Nga Albert Vataj
Arthur Shopenhaur, një filozof i lidhur shpesh me qoshet më të errëta të përvojës njerëzore, e pa jetën jo përmes thjerrëzave të përparimit dhe ndriçimit, por si një cikël përpjekjesh të vazhdueshme, vuajtjesh dhe çastesh kalimtare lehtësimi. I lindur në vitin 1788, botëkuptimi i Shopenhaur-it ishte aq thellësisht pesimist saqë u bë e pamundur të injorohej për këdo që ishte i interesuar të kuptonte kompleksitetin e dëshirës, vuajtjes dhe ekzistencës njerëzore. Ai nuk e shikonte jetën si një rrëfim madhështor të arsyes dhe qëllimit, por më tepër si një luftë irracionale, të pandërprerë që ishte e dënuar të mos na kënaqte kurrë plotësisht.
Vepra e tij më me ndikim, “Bota si vullnet dhe përfaqësim”, përshkruan një pamje të një universi jo të drejtuar nga logjika apo rregulli, por nga një forcë e verbër dhe e pakontrollueshme: “vullneti”. Është një forcë që na nxit të përpiqemi, të dëshirojmë, të ndjekim, por kurrë nuk na lejon të pushojmë vërtet.
Për Shopenhaur-in, vuajtja është nënprodukti i pashmangshëm i kësaj dëshire të përhershme. Kur dëshirat tona plotësohen, të rejat shpejt zënë vendin e tyre, duke çuar në një cikël të pafund zhgënjimi dhe pakënaqësie. Lumturia, sipas tij, ishte pak më shumë se një iluzion kalimtar, një pushim i shkurtër përpara se të dilnin në sipërfaqe të tjerat.
E megjithatë, mes kësaj pikëpamjeje të zymtë, Shopenhaur gjeti një formë ikjeje – artin. Ndryshe nga vullneti kaotik, irracional që na shtyn, arti ofroi një moment të rrallë transcendence. Nëpërmjet muzikës, letërsisë dhe veçanërisht artit pamor, ai besonte se ne mund të shkëputeshim nga tërheqja e vazhdueshme e dëshirës, duke përjetuar soditje të pastër e të pandërmjetësuar.
Ai e vendosi muzikën në krye të kësaj hierarkie, duke e quajtur shprehjen më të thellë të vetë vullnetit. Për Shopenhaur, dëgjimi i muzikës nuk ishte thjesht një formë argëtimi – ishte një takim i drejtpërdrejtë me thelbin e realitetit, një arratisje e shkurtër por e fuqishme nga zinxhirët e vuajtjes.
Idetë e Shopenhaur gjithashtu e çuan atë në një qasje unike ndaj etikës. Ai argumentoi se e vetmja busull e vërtetë morale ishte dhembshuria, e lindur nga njohja se të gjithë, pavarësisht nga rrethanat e tyre, ndahen në barrën e përbashkët të vuajtjes. Duke e pranuar këtë, ai besonte, individët mund të kapërcejnë dëshirat egoiste dhe të veprojnë me një ndjenjë më të madhe ndjeshmërie. Dhembshuria, në botën e Shopenhauerit, nuk ishte thjesht një virtyt; ishte themeli i etikës.
Megjithëse filozofia e tij fillimisht kaloi pa u vënë re, ndikimi i Shopenhaur-it ka valëzuar brezat, duke formuar njerëz si Niçe, Frojdi dhe ekzistencializmi modern. Refuzimi i optimizmit nga ana e tij dhe eksplorimi i thellësive irracionale të përvojës njerëzore hodhën themelet për pjesën më të madhe të kërkimit psikologjik dhe filozofik që do të pasonte. Sot, shkrimet e tij vazhdojnë të ofrojnë një tablo jashtëzakonisht të saktë të jetës njerëzore – një pamje që njeh errësirën, por ende guxon të kërkojë kuptimin në mes të saj./ KultPlus.com
