerisë ndërsa Raimondo kavalier në rradhët e armës së Karabinierëve. Me kalimin e viteve të dy do të rafinonin teknikën duke lënë të kuptohej se tashmë ishin gati për ç’do sfidë.

Pjesmarrës në tetë lojra olimpike rresht, nga Londër 1948 e deri në Montreal 1976, rekord për atletët italian, dy vëllezërit do të fitonin gjashtë medalje secili. Dy argjendi dhe katër bronzi për Pieron, ndërsa një ari, dy argjendi dhe tre bronzi per Raimondon i cili do shpallej dhe dy herë rrjesht kampion bote. Ky i fundit do të përzgjidhej si “kalorësi më i mirë në histori” nga një grup gazetarësh dhe ekspertësh të hipizmit botëror.

Të panumërta janë triumfet e tyre në kompeticione të ndryshme. Një ndër garat e preferuara nga Piero qe padyshim konkursi i përvitshëm ndërkombëtar Piazza di Siena, që mbahet nga 1926-ta, në të cilin rezulton të jëtë kalorësi me më shumë fitore, plot shtatë kundër katër të të vëllait. Duke filluar nga viti 2014 kompeticioni Piazza di Siena ka marrë emrin Master Fratelli D’Inzeo për nder të dy vëllezërve arbëresh legjenda të hipizmit botëror. Sot ata nuk jetojnë më por mësimet dhe veprat, jo vetëm sportive, që kanë lëne pas janë emblematike. Vlerat familjes, të sportit dhe të uniformës, si dhe dedikimi i jetës ndaj një disipline kaq fisnike janë receta e suksesit të këtyre figurave, ambasador, në një farë mënyre, të një “shqiptariteti” që na bën të ndjehemi krenar. /diasporashqiptare/ KultPlus.com

“Me shëndet”, historia e arbëreshëve të San Benedetto Ullano kthehet në film

Posted on by Kult Plus

Historia e arbëreshëve të San Benedetto Ullano do të rrëfehet për herë të parë në një film me metrazh të shkurtër. “Me Shëndet” quhet filmi dhe flet për tritoni alpin (Triturus Alpestris Inexpctatus, peshku i rrallë prehistorik që prej mijëra vitesh popullon ujërat e Laghicello, rrethuar nga pyjet e ahut shekullor në San Benedetto Ullano.

Ky është një projekt i Administratës Komunale vendase të kryesuar nga kryetarja e bashkisë Rosaria Capparelli me regji të Marco Caputo dhe Davide Imbrogno.

Xhirimet e këtij filmi të shkurtër janë bërë në gjashtë gjuhë, arbëreshë, nigeriane, pakistaneze, franceze, angleze dhe italiane.

Historia e shkruar nga Imbrogno gradualisht merr formë dhe arrin qëllimin e saj: të tregojë histori të rezistencës. Tritoni reziston, ashtu si tingujt arkaik arbëreshë rezistojnë, të luajtur drejtpërdrejt nga muzikantë të moshuar, trashëgimtarë të një tradite të përjetshme, të cilat formojnë sfondin dhe zbukurojnë skenat e xhiruara në fshatin karakteristik të Cosenza.

Këtu, gjithnjë e më shumë gjurmë të asaj Kalabrie të jashtëzakonshme rizbulohen me tregime krejtësisht të reja, të përbërë nga tregues dallues të identitetit (MID) të aftë për të tërhequr dhe emocionuar vizitorë 365 ditë në vit.

San Benedetto Ullano, një vend ku gjithçka dhe të gjithë rezistojnë. Ky është titulli i skenës përfundimtare të shkurtër. Ne jemi Toka – do të thotë rrëfyesi – ku kishat ende mbeten të drejtuara nga lindja: duke rezistuar. Ne vijmë nga diku tjetër. Nga botët e panjohura në kulturën e panjohur masive. Sot këto botë janë jeta jonë e përditshme e lënë në hije. Ne jemi fëmijët e kthimit pas. Nga ata që, pa vullnet, kanë zbarkuar në botë të ndryshme. Dhe në fund të fundit, ata vendosën të ktheheshin, pikërisht këtu. Ku gjithçka reziston në heshtjen e përshkrimit. Tritoni ka rezistuar në ujërat e Laghicello për mijëvjeçarë, megjithatë është një kafshë parahistorike.

Kostumet, këngët arkaike të dashurisë, vallëzimet, aromat, dritat: rezistojnë. Askush nuk e kishte një herë privilegjin e mërzitjes. Mërzia zhduk atë që ne jemi. Ne vazhdojmë, ditë pas dite, edhe sot – vazhdon ai – të jetë diçka, dikush: është ekzistenca jonë e zhdrejtë. Ne kemi zgjedhur, me vetëdije të plotë, të jetojmë këtu. Në vendin ku disa Perëndi kanë zgjedhur atë rezistencë është një dhuratë, një elegji, një këngë. Ne jemi forca jonë e rezistencës. Ne rezistojmë, duke uruar të gjithë ju të huaj: “të jeni mirë dhe të shkoni mirë”. Këto janë disa fragmente të skenarit./ Diaspora shqiptare / KultPlus.com

Tradita e festimeve të Shën Gjergjit në Horën e Arbëreshëve

Posted on by Kult Plus

Në muajin prill të çdo viti, komuniteti arbëresh i “Piana degli Albanesi” kremton festën e San Giorgio-s, ose të Shën Gjergjit.

23 prilli është dita që i mbledh arbëreshët në Kishën e San Giorgios, në të cilën besimtarët marrin bekimin me Relikten e Shenjtë. Kulti i San Giorgio-s është një traditë popullore që paraqitet me relikten e një kalorësi përballë dragoit, simbol të së keqes, i cili është përhapur që nga viti 1000 dhe është konsideruar gjithnjë shenjt mbrojtës i kalorësve, ushtarëve etj., që thirret kundër murtajës, gjarpërinjve helmues dhe kundër së keqes në përgjithësi.

Për të dytin vit radhazi, komuniteti i Horës së Arbëreshëvet, për shkak të pandemisë, do të kufizohet vetëm me ritet kishtare dhe nuk do të organizojë festimet tradicionale. Këtë fakt e pohon edhe Z. Vito Fiorenza, President i Komitetit të San Giorgios në “Piana degli Albanesi”, i cili flet edhe për traditat dhe mënyrën sesi përcillet kjo festë nga brezi në brez.

Njëherësh, ai thekson se sërish këtë vit “me të gjithë vullnetin tonë të mirë nuk mund të organizojmë asgjë, përveçse të marrim pjesë në ritet e ndryshme festuese, që do të zhvillohen në Kishë, duke respektuar distancat dhe masat e duhura”. /diasporashqiptare/ KultPlus.com

Arkitektura dhe urbanistika rrethore e katundeve arbëreshe

Posted on by Kult Plus

Të ashtuquajturat arkitektura të vogla, por sigurisht të një rëndësie të jashtëzakonshme, përfaqësojnë një trashëgimi të shkëlqyer të kulturës ndërtimore popullore të arbëreshëve. Gjitonia është bërthama themeluese e fshatit shqiptar.

Forma e saj buron nga rregullimi i kasolleve që ndërtuan refugjatët shqiptarë në themel të fshatrave. Nga vendbanimi i pasigurt, me të cilin u organizua kampi modest i familjeve refugjate, ata kaluan në ndërtimet e përhershme e përfundimtare, që u bënë qelizat e para urbane të fshatit. Gjitonia, në format e saj më arkaike, ka një hapësirë të tillë qendrore (të quajtur shesh), drejt së cilës përballen dyert e katër ose pesë shtëpive, që, përmes një sistemi rrugor, lidhen me hapësirat e tjera.

Në këtë mënyrë, ato formojnë strukturën e pëlhurës urbane, si një shenjë e barazisë shoqërore, si mërgimtarë që ishin, për të qenë të pandashëm në jetën sociale. Shtëpitë e tyre ishin shumë të thjeshta, kishin një plan katërkëndor, pothuajse asimetrike, me linjë jo të rregullt, me një ose dy kate me çati dhe nënçati, ose dykatëshe, të mbuluara me pllaka balte (si shtëpitë modeste rurale të kontekstit kalabrez, por është ruajtur origjinaliteti i tyre ballkanik).

Në gurët e disa portave të shtëpive ka stema në dyer të gdhendura, që janë emblema të legjioneve, një shenjë e një populli luftëtar, në të cilin edhe gratë shërbenin në ushtri. Perdet e dritareve janë element dallues për shtëpitë e arbëreshëve. Ato kanë motive shqiptare dhe janë në harmoni me kontekstin arkitekturor të banesës. Në disa qendra me origjinë shqiptare ekzistojnë aktualisht artizanë (kryesisht gra), të cilët merren me përpunimin e gjineshtrës, të cilën e bëjnë fije me tezgjah dhe me to krijojnë mbulesa dhe perde shumë të bukura origjinale, tipike arbëreshe. Një element i kulturës lokale konsiston në futjen e furrës brenda shtëpisë.

Kjo ndodh për dy arsye: së pari, sepse shqiptarët kishin mënyrën e tyre të gatimit të ushqimit, duke preferuar që të gatuanin tava në furrë, por edhe roli i saj si sistem ngrohjeje. Nëse do vizitoni qytezat arbëreshe, shpesh do të vëzhgoni nga pjesa e jashtme formën e “gungës” së furrës, një shtëpi të tillë do të gjeni në rrugën “Ascensione”, në pjesën “e sipërme” të fshatit (zona jugperëndimore) Santa Sofia d’Epiri, ose edhe në një qytezë tjetër arbëreshe si ajo e Çiftit (Civita). Elemente të tjera të diversitetit janë disa “hapje” të vogla me Rrugëtim në ngulimet arbëreshe 71 motive orientale. Një dallim tjetër janë edhe qoshet e disa ndërtesave, të cilat janë pjesërisht të rrumbullakosura, duke arritur kulmin në pjesën e sipërme me një hark të vogël, e cila bën daljen nga ana e jashtme.

