Muzeu, Tate Modern në Londër do të hapë “Electric Dreams: Art and Technology Before the Internet”, një ekspozitë që ndërthur artin dhe teknologjinë midis viteve 1950 dhe fillimit të viteve 1990.
Catherine Wood, e cila është Drejtoresha e Programit të muzeut, tha se aty është kthyernë një vend që artistët e rinj të përdorin mjete dixhitale për punën e tyre. Ndërsa synohet që të vlerësohen të gjithë mjeshtrit që kontribuan në këtë fushë.
”Ajo që ne donim të bënim si muze është të tregonim historinë e së shkuarës për të parë me të vërtetë artistët përpara se të kishin kapacitetin e jashtëzakonshëm të teknologjisë se sotme. Gjithashtu edhe botën që po jetojmë tani.”
Do të shfaqen punët e mbi 70 artistëve ndërkombëtarë, pjesë që përfshijnë instalime mbresëlënëse duke përdorur dritën dhe lëvizjen si dhe imazhe të krijuara nga kompjuterët.
“Ne kemi pasur shfaqje të artit kinetik më parë gjithashtu edhe të artit dixhital, por nuk kemi pasur një shfaqje që përpiqet të tregojë historinë e artit dhe teknologjisë që nga vitet ’50 në tërësi.”
Për veprën e tij, krijuesi me bazë në Çikago, krijoi shërbimet Minitel, një pajisje nga vitet 1980 që ofronte informacion dhe lejonte aksesin online vite përpara internetit.
“Këtu në muzeun Tate Modern, në ekspozitën Electric Dreams, kam tre vepra arti Minitel. Minitel ishte një shërbim që u prezantua nga Franca në fillim të viteve tetëdhjetë, kur Franca e kishte këtë avantazh.”
Pra, Minitel është interneti, kështu që puna në internet në ato vite ishte shumë e ndryshme nëse krahasohet me atë që perjetohet sot me telefonin dhe satelitët .
Përveç se eksploron të kaluaren, Catherine Wood tha gjithashtu se ekspozita reflekton edhe se çfarë po ndodh momentalisht me inteligjencën artificiale.
“Kjo tregon se ndjesitë rreth inteligjencës Artificiale nuk janë të panjohura. Artistët po mendonin gjithashtu në periudhën e Luftës së Ftohtë se si ta kthejmë kërcënimin e mundshëm të teknologjisë dhe armëve në diçka optimiste dhe utopike? Si mund të bashkëveprojmë me njëri-tjetrin për ta bërë të mundur këtë.”
Ekspozita ‘Electric Dreams: Art and Technology Before Internet’ do të qëndrojë e hapur nga 28 Nëntori deri më 1 Qershor 2025./klan/ KultPlus.com
Ajo është e bukur, por më së shumti është sugjestionuese, si çdo bukuri krijuese që të godet me finesën dhe elegancën, me mjeshtërinë e realizimit dhe virtuozitetin e solemnitetit shprehës.
Vazoja Ceremoniale Maiolica e shekullit të 16-të, që i atribuohet punëtorisë së Orazio Fontana, është një shembull kryesor i qeramikës maiolica italiane të Rilindjes. Orazio Fontana, aktiv midis 1510 dhe 1571, ishte i njohur për qeramikën e tij të hollë dhe shumë dekorative, shpesh duke shfaqur ngjyra të gjalla dhe dizajne të ndërlikuara. Kjo lloj majolica karakterizohet në mënyrë tipike nga enë balte e saj me xham kallaji, e cila lejonte një sipërfaqe të bardhë me shkëlqim, ideale për lyerje të detajuara.
Punëtoria e Fontanas, e vendosur në Urbino, Itali, ishte veçanërisht me ndikim në zhvillimin e majolikës dhe pjesët nga punishtja e tij vlerësohen shumë për vlerën e tyre artistike dhe historike. Vazo ka të ngjarë të shfaqë motive mitologjike, historike ose lulesh, tema të zakonshme në veprën e Fontanas.
Maiolica, prej së cilës është bërë kjo lloj qeramike karakterizohet nga një glazurë prej kallaji, e cila krijon një sipërfaqe të bardhë dhe të lëmuar, ideale për pikturë të ndërlikuar dhe të ndritshme. Kjo teknikë u zhvillua në Itali gjatë Rilindjes dhe përdorej për të krijuar enë, vazo, pllaka dhe objekte të tjera dekorative.
Procesi i prodhimit të maiolicës përfshin disa faza: formimi i objektit nga argjila, pjekja e parë (që quhet biskuit), glazurimi me glazurë prej kallaji dhe pjekja e dytë për të fiksuar ngjyrat. Maiolica zakonisht zbukurohet me motive të ndërlikuara, shpesh herë me tema mitologjike, historike ose natyrore. Kjo e bën maiolicën një formë të vlerësuar të artit dekorativ.
Ekspozita “Gratë e Tiranës”, nismë e Aleancës së Grave Këshilltare Bashkiake të Tiranës do të hapet më 5 qershor tek Piramida në Tiranë.
Kjo ekspozitë synon të mbështesë gratë artiste të qytetit, të cilat deri tani nuk kanë pasur mundësinë të ekspozojnë pikturat e tyre për publikun.
Pjesëmarrëset janë nga mosha 12-vjeçare e deri pensioniste, vijnë nga shtresa të ndryshme të shoqërisë dhe kanë profesione nga më të larmishmet.
Qëllimi i ekspozitës është që këto gra pjesëmarrëse, nëpërmjet punëve të tyre dhe rrjetit artistik që po krijojnë, të mbështesin gra të tjera në nevojë në qytet.
Ekspozita ka pasur shumë interes nga publiku në rrjetet sociale. Ajo synon të sjellë në vëmendje të publikut lidhjen e punimeve fizike të autorëve me mbështetjen e tyre online dhe është e para ekspozitë, që po synon të ketë një kënd të veçantë për pikturën digjitale, si një drejtim i artit pamor që nuk ka pasur vëmendjen e duhur.
Ekspozita do të qëndrojë e hapur deri në 8 qershor./atsh/ KultPlus.com
Sot, 21 Prill 2024, festohen Krishtlindjet e Romës: legjenda thotë se ajo u themelua më 21 Prill 753 para Krishtit nga Romulus, një nga binjakët e ushqyer nga ujku pasi u braktis në Palatine.
Data e saktë rrjedh nga llogaritjet e kryera nga Lucius Taruzio Firmano në shekullin I para Krishtit, një mik i Ciceronit dhe Varros.
Megjithatë, gërmimet arkeologjike sugjerojnë një datim paksa të ndryshëm, duke vendosur themelet e qytetit midis fundit të shekullit të 8-të dhe fillimit të shekullit të VII para Krishtit.
Gjurmët e para të vendbanimeve të qëndrueshme datojnë në shekullin e VIII para Krishtit, në Palatin dhe në Kodrën Kapitol. Më vonë, bashkimi lindi Romën.
Roma e lashtë: një fuqi mijëravjeçare
Roma u zhvillua me shpejtësi, duke u bërë një fuqi dominuese ushtarake dhe ekonomike në Mesdhe. Gjatë gjithë historisë së saj, Republika Romake (509-27 pes) u zgjerua, duke pushtuar territore të gjera në Evropë, Azi dhe Afrikë.
Më pas, me ngritjen e Augustit, lindi Perandoria Romake (27 para Krishtit – 476 pas Krishtit), e cila arriti shtrirjen maksimale nën Trajanin (98-117 pas Krishtit).
Qytetërimi romak ka lënë një trashëgimi të pashlyeshme në fusha të ndryshme: ligj, arkitekturë, letërsi, filozofi, shkencë dhe teknologji.
Ndikimi i saj ka formësuar kulturën perëndimore dhe vazhdon ta ndikojë atë edhe sot.
Në 1871 Roma u bë kryeqyteti i Mbretërisë së Italisë. Që atëherë, qyteti ka përjetuar ndryshime të thella, duke u bërë një metropol modern dhe kozmopolit.
Ndërsa ruan të paprekur hijeshinë e saj të lashtë, Roma ka qenë në gjendje të rinovohet, duke u hapur ndaj sfidave dhe tendencave të reja të botës bashkëkohore.
Çdo vit, më 21 prill, Roma feston ditëlindjen me Krishtlindjet e Romës.
Pika kryesore e festimeve është Parada Historike, një procesion që kujton historinë e qytetit që nga themelimi deri në mesjetë.
Përveç procesionit, Krishtlindjet në Romë ofrojnë një shumëllojshmëri të gjerë iniciativash për të gjitha shijet: ekspozita, koncerte, shfaqje teatrale, vizita me guida në muze dhe vende arkeologjike, degustime të produkteve tipike dhe shumë më tepër. /atsh/ KultPlus.com
Artisti Shuk Orani është prezantuar para publikut gjerman dhe ndërkombëtar në Hamburg në temën “Inovacioni përmes artit dhe AI – Si ndikon inteligjenca artificiale në art? Dialog me një avatar”.
Në prezantimin e tij në këtë event të rëndësishëm, artisti Shuk Orani solli në pah lidhjen ndërmjet artit dhe inteligjencës artificiale, duke prezantuar një projekt artistik që solli një avatar të zhvilluar prej tij.
Orani theksoi rëndësinë e progresit në fushën e inteligjencës artificiale, ndërsa gjithashtu u përqëndrua në etikën e përdorimit të kësaj teknologjie në art.
Bashkëbisedimi me avatarin Electra ofroi një platformë për reflektim dhe diskutim mbi ndikimin e inteligjencës artificiale në procesin kreativ, duke paraqitur mundësi të reja për bashkëpunim në të ardhmen.
Në anën tjetër, prezantimi i Matthew Cobham mbi dritën si një mjet për marketingun e artit theksoi rëndësinë e ndriçimit të përshtatshëm për secilën veprë artistike, duke demonstruar veprat e Shuk Oranit përpara publikut me ndriçim të përshtatshëm.
Partneriteti i kompanisë ERCO dhe AIT-ArchitekturSalon Hamburg në organizimin e këtij eventi shfaq një angazhim të rëndësishëm për promovimin e artit dhe teknologjisë në kulturën bashkëkohore.
Kjo ngjarje shënon një hap të rëndësishëm drejt të ardhmes së artit dhe teknologjisë, duke inkurajuar diskutime të thella dhe kontribuojë në zhvillimin e kulturës bashkëkohore./KultPlus.com
Galeria e Artit Tiranë do të sjellë së shpejti ekspozitën e veçantë të artistes e kuratores Merita Selimi, titulluar “Na ishte një herë”.
Ekspozita do të vijë në bashkëpunim me Ambasadën Japoneze, e cila duke marrë rolin e ndërmjetësuesit kulturor, do të promovojë kulturën e lashtë dhe të largët japoneze, të ekspozitave të kukullave, të cilat tashmë do të mirëpriten në kulturën dhe publikun vendas dhe e vënë në dialog me historinë , traditën dhe interpretimin bashkëkohor të kukullave shqiptare.
Me këtë qasje, GAT ftoi artisten dhe kuratoren Merita Selimi për të ndërtuar një ndërthurje artistike bashkë me një program edukativ shoqërues mbi Historinë e Kukullës Shqiptare.
Merita Selimi përveçse një artiste bashkëkohore e afirmuar, pedagoge pranë Fakultetit të Arteve të Bukura në Universitetin e Tiranës, ka punuar prej 18 vitesh pranë Teatrit Kombëtar për Fëmijë, që nga skenografia, kostumografia dhe deri tek krijimi i kukullave dhe personazheve shumë te njohur dhe të dashur për publikun tonë./atsh/KultPlus.com
Kryeministri Edi Rama ndau sot pamje nga shfaqja e Artit Mesjetar përmes teknologjisë në Muzeun e Arteve Digjitale në Korçë.
Kreu i qeverisë theksoi se, kjo ishte një eksperiencë e pazakontë në këto festa.
Këtë fundjavë Korça ishte sërish në qendër të vëmendjes. Më datë 23 dhjetor në qytetin e serenatave dhe turizmit gjithëvjetor, u çel një nga ekspozitat më të veçanta në vend.
Galeria e Arteve Digjitale (GAD) ofroi përmes kësaj ekspozite unike, një eksperiencë të pazakontë, në prag festash.
Vetë GAD ftoi artdashësit përmes rrjeteve sociale, duke shkruar: “Përjetoni shkëlqimin e trashëgimisë tonë kulturore si kurrë më parë! Kjo nuk është thjesht një ekspozitë; është një udhëtim nëpër kohë.”
Ekspozita e parë imersive e artit digjital “Ikonografia Shqiptare; Mjeshtrat e mëdhenj”, pas 23 dhjetorit është e hapur për publikun, nga e marta në të diel, në orarin 12:00-20:00.
Kjo ekspozitë është mundësuar falë mbështetjes dhe fondit të Muzeut Kombëtar të Artit Mesjetar./atsh/KultPlus.com
Artisti i talentuar Myftar Cubi çeli në Muzeun Historik Kombëtar, një ekspozitë në mozaik, të titulluar “Aktorët shqiptarë ndër vite”.
Ekspozita, në të cilën janë prezantuar 47 punime në mozaik me aktorët më të njohur shqiptarë, vjen pas një pune të madhe 1-vjeçare.
Myftar Cubi ka realizuar në mozaik portretet e aktorëve, në rolet me të cilat ata kanë mbetur në kujtesën e publikut si Marie Logorecin në rolin e Lokes, Timo Fllokon si Çerçiz Topulli, portretin e Dhaskal Todrit interpretuar nga Sandër Prosi, regjisorin e madh Piro Mani në rolin e Sali Protopapës, Vangjush Furxhi në rolin e Latif Borës, e shumë personazhe të tjera interpretuar nga aktorët tanë më të mirë si: Yllka Mujo, Robert Ndrenika, Birçe Hasko, Petrit Llanaj, Kadri Roshi, Elvira Diamanti, Roza Anagnosti, Rikard Ljarja, Eva Alikaj etj.
Mes aktorëve shqiptarë, në mozaik vjen edhe porteti i Uliksit të pavdekshëm të Bekim Fehmiut.
Sipas artistit, aktorët shqiptarë janë pasuri kombëtare dhe është i lumtur për realizimin e kësaj ekspozite. Për të gjithë dashamirësit e mozaikut ekspozita “Artistët shqiptarë ndër vite”, do tē qëndrojë e hapur deri në datën 25 shtator. / atsh / KultPlus.com
Ke parasysh “Krijimin e Adamit” të famshëm të Mikelanxhelos, “Lindja e Venusit” të Sandro Botticelli ose “Darka e Fundit” e Leonardo da Vinçit. Kur mendoni për narrativat vizuale madhështore të artit perëndimor të fillimit të njerëzimit – dhe të gjitha triumfet, bukurinë, tragjeditë dhe kuptimin e tij – ato ka të ngjarë të duken shumë të bardha.
Kjo sepse, për shekuj me radhë, traditat artistike të Rilindjes Evropiane kanë qenë autoriteti i temave të tilla. Ishte nga shekulli i 15-të deri në shekullin e 16-të që “arti filloi të shihej si një degë e dijes”, sipasBritannica , “i vlefshëm në vetvete dhe i aftë për t’i siguruar njeriut imazhet e Zotit dhe krijimet e tij, si dhe njohuri mbi pozicioni i njeriut në univers.”
Por artistja afro-kubane amerikane Harmonia Rosales është ndër ata që kërkojnë të ndryshojnë rrënjësisht këtë përqendrim të ideologjive perëndimore si standard. Një përzgjedhje e punës së saj në këtë drejtim është ekspozuar aktualisht në ekspozitën ” Harmonia Rosales: Master Narrative ” në Muzeun e Arteve të Bukura të Kolegjit Spelman në Atlanta. (Një version i ekspozitës u shfaq për herë të parë vitin e kaluar në Muzeun AD&A në Universitetin e Kalifornisë, Santa-Barbara.)
Nëpërmjet 20 pikturave në vaj dhe një instalacioni skulpturor në shkallë të gjerë, vepra e Rosales sfidon shikuesit të marrin në konsideratë universalitetin e krijimit përmes një lente diasporike të zezë. Ekspozita paraqet punë shtatëvjeçare, ndërsa Rosales ndërthur teknikat artistike dhe hegjemonitë e Mjeshtrave të Vjetër Evropianë, të fokusuar në krishterimin dhe mitologjinë greko-romake, me personazhet, temat dhe historitë e fesë Yorùbá.
Tradita e besimit Yorùbá përfshin një krijues suprem të quajtur Olodumare dhe një hierarki prej disa qindra hyjnish – orisha – që sundojnë kolektivisht mbi botën dhe njerëzimin. Me origjinë në Afrikën Perëndimore të paktën disa mijëra vjet më parë, njerëzve të skllavëruar u ndalohej të praktikonin besimin pasi shumë zotërinj skllevër të bardhë e perceptonin atë si të keqe dhe një kërcënim për bindjen që dëshironin.
Arti i Rilindjes i përjashtoi kryesisht njerëzit me ngjyrë, edhe pse u shfaq gjatë fazave të hershme të tregtisë së skllevërve transatlantik , e cila përfundimisht solli 10.7 milion burra, gra dhe fëmijë afrikanë në Amerikë – rreth 1.67 milion prej të cilëve ishin ndjekës Yorùbá.
Pra, pse t’i përqendroni njerëzit me ngjyrë në një formë arti që i izoloi ata, në vend që të krijoni një hapësirë krejtësisht të re për të përcjellë këtë “rrëfim mjeshtëror?” Për Rosales, mënyra më e mirë për të diversifikuar mediumin është të operosh nga brenda parametrave të tij.
“Sepse është ajo që është futur në rrjedhë. Unë jam duke u përpjekur të edukoj masat për një fe që ka qenë e fshehur për një kohë të gjatë, “tha Rosales. “Dua ta bëj atë shumë linear, të kuptueshëm dhe të tretshëm, në mënyrë që të zhytemi më thellë.”
