Emigrime e mëdha italiane në Argjentinë ndodhën në fund të shekullit të nëntëmbëdhjetë dhe në mesin e shekullit XX. Rreth 2 milion burra dhe 500,000 gra lanë vendet e tyre për shkak të varfërisë dhe luftës, dhe e kaluan oqeanin në kërkim të punës. Midis Italisë dhe Shqipërisë, Argjentina ishte destinacioni kryesor. Emigrimi i parë në Argjentinë ndodhi në fillim të viteve 1900, pas Luftës së Parë Botërore në mes të viteve ’20 dhe ’30, dhe e fundit menjëherë pas përfundimit të Luftës së Dytë Botërore nga vitet ’50 e më tej.
Buenos Airesi ishte qyteti i ri botëror që mirëpriti numrin më të madh Arbëreshëve, të cilët u vendosën në vende pak të populluara larg nga qendra, mundësisht në periferi ku jeta dhe shtëpitë kishte një kosto mjaft të ulët.
Fushat kryesore të zgjidhjes së të Arbëreshë ishin La Matanza, Santa Elena dhe në periferi të Lujan, një qendër fetare katolike, ku ndodhet bazilika “Zoja e Luján”, përkrahëse e Argjentinës; komunitetet e tjera u vendosën në pjesë të Uruguaj dhe Paraguaj.
Arbëreshët mbërritën në Buenos Aires me qëllimin e vetëm për të punuar, për tu rikthyer sërish në atdheun e tyre, por … shumica e tyre u vendosën në Buenos Aires përgjithmonë dhe kurrë nuk u kthyen më në Itali.
Kryesisht ishin burrat ata që ndërmorën udhëtimin në kërkim të fatit, në kontinentin e largët, teksa lanë pas në Itali bashkëshortet e tyre.
Por me kalimin e kohës edhe gratë vendosën që të ndiqnin burrat e tyre në Argjentinë së bashku me fëmijët e tyre. Madje sipas të dhënave të kohës shpesh ato nuk i kyenin udhëtimet me vete por merrnin si shoqërues babain e tyre. Në raste të tjera, ndodhte që ishte vetë bashkëshorti që rikthehej në Itali për të marrë familjen dhe ka edhe raste sporadike ku të dy bashkëshortët janë nisur në Argjentinë së bashku për të kërkuar fatin e tyre, duke i lënë fëmijët e tyre në Itali nën kujdesin e gjyshërve. Gratë Arbëreshë kanë luajtur gjithmonë një rol të rëndësishëm si në shtëpi dhe në komunitet. Ato kujdeseshin për shtëpinë e tyre dhe e kalonin ditën duke u kujdesur për fëmijët, gatimin dhe duke punuar në kopshtet e shtëpive të tyre, së bashku me fëmijët. Rrallë kanë punuar jashtë shtëpive të tyre, sidomos në vitet e para, kur ende nuk e flisnin gjuhën vendase. Megjithatë, disa ishin rrobaqepëse ose punonin si larëse rrobash për të ndihmuar familjen. Me kalimin e kohës, pasi mësuan gjuhën e vendit të ri, gratë filluan të punojnë jashtë shtëpisë, kryesisht në disa furra buke, ku përgatitur ëmbëlsirat e vendit të origjinës apo të punonin në rrobaqepësi apo prodhimin e veshjeve të punuar me dorë. Më vonë me në kohën e industrializimit edhe gratë Arbëreshë hynë të punojnë plotësisht në fabrika.
Është e njëjta periudhë kur Argjentina i jep të drejtën e votës grave, falë punës dhe përpjekjeve të zonjës së Parë të Argjentinës Eva Peron.
Është e rëndësishme që të njohim rolin e rëndësishëm të grave, të cilat ishin ndërmjetëset midis kulturës të vendit të origjinës dhe vendit pritës, por edhe për angazhimin dhe qëndrueshmërinë në transmetimin e vlerave dhe traditave të fëmijëve të tyre të lindur në botën e re.