* Marrë nga libri “Rrugëtim në ngulimet arbëreshe (50 kartolina gjigante arbërore në tokën italiane)”  të autorëve Antonio Bellusci dhe Ornela Radovicka botim i Qendrës së Studimeve dhe Publikimeve për Arbëreshët. / KultPlus.com

As pandemia nuk i ndalë, arbëreshët veshin kostumet për të festuar Pashkët

Posted on by KultPlus

Fotografia: Maria Caliva

Arbëreshët e Italisë janë model se si ruhet tradita dhe kultura e një kombi, e një gjë të tillë e bëjnë tash e 500 vjet, shkruan KultPlus.

Festa e Pashkëve është një ndër festat që nxjerr në pah bukurinë e këtij komuniteti në Itali, duke përfshirë edhe kostumet e detajuara.

Edhe këtë vit, edhe përkundër pandemisë, arbëreshët kanë veshë kostumet festive për të shënuar këtë festë, dhe në të njëjtën kohë duke dërguar sinjalin se këtë komunitet nuk e dorëzon as pandemia./ KultPlus.com

Tash e 500 vjet mrekullohen italianët me kulturë shqiptare, kur Arbëreshët festojnë Pashkët (FOTO/VIDEO)

Posted on by KultPlus

KultPlusju sjellë fotografi të realizuara nga fotografi Mario Calivà në Horën e Arbëreshëve ku janë mbajtur manifestime të ndryshme për të shënuar Pashkët.



Një regjistrim i kohëve të fundit tregon se ka rreth 800 veshje në Horën e Arbëreshëve, 500 prej të cilëve vishen për Pashkë. Për të shënuar Pashkët, arbëreshët organizojnë parada pas të cilës jepet bekimi dhe shpërndahen vezët e kuqe.
https://web.facebook.com/plugins/video.php?href=https%3A%2F%2Fweb.facebook.com%2Fpianadeglialbanesihora%2Fvideos%2F1236542026478350%2F&show_text=0&width=267





Vezët e kuqe përfaqësojnë një traditë shekullore të Horës së Arbëreshëve dhe në përgjithësi të të gjitha komuniteteve lindore greko-bizantine dhe ritet ortodokse. Ato shprehin jetën, pjellorinë dhe Ringjalljen e Krishtit.

Hora e Arbëreshëve ka ruajtur shumë elemente etnike të kulturës së saj shqiptare, veçantitë e saj kulturore, gjuhësore, fetare (gjuhën, ritin bizantin, veshjet tradicionale, zakonet, muzikën, folklorin).



Banorët janë pasardhës të familjeve shqiptare, duke përfshirë edhe fisnikët dhe të afërmit e Skënderbeut, që u vendosën në Italinë e Jugut gjatë pushtimeve të Perandorisë Osmane në Ballkan.
Identiteti arbëror i Horës së Arbëreshëve është i fortë, në fakt gjuha arbëreshe flitet nga tërë bashkësia dhe përdoret në gazeta, shkolla dhe radio.


Bashkia përdor në dokumentet zyrtare gjuhën shqipe dhe italiane për banorët e saj, në bazë të ligjit ekzistues për mbrojtjen e pakicave etnike dhe gjuhësore në Itali./KultPlus.com

Një tjetër traditë arbëreshe në UNESCO

Posted on by Kult Plus

Si një prej elementëve të përfshirë në kandidaturën e Motit të Madh, riteve dhe trashëgimisë arbëreshe për në UNESCO, përshkruhet edhe kulaçi arbëresh.

Por, çfarë e karakterizon këtë gatim tipik?

Cugliaccio (në arbërisht, kulaç) është një ëmbëlsirë tipike e traditës arbëreshe të San Costantino Albanese. Që nga shekulli i 16-të, përgatitja e kësaj buke ka qenë e lidhur me dasma dhe festat e Pashkëve, ndaj karakterizohet nga një simbolikë e fortë fetare, duke ruajtur e përcjellë kulturën arbëreshe.

E pasur me vezë, ajo përgatitet me përbërës të thjeshtë (miell gruri i butë, bollgur i bluar, vaj, sallo, maja natyrore, maja birre dhe kopër e egër), për të përmirësuar jetën dhe Ringjalljen, duke kujtuar shpërndarjen tradicionale të vezëve të ziera e të ngjyrosura, gjatë së Dielës së Pashkëve.

Në mesjetë, në fakt, ndaloheshin vezët, si ushqim me origjinë shtazore, gjatë kërkesave shumë të rrepta të agjërimit të Kreshmës. Vezët e pulës squkë në ato gjashtë javë, duhej të hidheshin shpejt, kështu që ato u bekuan në kishë gjatë meshës të së Dielës së Pashkëve dhe më pas, u dhuruan, të konfirmuara, për miqtë dhe të afërmit, si një dëshirë për pjellori.


Me rastin e dasmave, kulaçi përgatitet dhe paketohet nga të afërmit e dhëndrit, të enjten para dasmës, që në San Costantino Albanese drejtohet me ritin greko-bizantin. Në këtë rast, gatimi ka një brumë në formë rrethi, me një ndërthurje që formon katër krahë, si për të simbolizuar pazgjidhshmërinë e martesës.

Sipërfaqja e kulaçit, zbukurohet me simbole të bëra me brumë: një fole, dy zogj dhe dy gjarpërinj. Foleja, në qendër të ëmbëlsirës, përfaqëson familjen e re dhe shtëpinë. Vezët në të, janë gjithmonë të çuditshme, si shenjë e fatit të mirë dhe pjellorisë. Zogjtë, fillimisht përfaqësojnë vjehrrat; nga ana tjetër, gjarpërinjtë përshkruajnë bashkëshortët, të cilët, me keqardhje shikojnë prindrit që i lënë. Më vonë, zogjtë shndërrohen në çift të ri dhe gjarpërinjtë, përfaqësojnë anën negative.

Sipas traditës, duhet të përgatiten dy “cugliaccio-kulaçë” për secilën ceremoni, një i zbukuruar dhe tjetri i thjeshtë. Ai i thjeshti vihej nën tjetrin, meqenëse gjatë meshës, kulaçi i zbukurtiar ofrohej nga prifti, pasi ishte lagur me verë dhe i jepej fillimisht nuses dhe më pas dhëndrit, si shenjë e përkatësisë së ndërsjellë.

Gërshetat e kulaçit

Në rastine gatimit të kulaçit, siç e shohim, nuk është thjesht një recetë kuzhine, por një simbolike dhe përfaqësim i botës arbëreshe, që tregon një histori dhe shënon një ndryshim. Ky rit ka të bëjë me ndryshimin që, me kremtimin e martesës, do të ndodhë brenda bashkësisë së vogël, fqinjësisë, familjeve të përfshira dhe veçanërisht, në jetën e bashkëshortëve.

Por, mbi të gjitha “cugliaccio-kulaçi” është simbolika e ndryshimit të madh, në jetën e çiftit të ri. /konica/ KultPlus.com

Nuk i harrojnë rrënjët, arbëreshët e grupit “Shega” do të prezantohen me këngën “Arianna”

Posted on by Kult Plus

Medina Pasoma

Atdhedashuria dhe admirimi i gjuhës arbëreshe kishte bërë bashkimin e 5 artistëve nga Sicilia në caqet e muzikës. Ata kishin dhënë premtimin se në çdo tingull do të buçiste qetësia shpirtërore përmes promovimit të vlerave kulturore, shkruan KultPlus.

Kështu kishte nisur historia e grupit “The Daggs” në vitin 2014, teksa vokali i Giorgio Fusco dhe Saverio Guzzetta ishin gërshetuar me violinën e Rosa Alongi, bas-kitarën e Giorgio Ciulla dhe bateritë e Alessandro Ferrantelli.

Ndërkaq, rrugëtimit të tyre muzikor tanimë këta të rinj të talentuar kanë vendosur t’ia falin emrin “Shega”, në mënyrë që edhe në emërtim të ndjejnë diçka nga prejardhja e tyre.

Më 19 shkurt, “Shega” do të publikojë këngën më të re, të quajtur “Arianna”, për të cilën KultPlus ka biseduar me solistin dhe pjesëtarin e grupit, Giorgio Fuscon.

 “Arianna” është kënga e parë që del nga grupi jonë me emër të ri “Shega” dhe do të jetë projekti i parë i albumit tonë, që është gati”, rrëfen për KultPlus ish-studenti i gjuhëve, duke përfshirë edhe shqipen.

Ajo që do ta bëj këngën “Arianna” të paharrueshme për dëgjuesit e këtij grupi do të jetë frymëzimi nga mitologjia greke, gjegjësisht dashuria e princeshës së Kretës, Ariannës me Teseon.

“Tematika është dashuria, ajo fije që të ndan nga përditshmëria e të bën të fluturosh. Flet për dy persona që takohen në një udhëtim, pastaj ndahen në tokat e veta. Deti njëkohësisht i afron e i ndan. Kënga flet për distancë, për një ëndërr që nuk u bë realitet, e malli që lind nga kjo”, tregon me emocion Giorgio Fusco.

“Arianna” do të jetë në gjuhën arbëreshe, ashtu siç Fusco e quan, gjuhën e zemrave të tyre që qëndis mendimet dhe i bën që ta përqafojnë botën përmes saj. Në anën tjetër, siç gëzohet prindi për fëmiun, po të ‘njëjtat’ ndjesi i gëzon edhe ai si artist për krijimtarinë e tij.

 “Jam shumë i emocionuar për publikimin e kësaj kënge sepse jam shumë i lidhur me të dhe e dua shumë. Kjo këngë është shkruar në bashkëpunim, duke lidhur përvojat e anëtarëve të grupit”, thotë Fusco.

Tutje, ai tregon se edhe artdashësit e tyre janë admiruar kur kanë dëgjuar interpretimin e drejtpërdrejtë të kësaj kënge në koncerte, teksa Fusco beson se ata e presin me padurim versionin e incizuar në studio.

Në anën tjetër, tingujt muzikorë kishin lënë gjurmë në shpirtin e tij qysh moti, prej nga ku më vonë jeta ia kishte trasuar fatin në këtë rrugëtim.