“Unë jam duke marrë rrugën e shpejtë për t’u mësuar njerëzve se kush janë ata,” shtoi ajo. “Mënyra e vetme për ta bërë këtë është duke ri-imagjinuar disa imazhe të famshme.”
“Ajo që ajo po bën është ndryshe nga shumë njerëz që punojnë në figuracionin e Zi tani,” tha Liz Andrews, drejtore ekzekutive e Muzeut të Artit të Kolegjit Spelman, për punën e Rosales. “Kjo po rikuperon një histori që është goditur në mënyrë aktive.”
Duke gjetur dhuntinë e saj artistike
Me prejardhjen e saj të përzier, e cila përfshin gjithashtu rrënjët xhamajkane, Rosales tha se ajo “kurrë nuk u ndje sikur më mjaftonte asgjë” ndërsa rritej. Ajo nuk përshtatej në një kuti racore ose etnike dhe luftoi me dëshirën për të ndryshuar disa tipare fizike që shoqëria historikisht nuk i ka konsideruar tërheqëse – si flokët natyralisht kaçurrelë dhe të çuditshëm, të cilët, për vite me radhë, i drejtonte me relaksues kimikë të flokëve të dhuruar nga gjyshja e saj, ose bërrylat dhe gjunjët bëhen më të errët se pjesa tjetër e trupit të saj.
E rritur në Çikago, Rosales provoi dorën e saj në shkollën e artit, por nuk i pëlqyen kufizimet që ajo ndjeu se vendoste në instinktet e saj krijuese. Kështu, ajo e gjeti frymëzimin e saj në librat e artit, kërkimet dhe muzetë, ku mund të vëzhgonte nga afër pikturat për të studiuar teknikat – veçanërisht ato të artistëve të Rilindjes. “Kishte kohë (dhe) dashuri në artin e Rilindjes, dhe kjo shfaqet brenda veprës”, tha Rosales, duke e përshkruar atë si “korniza e bukurisë amerikane, perceptimi i së bukurës, gjithçka”.
Si një artiste autodidakte, Rosales fillimisht u bë e njohur pasi ndau pikturën e saj “The Creation of God” (foto më poshtë) në rrjetet sociale në 2017.
Në vitet që pasuan, Rosales ka parë punën e saj të ekspozuar në Muzeun Andy Warhol në Pittsburgh, Muzeun e Artit Bashkëkohor Afrikan të Diasporës në Brooklyn dhe Muzeun e Artit Memphis Brooks, mes vendeve të tjera.
Rimendimi i kushtëzimit
Kur Rosales lindi fëmijën e saj të parë, ajo kujtoi se ishte e emocionuar që kishte një “unë të vogël”, ashtu si në frikën e muzeve të artit – dhe veçanërisht artit të Rilindjes. Por kur Rosales e çoi për herë të parë vajzën e saj, atëherë 4 ose 5 vjeç, në një galeri që shfaqte vepra të asaj periudhe, ajo dështoi.
“Unë thashë, ‘Pse nuk të pëlqen kjo?’”, tha Rosales, duke iu referuar një portreti të veçantë. “Ajo shkon, ‘Ajo nuk më ngjan mua’.”
“Unë e ripashë (artin) me sy të pafajshëm, pa të gjitha manipulimet e ndryshme që shoqëria të bën për atë se si duhet të dukesh”, shtoi ajo. “Unë nuk dua që vajzës sime t’i bëhet shpëlarje truri si unë… dua që ajo t’i dojë flokët, lëkurën, buzët, hundën, gjithçka.”
Përveç krijimit të rrëfimeve madhështore në të cilat fëmijët e saj mund ta shohin veten, dëshira për të fuqizuar dhe përfaqësuar bukurinë dhe forcën e grave të zeza reflektohet gjithashtu në të gjithë veprën e Rosales.
“Doja të përshkruaja vizualisht gratë me ngjyrë, veçanërisht – sepse jam grua – si diçka me fuqi të pastër”, tha Rosales.
Shumë nga njerëzit në veprat e artit të Rosales kanë lëkurë të errët, shpesh me tone blu-zezë dhe nganjëherë elementë argjendi që japin natyrën e tyre madhështore, mitologjike.
Shikuar personalisht, figurat në pikturat e saj duken aq reale saqë mund t’i prekni ato. Ky efekt ishte i qëllimshëm, duke përqafuar një teknikë të përdorur nga Mjeshtrat e Vjetër Evropianë për pikturimin e lëkurës së bardhë në një mënyrë që e bënte atë të shkëlqente dhe të dallohej nga kanavacë; Ai përfshin shtresimin e shtresave të holla të bojës në mënyrë që ndriçimi të nxjerrë në pah karakteristika të ndryshme dhe të krijojë thellësi, tha Rosales. Ajo që është divergjente në lidhje me marrjen e Rosales është përzierja e ngjyrave të përfshira – një sërë kafe, të zeza, të kuqe, jeshile dhe blu – për të kapur diversitetin e toneve më të melanuara të lëkurës.
Është i përfaqësuar edhe diversiteti fizik i diasporës afrikane. Ka gra me kurba dhe të holla; njerëz me lëkurë më të çelur me flokë bjonde, albinizëm ose njolla; dhe personazhe me lëkurë kafe, me fije të kuqe dhe vitiligo, një gjendje që bën që pjesët e lëkurës të humbasin pigmentin ose ngjyrën kur shkatërrohen qelizat që prodhojnë melaninë.
“Duke vendosur perspektivën tonë në narrativën e madhe”
“Për shkak se ne u vramë ose u ndëshkuam, për të adhuruar perënditë e Yorùbá-it, ne duhej t’i fshihnim ato në këto maska të bardha për aq kohë sa, brez pas brezi, harruam se kush ishte në të vërtetë pas asaj maske,” tha Rosales për praktikën e ndjekësve të Yorùbá-it të përzierjes. perënditë e tyre me figura të rëndësishme katolike me kuptime të ngjashme, kështu që ata mund të adhuronin fshehurazi.
Ekspozita shqyrton këtë dinamikë në portrete si Rosales “Zonja e Regla”. Një pllakë për këtë pjesë në ekspozitën e Spelman shpjegon: “Virgjëresha Katolike e Regla, e vetmja figurë e Marisë së Zezë në Kubë, shpesh ngatërrohet me orisha Yemaya, nëna e të gjithëve dhe perëndeshë e oqeanit në kontinentin amerikan.”
Pjesa është një interpretim luksoz i Yemaya-s me draperie luksoze blu (e njëjta veshje e veshur shpesh nga Virgjëresha Mari), duke mbajtur vajzën e saj, Evën e mitur, në vend të Krishtit dhe e rrethuar nga lule të harlisura që lulëzojnë.
“Me kalimin e kohës, orishat dhe shenjtorët u shkrinë përmes një procesi të njohur si sinkretizëm fetar. Në pikturat e saj, Rosales aludon për këtë sinkretizëm kur përshkruan aurat (vetëdijen shpirtërore dhe fatet) e orishave si halo ari, një kujtesë e shenjtorëve tek të cilët ata u asimiluan, “shkroi Helen Morales, një profesore e UCSB që drejtoi kurimin. i “Master Narrative” në përsëritjen e tij të parë, në një katalog ekspozitë me të njëjtin emër.
“Ka një lloj tjetër sinkretizmi në punë në shumë prej pikturave të Rosales,” vazhdoi Morales. “Sinkretizmi këtu është gjithashtu gjenerues, duke sfiduar standardet tona të bukurisë dhe duke na inkurajuar të gjurmojmë ngjashmëritë, si dhe dallimet midis mitologjive greke, romake dhe yorùbá. Është pjesë e bujarisë së shpirtit dhe vizionit të dashur të Rosales që ajo në fund të fundit është po aq e interesuar për atë që na bashkon sa për atë që na ndan.”
Duke dashur t’i bartë emocionalisht fëmijët e saj të zhvendosur në toka të ndryshme gjatë tregtisë së skllevërve, legjenda e Yorùbá thotë se Yemaya u bë një me oqeanin dhe vlerësohet se shpëtoi popullin Yorùbá që i mbijetoi udhëtimit të tyre në anijet e skllevërve.
Yemaya është pasqyruar edhe në vepra të tjera në “Master Narrative”, si piktura “Ngjitja në ujëra”. Në një tjetër, “Yemaya Takon Erinlen”, aftësia e Yemaya-s për dëshirë përshkruhet teksa ajo bie në dashuri me peshkatarin hyjnor.
Pjesa titullare në ekspozitë është riinterpretimi skulpturor i Rosales-it të pikturës së famshme të Mikelanxhelos në tavanin e Kapelës Sistine. Skenat dramatike të veprave të artit të historive thelbësore biblike të krijimit kanë qëndruar prej kohësh si një histori vizuale e zhvillimit shpirtëror të njerëzimit. Për Rosales, ekspozita nuk do të ishte e plotë pa një rikrijim të saj.
“Nuk e dija se si do ta shfaqja atë,” tha Rosales për procesin krijues që përfundimisht u bë sulmi i saj i parë në skulpturë. “Ishte sikur, ‘OK, rikrijoni një tavan të kishës’, por kjo do të shkojë kundër gjithçkaje që them. Tavani i kishës është ai që na burgosi në fillim – aspekti i detyrimit të një feje që të gjithë ta ndjekin.
Në vend të kësaj, i shtrirë nëpër bykun konkave të një anijeje skllevërish të përmbysur, “Master Narrative” është një akt i guximshëm rikuperimi, duke u mbështetur në veprën e pasur të Rosales për të kapur krijimin e orishave dhe Tokës, njerëzit e saj dhe historitë e jetës së tyre.
Një temë e ngjashme gjendet në “Still We Rise”, një kompozim i madh i quajtur sipas poemës së Maya Angelou dhe i modeluar sipas afreskut të Michelangelo “The Last Judgment”, i cili mbulon murin e altarit të Kapelës Sistine. Lëkura e rrahur e Shën Bartolomeut, në pikturën e Mikelanxhelos, është zëvendësuar me një flamur konfederativ të djegur që sugjeron se ata të skllavëruar në Amerikë do të “dalin triumfues”.
Ekspozita e saj ndodh gjithashtu në mes të një momenti më të gjerë kulturor të zezakëve që rifitojnë vendin e tyre në histori dhe zotërojnë trashëgiminë e tyre, si dhe në kohën e kundërshtimit ndaj ritregimit të kësaj historie. Rosales tha se ajo nuk ka ndërmend që puna e saj të përdoret si një mjet për ose kundër njërës prej këtyre lëvizjeve, por është e lumtur nëse e shton këtë fuqizim.
“Pse po na sheh si politikë të perëndishëm?” Rosales argumentoi. “Pse shtimi i narrativave tona – apo edhe përpjekja për të ndryshuar historinë, ky themel që u ndërtua dhe nuk na përfshiu – është politik?”
“Unë thjesht e shoh atë si, po tregoj diçka që është pjesë e kulturës sime që do të doja të shihja më shumë”, shtoi ajo. “Këta janë fëmijët e mi dhe kur i lë të dalin në botë, ata vendosin se kush duan të bëhen.”
Edhe pse Rosales fillimisht pikturoi figurat për vajzën e saj, në fund “e gjeta veten”, tha ajo, “u bëra i fuqizuar për atë që jam. Secila prej këtyre (veprat e artit) tregon historitë e mia.”
“Harmonia Rosales: Master Narrative” është ekspozuar në Muzeun e Artit të Kolegjit Spelman në Atlanta deri më 2 dhjetor./cnn/KultPlus.com
Të gjithë artikujt që janë shkruar në periodikët për Moikom Zeqon, i cilësojnë librat e tij si shumë të çuditshëm dhe disa herë të pakuptueshëm. Këtu kam parasysh sidomos autorë seriozë, si Alfred Uçi, Skënder Drini etj. Në fakt, këtu nuk ka asgjë të pakuptueshme e as të çuditshme po të kujtohemi që librat e Zeqos janë traktate, një gjini kjo, e kohëve klasike e moderne, që është e trajtuar edhe nga Lukiani edhe nga Erazmi i Roterdamit, edhe nga Blez Paskali, Dekarti, Ajnshtajni edhe nga Hajdenbergu. Sidomos iluministët francezë si Didëro, Volter, Monteskje, Furje, Simoni etj., kanë shkruar traktate me një rëndësi të jashtëzakonshme për kulturën mbarëbotërore.
Vetë Zeqo nuk thotë asgjë për këtë.
Ai nuk i emëron librat me asnjë gjini dhe asnjëherë.
Vepra e Zeqos një ndër më prodhimtarët e habitshëm të letërsisë shqipe a ndofta më i veçanti, është shumë e gjerë.
Do të përmend disa libra kryesorë të kohëve të fundit si “Meduza”, “Tempulli i hënës”, Purgatori Shqiptar”, “Onufri”, “Meduza e dashuruar mban syze dielli”, “Mes Laokontit dhe Krishtit, Onufri II”, “Kështu foli Mona Liza”, “Syzet e thyera të Meduzës”, “Syri i tretë – Naim Frashëri dhe bektashizmi”, “Princërit e mistikës”, “Nostrodami në 3 qershor”, “Tercinat e pasvdekjes së Dantes japonez”, “Zodiak”, “Jashtëtokësorët e Shqipërisë”, janë disa nga këto libra në hartimin e të cilëve, Zeqo ka përdorur një ndërthurje të shkathët me elementë të narracionit, monografisë, poezisë, historisë, filozofisë, teologjisë, arkeologjisë etj., etj.
Ai e bën këtë hartimësi mendoj unë, për ta shteruar krejt temën, prandaj këtu kemi një autor, poet, historian, estet, arkeolog etj., etj.
I referohemi librit që mbajmë në dorë “Syzet e thyera të Meduzës”, konstatojmë me lehtësi që më së pari ky është një libër poetik, por i ndërthurur me disa libra, që mund të veçoheshin po merret vesh s’mund të bëhet se që kjo nuk do të ishte një punë e mençur.
Në një shkrim të tij, Alfred Uçi, thotë që ne jemi mësuar të lexojmë libra të një gjinie të saktë, të përcaktuara nga rregulla strikte si zhanër më vete p.sh. roman, poezi, monografi, studim etj., etj.
Sigurisht ky ka qenë një mendim i shpejtuar i z. Uçi, si një ndër njerëzit e zotë të letrave shqipe, sepse ai patjetër që ka lexuar Lukianin, Zhan Pol Sartrin, D’Anuncio, Markezin, Borgesin, Karpentierin, Skorcën, Alenden, Montenjin, Eliotin etj.
Po e them që në fillim, që megjithatë, ka diçka të jashtëzakonshme dhe vërtetë të çuditshme te Moikom Zeqo.
Dhe kjo nuk ka të bëjë fare me problemet teknike me përkufizimet stilistikore etj., por me kulturën e jashtëzakonshme dhe të gjithanshme, me talentin e madh dhe aftësinë vërtet befasuese për të punuar pa u lodhur. Kjo po. Këtu kemi vërtet një çudi.
Sepse nuk kemi përse habitemi me format moderne e postmoderne, që zgjedh një autor i njohur në kulturën shqiptare.
Vërtet që në një konkurs letrar ose shkencor librat e Moikomit nuk e di se si do të klasifikoheshin, por ndoshta me zemërgjerësi mund të quheshin monografi, ose thjesht vepra poetike.
Rregullave që përcaktojnë gjinitë letrare, Zeqo nuk u jep fort rëndësi, përderisa pikërisht atje ai ç’vendos edhe kohërat, duke vënë p.sh. Narcizin përpara Adamit:
“Në botën me peizazhe llahtarisht të ndryshëm, me po aq qenie të pangjashme dhe hollësira të kundërta e kahe përjashtuese në këtë pështjellim kaosor, të paqëndrueshëm dhe vulgar, kur akoma nuk ishin krijuar hyjnitë prej Hiçit të Madh, ishte një njeri, që s’dihet, pse e quajtën (prej kujt?) Narciz. Mijëvjeçarë më pas do të krijohej një tjetër pasqyrim i rremë, ashtu kot dhe mjerueshëm nga balta (paraskulptura), Adami”.
Raste të tilla ka shumë, në këtë rast po shqyrtojmë faktin që Zeqo duket se i bën kohërat rrëmujë, vetëm për një trill poetik a filozofik.
Por mua më duket se nuk është ashtu, thjesht për faktin se ai e njeh më së miri historinë dhe kjo gjë dihet, pasi është një ndër historianët tanë më të shquar.
Rasti që cituam më lart, po sqaroj se mendimi i shkencëtarëve është se mitologjia greke është më e vjetër se ajo e judejve.
Duke mos i sqaruar këto gjëra, pra del sikur Zeqo na shtron përpara paradokse të pafundme.
Të tërë e dimë faktin, që ka vjersha prozaike e ka prozë poetike. Atëherë, mos vallë Zeqo i kthehet prozës kur lodhej si poet?
Jo. Apo mos vallë për një trill poetik i ikën prozës?
Jo. Në fakt ai lufton me shumë armë për ta marrë kështjellën që kërkon. Ai përdor gjithçka: vizaton më flamastër e me vaj, shkruan tercina dhe haiku, ode, esse, dialog, tregim; polemizon, filozofon, hulumton etj., etj.
Moikom Zeqo njihet si poet, prozator, gazetar, arkeolog, historian, politikan etj.
Dhe mua më duket se e ka parë të arsyeshme të shfaqet pikërisht në një vepër kështu, në shumë plane njëherësh.
Në letërsinë e sotme postmoderniste kjo është diçka e zakontë, por kërkon një personalitet të madh.
Pra kjo është diçka moderne, por si shumëçka në këtë botë, e ka zanafillën në lashtësi. E thamë dhe më lart që si rregull vepra të tilla janë quajtur traktate, mirëpo duhet të jemi të vetëdijshëm se për Moikom Zeqon kjo është pak ta thuash, sepse në të vërtetë me njohjen që unë kam në mbarë letrat e botës, nuk e gjen një guxim kaq të gjerë dhe të suksesshëm.