Në kontekstin fetar roli i gruas ka qenë shumë i rëndësishëm, sepse ishin ato që ngulmuan përballë kishës së Argjentinës për të ruajtur ritin e tyre greko-bizantine në Argjentinë. Gruaja Arbëreshë gjithashtu solli me vete zakonet dhe traditat; të tilla si zakoni i ushqimit “dietik” të kulturës Arbëreshe, kulturës që u përhap gjerësisht në tokën e Argjentinës. Sipas traditës Arbëreshe konsumi ditor është i bazuar në përdorimin e frutave dhe perime, përveç konsumit të makaronave. Me kalimin e kohës, fëmijët dhe nipërit e tyre vazhduan me këto tradita ushqimore, duke shtuar zakonet lokale ku mishi kishte epërsi.
Përveç kësaj, gratë kanë luajtur një rol të rëndësishëm në ruajtjen e gjuhës Arbëreshë. Në mënyrë tipike, kur nëna dhe babai ishin të dy Arbëreshë, në shtëpi flitej vetëm në gjuhën e origjinës (arbërisht), e cila për ta ishte gjuhë “italiane.” Prandaj, fëmijët e kanë mësuar gjuhën Arbëreshe përveç gjuhës së folur në shkollë, në shtyp, libra etj pikërisht prej nënës së tyre me të cilën kishin një marrëdhënie më të ngushtë të vazhdueshme. Ndërsa babai shpesh ishte i larguar për punë. i tij u largua nga shtëpia për të punuar. Natyrisht fëmijët arbëreshë ndjekin shkollën në gjuhën spanjolle që ishte dhe mënyra me e lehtë e integrimit në shoqërinë vendase, por pa humbur nga origjina e tyre apo komunitetet e tyre.
Bashkësitë Arbëreshë në Argjentinë kanë qenë pak të integruara në komunitet dhe nuk integroheshin apo asimiloheshin në kulturën lokale. Shumë pak arritën që të merrnin shtetësinë Argjentinase. Në këtë mënyrë ndodhi edhe ruajtja e traditave dhe identitetit të tyre.
Komuniteti konsiderohej si një familje e madhe, në të cilën anëtarët ndihmojnë gjithmonë njëri-tjetrin, si në ndërtimin e shtëpive të tyre, duke ndarë ushqime të bëra vetë, të përgatitura nga gratë. Madje në shumë shumë raste ata martoheshin mes anëtarëve të të njëjtit komunitet. Në vitet e fundit, ngjarjet politike dhe ekonomike e kanë zbritur Argjentinën nga lista e vendeve të preferuara për emigrim. Madje popullsia e saj, përfshirë këtu edhe pasardhësit e Arbëreshëve, filluan të largohen nga vendi në kërkim të një jetë më të mirë. Kështu filloi emigrimi në kah të kundërt në Evropë. Diktatura ushtarake mes viteve 1976-1983 ishte ngjarja më tragjike në historinë e Argjentinës, me rreth 30.000 “zhdukur” dhe 2 milionë njerëz në mërgim. Kjo tragjedi sigurisht që ka goditur edhe komunitetin Arbëreshë, ku nënat kanë humbur të dashurit e tyre (fëmijët, burrat, nipërit e mbesat), të cilët ende i vajtojnë dhe shpresojnë se mund ti ritakojnë.
Kjo situatë ka ndodhur për shkak të krizave të ndryshme ekonomike në dekadat e fundit. Si psh ajo e vitit 2001. Gratë dhe nënat Arbëreshë edhe këtu kanë luajtur një rol të rëndësishëm, duke ndihmuar fëmijët dhe nipërit e tyre të nisin udhëtimin mbrapsht në vendin e origjinës së të parëve të tyre.
Edhe një herë gratë arbëreshe treguan vlerat e tyre, ato i kishin ruajtur kontaktet e nënave të tyre me atdheun, çka u dha mundësinë të rinjve për të marrë një pasaportë dhe shtetësi të BE-së në mënyrë që të gjenin punë dhe një jetë më të mirë në Evropë.
Nga Dott. Alejandro Melita Buenos Aires, Argjentinë
Përktheu dhe përshtati “Diaspora Shqiptare” / KultPlus.com