“Si çdonjëri, u rrita me muzikën. Më këngët arbëreshe tradicionale, me këndimet bizantine në kishë. Pastaj kam njohur muzikën ndërkombëtare dhe sidomos atë italiane”, shprehet këngëtari.

Kur flet për muzikën, Giorgio Fusco ka një rrëfim tejet emocional dhe poetik, që dallohet në çdo fjalë që ia thotë goja.

“Për ne muzika është ‘motra’ që na ndihmon në momentet e vështira, është një mike që na thotë ‘bravo’ kur kemi nevojë, është ajo që na bën të kërcejmë të vetmuar sipër shtratit dhe ajo që na bën të qajmë me lot malli”, përshkruan artisti nga Italia.

Por, përpara se të quhej “Shega”, grupi i 5 muzikantëve quhej “The daggs”. Ata kishin publikuar këngën e dashurisë me një përfundim jo të mirë, të quajtur “Drita”  dhe “Lumturi”, e cila e frymëzuar nga vargjet e poetit arbëresh Paskal Renda, e që erdhi si një homazh për të.

Ai e tregon edhe arsyen e ndërrimit të emërtimit, teksa thotë se e kanë zgjedhur fjalën “Shega”, e cila nga arbërishtja, për ta simbolizon bashkimin.

“Shega” është djali qe ndihmon plakun në mes të rrugës, një koncert ku të gjithë përqafohen e vallëzojnë, një shishe vere me shokët, një mikpritje në fshatin tënd”, shpjegon Giorgio Fusco.

Grupi “Shega” së shpejti do të bëj publikimin e këngëve tjera dhe albumit të ri, në të cilën përveç 8 këngëve origjinale të grupit, do të jetë edhe një këngë tradicionale e ripërpunuar.

5 arbëreshët e pasionuar pas muzikës, shpresojnë që të bëjnë turne në Kosovë e Shqipëri pas pandemisë. / KultPlus.com

Traditat arbëreshe, botohet libri “Spezzano Albanese, Arbëreshët dje dhe sot”

Posted on by Kult Plus

Botohet libri “Spezzano Albanese, Arbëreshët dje dhe sot” nga autorja Ornela Radovicka. Libri përmban informacione mbi historinë, traditat, kostumet dhe çdo element tjetër të botës arbëreshe që gjendet në këtë vendbanim.

Spezzano Albanese, ose siç i thonë Arbëreshët Spixana ndodhet në një zonë kodrinore midis Piana di Sibari-t dhe luginës së Esaro-s, rreth 300 m mbi nivelin e detit. Kjo komunë përfshin fshatrat e Spezzano Scalo-s dhe Spezzano Terme-s, në të cilat janë vendosur prej shekujsh arbëreshët. Libri është i pasur edhe më fotografi, të cilat autorja i ka realizuar gjatë punës në terren për hartimin e këtij libri.

Ornela prej kohësh është një bashkëpunëtore e studiuesit arbëresh Papas Antonio Bellusci, një ndër protagonistët më në zë të universit arbëresh, me një kontribut prej shumë dekadash, të fokusuar në dokumentimin e elementeve etnografike, foklorike, kostumografi etj. Ajo ka botuar dhe një libër për të, “Rrugëtimi i një arbëreshi”. At Antonio Bellusci gjatë udhëtimeve inçizoi lirikat e dashurisë dhe familjare, këngët popullore, mënyrën e jetesës, kultet, lindjet, dasmat, vajtimet arbërore, fjalë e urta, anekdotat, ritet, mitet e veshjet popullore.

Së shpejti, pritet që Qendra e Botimeve dhe Publikimeve për Arbëreshët (QSPA) të botojë librin “Rrugëtim në ngulimet arbëreshe”, me autorë profesorin Antonio Bellusci në bashkëpunim me autoren Ornela Radovicka, libër i cili do të sjellë një pasqyrë të plotë historike të të gjitha ngulimeve arbëreshe në Itali./ Diaspora Shqiptare / KultPlus.com

Kostumet kombëtare arbëreshe (FOTO)

Posted on by Kult Plus

Arbëreshët apo shqiptarët e Italisë, të quajtur edhe italo-shqiptarë, janë pakica etno-gjuhësore shqiptare vendosur historikisht në jug të Italisë.

Ata jetojnë në Itali nga shekulli XV, ku ka qënë mërgata arbëreshe deri shekullit XVIII, në rajonet e Abrucos, Kampaniës, Apulias, veçanërisht në Bazilikat, Moliz, Kalabri dhe Sicili.

Janë emërtuar si arbëreshë, pasi në kohën kur u larguan nga Shqipëria, ajo quhej Arbëria. Arbëreshët u vendosën në Itali në shekujt e pesëmbëdhjetë dhe tetëmbëdhjetë, pas vdekjes së heroit kombëtar shqiptar Gjergj Kastrioti Skënderbeu dhe pushtimit gradual të Shqipërisë dhe të gjithë Perandorisë Bizantine nga turqit osmane. Njihen shtatë eksode të mëdha që nisin që nga koha menjëherë pas vdekjes së Gjergj Kastriotit, deri nga fundi i shek. XVIII (1780-1790). Ngulimet e fundit të arbëreshëve janë në Italinë qendrore-veriore, si në Provincën e Pavias dhe të Piaçencës, po ashtu një grup i madh i’u drejtua rajonit qendror të Abrucos.

Në Itali sot numërohen mbi 260.000 njerëz që flasin gjuhën arbërore. Qytetet ku banojnë arbëreshët mbajnë dy emra, një në shqip dhe tjetrin italisht, ky i fundit përdorur sidomos nga të huajt. Arbëreshët nuk e kanë harruar vendin e të parëve dhe ruajnë të gjalla zakonat e tyre të pasura, si gjuhën, veshjet dhe ritet e doket që kishin në Mëmëdhe.

Sonte, KultPlus ju sjell disa nga veshjet tradicionale arbëreshe, të cilat pas kaq shumë shekujsh akoma ruhen me fanatizëm. / KultPlus.com

Muzika dhe jeta arbëreshe në vitet ’50 sipas profesorit italian Diego Carpitella

Posted on by KultPlus

Diego Carpitella lindi në Kalabri dhe ishte një profesor italian i etnomuzikologjisë në Universitetin D’Annunzio të Chieti – Pescara dhe Universitetin La Sapienza në Romë.

Ai konsiderohet si një nga studiuesit më të mëdhenj të muzikës popullore italiane dhe ka shkruar dhe botuar shumë ese mbi këtë temë. Ai bashkëpunoi me “Qendrën Kombëtare të Studimeve Popullore të Muzikës” nga viti 1952 deri në 1958, duke mbledhur më shumë se 5,000 këngë popullore italiane. Ai gjithashtu ka studiuar edhe muzikën popullore arbëreshe të viteve ’50.

1954 – Perceptimi i Diego Carpitella

Për të kuptuar më mirë se sa banorë arbëreshë jetonin në ato vite dhe kushtet e jetesës së komuniteteve Arbëreshe, dëshmojnë historitë që Diego Carpitella gjurmon në vitin 1954 në një artikull që u shfaq në revistën “Il Contemporaneo” në fund të ekspeditës së etnomuzikologjisë së kryer së bashku me Ernesto Di Martino në disa qendra kalabreze arbëreshë dhe në S. Costantino Alb. në provincën e Potencës, është shumë domethënëse.

“Ndër arbëreshë ndihet ndjenja e distancës, e distancës psikologjike dhe jo vetëm hapësinore, të cilën e kupton në shumë aspekte. Kushtet e jetesës nuk kanë qenë gjithmonë të thjeshta, por kanë evoluar me kalimin e viteve, duke ndërtuar kështu një zonë të strukturuar.

Më befasues është fakti që kushte të tilla jetese “shpërthejnë”, i japin hov artit, këngës dhe muzikës, domethënë kulturës etnofonike. Mos të flasim për historitë e shumta të ruajtura si gojëdhëna, dhe të rasteve që ndodh sa herë që mblidhen këngë dhe muzikë popullore, këtu mbi të gjitha për të nënvizuar se si këta interpretues të njohur, këta bartës të këngëve, këta lisa të melodive, me të cilët ndezin kuriozitetin për “të huajin” i cili bëhet kurioz për të dëgjuar. Këta burra dhe gra, zakonisht jo më pak se 40 vjeç, veshin bashkë me rrobat e tyre, në fytyrat e tyre, gjatë rrugës për të intonuar një këngë, për të luajtur gajde, kitarë ose fizarmonikë, kushtet aktuale të ekzistencës së tyre.”

Përpos artit Diego Carpitella shkruan edhe më shumë, mbi jetesën e arbëreshe në vitet ’50.

“Historia e një qyteti të vogël me vetëm 1.000 njerëz dhe kushtet e tij reale të jetesës, të treguara nga një kryebashkiak, cili na tregon se varfëria ishte e dukshme në ato zona. Të dhënat shëndetësore të shfaqura nga mjeku lokal tregojne kushtet e vështira ekonomike. Jeta funksionon në bazë të ekonomisë së dukshme primitive, pasi ekziston mbi të gjitha një ekonomi e punës dhe shkëmbimeve të produkteve (kush bën miell sot, atëherë do të marrë bukë nga një tjetër; kushdo që ndihmohet gjatë korrjes, nga ana tjetër do të duhet të ndihmojë gjatë mbjelljes, etj.), por këto janë baza “të dukshme” pasi rezulton se nëntëdhjetë e pesë përqind e familjeve janë “të lidhura” me faturat e një kredie në bankat e jugut (fatura që natyrisht nuk do të paguhet kurrë) dhe në të cilën banka luan me interes, zinxhirë dhe “mbyt” ata në kohën e zgjedhjeve politike kur do të jetë e nevojshme t’i jepet vota drejtorit të tij ose kujt për të. Në një fshat malor, nuk ka energji elektrike, uji i pijshëm duhet të merret me gomarin një orë larg, radio mungon, gazetat mezi mbërrijnë, autobusi ka qenë në shërbim vetëm 2 muaj (nisja në 3 të mëngjesit). Në vende të tjera, kushtet e jetesës janë në një gjendje të tillë, saqë vështirë të flitet. Këtu gratë punojnë nga lindja deri në perëndim të diellit (verë dhe dimër) për 300 lireta në ditë, ndësa pjesa më e madhe e burrave janë pa punë.”