Vërtet që Lomonosovi shkruante vjersha në marxhinenë e artikujve shkencorë, por nuk i botonte bashkë.
Bonaparti hartonte ligje mbi hartat ushtarake, madje Balzaku i shkruante edhe borxhet nëpër kapitujt e romaneve, Da Vinçi skiconte helikopterë mbi gruntin e telajove.
Migjeni i madh te “Vargjet e lira” ka botuar së bashku poezi dhe tregime.
Hemingueji bën ndryshe: mbledh dy tregime dhe i quan roman. Lukiani shkruan për shkencat e natyrës në vargje.
Gogoli shkruan romanin “Shpirtrat e vdekura” dhe e quan poemë, kurse Pushkini bën poemën “Eugen Onjegin” dhe e quan roman.
Piktorët japonezë i shkruajnë poezitë e tyre mbi akuarele e të tërë këta kanë bërë kryevepra.
Pra veprat e Zeqos janë sa letrare aq edhe shkencore e brenda këtij përcaktimi gjithsesi me prioritet edhe mund të quhen thjesht vepra arti, pasi vërehet lehtë dhe qartë se si artisti Zeqo me veprat e veta është më i dukshëm.
Por është një artist-shkencëtar dhe ne të tillë nuk kemi patur, veç ndoshta Naim Frashërin deri diku. Vepra e Zeqos nuk mund të ngatërrohet me veprën e Akimovit, Hajerdallit, Prustit, Sartrin, sepse kompozimi i veprave të tij të kujton emulsionin në kimi.
Me perceptim, aty dallojmë qartë shtresat poetike, teologjike, historike etj..
Të paraqitesh kështu në shumë plane, si të thuash i veshur edhe në vjeshtë edhe në pranverë, bile në shumë stinë, duhet të pranojmë që është një mrekulli.
Le të flasim për poezinë e Moikom Zeqos.
Që në vitet 70 ai fillon e shkruan ndryshe.
Kjo gjë ka kaluar pa u kuptuar mirë, pa zhurmë, e megjithatë Moikom Zeqo është vlerësuar nga kritika dhe lexuesi si një ndër më të mirët poetë shqiptarë.
Karakteristika e parë e tij është ajo, që Zeqo ka një fantazi të çmendur dhe kjo fantazi e çmendur, e pasur dhe e pashembullt veç ndoshta ndonjë Ginsberg apo Janis Ricos, nganjëherë kthehet në karusel dhe kësisoj lexuesit të pamësuar me përshpejtësi marramendëse poetike i vjen lodhja. Veç kësaj kjo dhe e dëmton poezinë.
Dhe ja përse: në vrap e sipër Zeqo të ngjan me një skulptor, që bën punën e 100 skulptorëve duke vrapuar nga njëri tors në tjetrin, duke hedhur një spatul argjil aty-këtu, duke daltuar diçka, duke bërë rrëmujë dhe duke lënë patjetër diçka përgjysmë në këtë atelie të çuditshme. Kësisoj shumë përfytyrime, figura, ide dhe imazhe mbeten përgjysmë.
Shembull:
Romeo është Mbreti iZzi
e Xhulieta Mbretëresha e Bardhë
që duke u dashuruar
i humbin kuptimin shahut
që është vetëm ndarje dhe urrejtje,
divorc
dhe jo martesë.
Këto figura duheshin çuar më tej, duhej bërë e plotë ngrehina e përfytyrimit. Këndej ka lindur mendimi i përgjithshëm se nga një poezi e Zeqos mund të nxjerrësh 100 vjersha.
Vërtet kjo tregon një pasuri të jashtëzakonshme, por nga ana tjetër tregon një shkujdesje , pasi lexuesi pyet: përse nuk u bënë këto 100 vjersha?
Dhe është e habitshme, vërtet e habitshme dhe e pashpjegueshme, se si një punëtor i tillë i jashtëzakonshëm përton të ndalet me një poezi, në mënyrë tepër serioze për ta zhdërvjelluar dhe për ta çuar më tutje.
Ku është qimiteri i personazheve
që vdesin nëpër libra? Si s’është çmendur Shekspiri?
Ka lënë të pavarrosur një qytetërim të tërë!
Kush do të paguajë për funeralin tim të kotë?
Merrini, ju lutem, hua De Radës
nga honorarët, që kurrë s’ia paguan!
Degët e pjeshkës së lulëzuar
janë dejet brenda kurmit tim të plakur
Syri magnetik i busullës është i Mendimit Polifem.
Këtu ka një denduri të atillë imazhesh, saqë mua si profesionist më duhet t’ju kthehem edhe një herë derivateve për të kuptuar diçka.
Natyrisht, këtu nuk është koha për të bërë të tilla trajtesa, pasi kjo gjë do një studim më vete.
Sidoqoftë duhet thënë se Zeqo si poet i talentuar duhet të ndalet në shumë poezi, t’i çojë më tutje figurat dhe të bëhet më konstruktiv.
Tani do të sjell si shembull një poezi të mrekullueshme, pa shumë detaje e pa shumë rrëmujë.
Paraqitja grafike e kësaj vjershe për mua është e papranueshme, por ama poezia në vetvete është vërtet një kryevepër.
Pak e shumë vjersha është kjo: Një piktor merr një letër dhe vizaton disa zogj, kaluan disa kohë e zogjtë ikën dhe fluturuan tutje, pasi letra nuk mund të bëhet kafaz i zogjve të lirë.
E gjëra të tilla mund të përmend shumë si: “Rebelimi”, “9 janar 1996”, “Vdekja kristalore”, “Shtëpia”, “Fytyrat e vajzave” etj.
Që në librin “Qyteti Feniks” në vitet 70, Zeqo del me një poezi të re, ku dukshëm ka kapërcime para të cilave Pindari duket një fluturues i thjeshtë. Bie në sy një kuptim metafizik i gjithësisë, që të kujton disa Rembo.
Ka përmasa kozmike në hapësirë dhe në kohë dhe përfytyrime të paperceptuara deri aso kohe në letërsinë shqipe, por që bota i ka njohur te Remboja, Blejku, Valeria, Ginsbergu e pse jo që më përpara te Konfuci dhe te Du Fu.
Kështu aso kohe pata shkruar në shtyp se Zeqo ishte poeti më me fantazi deri në lodhje, dhe këtë ky e ka çuar më përpara, megjithatë kjo mbetet një poezi e re në letrat shqipe, megjithëse e njohur nga bota edhe pse në këtë plan ka diçka krijuese.
Këtu do të ndeshemi me qytetërime, ide, përkufizime, kapërcime, hapësirë, kohë, fantazi e pafund, një vrap i lodhshëm nga një tablo në tjetrën nga një ide te tjetra, nga një cep i kozmosit te tjetri.
Në një vend Moikomi mrekullohet para fjalëve të Homerit: “Anije të shpejta si mendimi”.
Kjo ka bërë që të thuhet se është shumë vështirë të shkruash për Zeqon.
Sigurisht është shumë më e vështirë se sa të shkruash për atë mori librash që dalin përditë.
Nga këto libra Moikom Zeqon e ndan një hon.
Kapërcejeni këtë hon dhe atëherë do të shkruani lehtë dhe me kënaqësi për këtë autor.
Po s’do mend për këtë duhet kulturë, pasi Zeqo njihet si ndër shqiptarët më të kulturuar të të gjithë kohërave.
Në një shkrim për Kadarenë kam thënë që të hysh dhe të kuptosh diçka nga Luvri duhet kulturë.
Gjë për t’u çuditur, siç thuhet në prozën popullore dhe që nuk është kapur nga asnjeri, është fakti që Moikom Zeqo në tërë veprimtarinë e tij është i pari teolog shqiptar që nga Bogdani e këtej, por një teolog i llojit të vet, disi volterian dhe e them këtë sepse në tërë veprat e tij me gjithë dashurinë për mitet e Lindjes etj., del ideja socialiste që kjo botë me tërë këto dhimbje, padrejtësi shoqërore dhe vuajtje nuk ka sesi të jetë vepër e një hyjnie mëshirëmadhe e mëshirbërëse.
Katër fetë që praktikohen në Shqipëri, por edhe fetë e tjera të hyra tani së voni, pa përjashtim e kanë origjinën te Bibla, pra mund të thuash fare mirë, që Zoti i shqiptarëve është një dhe quhet Jahova (JHVH), Sabat ose Allah (formë e islamizuar e Elisë), por që vetëm në një rast është në Bibël edhe si fjalë direkt. Përgjithësisht morali i këtyre feve buron nga Tabelat e Moisiut dhe nuk kanë ndonjë karakter teologjik, magjik apo dhe hyjnor, por është një tërësi rregullash për të ruajtur kolektivitetin, marrëdhëniet shoqërore.
Këtë Zeqo e jep më së miri pa blasfemuar, pa fyer kërkënd, sepse ai është i dashuruar pas mitologjisë kristiane dhe asaj mistike, por më tepër si estet, pasi lehtë kuptohet se Zeqo është një ateist modern i mësuar me konceptin e Zotit si “qenie supreme” (Hegel), si “intelekt i përsosur” (Ajnshtajn).
Është e para herë që në Shqipëri shkruhet për një demiurg mbi kategoritë filozofike, larg konceptit patriarkal të miteve të Lindjes.
Në botë ekzistojnë qindra fe dhe hyjnitë e tyre janë krijuar mbi bazën e kulturave përkatëse, prandaj këto hyjni tingëllojnë disi të vonuara dhe nuk mund të përqasen me kulturën e sotme teknike, Zeqo i dashuron ato më tepër si estet dhe poet, pasi këtë përkufizim që unë bëra më lart, ai e di mirë. Personalisht nuk kam ndonjë mallëngjim të tillë për kurrfarë kulti, por e pranojmë ashtu si Moikomi se fetë janë kulturë, përfshi edhe fetë e vdekura të grekëve e asketëve etj..
Kam përshtypjen se Zeqo e ka mohuar ateizmin komunist, që e paraqet materien të pafundme në kohë dhe hapësirë, ç’ka i bie ndesh ligjeve shkencore (Lavuazje).
Në besimin e tij, Zeqo është më tepër poet dhe hulumtues.
Ka ca tregime jashtëzakonisht të bukura nga bota e fesë, por që nuk mund t’u thuash tregime fetare.
Filozofia moderne nuk e pranon konceptin e Zotit, siç e japin fe të ndryshme dhe u ka bërë kritikë tërë miteve mbi hyjnitë.
Por nga ana tjetër, ajo nuk rresht së kërkuari një koncept të ri të “supermitetit” (Hajdeger), ç’ka siç duket është e parakohshme ose ndoshta fare e pamundur për arsyen njerëzore.
Megjithatë, thotë me të drejtë Zeqo, fetë kanë bukurinë e tyre, moralin e tyre ndaj duhen dashur e respektuar.
Mua më duket se jo vetëm për mitologjinë greke, por për të tëra fetë në tërësi ka ardhur koha që të shikohen thjesht si mitologji ose siç i përcaktojnë francezët – legjenda të bukura.
Në fakt ky është besimi (dini) i një ateisti demokrat.
Është e çuditshme se si në Shqipëri ka intelektualë me famë, që besojnë horoskop, magji, dorën e Zotit apo kultet amatore.
Mirëpo kjo ngjet kudo. Jam skandalizuar kur kam lexuar në shtypin e huaj që Klintoni mbante në Shtëpinë e Bardhë dy horoskopistë dhe konsultohej çdo mëngjes me ta, në mënyrën më serioze.
Është fat që Zeqo në tërë veprimtarinë e tij si burrë me kulturë, nuk merret me këto gjëra si me kiromansi, fallin e letrave e budallallëqe të tjera, pasi është në shkallën më të lartë si filozof dhe poet i teologjisë.
Mua vetë nuk më vjen doresh të shkruaj për Qerbelanë.
Por do të shkruaja me dëshirë për Urën e Qabesë dhe për Taxh Mahallin, pasi jam më popullor se miku im i vjetër, por edhe si teolog Zeqo më pëlqen aq sa Thomas Akuini dhe mistikët e Persisë.
Sidomos është interesant fakti që Zeqo bën krijim duke paraqitur idetë moderne mbi eternitetin, kohën, hapësirën, Big Bengun, demiurgun; dhe këto të tëra janë paraqitur në poezi në një stil tepër modern e të shkëlqyr. Përmasat në veprën e Zeqos janë të mëdha e kjo dihet, por unë u ndala vetëm në disa pika.
Sigurisht nuk mund të rri pa thënë diçka rreth arkeologjisë, pikturës, ashtu siç i koncepton së bashku Zeqo.
Një ndër kulmet e krijimtarisë së tij është studimi serioz mbi Onufrin, një piktor i jashtëzakonshëm, që ka bërë epokë jo vetëm në pikturën shqiptare, por në mbarë atë bizantine.
Me një gjuhë të një stili të përveçëm ai bën një analizë shkencore të veprimtarisë së Onufrit, por si lexues, ndoshta më tepër mua më bën përshtypje figura e këtij prelati të ngjyrave që e pasuron më shumë kulturën tonë.
Ai bën një analizë të shumanshme dhe ka në dispozicion një dokumentacion të habitshëm historik dhe etnik dhe mbi këtë bazë është zbërthyer fryma e krishterë e kësaj pikture, që është një klithëm që jehon dhe do të jehojë gjatë nëpër shekuj, mënyra e konceptimit të botës nga ana e Onufrit për të parën herë thuhet këtu se del nga tradita e ngurtë e pikturës dhe e ikonografisë bizantine.
Po kështu, me interes janë dhe elementët shqiptarë në pikturën e Onufrit, ngjyra e tij, e kuqja e famshme, bota e brendshme që del me dridhjet e vogla të penelit, luhatjet mes teologjisë së ngurtë dhe një farë bektashizmi, pasi në pikturën e Onufrit, pas një analize të hollësishme dalin mjaft elementë thjesht laikë.
I parë në këtë prizëm ashtu si Borgesi, Zeqo lidh epokat duke fshehur perin. E pra fare mirë konstatohet lidhja mes Onufrit dhe bektashianëve. Duket diçka e çuditshme sesi Onufri është i pari bektashian.
Po Zeqo merret me gjëra të çuditshme.
Është një punë e pafundme kjo analizë dhe unë nuk pretendoj të bëj hulumtime të plota për arsye kohe dhe vendi, por u ndala në disa pika kryesore që më tërhoqën vërejtjen.
Jam dakord plotësisht me shkrimet ku thuhet që librat e Zeqos kanë një autonomi të brendshme dhe madje ata mund të lexohen duke hapur çdo faqe, tamam si Bibla.
Por kjo është një Bibël e Re, moderne dhe e besueshme.
Në një vend Unamuno thotë që “Servantes para shekujve ka shkruar për mua”.
Sa do të desha që këta dy burra të mençur që unë i çmoj mbi të gjithë në letrat shqipe të shkruanin për mua, por, unë e di se një Unamuno do të vijë më vonë.
Fenomeni Moikom Zeqo është koncentrimi i një intelektualiteti të lartë, etapë e re e letërsisë dhe e kulturës shqipe.
Nuk është e vështirë ta dimensionosh, më saktë dimensionimi hierarkik i librave të Zeqos është një çështje kohe dhe të kuptuari.
Askush nuk mund të thotë se gjoja nuk paska aftësi për të kuptuar librat e mëdhenj. Një kritik i plogët na pengohet nëpër këmbë. Jemi shpesh aq budallenj sa t’i referohemi gazetave dhe t’i besojmë ato, si shënimeve farmaceutike të ilaçeve të skaduar.
Duke u strukturuar në një libër, shkrimtari s’është asnjëherë i mbyllur, por vetëm i hapur në të gjitha librat.
Është elegante dhe magjike që të thuash se çdo shkrimtar i vërtetë shkruan vetëm një libër gjatë gjithë jetës.
Ky libër mund të ketë disa faqe paradoksesh gjeniale dhe metaforash tekanjoze si te Rembo apo Uitmani.
Të mos harrojmë dhe skicat e jashtëzakonshme me përtëritje fuqish me një emancipim të përhershëm të Migjenit.
Kush tha se Homeri ka shkruar librat e trashë?
Epose të mëdhenj, karakterizohen jo nga fletët e shumta të shkruara. Te Zeqo mund të ishte hapja e një epoke të re.
Të shkruarit tradicional nuk do të thotë që nuk ka modernitet. Moderniteti është më tepër një esencë e konceptimit dhe e formës.
Por në epokën postmoderniste Zeqo me një të menduar të ri krijon një gjuhë të re.
Të habit, por edhe të krijon shpesh vështirësi pafundësia e paradokseve.
Cdo paradoks është fillesa e filozofisë.
Këtë e dinte Herakliti i thinjur, me sa duket Borgesi e përcolli letërsinë e paradokseve si korridat spanjolle, ku toreadorët ndeshen me demat.
Edhe Zeqo parapëlqen spektaklin e ideve, por preferon disa përplasje më të fshehta.
Ndaj i pëlqen mistika e bektashianëve si një formë e re e zarathustrizmit.
Një kapërcim i nivelit poetik që në vitet 70 i Zeqos drejt emancipimit të metaforave dhe të shtjellimit tematik e çoi edhe te një kapërcim i veçantë i prozës në vitet 90. Kështu, poezia dhe proza e Zeqos janë e njëjta gjë. Ne na mahnit uniteti i tyre dhe biem në mendime për gjërat e veçanta apo për motivet me një ambiguitet të shumëfishtë.
Si mik i vjetër i Moikom Zeqos e kam ndjekur krijimtarinë e tij.
Por vetëm në këtë kohë sukseset e tij janë më të lexueshme, ai na afron kode të reja leximi. Nuk është vetëm kultura që krijon simfonizmin letrar Moikomian. Një lëvizje nebuloze, që ka të bëjë me gjenezën e tij është kudo e pranishme në librat e tij, ashtu siç është vetë jeta. Autori gati ironizon formulat absolute, por relativizmin moral e shikon me shpoti, nuk ka droje edhe ta satirizojë. Të habit lirika e brendshme e fjalës, ndonëse shkujdesja poetike flet më tepër për një thyerje të qëllimshme të rregullave, gjë që vjen nga përvoja e gjatë.