Në këto informacione të papërpunuara të historisë së Diego Carpitella, në leximin e të cilit gjendja e jetës së arbëreshëve është tërhequr me realizëm laçues, periudha që ai përmend është një nga ato intuita të rralla socio-antropologjike të cilat, nëse hetohen si duhet, mund të kishin ndihmuar për të kuptuar, se aty ishte një komunitetit primitiv shqiptar, nga të cilët në pesë shekuj u formësua dhe u forcua vetëdija për larminë etnike, deri në pikën që të bëheshin një mrekulli e identitetit në një larmi kulturore që zhvillohej, riprodhohej dhe pasurohej në mënyrë të pavarur. Temat që “shkenca universitare” ka shmangur dhe përjashtuar për arsye të qarta lehtësie, të cilat ishin identifikuar dhe hetuar në vitet e para të Universitetit të Kalabrisë nga studiuesit e shkencave shoqërore. Për fat të keq, ne duhet të ndalemi në këtë reflektim, të cilin sigurisht duhet ta rifillojmë në një kohë tjetër, sepse nuk është në pajtueshmëri të plotë me frymën e këtij reflektimi, dhe të ri-propozojmë në raste të tjera të hetimit dhe studimit mbi gjendjen e komuniteteve Arbëreshe në vitet e fundit.

Struktura e strehimit dhe shërbimet kryesore ndër Arbëreshë në vitet ‘50

Vjetari Statistikor, pas të dhënave në lidhje me aktivitetet e prodhimit, kalon në analizën e shërbimeve kryesore të njerëzve: strehimi, ujësjellësit dhe kanalizimet, shkollat ​​dhe shërbimet kulturore, akomodimi në hotel. Konsistenca e shtëpive në vitin 1951 ishte 15,916 për një numër prej 39,958 dhomash për të gjithë popullsinë.

Gjithashtu interesante janë të dhënat e ndërtimit të shtëpive dhe numri në 1956, i cili tregon ndërtimin e vetëm 31 shtëpive në 10 qendra për një numër të përgjithshëm prej 89 dhomash.

Gjendja e varfërisë së ndenjur është mjaft e dukshme me mungesën e ndërtimit të shtëpive në 15 komunitete. Si gjithmonë, tre vendet më të populluara shfaqen: San Demetrio Corone (Shën Mitri) me 1,478 deklaron numrin më të madh të shtëpive dhe 3,028 dhoma, pasuar nga Spezzano Alb. [Spixana] e cila ka 1,280 shtëpi për 2,603 ​​dhoma dhe Lungro që përmban 1,041 shtëpi për 2,676 dhoma.

Gjendja e rrjeteve të kanalizimeve dhe ujësjellësve në 33 qendra të banuara që formojnë 25 komuna plus 8 fshatra që përbëjnë komunitetet shqiptare të Kalabrisë është shumë e pasigurt. Ujësjellësit janë vetëm 8 nga 33, të barabartë me një të katërtën e numrit të tërë të qendrave të banuara; nga ana tjetër kanalizimet dyfishohen për të qenë të pranishëm në rreth gjysmën e qendrave.

Në vitin 1955 kishte 72 shkolla fillore që funksiononin në të 33 qendrat e banuara, plus disa shkolla rurale, për një popullsi shkollore prej 7,245 nxënës, të cilat ranë në mënyrë dramatike në 4 shkolla të mesme për një numër prej 570 nxënësish. Shkollat ​​fillore të mesme janë të pranishme në Lungro (Ungra) dhe Spezzano Alb. (Spixana) për një numër prej 278 nxënësish dhe 292 studentë janë të pranishëm në dy shkollat ​​e San Demetrio Corone [Shën Mitri: shkolla e mesme dhe gjimnazi i shkollës së mesme të trashëgimisë së Kolegjit historik Italo-Grek të Sant’Adriano.

Akomodimi në hotel është shumë i kufizuar. Ka vetëm 155 shtretër në 15 struktura të përcaktuara si hotele, nga të cilat 7 raportohen në Spezzano Alb. (Spixana) e cila siç shkruajnë udhëtarët që kanë kaluar Kalabrinë, ka qenë për shekuj me radhë një zyrë postare e pajisur me vende për të qëndruar brenda natës, por në zonën komunale të Spezzano Alb. (Spixaa) ekziston qendra më e rëndësishme termike e Kalabrisë. Këtu është ndërtuar një hotel shumë modern ku personalitete nga politika, ekonomia dhe ekipi kombëtar dhe e gjithë Italia e Jugut qëndrojnë për trajtime spa. Një mysafir i shquar i kësaj qendre spa ishte Gustavo Adolfo VI, mbreti i Suedisë, i cili zgjodhi këtë vend për pushimet e tij dhe për efektet pozitive të ujërave termale, por edhe për pasionin e studimeve arkeologjike në nekropolin e Torre Mordillo në ato vite shkatërruar nga grabitës varresh.

Më në fund, ka 15 struktura argëtimi si kinema dhe teatro për një numër prej 2.048 vendesh.

Ky shkrim është vazhdim i artikullit të mëparshëm: Jeta e Arbëreshëve në Kalabri gjatë viteve ‘50/ gazeta diaspora shqiptare/ KultPlus.com

Kultura jomateriale e Arbëreshëve të Italisë propozohet për në UNESCO

Posted on by Kult Plus

Këto ditë iu transmetua Komitetit Kombëtar Italian të UNESCO‑s propozimi i kandidaturës së riteve arbëreshe të pranverës, titulluar “Moti i Madh”, me kërkesën për t’u regjistruar si pasuri kulturore jomateriale e Njerëzimit.

“Në emër të Fondacionit universitar “Francesco Solano” që ka bashkërenduar këtë nismë dhe që kam nderin të drejtoj, u shpreh falënderimin tim të sinqertë të gjitha grupeve praktikuese të traditave rituale arbëreshe për bashkëpunimin që na siguruan me aq bujari gjatë kësaj kohe të kushtëzuar nga pandemia. Letrat e aderimit plot dyzet përbëjnë jo vetëm një ndihmesë të çmuar që i shtohet punës përgatitore tekniko-shkencore për hartimin e projektit, por edhe një nxitje të mëtejshme për gjithë praktikën procedurale”, thotë profesori Francesco Altimari, President i Fondacionit.

Tutje Altimari ka shkruar:

Mbi bazën e veprimtarisë së përbashkët kërkimore dhe sensibilizuese që kanë kryer gjatë këtyre tridhjetë viteve të fundit mbi këtë temë katedrat albanologjike të universiteteve të Kalabrisë dhe të Palermos, Fondacioni ynë ka bashkërenduar, mes vështirësive të shkaktuara nga pandemia aktuale, një veprimtari të gjatë kërkimore në terren me synimin për të identifikuar, përshkruar dhe rindërtuar rrjetin e traditave rituale që përfaqëson visarin e përbashkët kulturor të Arbërisë dhe që, paçka se i lënë në harresë nga institucionet, është ruajtur vetëm falë angazhimit të drejtpërdrejtë dhe vendosmërisë së grupeve praktikuese aktive në gjirin e komuniteteve arbëreshe.  

Një falënderim të veçantë i drejtoj grupit të specialistëve të formuar nga studiues të albanologjisë, të antropologjisë, të etnomuzikologjisë dhe të historisë së kulturave që punojnë pranë universiteteve të Kalabrisë, të Palermos, të Salentos, të Venecias dhe të Milanos, përveçse nga ekspertë juristë dhe informatikanë, të cilët në frymën e vullnetarizmit të vërtetë kanë punuar pa u kursyer gjatë këtyre muajve të vështirë për të hartuar një propozim sa më funksional të kësaj kandidature. Me mua kanë bashkëpunuar: Matteo Mandalà, Nicola Scaldaferri, Monica Genesin, Eugenio Imbriani, Giuseppina Turano, Giovanni Macrì dhe Battista Sposato. Në komitetin shkencor të projektit janë përfshirë edhe specialistë të tjerë, italianë dhe shqiptarë, çka konfirmon edhe më tej vlerën e madhe shkencore që ngërthejnë veçoritë kulturore arbëreshe për rindërtimin e bazës së lashtë kulturore të përbashkët të Europës sonë.

Së bashku me gjuhën dhe letërsinë e pasur të arbëreshëve të Italisë, Vallet e Pashkëve, kremtimi i të vdekurve në traditën fetare lindore, praktikat sugjestive ceremoniale që lidhen me ritet e dasmave, por edhe këngët popullore arbëreshe qofshin laike apo fetare (sidomos kalimerat) sikurse edhe prodhimet tipike të artizanatit dhe kostumet e pasura femërore arbëreshe, prodhimet e endjes në avlëmend apo prodhimet ushqimore, qofshin ushqime rituale apo tradicionale, të gjitha këto janë disa nga shprehjet kulturore dhe rituale që bëjnë pjesë në propozimin e kandidaturës së kulturës jomateriale arbëreshe, e cila gjatë këtyre muajve të fundit është bërë objekt i vëmendjes dhe interesit të veçantë nga ana e Zv-Ministres së Pasurive dhe Veprimtarive Kulturore të Qeverisë italiane, me origjinë arbëreshe, dr. Anna Laura Orrico.

Nuk mund të mos përmend këtu mbështetjen që i dha propozimit tonë FAI Fondi për Ambientin Italian – organizmi më përfaqësues që vepron në Itali në nivel kombëtar në suazën e kulturës dhe mjedisit, çka u kurorëzua me nënshkrimin e një protokolli mirëkuptimi mes FAI dhe Fondacionit tonë për të bashkëpunuar në këtë nismë për regjistrimin e riteve, të dokeve dhe këngëve popullore të MOTIT TË MADH në listën e praktikave të frytshme për shpëtimin e trashëgimisë kulturore jomateriale, sipas konvencionit Unesco 2003.