Dendësia e ideve është kaq e madhe në një fletë libri, sa të tjerë shkrimtarë me të njëjtën lëndë mund të shkruanin dhjetëra faqe.
Kjo dashuri intelektuale për sintezën është e rrallë dhe deri diku mund të them që ky shkrimtar është i vetmuar.
E pra kështu në këtë mënyrë, ai kërkon të na ç’mitizojë vetminë e tij dhe të botës.
E di që aktet e vlerësimit janë aktet më të vështira.
Balzaku përmendet jo vetëm për veprën e tij madhështore, që me përvujtmëri e mbiquajti “Komedi Njerëzore”.
Ai përmendet se qe i vetmi në Francë që zbuloi talentin e fshehur nga buja e opinionit publik të Stendalit.
Këtë gjë nuk e bëri Sent Bëvi as kritikët dhe estetët e shquar të Francës.
Ndershmëria e Balzakut në këtë rast pati një karakter historik. Nuk dua të heq asnjë paralel.
As nuk dua të them se ky shkrim ka thjesht karakterin e një zbulimi. Zeqo gjithnjë ka qenë një figurë publike tepër e njohur.
Për arsye që nuk mund t’i kuptoj dhe pra as dua t’i shpjegoj gjithmonë, ky njeri dhe krijues nuk është kuptuar siç duhet.
A nuk ndodh kështu edhe me poetin e mrekullueshëm Ndre Mjeda? Si dreqin në të gjitha kohërat, Mjeda qenka “i panjohur”, “i pakuptueshëm”? Shkrimi im është padyshim një ftesë diskutimi.
Kështu duhet të kuptohet. Për të shkruar për librat e veçantë të Zeqos duhet kohë, kujdes, tendosje dhe padyshim shumë dashuri.
Sepse ai e meriton këtë dashuri.
Ai vetë ka dhënë dhe jep dashuri. (Botuar fillimisht te gazeta “Albania”, 9 gusht 2001)./ KultPlus.com
Ka shumë gjëra për të mësuar në lidhje me Artin e të Jetuarit nga Lufta dhe Paqja e Tolstoit – për kotësinë dhe budallallëkun, xhelozinë seksuale dhe marrëdhëniet familjare. Por ne mund të mësojmë gjithashtu nga jeta e vetë mjeshtrit të romaneve.
Roman Krznaric
Tolstoi është anëtar i fisnikërisë ruse, nga një familje që zotëronte një pronë dhe qindra shërbëtorë. Jeta e hershme e kontit të ri ishte e zhurmshme, imorale dhe e dhunshme. “Unë vrisja njerëz në luftëra dhe i sfidoja njerëzit në duele me qëllim që t’i vrisja”, shkruante ai.
“Unë humbisja në bixhoz, konsumoja punën e fshatarëve, i dënoja me ndëshkime, jetoja i lirë, dhe i mashtroja njerëzit… kështu jetova për dhjetë vjet.” Por ai gradualisht filloi t’i largohej këtij stili jete prej racisti dekadent dhe i hodhi poshtë besimet e marrë prej tabanit aristokratik, duke adoptuar një këndvështrim jotradicional të botës, i cili i trondiste bashkëmoshatarët. Ja çfarë këshillash mund të na ofrojë rrugëtimi personal i Leon Tolstoit, për të riparë filozofinë tonë të jetës.
1. Qëndroni mendjehapur
Një nga dhuntitë më të mëdha të Tostoit ishte aftësia dhe dëshira e tij për të ndryshuar mendjen, bazuar në eksperienca të reja. Gjakderdhja e tmerrshme që ai pa ndërsa luftonte në Luftën e Krimesë në 1850-ën e shndërroi në një pacifist për gjithë jetën.
Në 1857-ën, pasi pa një ndëshkim publik në gijotinë në Paris – ai nuk e harroi kurrë zhurmën e kokës së prerë ndërsa binte në kutinë poshtë – ai u bë një kundërshtar i bindur i shtetit dhe i ligjeve të tij, duke besuar që qeveritë nuk ishin vetëm brutale, por në esencë i shërbenin interesave të të pasurve dhe të fuqishmëve. “Shteti është një komplot,” i shkroi ai një miku.
“Prandaj, unë kurrë nuk do t’i shërbej ndonjë qeverie ndokund”. Tolstoi ishte në rrugën e shndërrimit në anarkist. Ai ishte i pari që do të na nxiste të vinim në dyshim besimet themeltarë dhe dogmat me të cilat jemi rritur.
2. Praktikoni ndjeshmërinë
Tolstoi shfaqi një kapacitet të pazakontë për t’u prekur duke e vënë veten në vendin e njerëzve, jeta e të cilëve ishte shumë e ndryshme nga e tija. Në 1860-ën ai jo vetëm adoptoi veshjen fshatare, por filloi të punonte krahpërkrah me punëtorët e sapoemancipuar në pronën e tij, duke punuar me parmëndë fushat dhe duke riparuar shtëpitë e tyre me duart e tij.
Sigurisht që kishte një element paternalizmi, por e vërteta është se ai e shijonte shoqërinë e fshatarëve dhe në mënyrë të vetëdijshme i largohej elitës letrare dhe aristokratike në qytete. Tolstoi besonte se ju nuk mundet kurrë të kuptoni realitetin e jetës së njerëzve të tjerë, nëse nuk e provoni vetë atë.
3. Bëni ndryshimin
Ai u dallua nga moshatarët e tij të kastës së lartë duke ndërmarrë veprime praktike për të lehtësuar vuajtjen e njerëzve të tjerë, më evidente ishte puna e tij për lehtësimin e urisë. Pas dështimit të të lashtave në 1873-shin, Tolstoi ndaloi së shkruari Ana Kareninë-n për një vit, me qëllim që të organizonte ndihmë për ata që vdisnin urie. Në këtë kohë, ai i shkruante një të afërmi: “Nuk mund të shkëputem nga krijesa që janë reale, për t’iu kushtuar krijesave imagjinare”. Shokët e tij, ashtu si edhe familja, menduan se ishte çmenduri që njëri nga romancierët më të mirë t’i vendoste veprat e tij gjeniale në plan të dytë.
Ai e përsëriti këtë gjë gjatë zisë së bukës së 1891-shit, kohë kur kaloi dy vite duke punuar në “kazanët e supës” dhe për mbledhje fondesh. A mund ta imagjinoni dot një shkrimtar të sotëm, nga ata që shesin shumë kopje, që të lënë mënjanë librin dhe t’i kushtohen për dy vite punës humanitare?
4. Zotëroni artin e të jetuarit thjeshtë
Pas një krize nervore në fundin e vitit 1870, Tolstoi hodhi poshtë gjithë fenë e organizuar, duke përfshirë Kishën Ortodokse në të cilën ai ishte rritur. Ai adoptoi një lloj revolucionar të Kristianizmit i bazuar në jetën e thjeshtë shpirtërore e materiale. Ai i dha fund alkoolit, duhanit dhe u bë një vegjetarian.
Tolstoi frymëzoi gjithashtu krijimin e komuniteteve utopike të jetesës së thjeshtë, ku pasuria ishte e përbashkët. Këto komunitete “Tolstojane” u përhapën rreth e rrotull botës dhe e shtynë Gandin të themelonte një vendbanim fetar në 1910-ën, me emrin Ferma “Leo Tolstoi”.
5. Kujdes nga kontradiktat tuaja
Kjo jetë e re, më e thjeshtë nuk ishte pa mundime dhe kontradikta. Tolstoi predikonte dashuri universale, megjithatë ishte në mënyrë konstante në luftë me të shoqen. Veç kësaj, apostulli i barazisë nuk ishte kurrë i aftë të braktiste plotësisht pasurinë dhe jetën e privilegjuar.
Ai jetoi deri në moshë të madhe në një shtëpi të madhe me shërbëtorë. Por në fillim të 1890-ës ia doli – kundër dëshirës së familjes së tij – të hiqte dorë nga e drejta e autorësisë për një pjesë të madhe të veprave të tij letrare, si pasojë duke sakrifikuar një pasuri të tërë. Duke marrë me mend pozicionin e privilegjuar në të cilin Tolstoi e filloi jetën, transformimi i tij shpirtëror, gjithësesi është për t’u admiruar.
6. Bëhuni zanatçi
Tolstoi kuptoi që arritja e një ekuilibri midis mendjes dhe trupit ishte një pjesë thelbësore e procesit të tij krijues. Ai jo vetëm e linte vazhdimisht penën për të marrë plugun mespërmes fushës, por mbante një kosë dhe priste me sharrë duke u mbështetur pas murit ngjitur me tavolinën e shkrimit.
Në vitet e tij të fundit, kur gazetarë e shkrimtarë vinin të respektonin plakun e zgjuar me mjekër, ata gjithmonë befasoheshin kur gjenin një nga autorët më të famshëm botërorë të mbledhur kruspull mbi veglat e punës, duke bërë një palë çizme.
Nëse Tolstoi do të ishte këtu sot, ai pa dyshim do të na sugjeronte të fusnim ndonjë zanat në jetën. Më mirë se sa të kalonim kaq shumë kohë në twitter apo duke bërë mesazhe. /KultPlus.com
Tridhjetë vjet më parë, artisti Gary Simmons rregulloi tetë palë atlete basketbolli të veshura me ar përpara vijave minimale të zeza të një grafiku të lartësisë së policisë, të shtypura në muret e Muzeut Whitney të Artit Amerikan në Nju Jork. Këpucët ishin marka të njohura – një përzierje e Nike, Adidas dhe Reebok – por pa praninë njerëzore. Kë fotografuan vizitorët e galerisë duke i veshur ato dhe pse? “Lineup” e bëri të nënkuptuar stereotipin e të rinjve me ngjyrë, por gjithashtu i bëri shikuesit bashkëpunëtorë në supozimet e tyre. Dekada më vonë, instalacioni provokues është ende shumë i rëndësishëm në një shoqëri ku policia dhe civilët marrin vendime vdekjeprurëse bazuar në rrobat e veshura nga të rinjtë e zinj.
“Lineup” është vetëm një nga veprat kryesore të paraqitura në retrospektivën gjithëpërfshirëse “Gary Simmons: Armiku Publik”, i cili aktualisht po shfaqet në Muzeun e Artit Bashkëkohor të Çikagos përpara se të udhëtojë në Muzeun e Artit Pérez në Miami më vonë këtë vit. Një shfaqje e kësaj përmasash është vonuar shumë për Simmons, sipas kuratorëve René Morales dhe Jadine Collingwood – është shfaqja e tij e parë gjithëpërfshirëse muzeore në 21 vjet.
“(Simmons) ndihmoi në krijimin e hapësirës për artin kritik, konceptual vërtet sfidues që trajton racën,” tha Morales, shefi kurator në muze, në një intervistë video. “Shumë prej nesh në botën e artit sot po përfitojnë nga ajo hapësirë… Ndjehet si një moment shumë i rëndësishëm për të bërë një hap prapa dhe për të menduar se si arritëm këtu dhe kush na ndihmoi të arrijmë këtu.”
Që nga fundi i viteve 1980, Simmons ka punuar shumë në një gamë të gjerë mediumesh për të ilustruar se si racizmi është futur në jetën dhe kulturën vizuale amerikane. Në serinë e tij “Erasure”, ai ka prodhuar vizatime me shkumës të personazheve vizatimorë të frymëzuar nga minstrel, të cilat i fshin dhe i njolloset në efekte fantazmë, si kujtime që nuk mund të fshihen plotësisht. Ai ka shtrembëruar faksimilet e objekteve të njohura të klasës me simbolet e supremacisë së bardhë për të treguar se sa herët mund të zënë rrënjë paragjykime të tilla – një shtizë flamuri me flamurin e tij të zëvendësuar nga laqet e varura, ose një rrobë Klu Klux Klan të madhësisë së fëmijëve të varur në një raft të vogël pallto.
“Disa nga punët vërtet të drejtpërdrejta dhe të ngarkuara politikisht ishin nga fundi i viteve 80 dhe fillimi i viteve ’90,” kujtoi Simmons në një intervistë video përpara hapjes së shfaqjes. “Në një farë mënyre, është një testament i punës, të qëndrosh në këmbë dhe të kesh këtë jetëgjatësi… Por në të njëjtën shënim, është shqetësuese të dish se nuk kemi kaluar disa nga ato çështje. Është shumë për të ardhur keq që (ata) janë po aq të rëndësishme sot.”
Merrni “Dezinformation Supremacy Board”, një instalim i vitit 1989 i tavolinave shkollore të rregulluara përpara dërrasave të gjata dhe të holla me shkumës bosh, të cilat janë të gjitha të bardha. Simmons po “mendonte për mënyrat në të cilat historitë që na tregohen janë ose të ngushta ose të kufizuara, veçanërisht kur po mendojmë për historinë e marrëdhënieve racore në këtë vend,” shpjegoi Collingwood.
Pjesa pasqyronte drejtpërdrejt edukimin që ai mori duke u rritur në Queens, Nju Jork, si fëmijë i një familje emigranti nga Inditë Perëndimore. Dhe sot, me klasat anembanë Shteteve të Bashkuara duke u bërë një pikë e përtërirë për ndarje, ku librat mbi racën dhe gjininë po ndalohen, dhe kurrikulat mbi historinë e zezakëve sfidohen dhe zbardhen, urgjenca e saj rritet. Siç e përshkruan Morales, puna e Simmons nxjerr në pah “traumat serioze dhe të pazgjidhura” të historisë së vendit.
“Ne jemi në një udhëkryq tani ku duhet të vendosim nëse do të shikojmë larg dhe të përpiqemi t’i fshijmë ato histori, ose t’i përballemi me to dhe të sigurohemi që ato të mos fshihen nën qilim,” tha Morales. “Sepse duke harruar këto histori, rrezikojmë t’i përsërisim ato. Dhe përsëri, unë mendoj se ai mësim thjesht duket më në kohë se sa ka qenë ndonjëherë.”
Për Simmons, mesazhet janë ende shumë personale. “Unë shikoj vajzën time, e cila po shkon në vitin e saj të fundit në shkollën e mesme dhe ajo së shpejti do të votojë,” tha ai. “Dhe ajo që ende përballet me shumë nga ato sfida për të cilat po flisja në veprat 30 e më shumë vite më parë është zhgënjyese.”
Mungesa e prekshme
“Gjykata e jetës” e artit të Simmons është fshirja, shpjegoi ai – ajo që mungon në vepër, ose kalimtare në ekzistencën e saj. Ndonjëherë, është një referencë e drejtpërdrejtë për fshirjen në kulturën popullore, siç janë pikturat e tij me emrat e aktorëve zezakë si Hattie McDaniel, e cila u bë e para afrikano-amerikane që mori një çmim Oscar për rolin e saj në filmin e vitit 1939 “Gone With the Wind”. ”, por nuk ishte në gjendje të ulej me kolegët e saj në çmime për shkak të ndarjes.
Herë të tjera, është shpërndarja e vetë mediumit, si kur Simmons eksperimentoi me shkrimin në qiell të një ylli me pesë cepa – një simbol që ai shpesh e ka përfshirë për të simbolizuar dëshirat e venitura ose një ndjenjë humbjeje – mbi MCA në 1996. Ylli gjithashtu ka tundi me kokë në pika të veçanta të historisë, të tilla si Black Star Line i Marcus Garvey, një linjë e dështuar e anijeve për diasporën afrikane që historianët besojnë se ishte sabotuar nga autoritetet federale të SHBA.
“Me çdo vepër të Gary-t, mund të marrësh diçka kaq të thjeshtë, si një yll. Dhe ka të gjitha këto referenca në të, të cilat mund t’ju pëlqejnë t’i zbuloni, “tha Collingwood.
Por në përgjithësi, ajo që dukshëm mungon në punën e Simmons janë figurat njerëzore. Në të gjitha mjediset që Simmon sjell në mendje, është një lëshim i dukshëm që lë hapësirë për interpretimet e një shikuesi, dhe asociacionet dhe kujtimet e tyre.
Simmons është i magjepsur nga kompleksiteti i kujtesës dhe emocioneve – si mund të vëzhgojmë gabimet e kujtimeve tona dhe se si historitë e turbullta kolektive mund të bëhen si rezultat.
“Asnjë kujtim nuk është një kujtim i vërtetë dhe mendoj se një pjesë e fshirjes është se është pothuajse sikur vepra ekziston mes dy vendeve; është mes përfaqësimit dhe abstraksionit,” shpjegoi ai. “Dhe ka një turbullim që ndodh midis atyre vendeve, dhe shikuesit i kërkohet të plotësojë ato boshllëqe ose t’i plotësojë ato rreshta.”
Shtresat dhe shtresat
Për “Armiku publik”, Simmons rikrijoi katër vizatime me shkumës në muret në hyrje të ekspozitës së galerisë, duke përfshirë një treshe të quajtur “1964” që u shfaq fillimisht në Fondacionin Bohen në Nju Jork në 2006. Çdo vizatim përshkruan një strukturë arkitekturore me implikime më të errëta , të tilla si kryevepra moderniste e viteve 1940 të arkitektit Philip Johnson House Glass – një ndërtesë e cila dyshohet se ishte ndikuar pjesërisht nga shtëpitë polake të zhveshura gjatë Luftës së Dytë Botërore dhe një reflektim i përkatësisë së supozuar naziste të Johnson. Simmons e përkthen çdo subjekt sikur të ishte një spektër, i turbullt dhe i pezulluar sikur të ishte ndërtuar nga tymi.
Artisti bëri vizatimet monumentale në vend, fillimisht duke skicuar me shkumës dhe më pas duke veshur doreza për të rrëshqitur duart mbi sipërfaqet në harqe të gjata. Me Jay-Z ose Eric B. & Rakim – muzika e tij hype, thotë ai – duke shpërthyer në sfond, Simmons kaloi orë të tëra duke mjegulluar shenjat që kishte lënë.