Në kuadrin e përgjithshëm të marrëdhënieve institucionale ndërkombëtare theksojmë veçanërisht bashkëpunimin e ngushtë dhe përkrahjen e vazhdueshme që na siguroi Ministrja Elva Margariti dhe Zv Ministrja Meri Kumbe, të cilat i falënderojmë përzemërsisht.

Last but not least, kujtojmë këtu me kënaqësi të madhe se shumë shoqata dhe fondacione prestigjioze kombëtare dhe ndërkombëtare kanë shprehur interes për propozimin tonë dhe se këto kontakte të para na bëjnë të shpresojmë për bashkëpunime edhe më të frytshme në të ardhmen. /Shqiptarja.com / KultPlus.com

“Ninulla arbërore” për fëmijët për Krishtlindje

Posted on by Kult Plus

Në gazetën italiane “Avvenire” të datës 19 dhjetor 2015 është botuar për herë të parë një ninullë popullore, një këngë djepi, kënduar nga arbëreshët për Krishtlindje, shkëputur nga përmbledhjet “Siculo-arbëreshe” të Lionardo Vigo (1805-1888).

E sjellë nga dheu i shprishur, në dhe të huaj, pesë shekuj më parë, vijon të këndohet, për t’i ndjellur gjumin Foshnjës Hyjnore, që vjen.

Ninulla e botuar në gazetë shoqërohet me një shpjegim i shkurtër. E njeh lexuesin me arbëreshët e me këngët e bukura, që nënat arbëre i këndojnë këto ditë mbi djepin më të çuditshëm në botë: mbi grazhdin me kashtë, ku lind Zoti ynë.

“Të njohur edhe si shqiptarët e Italisë, shkruhet në Avvenire, arbëreshët janë pakicë etnolinguistike që, si ikën nga Shqipëria e pushtuar prej turko-otomanëve, ruajtën në rrjedhë shekujsh lidhjen e ngushtë me atmen, gjuhën, këngët e popullit të vet, të cilat i mbartën si thesare e i përcollën brez pas brezi. Ninulla si këto këndohen ende në këto ditë feste në disa vise të Molises, të Pulies, Kalabrisë, Bazilikatës, Sicilisë, ku mund të dëgjojmë një repertor shumë të pasur “Këndimesh për të ljert’ e Krishtit” U përpoqëm ta kthejmë ninullën, botuar arbërisht e italisht nga Avvenire, në gjuhën e sotme shqipe, duke u munduar t’ia ruajmë kuptimin që kishte kur ‘ljeu’ në dheun tonë, krejtësisht të kërshtërë, para se mbi të të dyndej dimri i madh i pushtimit osman. Por, natyrisht, pa mundur t’ia ruajmë bukurinë dhe freskinë e origjinalit, me autor gjeniun Popull.

Ç’mrekulli është vallë kjo?

(Nina nana arbëreshe për Foshnjën Hyjnore)

‘Ç’mrekulli kjo, që na gëzoi

Erdh pranvera, dimri shkoi.

Ljeu Krishti në një skutë,

Ljeu i varfër e i butë.

Ljeu aty, e s’ljeu në Horë,

Në një shpellë e nën dëborë,

Ljeu, e qielli u bë  dritë

Nata u shndërrua në ditë.

Jeta u mbush plot me gëzim,

pemët, me fletëza në bulim.

Na pru Zoti në këtë dhe

Gaz të madh, paqe e hare!

Ninulla në arbërishte:

Çë thavmasmë isht kjo?

Çë edhe nata ditë u bë.

të ghzon zemërën

dimri shkoi e s’ ishtë më

gjithë jeta bën hare

ljulje e peme për në dhe

Ljeu jashtë e jo në Horë

në një shpellë, në një gërromim

ljeu në tsin, ljeu në sborë

ljidhur klje te një skutin

mbet në kashtë e në sanùa

si i vapkëth për mua

E si ljeu n’ ata malje

n’ ata malje ashtu tutsè me ghzim

Parraisi u psaljë gazin

m’ i madh njeriut i qièlli

paqe, gaz, haré

yn’ Zot pru në ktë dhe /dp/ KultPlus.com

Artistet arbëreshe risjellin këngët e vjetra shqiptare (VIDEO)

Posted on by Kult Plus

Projekti i dy vajzave arbëreshe është promovuar në Institutin Kroat të Muzikës në Zagreb (HGZ). Dina Buçiq dhe Melita Ivković janë dy vajzat arbëreshe që kanë realizuar këtë projekt etnomuzikor në kanalin “Youtube”.

Melita si kompozitore e instrumentiste, ndërsa Dina si interpretuese, sjellin dhjetë këngë, të cilat ringjallin motivet muzikore thuajse të harruara të komunitetin shqiptar të Zarës.

Udhëhequr nga maestro Edin Karamazovin, Dina dhe Melita, si profesioniste në fushën e muzikës, kanë interpretuar në skenë këngët shqiptare, në të cilat kanë arritur të ruajnë të vjetrën dhe në të njëjtën kohë, të krijojnë në mënyrë unike diçka të re.

Këtë album e kanë titulluar me emrin arbëresh “Bërbili” ”(në kroatisht “Slavuj”) dhe një nxitje të madhe për realizimin e këtij albumi ka dhënë edhe profesoresha Maximiljana Barančić, e cila është njëherësh edhe anëtare e Këshillit Koordinues të Qendrës së Studimeve dhe Publikimeve për Arbëreshët. / KultPlus.com

‘Vatrat’ arbëreshe nëpër botë

Posted on by Kult Plus

Emigrimi nga vendet e Italisë jugore të vendbanimeve antike dhe etnike (duke nisur që nga shekulli i XV pas vdekjes së Gjergj Kastriot Skënderbeut, hero i çdo kohe dhe vendi) është e lidhur në mënyrë strukturore me eksodin e madh të miliona italianëve, pas dy luftërave botërore drejt Amerikave, asaj të veriut , veçanërisht Nju Jork dhe ajo e Jugut, më shumë në Buenos Aires.

Në tridhjetë vitet e fundit një pjesë e vogël drejt kontinentit të ri (Australi), ndërsa një drejt Evropës Qendrore, veçanërisht Gjermanisë, Britanisë së Madhe (në Liverpool, Croydon, Oxford, Herit, Ëallington, Edinburgh, Brighton, ku ende shtypet “Jeta Shqiptare”), Belgjika, Konfederata Zvicerane dhe kombet e tjera. Në këto vende shqipfolësit, shumë Lucanianë, u kanë dhënë jetë, duke marrë pjesë aktive në to, vatrave etnike, klubeve, shoqërive, shoqatave bamirëse, komuniteteve, së bashku me vëllezërit e “diasporës” nga Siçilia, Kalabria, Abruzzo, Puglia, Molise dhe Campania.

NË SHBA- MERKA E FTOHTE

Pjesa më e madhe e emigrantëve me origjinë etnike arbëreshe, është e përqendruar në Nju Jork dhe në Nju Xhersi, një pakicë etnike edhe në zonat afër Detroit, San Francisco, Waterbury (Connecticut) ku kanë krijuar përfaqësitë e tyre (si N.I.A.F, më e madhja dhe më përfaqësuesja, me klube të ndryshme dhe në të njëjtën kohë duke mbajtur korrespondencë, shkëmbime të mallrave të konsumit dhe veshjeve, me “katundin”e origjinës; nga  rreth njëqind në shekullin e kaluar, sot rreth gjashtëdhjetë përveç komuniteteve të mëdha ekstra-moenia, duke përfshirë (në Itali) Palermo, Bari, Roma, Cosenza dhe vetë Potenza (bazuar në një statistikë të BCA të viteve 1980 janë katër mijë shqipfolës të zonave të ndryshme të jugut). Një gazetë me titull “Illyria” që është shtypur në Bronx është selia e Arbëreshëve të Lucanit dhe e jugut, si dhe e kosovarëve. Shoqëri të shumta dashamirëse përfshirë Lavello, me të mirënjohurën Central Social të New York-ut, klubet e Treçhinesi, Rioneers, emigrantët e Montalbano Jonico dhe Irsina, të Melfi dhe Venosa, të Ginestra dhe Montescaglioso dhe të familjes së madhe të “kombësisë Aviglianese”.

“Përveç vetë komunitetit të Çikagos dhe Bostonit (gazeta” Dielli “është shtypur atje, gazeta më e vjetër e Diasporës në emigracion). di San Biagio, San Gianuario dhe Sant’Elia, San Donato dhe San Giustino de ‘Jacobis etj.) për të promovuar, me bujari dhe zell, mbledhjen e fondeve (dollarë për të qetësuar dhimbjet dhe shqetësimet e ekzistencës rurale, për rindërtimin e  kishës së San Nicolës të dëmtuar nga tërmetet apo për të takuar familje të prekura, ndonjëherë vdekjeprurëse, nga epidemi të ndryshme; për të mbështetur bujqësinë e vendeve tona të vdekur nga parenosporet, sëmundje e hardhive të vjetra dhe të reja dhe pemëve të ulliri, bimë kryesore të ekonomisë së zonave të brendshme të maleve të Potenza dhe grykave të Materano, midis Ferrandinës, Teanës, Alianos dhe shumë fshatrave të të tjerë në rajon. Në kohët e fundit, ndodhi një fenomeni i ri (veçanërisht në verën e viteve 1990-1991) i të ashtuquajturve “boat-people”, në fakt, në fshatrat tona arbëreshe të Sarmento (San Paolo dhe San Costantino Albanese) dhe në zonën e Shkaba (nga Maschito, Ginestra a Barile, por edhe nga Venosa, Rionero) me një “shartim” të emigrantëve të rinj dhe familjeve skipetare në fshatrat e populluara Lukaneze, së pari të reduktuara nga emigracioni i forcës punëtore, dhe tani gjithashtu të inteligjencës drejt Italisë Veriore dhe jashtë vendit. Jetë e re, pra, me pikat e forta dhe të dobëta të një vale emigracioni masiv, në Shqipëri, nga Kosova, nga Maqedonia.