“Vizatimet e murit janë pothuajse si kjo mbetje, ose suvenir, si të thuash, të një shfaqjeje që shikuesi nuk mund ta shohë kurrë,” tha ai. “Fizikisht, është pak më sfiduese sesa kur isha (në fund të të 20-tave, në fillim të të 30-tave”, shtoi ai duke qeshur.
“Armiku publik” eksploron vazhdimisht cilësitë fantazmë të punës së Simmons, më fjalë për fjalë në një seri pikturash me vaj dhe dylli që përshkruajnë struktura nga filmat e famshëm horror të viteve 1960 dhe 1970 si “Amityville Horror” dhe “The Texas Chainsaw Massacre”, secili i dhënë. në nuancat spektrale të shiritit të filmit të zi dhe gri. Simmons i referohet filmave për shumë arsye, shpesh për nuancat e tyre të mprehta rreth racës dhe klasës, por shtëpia e përhumbur – një vend i pranisë së mungesës, ku kujtesa dhe historia janë të ngulitura në vetë kockat e strukturës – është një mishërim i duhur i veprës së tij .
“Më pëlqen ideja të ndihesh sikur ke qenë diku, edhe nëse nuk ke qenë kurrë më parë atje – ajo deja vu. Unë jam vërtet i tërhequr nga këto lloj gjërash,” tha ai, duke diskutuar se si kujtesa dhe historia janë të ndërlidhura. “Unë mendoj se njerëzit e zinj në tërësi janë të përhumbur nga e kaluara e tyre.”
Minimi i thellësive të punës së Simmons do të thotë të familjarizoheni me leksikun vizual – tabelat, yjet, kapuçët e Klan, trëndafilat, karikaturat, arkitekturën – që ai përdor, secili me kuptime të shtresuara.
Por edhe pa i ditur pikat e referencës, subjektet dhe motivet e tij janë menduar të jenë universale. Për Simmons, shkrirja e perspektivave është çështja, veçanërisht në një kohë kur vendi është duke u përçarë politikisht dhe socialisht; praktika e tij funksionon si një arkiv, në shumë mënyra, gjatë një kohe disonance dhe fshirjeje njohëse.
“Kjo kohë është kaq përçarëse tani… për këtë qëllim, duket se ka më pak interes për të pasur një bisedë të dy të kundërtave,” tha Simmons. “Dhe kjo është me të vërtetë për të ardhur keq… sepse është një klimë e tillë fisnore tani që njerëzit thjesht mbyllen në çast me mundësinë që ata mund të kuptojnë se nga vjen dikush tjetër.”/cnn/KultPlus.com
Në Korçë do të zhvillohet nesër workshopi i digjitalizimit dhe artit, në kuadër të Javës së Evropës 2023.
Lajmin e ka bërë të ditur ministrja e Kulturës, Elva Margariti, e cili bëri thirrje për pjesëmarrje, ku informon se, në këtë workshop do të paraqitet projeksioni i hartës së pikturave Zengo, të frymëzuara nga femrat e para artiste piktore shqiptare.
Të rinjtë do të mësojnë rreth historisë së artit dhe digjitalizimit nga profesorë ekspertë në Universitetin e Arteve në Tiranë.
Dita do të përfundojë me Konkursin e Shkollës së Thurjes për fëmijë, ku artizanët vendas do t’u mësojnë aftësitë bazë të veshjeve të thurura.
Fituesi do të marrë certifikatën “Thurësi/ja e Vitit”./atsh/KultPlus.com
Kelly Grovier gjurmon pigmentet që përbëjnë shtresat e fshehura në kryeveprat – disa prej tyre toksike – nga Picasso dhe Prussian Blue e Hokusait deri te nuanca e kuqe e Vermeer-it.
gjyrat kanë mendjen e tyre. Ata mbajnë sekrete dhe fshehin të kaluarën me hije. Çdo ngjyrë që ndeshim në një vepër të madhe arti, nga ultramarina që Johannes Vermeer thuri në çallmën e vajzës së tij me një vath perle deri te ngjyra e paqëndrueshme që ndez qiellin e zjarrtë të The Scream të Edvard Munch, sjell me vete një prapaskenë të jashtëzakonshme. Këto histori hapin shtresa befasuese në kryeveprat që menduam se i dinim përmendësh. Kjo gjuhë magjepsëse dhe e harruar që pikturat dhe skulpturat përdorin për të na folur është tema e librit tim të ri, Arti i Ngjyrave: Historia e Artit në 39 Pigmente . Ngjyra, zbulojmë, nuk është kurrë ajo që duket.
Konsideroni, për shembull, blunë prusiane, nuancën magjepsëse që lidh papritur Vala e Madhe e Hokusait nga Kanagawa, 1831, me Dhoma Blu e Pablo Picasso, 1901. Sikur të mos kishte ndodhur një aksident në laboratorin e një alkimisti në Berlin, vepra të tilla në vitin 170 , dhe të tjerë të panumërt përveç Edgar Degas dhe Claude Monet, nuk do të kishin pulsuar kurrë me një mister apo fuqi kaq të qëndrueshme.
Gjithçka filloi kur një okultist gjerman me emrin Johann Konrad Dippel përpiloi një recetë për një eliksir të paligjshëm që ai besonte se mund të kuronte të gjitha sëmundjet njerëzore. I lindur në Kështjellën e Frankenshtajnit tre dekada më parë, Dippel (i cili, disa dyshojnë, frymëzoi Doktor Frankensteinin e Mary Shelley) ishte gati të hidhte lëngun e tij të dështuar të hirit të drurit dhe gjakut të gjedhit, kur bojëbërësi me të cilin ai ndante punëtorinë e ndaloi befas.
I freskët nga boja e kuqe e ndezur, krijuesi i ngjyrave kapi tretësirën e refuzuar të Dipelit, futi disa grushta brumbujsh të grimcuar të kuqërremtë, e hodhi tenxheren përsëri në zjarr dhe filloi të trazonte. Së shpejti, të dy po shikonin me habi se çfarë po flluskonte mbi ta në kazan: asgjë fare e kuqe nga distanca, por një blu e thellë vezulluese që mund të rivalizonte shkëlqimin e ultramarinës shumë të shtrenjtë, e cila për shekuj ishte vlerësuar si një e çmuar. pigment shumë më i shtrenjtë se ari.
Nuk kaloi shumë kohë përpara se artistët po arrinin tek bluja Prusiane (e pagëzuar kështu sipas rajonit të saj të shpikjes së çuditshme) me të dyja duart, duke i lidhur veprat e tyre me nivele të reja misteri dhe intrigash. Kjo është gjëja e ngjyrës: ajo nuk harron kurrë. Ashtu si etimologjia e një fjale të caktuar mund të shtojë leximin tonë për poezitë dhe romanet në të cilat shfaqet ajo fjalë, origjina e një ngjyre formon kuptimin e kryeveprave në të cilat ajo shfaqet.
Të shpikura nga banorët e shpellave të epokës së gurit dhe shkencëtarët e zgjuar, sharlatanët e zhdërvjellët dhe industrialistët lakmitarë, ngjyrat që përcaktojnë veprat e të gjithëve, nga Caravaggio te Cornelia Parker, Giotto te Georgia O’Keeffe, dridhen me përralla tërheqëse. Edhe pse Van Gogh mund të ketë skalitur një grimcë të të ashtuquajturës Verdhë Indiane në formën e një hëne në cep të Natës me Starry, 1889, pigmenti i mprehtë ruan ende një atmosferë të origjinës së tij të dhimbshme – të distiluar siç ishte nga urina e lopët nuk ushqeheshin vetëm me gjethe mango. Krijimi i një ngjyre është kuptimi i një ngjyre.
Ajo që vijon është një përzgjedhje e veprave të mëdha, kuptimet më të thella të të cilave zhbllokohen duke eksploruar origjinën dhe aventurat e ngjyrave brenda tyre.
1. E zezë: E zezë në kocka në Madame X të John Singer Sargent (1883-4)
Kur John Singer Sargent zbuloi portretin e tij të Virginie Amélie Avegno Gautreau, gruaja e një bankieri francez, në sallonin e Parisit në 1884, shkaktoi një skandal. Thuhet se vendimi i artistes për të lënë rripin e djathtë të fustanit të zi prej sateni t’i rrëshqasë në mënyrë joshëse poshtë supit (një detaj që ai më vonë e hoqi) ishte më shumë se sa mund të përballonin sytë bashkëkohorë. Por ka diçka më shumë se një mosfunksionim i rrezikshëm i garderobës që e shqetëson pikturën. Sargent ka prekur në mënyrë të frikshme lëkurën e zbehtë të Gautreau-s (të cilën ai e ka rrahur nga një kombinim kurioz i të bardhës së plumbit, trëndafilit, vermillionit dhe viridianit) me një majë të zezë kockash të lashtë – e nxjerrë historikisht nga mbetjet e pluhurosura të skeleteve të djegur. Përbërësi sekret komplikon ngjyrën e mrekullueshme gangrenoze të Gautreau.
2. E kuqe: Çmenduri me trëndafil në “Vajza me gotë vere” të Vermeer-it (1659-60)
Ekziston një kimi e pakëndshme midis gruas së re në qendër të pikturës së Vermeer-it “Vajza me një gotë vere” dhe kërkuesit të saj të dobët, të cilin e shohim në mënyrë të dyshimtë duke e pirë atë me gllënjka alkooli, ndërsa një shoqërues i jep kokën në qoshe. Për të intensifikuar tensionin, Vermeer ka njomur në mënyrë gjeniale fustanin e subjektit të tij në çmenduri trëndafili – një pigment që rrjedh nga rrënjët e kuqe të zjarrta të bimës barishtore shumëvjeçare Rubia tinctorum . Të ziera, rrënjët lëshojnë një përbërje organike të quajtur alizarin që mund të shtrydhet në një pije rrezatuese rubine që deh syrin. Kërkuesi i shëmtuar mund të jetë duke pirë pije, por fuqia e pikturës rrjedh prej saj.
3. Portokalli: Portokalli krom në filmin Flaming June të Sir Frederic Leighton (1895)
Portreti i famshëm i Sir Frederic Leighton i një nimfeje në gjumë, “Flaming June”, mund të duket, në shikim të parë, si mishërim i flladit të një dremitjeje të shkujdesur të verës. Për disa, mënyra se si ajo rrëshqet nën nivelin e horizontit që shkëlqen pas saj, dhe pamja e një dege oleandri vdekjeprurës që mund të arrihet lehtësisht nga krahu i saj i futur, fut temat e vdekjes dhe varrosjes në skenën në dukje dembel. Por Leighton e ka veshur me zgjuarsi fizikun e saj të dendur me hektarë portokalli kromi – një pigment relativisht i ri prodhimi i të cilit në shekullin e 19-të u bë i mundur nga zbulimi i depozitave të mëdha nëntokësore pranë Parisit dhe Baltimores, Maryland, të një minerali mashtrues të shurdhër dhe të ndyrë, kromit. , që mund të alkimizohet në shkëlqim transcendent. E veshur me portokalli kromi, Qershori i zjarrtë nuk është një i vdekshëm që do të humbasë ose do të varroset,
4. E verdha: E verdha me kallaj plumbi në Festën e Belshazarit të Rembrandt, c 1636-38
Në vitin 1940, një studiues në Institutin Doerner në Mynih goditi një nga zbulimet më të mëdha në historinë e artit. Pikërisht atëherë Richard Jacobi ia doli të krijonte recetën sekrete për të verdhën që dikur mjeshtrit e vjetër e kishin përcjellë, brez pas brezi, për shekuj, por që, që nga mesi i shekullit të 18-të, ishte zhdukur në mënyrë misterioze nga pikturat pa lënë gjurmë. . Jacobi zbuloi se ngrohja e një përzierjeje të monoksidit të plumbit dhe dioksidit të kallajit në përmasa të sakta mund të prodhonte gamën e shijshme të të verdhave nga mustarda e errët deri te byrynxhyk i shijshëm që Titian përdori për të ndriçuar rrobat e zhveshur në Bacchus dhe Ariadne, dhe në të cilën Rembrandt mbështetej për fjalët e shkruara. nga Zoti në murin e festës së tij të Belshazarit.
5. E gjelbër: E gjelbër smeraldi në Ditën e Verës së Berthe Morisot (1879)
Disa dyshojnë se Scheele’s Green, një pigment jeshil toksik i gjetur në letër-muri që zbukuronte dhomën e gjumit të Napoleon Bonapartit të mërguar në Shën Helena, mund ta kishte helmuar ngadalë, duke rezultuar në vdekjen e tij në 1821. Gjysmë shekulli më vonë, piktori francez Berthe Morisot do të arrinte për jeshile smeraldi, një kushëri i afërt i Gjelbër i keq i Scheele, për të bërë sfond qiellin në pikturën e saj Dita e Verës. Ndonëse vepra duket se ka kapur një palë gra të reja në një varkë, të ngurta në ujë të lagur, ka diçka shqetësuese në ajrin që thithin. Gjithashtu i lidhur me arsenik, Emerald Green i jep një hijeshi të pakëndshme skenës – atë që lëkundet dhe kthehet.
6. Purple: Cobalt Violet në Irises të Claude Monet (1914-1926)
Arti dhe fati shkojnë dorë për dore. Një rastësi fatlume në shekullin e 19-të që përfshin shpikjen e vjollcës së kobaltit, pigmentit të parë të purpurt të ndërtuar me qëllim, dhe shpikjes së tubave portativë të bojës që artistët mund të merrnin me vete jashtë do të rezultojë i domosdoshëm për impresionistët e etur për të kapur se si bien hijet në natyrë. “Më në fund kam zbuluar ngjyrën e vërtetë të atmosferës,” do të dëgjohej Édouard Manet duke i bërtitur një grupi miqsh në 1881. “Është vjollcë. Ajri i pastër është vjollcë. E gjeta! Tre vjet nga tani të gjithë do të bëjnë vjollcë!” Ndër ata që do të vërtetonin se Manet kishte të drejtë ishte Claude Monet, pikturat e të cilit irises dhe zambakëve i detyrohen ekzistencës së tyre shpikjes në kohë. Pikturat e Monet-it nuk përshkruajnë vetëm ngjyrë vjollce. Ata e marrin frymë.
7. E bardha: E bardha e plumbit në Simfoninë në të bardhë të James McNeill Whistler, nr 1: Vajza e bardhë (1861-2)
E bardha ka një anë të errët. Vetëm shikoni Simfoninë në të Bardhë të James McNeill Whistler, nr 1: The White Girl, titulli i së cilës përpiqet pothuajse shumë me përsëritjet e tij të fjalës “e bardhë” për të fshehur brengën e krijimit të saj. Ndërsa piktura mund të duket një emblemë e pastërtisë së patëmetë, ajo mbështetet në një pigment të ndyrë: të bardhën e plumbit. Për të prodhuar pigmentin, rripat e plumbit vendosen pranë një pellgu uthull për një muaj në një dhomë prej balte, të rrethuar nga grumbuj jashtëqitjesh të fermentuara të kafshëve. Kombinimi i një acetati, i formuar nga afërsia e plumbit dhe uthullës, me tymrat e dioksidit të karbonit të emetuar nga feçet e nxehta, dha një patinë të bardhë të fryrë në shiritat e plumbit që ishte sa tërheqëse aq edhe vdekjeprurëse. Që në shekullin e 2-të, mjeku dhe poeti grek Nicander of Colophon e përshkroi të bardhën e plumbit si një “krije të urryer”. që mund të shkaktojë efekte të thella neurotoksike tek ata që e marrin atë. Megjithatë, larg nga ndotja e punës së Whistler-it, origjina e të bardhës prej plumbi hedh dritë të papritur ngritëse mbi pikturën dhe sugjeron atë që ne të gjithë shpresojmë: që arti ka fuqinë të na transformojë, pavarësisht nga e kaluara jonë, në diçka të bukur dhe të re.
Në Galerinë e Arteve të Tiranës (GAT) u çel ekspozita e skulptores Mira Kuçuku.
Ekspozita vjen me punime të larmishme, të cilat kanë mbushur sallat e GAT-it.
Mira Kuçuku nuk i ka vënë një emër ekspozitës, e cila është një përmbledhje e punimeve të viteve të fundit, por e quan thjeshtë “Qeramika e Mirës”, duke ia kushtuar atë 3 mbesave të saj.
“Për mua është ekspozita e parë private në vend, pas disa ekspozitave të tilla në Paris, Bordo, Holandë, Danimarke, Venecia e Prishtinë”, tha Mira Kuçuku për ATSH-në.
Teknika që mbizotëron në krijimet e Mirës është teknika japoneze “raku”, me të cilën është njohur jashtë vendit.
Ardian Devolli, kuratori i ekspozitës, shprehet se, “kemi të bëjmë me një artiste që spikat për nga origjinaliteti, forca krijuese, njohja e teknikave të qeramikës, teknologjisë së materialit etj”.
Vetë artistja e sheh qeramikën si grua: “Në përkëdheljet me zjarrin përvëlues, ajo forcohet dhe të befason, me të papriturat e saj, si një grua tekanjoze dhe kthehet më e bukur dhe vezulluese”.
Ekspozita “Qeramika e Mirës” do të qëndrojë e hapur për publikun, në Galerinë GAT, deri më 30 prill./atsh/KultPlus.com
Departamenti i Drejtësisë në Shtetet e Bashkuara të Amerikës e akuzoi të martën një financier të grupit militant Hezbollahut dhe tetë të tjerë për shmangie të sanksioneve dhe pastrim të pothuajse 160 milionë dollarëve.
Në disa raste, pastrimi i parave u bë përmes veprave të artit dhe diamanteve, shkruan abcnews.go.com, transmeton klankosova.tv.
Prokurorët pretendojnë se Nazem Ahmad vazhdoi të blejë vepra arti dhe diamante të nivelit të lartë përmes entiteteve të ShBA-së dhe i ofroi qasje në tregjet financiare ndërkombëtare një organizate terroriste.
Ahmad ishte gjithashtu një bashkëpunëtor i anëtarëve të nivelit të lartë të Hezbollahut, një grup terrorist me bazë në Liban, i cili u cilësua nga Shtetet e Bashkuara si një organizatë terroriste e caktuar.
Ai u sanksionua gjithashtu nga Departamenti i Thesarit në vitin 2019, duke e ndaluar atë të bënte çdo biznes në Shtetet e Bashkuara.
Në një konferencë shtypi të martën, udhëheqës të lartë nga Departamenti i Sigurisë Kombëtare, Departamenti i Tregtisë, Thesarit dhe Shtetit bënë të qartë se ata duan që ai të kapet, madje duke ofruar një shpërblim prej 10 milionë dollarësh për kapjen e tij.
“Ahmad dhe rrjeti i tij përdorën një rrjet kompleks subjektesh biznesi të paligjshme për të blerë vepra arti të vlefshme dhe për të siguruar shërbimin e klasifikimit të diamanteve me bazë në ShBA, të gjitha duke fshehur përfshirjen e tyre dhe përfitimin nga këto aktivitete në vlerën prej rreth 160 milionë dollarësh, duke i ofruar gjithashtu qasje organizatës terroriste Hizballah në tregjet financiare të ShBA-së dhe atyre ndërkombëtare”, u tha gazetarëve Zëvendës Sekretari i Sigurisë Kombëtare, John Tien./klanksova/KultPlus.com
Mund të jetë një perëndim dielli, një numër orkestral emocionues ose një pikturë e habitshme – çdo gjë që të bën të tërhiqet ose të bën të derdhësh lot. Ekspertët besojnë se kërkimi i vazhdueshëm i këtyre përvojave mahnitëse mund të çojë në një jetë dukshëm më të lumtur dhe më të shëndetshme.
Njerëzit gjejnë frikë nga natyra, feja dhe muzika, si dhe përmes artit pamor ose arkitekturës. Ne veçanërisht e ndiejmë atë kur “ndeshemi me gjëra që janë të gjera ose përtej kornizës sonë të referencës dhe që janë të pashpjegueshme dhe misterioze,” tha Dr. Dacher Keltner për CNN në një intervistë video. “Dhe më pas ato lloj përvojash inicojnë habinë, soditjen dhe imagjinatën.”
Keltner ka studiuar emocionet njerëzore për dekada. Ai është gjithashtu një bashkëthemelues dhe drejtor i Qendrës së Shkencës më të mirë të UC Berkeley, një institut kërkimor që heton pyetjet në lidhje me mirëqenien tonë sociale dhe emocionale. Libri i tij i fundit, “Awe: The New Science of Everyday Wonder and How It Can Transform Life Your”, eksploron përfitimet sociale, fizike dhe mendore të këtij emocioni të fuqishëm.
Keltner i afrohet frikës, pjesërisht, nga një perspektivë antropologjike, duke eksploruar se si ky emocion formon strukturën tonë shoqërore. “Si specie, ne jemi shumë të ndërvarur,” tha ai. “Por sfida qendrore ndaj rrjeteve të shëndetshme sociale, e cila është jetike për shëndetin tonë, është interesi vetjak i shfrenuar”.
Fuqia e frikës, argumenton ai, është se na motivon të shohim përtej dëshirave tona. Ai “e qetëson zërin e vetes” dhe, rrjedhimisht, “të bën të ndash gjërat dhe të bashkëpunosh me njerëzit e tjerë”, tha Keltner. Kohët e fundit, një studim prej dekadash i Harvardit gjeti një lidhje të fortë midis lidhjeve të ngushta ndërpersonale dhe lumturisë dhe shëndetit tonë të përgjithshëm.
Por a është të gjesh mrekullinë përmes artit aq e thjeshtë sa të shikosh një pikturë të bukur? Keltner thotë se përgjigja është komplekse.
Në vitin 2017, ai ishte bashkëautor i një studimi që tregonte emocionet e vetëraportuara të mbi 850 pjesëmarrësve teksa shikonin më shumë se 2000 video të shkurtra. Hulumtuesit kataloguan 27 emocione, disa prej të cilave kishin më shumë gjasa të ndodhnin bashkë dhe kështu u konsideruan të lidhura. Studimi zbuloi se frika përjetohej si një emocion i veçantë, i ndryshëm nga bukuria, megjithëse shpesh raportohej së bashku me “admirimin” dhe “vlerësimin estetik”. Prandaj, Keltner arrin në përfundimin se është e rëndësishme – megjithëse e vështirë – të dallohen stimujt që janë thjesht të bukur nga ata që priren të ngjallin frikë.
Ai thotë të mendosh për bukurinë si diçka të njohur. Kur shikojmë artin që i përshtatet kuptimit tonë të botës, të tilla si pikturat e peizazhit bukolik të kodrave të rrotulluara, kuptojmë se po shohim bukuri. Por Keltner argumenton se arti mahnitës ndodh “kur ne shkelim pritshmëritë, kur gjërat nuk janë në vendin e tyre ose kthehen përmbys”. Në ndryshim nga bukuria, frika është dërrmuese dhe misterioze.
Megjithatë, vlera e goditjes nuk është e mjaftueshme. Në të njëjtin studim të vitit 2017, frika ndodhte rrallë së bashku me ndjenjat e neverisë, tmerrit, frikës ose ankthit. Në thelb, ajo që ndan habinë nga shoku është se e para na fton të mësojmë dhe të rritemi.
E gjithë kjo nuancë do të thotë se ndonjëherë mund të jetë e vështirë të dallosh ndjenjat e frikës kur ato lindin. Kështu që Keltner sugjeron të merrni parasysh me kujdes stimujt e ndryshëm, si pikturat, muzika ose fenomenet natyrore, dhe të analizoni se si ato ju bëjnë të ndiheni.
“A ndihesh i qetë, a ndihesh i përulur?” tha ai. “Të gjitha studimet tona tregojnë se ndjenja juaj e vetvetes zvogëlohet në sfondin e vetëdijes ndërsa po përvetësoni këtë përvojë perceptuese. “Vetja e vogël” është ndoshta një nga elementët përcaktues të frikës.” Arti i mrekullisë
Ngjallja e frikës përbën një sfidë për artistët, sepse “është një gjë të mahnitësh njerëzit dhe një gjë tjetër të tregosh estetikisht idetë e reja”, tha Keltner.
Artisti Seffa Klein sheh shkencën dhe artin që ekzistojnë në harmoni me njëri-tjetrin. Ndërsa njëra shihet si objektive dhe tjetra shumë subjektive, ato janë “procese shumë të ngjashme”, tha ajo. “Ato janë mënyra për njerëzit për të komunikuar informacion.”
Në ekspozitën e saj të re “WEBs: Where Everything Belongs”, e cila u hap në Nju Jork të mërkurën, Klein përdor materiale duke përfshirë bismutin e shkrirë (një element më i rrallë se ari), xham të endur, gips dhe akrilik ndërsa i fton shikuesit të bëjnë pyetje metafizike rreth njeriut. ndërgjegjen dhe vendin tonë në univers. Ajo shpreson që audienca të largohet nga veprat e saj të përziera me një ndjenjë kuptimi dhe një njohje se “çdo gjë është e lidhur pazgjidhshmërisht, jo vetëm në shkallën e grimcave, por në shkallën sociale”.
Nëpërmjet artit të saj, ajo përpiqet të komunikojë audiencën e saj. Për ta bërë këtë, ajo luan me shkallën, si në kuptimin artistik ashtu edhe në atë shkencor. Duke u mbështetur nga shkalla e madhe planetare e astronomisë dhe astrofizikës, si dhe nga dimensionet mikroskopike të mekanikës kuantike, Klein përpiqet të krijojë një hapësirë ku shikuesit mund të arrijnë në momentet e tyre të habisë.
Puna e saj përfshin linja rrezatuese dhe spirale të përsëritura, duke ngjallur një ndjenjë lëvizjeje dhe duke tërhequr shikuesin. Rrezet intensive të ndritshme të ngjyrave burojnë si lazer nga qendrat reflektuese të kanavacave si rrufe frymëzimi. Nga më larg, audienca mund të vlerësojë dinamizmin e shpërthimeve abstrakte të yjeve, por, duke u afruar më afër, ata mund të admirojnë pikat e vogla të metalit që duken si qeliza nën një mikroskop.
“Frika është të shohësh se je i tejkaluar nga diçka tjetër dhe të gjesh paqe, bukuri dhe admirim në këtë fakt,” tha ajo. “Është një kuptim që, sapo të kaloni një shkallë të caktuar, qenia juaj ashtu siç e njihni, pushon së ekzistuari.” Ashtu si nocioni i Keltner për veten e vogël, Klein e quan këtë përvojë një “vdekje ego” metaforike.
Në vend të frikës ekzistenciale, Klein gjen ngushëllim në atë abstraksion dhe mister. Kur njerëzit kuptojnë kufijtë e të kuptuarit të tyre, tha ajo, “ata mund të ndihen sikur i përkasin një sensi më të madh të rendit në botë”. Kreativitet, kuriozitet dhe angazhim qytetar
Hulumtimet tregojnë se frika dhe habia përmirësojnë sjelljen pozitive sociale duke i ndihmuar njerëzit të ndihen sikur janë pjesë e diçkaje më të madhe se vetja. Një studim shqyrtoi veprimet e njerëzve pasi kaluan kohë në një korije me pemë gjigante me gjelbërim të përhershëm. Pjesëmarrësit që kaluan një minutë duke parë pemët, treguan një tendencë të shtuar për të ndihmuar të tjerët. Një studim tjetër zbuloi se konsumimi dhe krijimi i artit, qoftë muzikë, art pamor apo letërsi, lidhet me rritjen e ndjeshmërisë dhe angazhimit qytetar.
Ka një mori përfitimesh të tjera që e bëjnë frikën, siç thotë Keltner, “një gjendje mjaft e mirë për të qenë”. Ai dhe shkencëtarë të tjerë kanë zbuluar se frika ishte ndër emocionet pozitive të lidhura me më pak inflamacion në trup, një shkaktar kryesor për sëmundjet kronike. Është treguar gjithashtu se frika qetëson sistemin tonë nervor simpatik, i cili aktivizohet kur ndihemi të stresuar, duke rritur rrahjet e zemrës dhe presionin e gjakut.
Mund të ketë edhe përfitime mendore për t’u mahnitur – veçanërisht një reduktim i stresit dhe ankthit. Keltner thotë se njerëzit që përjetojnë mrekulli priren të gjejnë një ndjenjë më të madhe mirëqenie dhe qëllimi në jetën e tyre dhe kjo, nga ana tjetër, i bën ata më pak autokritikë. Gjithashtu lidhet me më shumë kreativitet dhe kuriozitet.
Për të ndjerë shtrirjen e plotë të këtyre përfitimeve, është e rëndësishme që njerëzit të kërkojnë mrekulli në jetën e tyre të përditshme, edhe nëse nuk kanë akses në galeritë, sallat e koncerteve, majat malore ose perëndimet e diellit buzë liqenit, tha Keltner. Thjesht shikimi i artit në internet mund të bëjë një ndryshim, shtoi ai. “Unë mendoj se një nga premtimet e jetës sonë dixhitale është (të kemi akses në) më shumë frikë estetike dhe t’ju çojmë te artistë që zakonisht nuk do t’i gjenit në një muze,” tha ai.
Në vitin 2021, Keltner dhe studiues të tjerë bashkëpunuan me Google Arts and Culture për të hartuar emocionet që përdoruesit raportuan kur shikonin 1500 vepra arti të ndryshme në internet. Prej tyre, pjesëmarrësit raportuan se rreth 60 vepra arti i bënë ata të ndjenin njëfarë frike. Fjalë të tjera që ata zgjodhën për të përshkruar këto vepra ishin “misterioze”, “goditëse”, “kozmike”, “shpirtërore” dhe “lidhje intime”. Një mënyrë për të përshtatur ndjenjën tuaj të frikës, sugjeron Keltner, është t’i eksploroni këto pjesë dhe të pyesni veten se çfarë emocionesh shkaktojnë tek ju.
Më e rëndësishmja, ai i nxit njerëzit të ngadalësojnë shpejtësinë dhe të jenë të hapur ndaj mjedisit të tyre. “Kërkoni gjëra që sfidojnë shkallën tuaj, të vogla dhe të mëdha,” tha ai – çdo gjë nga një model i krijuar nga lule pranë trotuarit deri te silueta e horizontit të qytetit tuaj gjatë udhëtimit tuaj./cnn/KultPlus.com
Fusha e neuroestetikës përdor neuroshkencën për të kuptuar se si arti ndikon në trurin tonë, kur ne jemi duke e bërë atë ashtu edhe kur jemi duke e parë atë.
A ka rëndësi arti? T’i lëmë mënjanë të gjitha përfitimet e paprekshme, rezulton se proceset e krijimit të artit dhe përjetimi i të bukurës kanë benefite nervore. Neuroestetika ekzaminon artin dhe reagimet tona ndaj tij nga një këndvështrim neurologjik. Neurobiologu i njohur Semir Zeki dokumenton se si arti mund të stimulojë “marrëdhëniet konceptuale” në mendjen tonë, dhe jo vetëm reagimet ndaj artit pamor para nesh. Sipas gjetjeve të Zekit, përjetimi i çdo lloj bukurie, vizuale apo muzikore, ndikon në zonat vendimmarrëse të trurit tonë.
Përjetimi i këtij lloj arti është si të punosh përmes provës matematikore.
Historiani i artit Gregory Minissale shpjegon se njerëzit mund ta shikojnë artin konceptual si një enigmë. Përjetimi i këtij lloj arti është si të punosh përmes provës matematikore. Sic shkruan ai:
Ka shumë vepra arti që përdorin punime dhe lojëra fjalësh për të paraqitur shikuesit me paradokse vizuale. Një nga shembujt më të hershëm është Tradhtia e Imazheve të Magritte (Ceci n ‘est pas une tub, 1928-1929), e cila, sipas Zekit,“ shkon kundër gjithçkaje që truri ka parë, mësuar dhe ruajtur në kujtesën e tij”.
Një shembull tjetër, pikturat e Seurat ose Mondrian stimulojnë një zonë të trurit që gjithashtu sjell gëzim nga zgjidhja e enigmave për kënaqësi. Minnissale i referohet studimeve të Zekit për “ambiguidet”. Ideja është që zona të shumta të trurit bashkëpunojnë për të zgjidhur këtë “enigmë” të artit që, si rezultat, krijon një ndjenjë kënaqësie. Kur kjo ndodh, ka zona të dallueshme në lobin ballor që bashkëveprojnë dhe bashkojnë “kujtesën, përvojën, [dhe] mësimin”.
Zeki mban pikëpamjen e pazakontë që artistët po bëjnë punën e neurologëve në mënyrën se si luajnë me artin e tyre dhe interpretimin e objekteve. Në një pikturë, truri kërkon rend dhe objekte. Edhe kur një artist është duke pikturuar, truri synon të përfaqësojë ose pikturojë objekte ndërsa piktori i sheh ato. Zeki shkruan, “Prandaj, do ta përcaktoj funksionin e artit si kërkim për qëndrueshmëri, i cili është gjithashtu një nga funksionet më themelore të trurit. Funksioni i artit është, pra, një shtrirje e funksionit të trurit – kërkimi i njohurive në një botë që është gjithnjë në ndryshim ”.
Ndërsa arti dhe shkenca përmbajnë karakteristika të dallueshme që nuk mund të kryqëzohen kurrë, mendja e njeriut zbulon që fushat kanë një të aspekt të përbashkët të rëndësishëm. Siç shkruan Zeki: pyetja e vetme më e rëndësishme për vizionin që dikush mund të pyes: Pse shohim? Është përgjigjja e kësaj pyetjeje që zbulon menjëherë një paralele midis funksioneve të artit dhe funksioneve të trurit, dhe me të vërtetë na çon në mënyrë të pandërprerë në një përfundim tjetër – se funksioni i përgjithshëm i artit është një shtrirje e funksionit të trurit.virtualsophists/KultPlus.com
Muzeu më i vjetër i artit i Izraelit i bashkohet protestave mbarëkombëtare kundër ligjeve të reja të diskutueshme të qeverisë, në atë që filantropisti i arteve Batia Ofer e përshkruan si “luftë për demokracinë tonë”.
Muzeu i Artit i Tel Avivit, muzeu më i vjetër i artit në Izrael, i është bashkuar protestave mbarëkombëtare kundër reformave në gjyqësor të qeverisë izraelite, shkruan TAN.
Të enjten (23 mars), muzeu mbylli ekspozitat dhe anuloi bisedimet dhe turnetë publike.
Një deklaratë për shtyp e përshkroi mbylljen si një akt proteste kundër “intensifikimit të hapave të qeverisë drejt miratimit të legjislacionit antidemokratik”.
Megjithatë, një pjesë e koleksionit mbeti e hapur pa pagesë si një “qëndrim mbështetjeje për krijimin vendas”.
“Këto janë ditë historike për vendin tonë dhe shoqërinë izraelite”, tha Tania Coen-Uzzielli, drejtoresha e Muzeut të Artit të Tel Avivit.
“I inkurajoj të gjithë të marrin një qëndrim, çfarëdo qoftë ai, dhe të ndikojnë në të ardhmen e këtij vendi.”
Menaxhmenti i muzeut informoi stafin se ata ishin të lirë t’u bashkoheshin protestave në rrugë në atë që quhej “dita e paralizës”.
Përpjekjet e qeverisë së krahut të djathtë të Benjamin Netanyahut për të ushtruar kontroll më të madh mbi gjyqësorin dhe për të mbrojtur kryeministrin nga shkarkimi, kanë nxitur qindra mijëra izraelitë të dalin në rrugë për një periudhë prej muajsh.
Ehud Olmert, ish-kryeministri i Izraelit, i është bashkuar protestave, si dhe figura të larta nga shërbimet e sigurisë dhe emra të shquar nga biznesi izraelit dhe sektorët akademikë./KlanKosova/KultPlus.com
William Shakespeare ishte një nga autorët më të njohur botëror. Ai e ngriti artin poetik në majat më të larta, përcjellë KultPlus.