NË AMERIKËN LATINE- MERKA E NGROHTË

Me mjaft rëndësi është edhe komuniteti arbëresh i Buenos Aires (grupe të vogla ka dhe new Bosques, Temperley, Mar del Plata, Rosario dhe “Ginestrella” e ndërtuar nga emigrantë të brezave të ndryushme të ardhur nga Vulture e veçanërisht ga Ginestra) dhe në Montevideo (Uruguaj). Ajo e Buenos Aires është komuniteti më i madh dhe më solid albanofon  i të gjithë kontinentit të Amerikës jugore.

Rreth 25 mijë janë arbëresh, të bashkuar në shoqata, organe drejtuese, federatë emigrantësh, shoqëri sportive dhe komitet të festave populloredhe mbrëmjeve festive. Ata janë kryesisht jugoprë nga shtatë rajonet që mikëpresin komunitetin alloglotte, dhe kultivojnë raporte të mira me institucionet publike dhe Rajonet e shtetit-amë me selinë e ambasadës së Republikës së Shqipërisë në Buenos Aires. Në Venezuelë që nga vitet’50 “Venecia e vogël” e Caracas, Bolivar, Puertio La Cruz, Maracaibo, u bëmnë një pikë tërheqëse  për emigracionin lukan, në kuptimin e punës dhe pasurisë. Në fakt, nga më shumë se shtatë mijë bashkëqytetarët tanë, shumë prej tyre janë pjesë e qendrave kulturore Italo-Venezueliane dhe shoqatave rekreative të Lukanasve. Të paktën 5% përbëhet nga familje arbëreshe të brezit të tretë nga Ginestra dhe Barile si dhe nga Brindisi di Montagna, San Paolo Albanese dhe Napoli.

NË AUSTRALI

Në metropolet e mëdha të Sidney, Melbourne, Adelaide, në ishullin fqinj të Tasmanisë (kryeqyteti është Obart) shumë emigrantë nga Shqipëria në njëzet vitet e fundit kanë oganizuar një komunitet të lulëzuar dhe punëtor, të cilit iu bashkuan gjeneratat e reja arbëreshe (nga Italia) dhe kosovarë, epirotë, malazezë (ish Jugosllavi). Ata kanë marrëdhënie si me Kishën Katolike ashtu edhe me Kishën Bizantine dhe Ortodokse të vendeve të origjinës. Edhe këtu një botim lokal, botuar në Adelaide dhe me titull “Shqiperia” dëshmon për nevojën antropologjike për praninë dhe identitetin e një gjuhe, të një kulture, të prejardhjes indo-evropiane të largët, të cilën Nermin Vlora, një studiuese e gjuhëve antike, e ka përdorur për të deshifruar, me vrull, mbishkrime në gur në gjuhën etruske.

NË GREQI

Në rrethin e Epirit në kufirin me Shqipërinë e Jugut dhe në Peloponezin e brendshëm, veçanërisht në Koropi, Maratona, Spata, jetojnë qytetarët arvanitas që kanë të njëjtat cilësi morale me vëllezërit Arbëreshe në Itali: respekt i shenjtë për mikpritjen, përzemërsinë, thjeshtësinë, fanatikë të traditave të saj të larmishme dhe zakoneve polikrome në ritualet bizantine dhe ortodokse. Gjuha na bashkon, është emëruesi ynë i përbashkët. Si të dhëna, ka shumë etime dhe toponime që janë ende në përdorim në dialektet arbëreshe të Italisë (nga Bazilikata në Siçili) të prejardhjes së drejtpërdrejtë dhe të qartë Greke. Gjuha na jep mundësinë të kuptojmë njëri-tjetrin, si midis vëllezërve të një familje të vetme të madhe etnike. Të gjithë e kemi për detyrë të drejtën ta bëjmë atë më të plotë dhe të transmetueshëm përmes mjeteve moderne të mësimdhënies dhe teknologjive të informacionit, për të kapërcyer hendekun e një kulture, të një paremiologjie, të një letërsie për të paktën 5 shekuj të dhënë gojarisht (siç përsëritet në projekt në itinere Irrsae-Basilicata, profesori i mirënjohur Tullio De Mauro, profesor i Filozofisë së Gjuhëve në Universitetin e Romës, për vite me radhë një studiues dhe mbështetës bujar i “gjuhëve të prera” në Itali (me Sergio Salvi).

FRANCE

Në një zone të gjerë të Parisit (ku shoqata kulturore ka botuar, për shumë vite, botimin “Koha Jone” – – e cila ka, ndër të tjera, edhe kontributet krijuese të Ismail Kadare i cili jeton prej vitesh në Fancë dhe i Antoine Musacchio pasardhës i familjes fisnike të Beratit, por edhe në veri dhe në jug të Francës (nga Vichy, Saint Raphael, Frejus te Saint Julien Les Metz, Bellevue, Nîmes , Lille) veprojnë bërthamat e Arbëreshve, të vendosura për të paktën një brez, duke arritur gjithashtu nivele si përfaqësues në institucionet lokale, shkollat, hotelet.

GJERMANIA

Nga Shtutgarti mikpritës dhe i zellshëm në qendrat urbane të Sindelfingen, Hamburg dhe në zonën gjermane të qymyrit, mijëra shqiptarë të Lucanit, me përkushtim, kanë kontribuar në formimin e të ardhurave kombëtare për disa dekada para rënies së Murit të Berlinit (1989). Duke u vëllazëruar, ata rindërtuan, në një tokë të huaj, vatrat krenare të identitetit të tyre etnik gjithmonë të gjallë, në veçanti nga San Costantino Albanese dhe Maschito.

BELGJIKA

Nga Neuchatel te Charleroi, nga Beringen në Brukselin Evropian, për të paktën dy breza, në fabrika, miniera dhe biznese të tjera lokale, qendra jo të vogla vijnë nga Maschito, Ginestra dhe Barile. Ata gjithashtu njihen për takimet me rastin e festave kombëtare dhe përvjetorëve historikë, në fushën e hotelierisë, ushqimit të shpejtë dhe menaxhimit të hotelit.

ZVICRA

Krahas nismave të sektorit dinamik dhe të akredituar “Shtëpia e Italisë,dega Lucana “në Bernë dhe Zyrih, bashkimet e familjeve Arbëreshe (në fushën e artizanatit dhe orëve, prodhimeve tipike të ushqimit) kanë qenë aktive për disa dekada. Gjithashtu në Butschwill, Bassersdorf, Basel, Diessenhofen, Effretikon, Betteach, ka vendbanime të shumta alloglotësh nga San Paolo Albanese dhe Ginestra.

KANADA

Në hijen e antenave të mëdha satelitore të ChinRadio i cili transmeton programe në 31 gjuhë të botës (menaxher editorial “lucanissimo” Johnny Lombardi, një vendas i Pisticci) në Toronto por edhe në Montreal, (në Basilucania) dhe të shumta në Port Heady, Mississauga, Downsview, familjet Arbëreshe kanë kontribuar në ecurinë  e  vendit të flamurit me gjethe panje të shkëlqyeshëm, pra, Kanadasë. /albaniannews/ KultPlus.com

Arbëreshët dhe kërkesa e Nënë Terezës për të puthur tokën shqiptare

Posted on by Kult Plus

Pas disa refuzimesh për dhënie vize për hyrje në Shqipëri në kohën kur duhej të merrte pjesë në ceremonitë mortore të nënës dhe motrës së saj, Nënë Tereza nuk i ndërpreu kurrë përpjekjet dhe mundi të vijë në Shqipëri në gusht të 1989.

Nënë Tereza nuk u lejua nga regjimi të merrte pjesë në ceremonitë e tyre mortore, por prej 1985 në Shqipëri nisi të kishte disi ndryshime. Sipas dokumenteve të kohës, kërkesa e parë u përcoll në ambasadën shqiptare në Romë.

Kërkesa u përcoll në ambasadë nga Lidhja e Shkrimtarëve dhe Artistëve Arbëresh.

Në dokument bie në sy përgjigja e saj në intervistën e dhënë për gazetaren e televizionit shtetëror shqiptar pyetjes lidhur me përshtypjet nga vizita e saj e parë në Shqipëri, ku rëndom dëgjoheshin vetëm vlerësime pozitive, Nënë Tereza do përgjigjej “ Nuk kam ditur më parë ç’ka qenë Shqipëria dhe nuk jam në gjendje të bëj një krahasim dhe të jap ndonjë përshtypje”. Pas largimit nga Shqiperia Nënë Tereza iu drejtua me një letër presidentit Ramiz Alia për të lejuar hapjen e një shtëpie në Tiranë për Misionaret e saj të Bamirësisë. Përgjigja vonoi gjatë.

Dokumentet tregojnë këmbënguljen e shenjtores së jetës pas shumë refuzimesh, e cila mundi të hapë Shtëpitë e Misionit të Bamirësisë së Nënë Terezës në Shqipëri në mars 1991 në Tiranë e në Shkodër. /diasporashqiptare/ KultPlus.com

WhatsApp Image 2020-10-31 at 11.32.53 (1)
WhatsApp Image 2020-10-31 at 11.32.52

Arbëreshët e New Orleans-it, një shekull histori në gjurmët e të parëve

Posted on by Kult Plus

Arbëreshët e New Orleansit në SHBA nuk ikën nga Sicilia në mënyrë të organizuar. Fillimisht ikën më të guximshmit, aventurierët të cilëve më vonë iu bashkëngjitën edhe familjarët dhe kështu banorët e fshatit “Kontessa Entellina” tashmë ishin më shumë në Amerikë se sa në vendlindje.

New Orleansi mbetet “shtëpia” me përqendrim më të madh të Arbreshëve në Amerikë. Arbëreshët u njohën si punëtorë dhe gjenin punë shpejt. Në vitin 1886, një grup arbëreshësh formuan shoqatën “Societa Italiana de Beneficenza Contessa Entellina”- një organizatë me qëllim ndihmën reciproke vëllazërore. Në vitin 1920 ishin diku mbi 20 mijë Arbëreshë në New Orleans, më shumë se ata që mbeten në Sicili.