Kur flitet për të shumë pak autor i qëndrojnë përkrah dhe asnjë sipër. Studimet, analizat dhe komentet rreth tij janë të panumërta por përfundimi është i njëjtë: vepra shekspiriane është e admirueshme si tërësi dhe në të tërë përbërësit e veçantë.
Gjatë krijimtarisë së tij, Shekspiri realizoi 37 vepra për teatrin, nga të cilat 13 tragjedi, 10 drama historike dhe 14 komedi. Pjesa tjetër e krijimtarisë përfshinë 154 sonete që mbahen si realizimi poetik më i çmueshëm i gjithë kësaj periudhe dhe 2 poema të gjata.
KultPlus sot ju sjellë një thënie të këtij autori të madh:
“Duaj, duaj marrëzisht, duaj më shumë se që mundesh dhe nëse të thonë që dashuria është mëkat, duaje mëkatin dhe do jesh i pafajshëm”./KultPlus.com
Fytyra e saj është një fytyrë si e një kukulle porcelani. Dhe jo vetëm, por edhe një fytyrë kukulle e habitur. Dhe me sytë e saj të mëdhenj sikurse edhe më ma vërteton këtë ndjesi që ma jep figura e Ornela Vorpsit.
Në pamje të jashtme ta le përshtypjen e një gruaje të fortë, që është në gjendje të thyej çdo barrikadë, po në shpirt, sikurse e thotë edhe vet, është e vrarë, shumë e vrarë nga jeta që e rropati brenda dhe jashtë Shqipërisë.
E përkthyer në mbi 20 gjuhë të botës, mu kjo Ornela e Shqipërisë që doli nga ky vend dhe vazhdon të bëj nam nëpër botë me librat e saj, akoma nuk e ka shkruar një libër në gjuhën shqipe, po gjithë krijimtarinë e saj e ka të shkruar o në italisht, o në gjuhën frënge. Dhe ka një arsye pse nuk ka shkruar dhe nuk dëshiron të shkruajë në gjuhën shqipe.
Përgjatë një bisede të gjatë, pashë shumë Ornela rreth meje, e mezi arrija të përmblidhja mu atë Ornelën që kisha para syve të mi, që padyshim është një zonjë e madhe, dhe nuk do të ishte e tillë po të kishte pas një jetë ndryshe.
Për mbi dy orë përgjatë intervistës pashë Ornelën e vogël të Tiranës e cila lumturohej në familjen e saj të vogël, pastaj pashë Ornelën e topitur, mu këtë Ornelën me fytyrë porcelani, hije që mori që nga vdekja e gjyshes, vdekje që ndodhi në prani të saj, hije që u bë edhe më e rëndë me burgosjen e babait. Pashë Ornelën e vetmuar rrugëve të Tiranës, vetmi dhe refuzim që e mbështolli regjimi i Enver Hoxhës, pashë Ornelën duke vrapuar pas ngjyrave, pikturës, pastaj atë Ornelën e Milanos e të Parisit, Ornelën në romane që edhe më tej refuzon ti shkruaj në gjuhën e nënës, e deri te kjo Ornela e fundit që i janë përkthyer romanet e saj në mbi 20 gjuhë të botës, këtë Ornelën e ekspozitave e të pikturës, e cila prap më jep ndjesinë e një portreti të një figureje porcelani, e cila edhe e thotë vetë, që këtë figurë apo ndjesi të majës së ajsbergut, e mori që nga përplasja e gjyshes para këmbëve të saj, vdekje që ja dha një nur përgjatë gjithë jetës.
Përderisa kujton fëmijërinë e saj, e cila e konsideron fëmijëri të lumtur, rritën e saj me dashurinë e gjyshes dhe prindërve të saj, Ornela Vorpsi e kujton atë periudhë si periudhën më të ëmbël, e cila rritej në një shtëpi në mes të Tiranës, me një kopsht shumë të madh me hurma e ullinj, e cila shumë më vonë kuptoi se babai i saj kishte prona, shumë prona, por që ata e rritnin pa ia kujtuar se ishin një familje e kamur, duke vënë në plan të parë dashurinë që kishin për njëri tjetrin, e sidomos për gjyshen.
“Kam pas një gjyshe jashtë mase të dashur, dhe mbaj mend se deri në moshën gjashtë vjeçe kam gëzuar dashurinë e saj të pafund. Dhe vdekja e saj, besoj se ishte një nga goditjet më të mëdha që kam pas në jetë. U rrëzua para syve të mi, ra në tokë, mbaj në mend që më tha “koka, më dhemb shumë koka” dhe vdiq, para syve të mi vdiq”, kujton Ornela dashurinë për gjyshen, dashuri që më pas u shndërrua në atë topitjen, akullnajën jetësore, pasi që këtë vdekje e kapërceu ftohtë, pa lot dhe pa bërtima, me një mur në mes, mur të madh mes dhimbjes shpirtërore dhe reagimit të jashtëm.
Ornela kujton më pas se kishte vazhduar jetën në atë Tiranën e atëhershme, Tiranë që bashkë me Shqipërinë ishin super të izoluara nga bota, me makina të pakta, e edhe më pak racione ushqimi, por me një dashuri të madhe për artin, dashuri që e kishte qysh nga vegjëlia e saj.
Dhe kjo artiste e madhe, rrugëtimin drejt artit e kishte nisë në piano. Prindërit e saj e kishin detyruar të ngulitej në atë instrument, tinguj që kurrë se plotësuan shpirtin e saj të madh artistik, që në periudha të ndryshme jetësore ndryshonin formë, herë pikturë, herë fotografi e herë letërsi.
Dhe përderisa Ornela kërkonte art, apo dhimbja e saj kërkonte të shpërfaqej nëpërmjet artit, në kohën kur ende mësonte piano, por që nuk përmbushte dëshirën e saj për të bukurën, me vetëm shtatë vjet ajo pëson edhe një goditje.
Dhe si me rastin e vdekjes së gjyshes, edhe kësaj radhe, nuk qau, as lëvizi e as nuk reagoi. Ishte zhdukja e babait, dhe ajo që dinte në atë kohë ishte vetëm kjo, babai i saj iku me motorin.
“Mbaj mend mamin, e priste. Por babai u zhduk, kishte një motor dhe po me atë motor u zhduk. Unë si fëmijë nuk reagoja, nuk merrja pjesë në këto goditje, nuk lëvizja, nuk qaja dhe nuk prekesha”, shpjegon Ornela Vorpsi duke kujtuar këtë goditje si shtatë vjeçe, e cila më pas ka shpjeguar se pas bisedave dhe konsultave më të vonshme me psikoanalistë, i kishin shpjeguar se ky mos reagim i saj ishte më shumë si një mur, si një mbrojtje e vetvetes karshi zhvillimeve.
“Dhe babai nuk u kthye, kaluan gjashtë muaj dhe nuk kuptuam asgjë. Brenda këtyre gjashtë muajve mami shkonte në polici të pyeste, dhe ata i thoshin se nuk dinin gjë. Të njëjtit kërcënonin mamanë time se ajo duhej tu tregonte se ku ishte burri i saj” tregon Ornela për atë periudhe të rëndë për familjen e saj, të cilës familja e saj veç po i zvogëlohej, dhe tani kishte ngelur me mamanë e saj, e që atë kohë ishte 29 vjeçe.
Dhe regjimi i Enver Hoxhës sapo kishte trokitur në portën e familjes së Ornela Vorpsit, dhe shija e hidhur e komunizimit kishte kaluar përmasat për të dhe për mamanë e saj, të cilat vuanin në palcë ndarjen e familjes, distancimin e njerëzve nga to dhe vuajtjet e kësaj kohe që kishin shndërruar një grua dhe një vajzë të vogël si dy njerëz tmerrësisht të padëshiruara nga të tjerët.
Babain e dënuan për politikë pa u marr asnjëherë me politikë, kishin për qëllim sekuestrimin e pronave
Ornela Vorpsi kujton që babain e saj e kishin gjykuar me dyer të mbyllura, e kishin akuzuar për politikë, edhe pse, sipas Ornelës, babai i saj kurrë nuk ishte marr me politikë. Sipas saj, arsyeja e burgosjes së tij ishte diku tjetër, sekuestrimi i pronave të shumta që kishte kjo familje. Dhe me rënien e tij në burg, krejt këto prona u sekuestruan dhe lanë këtë familje në dyer të botës.
Ornela kujton se dy herë e kishte vizituar babain e saj në burgun e Spaçit, njëherë kishte shkuar me gjyshin, nga ana e babit, dhe njëherë kishte shkuar me mamin. Të dy vizitat kishin lënë vragë të thella në memorien e Ornelës, duke nisë nga kontrollet e rrepta të gardianëve e deri te takimi me babain, që për të ishte shumë i panjohur.
“Nuk e njoha fare babain tim, ishte dobësuar jashtë mase, ishte me pizhame me vija, si ato të Auschwitz. Dhe mbaj në mend që mamit tim i dha një qese të vogël, kur u ktheva në shtëpi, si kurreshtare që isha e hapa atë qese. Në të gjeta dhëmbët e thyer të babit, sepse më vonë e kam kuptuar se kur e kishin arrestuar, e kishin futur në një thes, dhe e kishin rrahur aq fortë sa që ia kishin thyer edhe dhëmbët”, tregon Ornela Vorpsi, e cila kujton edhe një takim tjetër me babain e saj në burg, po këtë herë më shumë kujtime të hidhura i kishte lënë rruga deri në Spaç, sesa vet Spaçi.
“Nuk kishte makina, mbaj mend se patëm shkuar me autostop me një kamion që barte derra, mami ishte ulur me shoferin para, unë isha pas, me derrat. Para syve të mi shihja se si tentonte shoferi ta puthte mamin tim, ishin kohë të tmerrshme, ishte një Shqipëri që nuk të le qetë as sot”, kujton Ornela.
Dhe përgjatë kohës sa babai i saj vuante dënimin, mamanë e saj e detyruan ose të divorcohej ose do ti internonin, por sipas Ornelës, mamaja e saj zgjodhi të parën, dhe pas sekuestrimit të pronave, Ornela bashkë me mamanë e saj u detyruan të ktheheshin te dajët, ku u vendosën të dyja në një dhomë të vogël, dhomë e cila u shndërrua në shtëpinë e tyre për shumë vite.
“Të gjithë njerëzit na u larguan, mbaj mend edhe kushërirat e mia të cilat bëheshin se nuk më shihnin në rrugë. Tirana ishte e vogël atëherë, dhe bënim pjesë te shoqëria margjinale. Ndërkohë, Shqipëria në atë kohë ishte kaq injorante, me mentalitet shumë të rëndë, sa po të ishe një grua pa burrë, sikurse ishte ime më, ishe direkt kurvë”, kujton Ornela, e cila mentalitetin e Shqipërisë edhe sot e sheh si të ngecur në vend, me shumë pak ndryshime.
Nga një inxhinere mekanike, mamanë e Ornelës e vendosën në punë në një fabrikë me tre turne. E dërmuar nga rrethanat, e larguar nga shoqëria, sipas Ornelës, mamaja e saj për një muaj e gjysmë u shtri në psikiatri.
“U shtri në psikiatri vetëm që të flinte, nuk flinte dot nga puna që bënte në tri turne. Dhe si e vogël unë mbeta vetëm me gjyshen te dajët”, rrëfen Ornela, të cilës çdo ditë po i zvogëlohej bota, e krejt këtë çmenduri që e kishin kaluar shqiptarët që i prekte regjimi i Enver Hoxhës, Ornela e shpjegon me një fjali “Ishte një Shqipëri e çuditshme, mos ta jetoje, nuk e koncepton dot”.
Ornela shpjegon se babai i saj vuajti shtatë vjet dënim, dhe pas burgut ajo e takoi si 14 vjeçe. Si vajzë e një të burgosuri politik, përgjatë kohës sa babin e kishte në Spaç, i kishin thënë shumë fjalë të këqija për babain e saj. Aq keq i kishin fole, sa që Ornela tregon se kur dikush i thoshte se sa shumë i ngjante babit të saj, ajo nuk ndihej mirë, ndihej shumë keq.
“E kam takuar edhe dy tri herë, fshehtas prej mamit. Sepse ajo nuk donte që të takohesha me të, asaj i ishte ngulitur në mendje se ai ishte shkaktari që na shkatërroi jetën. E në fakt nëna kishte probleme mendore, sepse i vuajti shumë pasojat”, tregon Ornela më tej.
E adhuroja vizatimin, pikturën, po sistemi i atëhershëm nuk më lejonte të futesha në Liceun Artistik, isha vajza e një të burgosuri politik
Dhe përderisa jeta i kishte rropatë sa poshtë e lart këtë familje tironse, lufta e artit brenda shpirtit të Ornelës nuk gjente paqe. Përderisa bënte shkollë për piano, brenda saj ajo kishte zbuluar pasionin për vizatimin, pasion që u bë aq i fuqishëm sa mori edhe vendimin për braktisjen e pianos.
Ajo kujton se vet kishte shkuar të Pallati i Pionierit për tu regjistruar për vizatim, pastaj përfundoi shkollën tetë vjeçare të normales, institucion në të cilin poashtu ndjeu distancën e shokëve, shoqeve dhe mësimdhënësve.
“Pastaj kisha dëshirë të vazhdoja Liceun Artistik për pikturë, por ishte e pamundur, sepse isha fëmija i një të burgosuri politik, dhe në Shqipërinë e atëhershme, arti ishte propagandë, dhe nuk kisha të drejtë, kisha të drejtë vetëm në gjimnaz”, tregon Ornela Vorpsi, e cila kujton se përgjatë asaj kohe, ajo kishte vijuar gjimnazin, përderisa pikturën e vazhdonte në shtëpi.
Dhe me përfundimin e gjimnazit, si duket po përfundonte edhe një regjim i tmerrshëm në Shqipëri. Ornela Vorpsi ishte në vitin e tretë të gjimnazit kur kishte vdekë Enver Hoxha, dhe Ornela kujton edhe sot kumtin e zysheve të asaj kohe dhe histerinë kolektive për vdekjen e Enver Hoxhës.
Por me vdekjen e tij, vendi kishte filluar pak të merrte frymë. Më në fund, Ornela Vorpsi arrin të futet në Institutin e Arteve, tash Akademia e Arteve të Bukura, garë të cilën e synonin mbi 400 të rijnë, e pranoheshin vetëm 25 studentë.
“Kisha përballë fëmijë të artistëve, fëmijë që ishin rritur me art, fëmijë që ishin mirë politikisht dhe që ishin mirë me talent. Po pata një fat të jashtëzakonshëm, dhe pata një mbështetje nga Hektor Dula, i cili mbështeste talentin tim, dhe kështu që e fitova atë konkurs. Mbaj në mend që për një javë kam pirë vetëm ujë dhe nuk haja asgjë, aq isha e emocionuar”, tregon Ornela Vorpsi për këtë vulë jetësore, vulë që e kërkonte pothuajse që nga fëmijëria dhe më në fund ia kishte dalë që të jetë pjesë e këtij institucioni që pas përfundimit do ta nxirrte si piktore.
Ika me mamin në Itali, kapitalizmi mu duk gjëja me e egër që kisha parë në jetën time, nuk i kuptoja lëvizjet e gjithë atyre makinave, sikurse nuk e kuptoja dashurinë e tyre për macet dhe qenët. Atëbotë në Shqipëri nuk kishte as veterinar
Dhe portat po hapeshin për piktoren e re. Në fakt nuk u hapën portat, po shqiptarët po i hapnin ato dhunshëm, duke u futë nëpër ambasada dhe duke kërkuar një jetë më të mirë.
“Meqë jam esteiste, Shqipëria nuk u hap bukur, po ky ishte realiteti i jonë”, kujton Ornela lëvizjet e shqiptarëve përgjatë viteve të 90-ta, e që Ornelën ajo periudhë e kishte gjete 22 vjeçe dhe me titullin piktore e diplomuar.
Ornela kujton se kjo dyndje e shqiptarëve e kishte provokuar edhe mamanë e saj, dhe sipas saj, kërkesa e saj ishte që të iknin nga Shqipëria dhe të shkonin ne Milano. “Ishte një shoqëri që nuk na kishte lënë vend, nëse njerëzit tjerë kishin vend, ne nuk kishim një të tillë”, tregon Ornela, duke e krahasuar Shqipërinë e atëhershme si një moçal dhe si një vend të kalbur.
“Ne morëm një vizë për dy javë, unë kisha një gocë tezeje e cila duke qenë nxënëse shembullore, duke pas babin komunist, me të drejtë e shkreta, rrinte larg meje, ajo mbaroi me medalje ari, dhe e cila duke qenë kaq e shkëlqyer, Shqipëria i qonte jashtë shtetit. Edhe atë e kishin dërguar në Romë, kështu që unë me mamin tim duke mos e pas fare idenë e një vendi të huaj, siç ishte Italia, marrim biletën dhe shkojmë tek ajo. E ke parasysh, ajo ishte në kolegj universitar, ishte në konvikt, dhe ne i shkuam në konvikt”, tregon Ornela duke qeshur, e cila shpjegon se këto ishin pasojat e izolimit 50 vjeçar, dhe një izolim i tillë reflekton më pas edhe budallallëqe të tilla.
Ajo tregon se për dy javë sa patën vizë, qëndruan fshehurazi në konvikt, dhe pas asaj kohe ishte lufta tjetër, se nëse do të ktheheshin në Shqipëri, apo do të vazhdonin të kërkonin tokën e premtuar. Zgjodhën këtë të fundit, edhe pse, sipas Ornelës me shumë frikë, sepse sipas saj, kapitalizmi ishte gjëja me e egër që kishte parë në jetë.
“Mu duk një tmerr, ishte një gjuhë e huaj që nuk e njihja fare, por nuk kishte gjë që mamin tim ta kthente në Shqipëri”, tregon Ornela rreth vendimit të qëndrimit në Itali.