Contessa Entellina (Shqip: Kundisa, Sicil” Cuntissa) sot është një komunë e vogël me 2 184 banorë , pra në province e Palermos, në Sicili, në jugun e Italisë. Një fshat mbi niven e detit afër bjeshkëve të quajtura Brinjat. Popullata është e ritit lindor katolik dhe sot e ngahera flasin shqip, i veshin rrobat tradicionale shqiptare të përcjellura nga muzika dhe kuzhina e trashëguar nga vendlindja. Fillimi i këtij vendi është diku nga viti 1450, i cili i strehoi të dëbuarit nga turku nga tokat e Shqipërisë së sotme, si dhe nga Morea jugore.

Në shtypin amerikan shkruhej se “Contessa Entellino” një orë largë Palermos është fshat tipik në të gjitha pikëpamjet, i banuar 500 vjet më parë nga të ikurit prej turqëve Otoman. Vetvetën e quajnë “Arbëreshë”dhe flasin shqip.

“Në vendlindje e përshkruajnë veten si Arbëreshë, dhe nuk një arbëresh do të përgjigjej kurrë: “Io Sono Italiano”( Unë jam Italian)- por ““U nam Geg” ( un jam Gegë )- thot Joseph Schiro, kryetari i shoqatës dhe stërnipi i priftit arbëresh i ardhur në moshën 16 vjeçare në New Orleans , i cili flet rrjedhshëm në arbërisht. Mbi 400 vjet arbëreshët qëndruan në Sicili, dhe që nga mesi i shekullit 19-të filluan të vijnë Neë Orleans.

“Ishte viti 1921 kur me anijen Pocahontas arrita si 16 vjeçar. Familja e jonë ishte fisnike “Nobili Albanesi dei duche de Piroti – Albanian nobles, dukes of Epirus. Pra ishin familje fisnike shqiptare i dukëve Epirotas të Epirit”. Nga Fahri Xharra / KultPlus.com

Zef Skiroi dhe elegjia për të birin ‘Mino’: E vranë të liqtë, por të mirët e qajnë

Posted on by Kult Plus

Zef Skiroi, u lind në Hora të Arbëreshëve më  10 gusht 1865, ka vdekur në Napoli, 17 shkurt 1927. Zefi  ishte poet, gjuhëtar, folklorist, etnograf, dhe publicist i shquar arbëresh. Atdhetar i madh shqiptar, dijetar dhe koleksionist i traditave poetike arbëreshe, profesor i parë dhe kryetarit i gjuhës shqipe dhe letërsisë në Institutin Oriental të Napolit, që marrin pjesë në mënyrë aktive në gjuhën shqipe. Ndër shkrimtarët më të mëdhenj shqiptar, ai është përfaqësuesi më i traditave arbëreshe letrare dhe kulturore të Sicilisë, të cilët lënë një dalje të gjerë letrare.

Në poemën Mino, të cilën Zef Skiroi e shkroi në fund të jetës e të krijimtarisë së tij, autori këndon e vajton vrasjen e djalit të tij Minos, nga vendasit arbëresh të Pianës me 1920. Mino mbahet si kryevepra poetike e Skiroit për ndërtimin e rrallë formal dhe poetik si dhe për shprehjen aq personale e të fuqishme të ndjenjave e të dhimbjes së tij. Mino krahas cilësimit si  elegji për djalin, cilësohet edhe si elegji apo traktat për jetën njerëzore në rrethanat arbëreshe – shqiptare.

KultPlus më poshtë ju sjellë një fragment të shkëputur nga kjo poemë.

Mino

…Lëvdohu, o Pjanë, se nga të gjitha u ndave,

ç’janë arbëresh e të huaj katunde,

një trim të njomë dhe të lidhur e vrave,

ndonëse zemrën e tij aspak s’e tunde.

Thellë e më thellë në baltë ti shkave

dhe në të hiqte në ligësi ti munde

aq sa fitove nam ngado ka jetë

se prej vrasësish je mallkuar shpellë.

………………………………………………………

Me dashuri të madhe t’bëra kezë

e ti më dhe prej gjembash një kurorë,

me penj ari, nga malli për ty ndezë,

një napë të qëndisa me këtë dorë,

po ma shpagove më cohën e zezë,

për nder tënd s’pyeta as vapë, as borë

e ti s’më ndjeve, s’më pe kurrsesi,

aq shumë të desha e djalin ma vrave ti.

………………………………………………………

O Mirditas, o burra e ku ishit ju?

Të më ndodheshit s’do isha kështu!

I madh ky ngashërim, bir që më mbyt,

e madhe gozhda që në gji m’u fut

dhe në i parrëfyeshëm fat i yt

për këngë trimërie këngëtarin lut,

po të lëvdoj me nyje vaji në fyt

e kënga brengën time aspak s’e zbut

se për nder tënd e ndritura lëvdatë

atdhetarin gëzon, po shtyp një atë.

………………………………………………………

Vërtetë më shtyp, po më bën krenar

sepse trima si ti ndesh shumë rrallë,

se ti, romak, dhe gjithashtu shqiptar

së vjetrës derë që kurrë s’pat të sharë,

lavdinë i shtove kur re fitimtar;

kur për atdhe ti dhe jetën e shtrenjtë

mbështjellë me flamurin t’liris së shenjtë.

Pa lëvizur nga vendi, e mjera nënë

as flet, as qan, s’përgjigjet e s’rënkon,

në faqe e zbehtë si një dimërore hënë

kur i borës savani dheun mbulon,

me sy hapur, po me perde zënë,

zbrazësinë vëren e asgjë s’shikon,

po herë-herë ngjethet dhe fshan:

“O bir, o djali im, pse të vranë?”

Si zogj që trimbi shkreptinë në re

kur shkrep stuhia me rrëmbim në maj

e bashkë me t’ëmën dridhen në fole

ashtu të vegjëlit rrinë pranë saj,

gjëma e papritur të flasin s’i le

e nuk guxojnë as të shkrihen në vaj,

s’guxojnë as të pyesin për atë vëlla,

po në heshtje  brengën zemrën ua ha.

Seç i shkulë flokët e shpleksur të bardhë

gjyshja plakë, vajton e thotë: “O bir,

dy herë bir e si m’u nise vallë

në atë udhë që ndiqet me pahir

e të përpinë ty gropa me baltë

e jo mua që të prehem kam dëshirë

nuk deshi Zoti e të rrëmbeu në qiell,

si një stuhi që gjithësinë mbështjell.

Dhe unë vet them: Ju që më vini

për kryeshëndoshë e të më ngushëlloni

ju faleminderit me zemër, të dlirë,

po fjalë të më zbusni mos kërkoni,

vetëm ju lutem, po qe se e dini

mos më fshihni dhe hapur të më thoni:

Ç’faj i pata fshatit vallë unë i ngrati,

që zemrën ma këputi e dhimbje s’pati?

Ç’i bëra Pjanës që ashtu m’paguan?

…Me punë e jo me dokrra e nderove.

Ç’i bëra Pjanës që ashtu më gjuan?

…Nga armiqtë e saj e mbrojte dhe

Ç’i bëra Pjanës që haren’ më shuan?

…Të kishe dritë e mirësi u mundove.

Nga të Pianës tim bir, pra, pse e vranë?

…E vranë të liqtë, por të mirët e qajnë./ KultPlus.com

Fotografi i njohur i modës Mario Testino: Do të përjetësoj kostumin arbëresh

Posted on by Kult Plus

Mario Testino është një nga emrat më të njohur në botën e modës, fotograf i cili ka realizuar kopertinat e disa prej revistave me te njohura të modës si Vogue, V Magazine, Vanity Fair etj.

Gjate një vizite dje në komunën e Horës së Arbëreshëve, Mario Testino,  ka shprehur dëshirën që me anë të fotove të tij të përjetësojë kostumet tradicionale të banorëve të kësaj zone.

Kryetari i komunës së Horës, Rosario Petta thotë se: “Kostumet tona kanë lënë me gojë të hapur edhe një fotograf si ai, që ka përjetësuar me foto gjatë karrierës së tij, shumë personazhe të njohur në të gjithë botën”, duke vazhduar më tej se “Është një emocion i madh për ne konfirmimi se sa tërheqës dhe unik është identiteti ynë”.

mario testino ok
kostum arberesh

Imazhet e marra nga Testino gjatë shërbimit fotografik, do të botohen prej vetë tij në një përmbledhje që do të shohë dritën e botimit shpejti.

Kohët e fundit Hora dhe fshatrat e tjerë arbëreshë po tërheqin gjithnjë e më shumë vëmendjen e studiuesve dhe turistëve nga e gjithë bota, për etnografinë, kulturën dhe traditën shqiptare që kanë arritur ta ruajnë për më shumë se katër shekuj. /diasporashqiptare/ KultPlus.com

Kultura arbëreshe pjesë e guidave turistike italiane

Posted on by KultPlus

Në udhëzuesin e ri të Komunës së Civita-s, për promovimin turistik të saj, zënë vend të rëndësishëm elementet e kulturës materiale dhe jomateriale arbëreshe, të cilat u ofrohen turistëve si asete me vlera të veçanta.

Ky botim i ri informues, që drejtohet nga kryetari i komunës Alessandro Tocci, është realizuar në kuadër të projektit:

“Të kujtojme të shkuarën për një të ardhme më të mirë”. Civita që ndryshe quhet edhe “vendi i shkëmbinjve”, në udhët drejt bukurive natyrore të tij ka shumë qetësi, që imponohet edhe nga “heshtja e gurëve antikë”, ka potenciale të mëdha turistike që lidhen me historinë, vlerat artistike dhe me traditat, zakonet, ngjyrat, gatimet, mëyrën e jetesës së banorëve të tij arbëreshë, transmeton KultPlus.