Por 50 vjet izolim ishin shumë për dy gratë shqiptare, të cilat po përpinin habinë dhe magjinë e Milanos.
Ornela atëbotë kishte kujtuar se të gjitha gratë e Milanos janë si Sophia Loren, por edhe pse nuk ishin si Sophia, sipas saj dallonin shumë nga vajzat dhe gratë shqiptare.
“Ishin vajza të holla, ne në Shqipëri na donin me gjoks e me vithe, me flokë të zeza, ndërkohë ato të gjitha ishin bërë bionde, ishin të nxira nga dielli, nuk kuptoja se çfarë ishte kjo. Pastaj nuk i kuptoja makinat që shkonin e vinin, sepse në Tiranë ishin katër makina që rrotulloheshin në krejt Tiranën, dhe ishin aso makina që shkonin e vinin për punë. Ishte një shoqëri që e nuk e kuptoja në asnjë gjë, nuk e kuptoja as dashurinë që kishin për qentë dhe macet, përderisa ne në Shqipëri nuk kishim atë kohë as veterinar. Çdo gjë ishte një tronditje e madhe, unë do të isha kthyer në Tiranë, por mami nuk deshi”, tregon Ornela për goditjen me perëndimin, duke u detyruar që pas vendimit të qëndrimit në Milano, të bënte hapin e radhës, të bënte një copë vend për vete.
Në Milano ma thyen ëndrrën, profesori më tha: Piktura tashmë ka vdekur
Pasioni për pikturën e ndiqte edhe këtu, dhe duke pas parasysh se Shqipëria atëherë kishte ngelur te realizimi socialist, dhe shkollimi i saj po në atë pikë, Ornela Vorpsi kishte një tjetër ëndërr. Të përfundonte Akademinë e Arteve edhe në Milano.
“Dhe mbaj në mend, konkursin e fitova pa asnjë tmerr në Milano, në Aakademinë e Arteve të Bukura të Brerës, dhe pyesja vetën se si ka mundësi, sepse në Shqipëri shumë pata heqë që të pranohesha në atë Institut”, tregon Ornela, por duke mos qenë e përgatitur se furtuna e radhës veç sa se kishe goditë.
Ajo kujton se kishte marr një pikturë të saj për t’ia prezantuar profesorit të saj, dhe përgjigja e tij se piktura tashmë kishte vdekur, dhe se art tash janë instalacionet, artet konceptuale, video instalacionet e performancat e kishte goditur jashtë mase. Një jetë të tërë kishte luftuar për vizatimin dhe pikturën, dhe në mes të Milanos, Ornela e kupton se ajo që e kishte ëndërruar kaq shumë, tashmë kishte vdekur.
“Dhe kështu vendosa të bëja disa hulumtime në këtë art konteporan dhe të shoh se si më fle. Dhe bëra këto katër pesë vjet, që për mua ishte humbje e kohës komplet, sepse nëse në Shqipëri mësova se si të pikturoj, aty te arti konteporan, mu duk një spekulacion, dhe edhe sot e kësaj dite mendoj se është një punë koti, por njerëzit nuk kanë guxim ta thonë. Dhe unë nuk e ndjeva, nuk isha fare e kësaj udhe, njoha instalacionet, provova fotografitë, dhe nuk ma mbushi mendjen”, tregon Ornela Vorpsi për ballafaqimin me artin konteporan.
Dhe përderisa kishte mbetë pa atdhe, përderisa piktura kishte vdekur, po sipas profesorit italian, dhe përderisa nuk kishte një copë vend në Itali, Ornela Vorpsit me nguti i duhej të bënte një zgjidhje, sepse i duhej të ekzistonte në një vend të huaj.
Ornela përgjatë kohës sa ‘varroste’ pikturën, dashurinë më të madhe te jetës, bëri fotografi mode, mënyrë elementare për të siguruar jetën.
“Dhe më erdhi shkrimi, mu dhuru kjo dhuratë e madhe e shkrimit, pa asnjë lloj mendimi se mund të bëhesha shkrimtare, apo ti publikoja, pasi që ëndrra ime ishte piktura. Fillova të shkruaj, dhe fillova të shkruaj kur isha në Paris, pasi që isha pjesë e një shkëmbimi universitar mes atij të Milanos dhe Parisit. Shkova ne Paris për gjashtë muaj në Erasmus, dhe nuk u ktheva më në Milano, dhe mbaj në mend që fillova të shkruaj në Paris”, tregon Ornela për fillimin me shkrimin, e cila tash njihet për romanet e saj në 20 shtete, përderisa ajo kishte dashuri të pa kompromis pikturën.
“Vendi ku nuk vdiset kurrë” u shkrua në italisht, kisha nevojë për një gjuhë që mbanë një distancë, dhe një gjuhë që nuk e bartë fëmijërinë time
Dhe një shqiptare që kishte jetuar për gjashtë vjet në Itali, dhe sapo ishte vendosë në Paris dhe po provonte kulturën e ushqimin francez, kishte filluar ti lëshonte rrënjët e para të romanit bestseller “Vendi ku nuk vdiset kurrë” por jo në gjuhën shqipe, por ajo pavetëdijshëm kishte filluar ta shkruante në italisht.
“Qëndrova në Itali për gjashtë vjet dhe gjuha italiane ishte shumë e kollajshme, veshi ma kishte dëgjuar që kur isha në Shqipëri dhe për atë nisa të shkruaj në italisht. Shumë më kanë pyet se pse nuk e shkrova në gjuhën e nënës, në gjuhën shqipe. Nuk mund të shkruaja në shqip, sepse të gjithë demonët e së kaluarës ngrihen dhe më hanë, e gjithë e kaluara më mbytë, nuk do të shkruaja dot emocionalisht. Kisha nevojë për një gjuhë që mbanë një distancë, dhe një gjuhë që nuk e bartë fëmijërinë time. Italishtja ime nuk e barte fëmijërinë time, frëngjishtja nuk e bartë fëmijërinë time, nuk mbytem në to, ka një lloj distance, në shqip s’do të kisha shkruar kurrë atë që kisha shkruar në italisht”, thotë Ornela, e cila përpos që po fitonte distancën me gjuhën shqipe, ajo po fitonte edhe një distancë tjetër, me nënën e saj, e cila kishte mbet në Milano, përderisa Ornela po qëndronte në Paris, por që pavarësinë e saj nuk e fitonte dot, se ishin të lidhura si mish e thua.
“Fillova ta shkruaj, sepse nuk dija çfarë të bëja me ditët e mia. Mbaj në mend se si u ula aty afër shpisë, më erdhi të shkruaj dhe shkrova një tregim dhe më pëlqeu disi, po pa i bërë pyetje vetës se pse po shkruaj në italisht, më erdhi në mënyrë organike, ato gjëra që i kam treguar në këtë libër dhe që janë të vërteta, në shqip nuk do ti tregoja kurrë, do të kisha vdekë, do të isha djegë. Shkrova një tregim të vogël, dhe ja përktheva keq e keq një shokut tim shkrimtar që ishte francez. Edhe ai është goxha i njohur, dhe më tha ‘e di që është fantastik’. Dalëngadalë shkrova, edhe mbarova këtë libër, që tashmë është i përkthyer në shumë gjuhë të botës, anglisht, gjermanisht, frëngjisht dhe shumë gjuhë të tjera, dhe gjuha e fundit që do të përkthehet së fundi është në gjuhën serbe”, ka thënë Ornela Vorpsi, e cila kujton edhe detajin tjetër, se iu deshën vite të tëra që të jepte dritën e gjelbër që të përkthehej edhe në gjuhën shqipe.
Babai mu lut që mos ta përktheja romanin në gjuhën shqipe, i kishin thënë se kisha shkruar shumë keq për Shqipërinë dhe nuk dëshironte që ky libër të fliste në shqip
“Mora shumë kohë deri sa vendosa ta botoj në gjuhën shqipe, sepse im atë më luti që mos ta përktheja. I kishin thënë që kisha shkruar tmerre për Shqipërinë, dhe nuk donte që ky libër të fliste edhe shqip. Por më në fund vendosa, ka tri vjet që është i përkthyer edhe në gjuhën shqipe”, thotë Ornela.
Dhe përgjatë këtyre viteve të krijimtarisë në fushën e librit, Ornela ndër vite prap e ka bindë vetën se piktura nuk ka vdekur, dhe se piktura është ringjallë më shumë se kurrë, dhe paralelisht punon në të dyja, herë në libër e herë në pikturë, e me raste edhe në fotografi.
Ajo është duke shkruar në librin e ri, por është duke e shkruar në gjuhën frënge, pasi që, sipas saj, duke jetuar që një kohë të gjatë në Francë, italishtja, sipas saj ka filluar ti brishtësohej, dhe nuk ndihet mjaftueshëm e sigurt në këtë gjuhë.
Ndërkohë, përderisa shkruan dhe pikturon, Ornela Vorpsi tregon edhe një detaj që e vuan si pasojë nga Shqipëria. Ajo synon prestigjiozen për ti bindë të tjerët se arti i saj vlen. Së fundi ka fituar qëndrimin në një rezidence shumë prestigjioze, sikurse që ka ndërruar shtëpinë botuese që vlerësohet të jetë poashtu shumë prestigjioze.
“Në Shqipëri më kanë rrahur aq keq, sa që kisha dëshirë të kapja këto maja prestigjioze, është njësoj sikur të vësh pak balsam mbi trup. Sepse, në Shqipëri ngaqë kisha një natyrë të çuditshme dhe nuk më kuptonin, më konsideronin keq, sepse në Shqipëri po të jesh gocë e bukur të vlerësonin si budallaqe, dhe ky mentalitet, për mu ishte një ravansh me Shqipërinë, po për mua ishte një ravansh i madh, sepse vija nga një Shqipëri ku më copëtuan, më dërmuan në të gjitha dimensionet. Por në të njëjtën kohë pata fatin ti them këto mrekulli, dhe falënderoj Zotin, misterin që bën jetën, edhe pse ngelem njeri jashtë mase i vrarë, gjërat që kanë ndodhë nuk shërohen më”, ka thënë Vorpsi, e cila tregon se në Shqipëri e kishin quajtur tradhtare, për faktin se nuk kishte shkruar në shqip.
“Unë e ndjej vetën tërësisht shqiptare, dhe fakti që kam jetuar në Itali dhe Francë nuk më bën as italiane e as franceze. Të përdorësh një gjuhë të huaj është një mjet, që për mua ishte i shëndetshëm”, ka thënë Ornela.
Ornela Vorpsi që ka mbi supe tetë tituj të librave dhe shumë ekspozita, që nuk ka asnjë shtëpi në Tiranë, edhe përkundër faktit se babai i saj posedonte shumë prona, që vishet vazhdimisht me ngjyrë të zezë, që edhe këtë detaj e adreson te Shqipëria, sepse ky vend e la pa ngjyra dhe pa lule, që sheh akoma ëndrrat në Shqipëri, edhe pse dëshiron që ti rri larg saj, që humbi nënën gjatë pandemisë dhe që nuk arriti as ta shoh në momentet e fundit, edhe sot nuk e konsideron vetën të suksesshme, dhe sipas saj ajo e vuan këtë pjesë si njeri që ka bërë shumë pak.
Ornela Voprsi ka dëshirë që të bënte shumë më tepër, jo në nivelin e shkrimit e të pikturës. Po ëndrra e saj do të ishte që të mund të krijonte azile për të moshuar dhe të ndihmonte njerëzit e rrugëve. “Kur i shoh njerëzit nëpër rrugët e Parisit, janë pamje që më vrasin, sepse unë isha rrugëve bashkë me nënën time”, përfundon Ornela, e cila vazhdon të jetojë dhe krijojë në zemër të Parisit, bashkë më bashkëshortin, vajzën e saj dhe tri mace, tri mace në shtëpinë e kësaj Ornele që në fillet e migrimit të saj nuk i kuptonte perëndimorët për dashurinë ndaj maceve dhe qenve./ KultPlus.com
Një ekspozitë arti ndihmon për të sjellë në realitet ato emocione të fshehura në thelbin e shpirtit, përpara njerëzve që i admirojnë dhe i kuptojnë ato. Pra, në thelb, arti i paraqitur në një ekspozitë është një mënyrë komunikimi për të shprehur emocionet e ndjenjat në një mënyrë tjetër, shkruan KultPlus.
Pas një vepre arti të varur në muret e një shtëpie, ka një rrugë, një histori. Një afat kohor që fillon me konceptimin e artistit dhe përfundon me vendimin e galerisë për ta ekspozuar dhe për ta parë publiku.
Një gjë të tillë do ta bëjë edhe artisti nga Kosova, Arianit Beqiri, i cili do të mbajë një ekspozitë personale në Hamburg të Gjermanisë, ku do të prezantojë 9 punime në “Atelier so & Hamburg Kunstgalerie” më 23 shtator.
Beqiri, në një intervistë për KultPlus, ka dhënë detaje të reja sa i përket ekspozitës së tij dhe me temën që ai do të paraqitet aty.
“Mbase nuk mund të vërejmë objekte e kujtime përreth nesh asnjëherë deri atëherë kur ato nuk janë më mes nesh”.
Më tej ai bën të ditur se do të prezantohet me 5 piktura dhe 4 instalacione, ndërsa do të ketë vepra që në thelb flasin për homazhin ndaj kujtesës kolektive.
“Do të ketë piktura dhe instalacione. Janë gjithësej 5 piktura dhe 4 instalacione. Homazh për memorien kolektive. Për atë që na krijon kujtime e ndjenja. Homazh për objektet që na kanë krijuar kujtime e që dora e neoliberalizmit i ka shkatërruar. Homazh për traditat tona që i komercializuam. Homazh për traditat tona që i shitëm për hekër. Homazh për shkatërrimin e qyteteve tona nga ndërtimet paleje”.
Beqiri bën të ditur se kjo ekspozitë do të jetë e hapur për një muaj dhe të gjithë të interesuarit për blerjen e veprave të tij mund ta bëjnë këtë.
Edgar Degas ka thënë se arti nuk është ajo që shihni, por ajo që shohin të tjerët, njësoj po pret edhe Beqiri për të gjithë vizitorët në këtë ekspozitë, të shohin të gjithë punën e veprat e tij nga afër. /KultPlus.com
Në prag të hapjes së Pavijonit të Kosovës në Bienalen e Venedikut, kryeministri i Republikës së Kosovës, Albin Kurti ka bërë një postim në rrjetet sociale dedikuar artit në Kosovë, përcjellë KultPlus.
Këtë vit, Kurti e ka quajtur vit i artit dhe prodhimit ndërkombëtar të shtetit tonë. Sipas tij, Arti është ura jonë lidhëse me botën.
Ky është postimi i plotë i kryeministrit:
Sot hapet pavijoni i Kosovës në Bienalen e Venedikut, një nga ngjarjet më prestigjioze të artit në botë. Republikën tonë do ta përfaqësojë artisti bashkëkohor Jakup Ferri me veprën “The Monumentality of the Everyday”, që për kuratore ka gjermanen Inke Arns dhe komisionere Alisa Gojani-Berishën.
Sivjet Prishtina do të jetë nikoqire e Bienales Nomade Evropiane, Manifesta (edicioni 14), e cila në edicionin e kaluar u mbajt në Marsej (Francë), ndërsa pas Prishtinës shkon në Barcelonë (Spanjë). Afër 100 artistë nga 32 shtete të botës, gjysma e tyre nga Kosova, nga 22 korriku për 100 ditë rresht do ta shndërrojnë Prishtinën në hapësirë të artit dhe transformimit të hapësirave publike.
Para tri javësh u mbyll Expo Dubai, ndërsa Kosova u paraqit me artistët e saj të dalluar dhe me eksponate muzeale e vepra të artit, si dëshmi e vlerave dhe potencialit të jashtëzakonshëm kulturor e identitar.
Festivalet ndërkombëtare të Kosovës edhe sivjet do të sjellin emra të njohur të artit nga e gjithë bota, nga filmi te muzika, nga arti pamor te romani grafik. Artistë të shumtë nga e gjithë bota zbarkojnë në shtetin tonë gjatë gjithë vitit përmes festivaleve tona që kanë krijuar identitet të fuqishëm ndërkombëtar.
Viti 2022 shënon edhe nisjen e programit tre vjeçar për blerjen e veprave të artit nga artistët vendorë. Përveç kësaj, do të ndahen 20 bursa për studim në arte dhe trashëgimi kulturore në universitete botërore. Kurse gjatë pjesës së dytë të vitit do të vendosen themelet e institucionit më të ri shtetëror të artit, Muzeut të Artit Bashkëkohor, një mundësi shtesë për integrim dhe forcim të pozicionit të Kosovës në skenën botërore të artit pamor.
Këtë vit do të nënshkruajmë marrëveshje të bashkëprodhimit filmik me Francën në festivalin e Kanës, dhe me Izraelin më vonë gjatë vitit. Filmat tanë të suksesshëm edhe sivjet vazhdojnë të udhëtojnë nëpër festivale prestigjioze dhe të shfaqen në kinematë anekënd botës.
Në thirrjen publike për mbështetje të skenës së pavarur kulturore kemi krijuar skemën e veçantë të mobilitetit për prezantimin e produktit tonë artistik në botë. Organizatat kulturore dhe artistët e pavarur do të gëzojnë mbështetje të rritur për paraqitje ndërkombëtare.
Arti është ura jonë lidhëse me botën. / KultPlus.com
Dhimitër Pasko, i njohur ndryshe me psudonimin Mitrush Kuteli, ka qenë një shkrimtar, përkthyer dhe ekonomist shqiptar nga Shqipëria, shkruan KultPlus.
Ai ka lënë pas vetës verpa të shumta, përfshirë këtu edhe thënie të ndryshme.
Njëra prej më të njohurave është ajo mbi artin, të cilin Kuteli e vlerëson shumë.
“Arti është prodhimi më fisnik i shpirtit të njeriut”./KultPlus.com