Vitet e fundit kjo zonë ka patur shumë vizitorë, dhe në udhëzuesin e ri janë përfshirë intinerare të shumta turistike, fakte historike, kalendari i festave popullore, emërtimet e traditës fetare, e deri tek veçoritë e ushqimit dhe verës. Historia e komunitetit arbëresh që e popullon zonën, u “flet” vizitorëve edhe nëpërmjet arkitekturës karakteristike të shtëpive prej guri, të cilat krijojnë një stil të fortë mesjetar.

Shtatë nga këta banesa njihen me emrin “Case Kodra” (shtëpitë Kodra), të ashtuquajtura në kujtim të artistit shqiptar Ibrahim Kodra, i cili i përfshiu në punimet e tij artistike në disa tablo të njohura. / KultPlus.com

Qyteti i vogël arbëresh në Lucania që ruan akoma traditat (FOTO)

Posted on by KultPlus

San Paolo Albanese, komuna më e vogël në Lucania, u themelua nga një komunitet shqiptarësh që shpëtuan nga pushtimi turk. Banorët flasin ende arbëresh, gjuhën e të parëve të tyre.

San Paolo Albanese: il paese più piccolo della Lucania ha tradizioni che vengono da lontanoUlur para derës së shtëpisë së tij, Signor Giuseppe, me qetësi dhe përkushtim, mbulon një tabaka me kashtë. Nëse pyetet se sa do të zgjasë para se të përfundojë puna, ai përgjigjet se kërkon kohë dhe durim. Ai lufton të flasë italisht, pak larg nga drojë, pak sepse italishtja nuk është gjuha e tij amtare.

Giuseppe është një nga 278 banorët e San Paolo Albanese, komuna më e vogël në Basilicata dhe një nga pesë qytetet Lucanian me origjinë arbëreshe. Ajo u themelua në shekullin e 16-të nga një komunitet i refugjatëve shqiptarë që shpëtuan nga pushtimi i turqve osmanë.

San Paolo Albanese: il paese più piccolo della Lucania ha tradizioni che vengono da lontano

Për origjinën e tyre, banorët e San shqiptarëve – shumica e të moshuarve, thjesht mendojnë se mosha mesatare e vendit është 54.2 vjet, krahasuar me 45.7 në rajon – ruajnë gjuhën dhe traditat fetare. Nëse i takoni në rrugët gjysmë të shkreta të fshatit, është e lehtë të dëgjoni që ata flisnin me njëri-tjetrin në shqipen e vjetër,:ata ruajnë me xhelozi gjuhën e tyre, edhe nëse e dinë më pak dhe më pak.

“Vendi ynë ka pësuar një shpërndarje të fortë. Gjatë dekadës së kaluar, ne kemi humbur 100 banorë. Mesatarisht 10 në vit ”, shpjegon Paolo Aringoli, polici i vetëm i trafikut në vend. Për ca kohë edhe ai ka lënë fshatin me familjen e tij për të shkuar dhe të jetojnë në Senise, qendra më e madhe e zonës. “San Paolo është një vend shumë i bukur, por jeta e përditshme këtu është e vështirë”, thotë gruaja e tij Maria.

Nëse jetoni në një vend kaq të vogël, duhet të lëvizni për çdo lloj nevoje. Ndonjëherë, edhe për të blerë bukë. Me përjashtim të një dyqani të përgjithshëm që shet pak nga gjithçka, në fakt, nuk ka asgjë tjetër në fshat. Jo një dyqan kasapi, jo një dyqan veshjesh, zyra postare është atje por është e hapur tre herë në javë.

Shkolla fillore u mbyll në vitin 2011: mungesa e institucioneve arsimore mbart rrezikun që fëmijët që nuk flasin arbëreshë në familje nuk do të kenë asnjë mënyrë për të mësuar gjuhën e komunitetit të tyre.

“Pak nga më të rinjtë e dinë atë. Sidoqoftë, gjatë adoleshencës, djemtë rizbulojnë gjuhën e tyre – thotë Paolo – para disa vitesh ne organizuam kurse dhe pjesëmarrja ishte shumë e lartë. Atëherë fondet u mbaruan ”.

Në qendër të fshatit, ka një arkivol që ruan përdorimet dhe zakonet e San Paolo: është muzeu i kulturës Arbëreshë, ku në disa dhoma mund të rimarrni zinxhirin e prodhimit të fshesës, një aktivitet tipik lokal dhe të vëzhgoni rrobat tradicionale.

San Paolo Albanese: il paese più piccolo della Lucania ha tradizioni che vengono da lontano

Megjithatë, ekziston një mënyrë për të prekur traditën me dorën tuaj, dhe është disa hapa larg muzeut, në kishë. Masa festohet atje me ritin Bizantin Grek, tipik i popullsive arbëreshe. Sundaydo të Dielë këmbanat kumbojnë dhe, njëri pas tjetrit, besimtarët mbërrijnë. Kur kisha është e mbushur, famullia fillon festimin.

Midis atyre stolave, plot me flokë të bardhë duke kënduar himne në arbëreshë, vendi që po vdes duket se është i gjallë dhe shpopullimi i një mirazhi të vogël, një shpikje e sociologëve që kanë ardhur nga larg. Është e mjaftueshme, sidoqoftë, të largohemi nga kopshti i kishës dhe të ecim nëpër rrugicat e San Paolos për t’u rikthyer në realitet. Një realitet që, i dhënë në dorë, tregon për një fshat që ka të ngjarë të bëhet bosh brenda disa dekadave. /diasporashqiptare/ KultPlus.com

Ritet e lashta të ceremonisë së fejesës në kulturën arbëreshe

Posted on by KultPlus

Ndër traditat që kanë ruajtur arbëreshët janë edhe ato të fazave të krijimit të familjeve, ndër të cilat me rëndësi të madhe është edhe fejesa.

Në kohët e hershme, siç përshkruhet në shkrimin e Italo Elmos fejesa bëhej nga familjet e të rinjve, pa e marrë parasysh qenësinë apo jo të ndjenjave të tyre. Sapo djali e gjente nusen, nëpërmjet një të afërmit të tij bënte kërkesën tek familja e vajzës, e cili e ftonte ndërmjetësin në shtëpi si “ambasator” apo “mbasbaturi” me termin që përdorin arbëreshët. Kërkesa për martesë mund të refuzohej dhe kjo ndodhte përgjithësisht, ose pse prindërit e vajzës nuk e pëlqenin djalin, ose sepse nuk kishte mjaftueshëm cilësi morale, ose sepse nuk kishte shumë dëshirë të punonte.

Herë të tjera ishte vetë vajza që e kundërshtonte fejesën, duke qenë e dashuruar me një tjetër pretendent sekret. Mbas refuzimesh të tilla, i riu shfaqej poshtë dritares së vajzës dhe recitonte vjersha tradicionale, të njohura si “vjersh di sdegno” në arbërisht, me synimin për ta ndikuar që të rimendonte dhe një herë në lidhje me defektet e tij reale apo të fantazuara.

Në rastin e një përgjigjeje pohuese, i riu fillonte ta vizitonte shpesh shtëpinë e të fejuarës dhe pas një periudhe të caktuar e merrte atë në shtëpinë e prindërve të tij, për të përmbyllur ceremoninë e fejesës. Ndërsa nusja nga dita fejesës e deri në të martesës i përkushtohej përgatitjeve të dasmës dhe punimeve të dorës. /dsh/ KultPlus.com

123 vjet më parë, arbëreshët e Zarës botuan gazetën ‘Zani i Scyptarit’

Posted on by KultPlus

Shtypi i shkruar shqiptar lindi në Diasporë. Ndonëse kanë kaluar shumë dekada, ende ka pak të dhëna mbi historinë e shtypit shqiptar, të cilat herë-herë për komunitete të caktuara të Diasporës janë ende të paplota.

Një ndër studiuesit që është marrë me historinë e shtypit shqiptar, prof. Dr. Hamit Boriçi në hulumtimet e tij, ka sjellë të dhëna interesante edhe për arbëreshët e Zarës. Sipas tij, me 10 maj 1897 doli në qarkullim gazeta shqipe “Zani i Scyptarit”, në Borgo Erizo, zëdhënëse e komunitetit shqiptar të Zarës në Dalmaci.

Përcjellja e frymës së lëvizjes ideore të Rilindjes Kombëtare Shqiptare dhe dygjuhësia, shqip e kroatisht ishin tiparet themelore të kësaj gazete.

Kujtojmë se nga gazeta e parë e botuar në vitin 1848 deri më 1912 dolën afro 90 gazeta e revista kudo ku ishin ngulimet e vjetra e të reja të shqiptarëve. Vendin e parë në këtë lëvizje kulturore të shtypit e mbajnë padyshim Arbëreshët e Italisë. /dsh/ KultPlus.com

Nis funksionimi i plotë i Qendrës së Studimeve dhe Publikimeve për arbëreshët

Posted on by Kult Plus

Nis funksionimi i plotë i Qendrës së Studimeve dhe Publikimeve për Arbëreshët. Ky është institucioni i parë i kushtuar studimit të Diasporës më të vjetër shqiptare, atë të komunitetit arbëresh.

Pavarësisht kushteve të vështira të emergjencës, ka vijuar puna pa ndërprerje për vënien në funksion të plotë të kësaj qendre kërkimore-shkencore.

Krijimi i Qendrës së Studimeve dhe Publikimeve për Arbëreshët (QSPA) synon studimin dhe mbrojtjen e kësaj trashëgimie, përmes koordinimit të lidhjeve më të forta me këtë komunitet për të ruajtur nga asimilimi gjuhën dhe kulturën e arbëreshëve dhe për të promovuar arritjet kryesore të tyre.

Kjo qendër është krijuar në kuadër të strukturës shtetërore për diasporën shqiptare dhe do të jetë nën drejtimin e prof. dr. Diana Kastrati. Studiues të fushave të historisë, gjuhësisë, letërsisë, antropologjisë etj., do të kryejnë kërkime shkencore dhe do të merren me organizimin e aktiviteteve të cilat do të kenë si fokus komunitetin arbëresh. /Atsh /KultPlus.com