Agjencia e njohur ndërkombëtare e lajmeve, Reuters, i ka kushtuar një artikull të veçantë zhvillimit të Tiranës dhe transformimit të Piramidës.
Në artikull evidentohet nisma e Bashkisë se Tiranës për ta kthyer atë që dikur ishte muzeu i diktatorit Hoxha në qendrën më të madhe teknologjike në Ballkan, ku fëmijët do të mund të mësojnë kodim.
“Një muze i ndërtuar në Shqipëri në vitet 1980 për të nderuar diktatorin shumëvjeçar komunist Enver Hoxha, i njohur ndryshe si Piramida, po shndërrohet në një qendër trajnimesh kompjuterike për të rinjtë, duke hequr gjurmën e fundit të së kaluarës së izoluar dhe represive të vendit, shkruan Reuters.
Ndërtesa dikur shfaqte pasuritë personale dhe fotografitë e mëdha të Hoxhës, i cili e shkëputi Shqipërinë nga bota e jashtme nën sundimin e ashpër stalinist për 40 vjet, duke zgjeruar shkrim-leximin dhe kujdesin shëndetësor, por duke lënë shumicën e shqiptarëve në varfëri të regjimentuar.
Tani ish-muzeu, i ridizajnuar nga arkitekti holandez Winy Maas, po përgatitet të presë qindra të rinj shqiptarë të etur për trajnime në teknologjinë kompjuterike dhe kodimin, pjesë e përpjekjes së qeverisë për lidhje më të ngushta me Bashkimin Evropian. Arkitektët, të cilët përfshinin vajzën e Hoxhës, Pranvera, e projektuan ndërtesën në formën e një piramide që lavdëronte liderin si një faraon të stilit egjiptian. Muzeu u përfundua në vitin 1988, tre vjet pas vdekjes së Hoxhës dhe dy vjet para rënies së sundimit të izoluar komunist, duke i lënë vendin demokracisë.
Leon Cika, një nga kuratorët origjinalë të muzeut, tha se në kohën kur ai përfundoi, ndërsa regjimet e dominuara nga sovjetikët në të gjithë Evropën Lindore po fillonin të shkatërroheshin, ai ndjeu se do të ishte “lopata e fundit për një monument të komunizmit” në Shqipëri.
Në të vërtetë, pas rrëzimit anarkik të komunizmit në kombin jugor të Ballkanit, krahët si piramidë të ndërtesës, të ruajtura gjatë rinovimit, u përdorën nga fëmijët si rrëshqitje në mungesë të këndeve të lojërave.
Pamja e jashtme e rinovuar rrethore përbëhet nga shkallët që vizitorët vendas dhe të huaj i ngjitin për të fituar një pamje panoramike të kryeqytetit Tiranë, i cili është shndërruar në një qytet modern dhe plot gjallëri.
Brendësia kubistike përmban atë që duken si grupe kontejnerësh të grumbulluar, të cilat do të shërbejnë si klasa, duke u ngritur disa kate në kupolën origjinale të qelqit. Shqiptarët ishin të ndarë për vite me radhë se si ta përshtatnin ndërtesën në përputhje me demokracinë e tyre në zhvillim, me disa të hidhëruar për trashëgiminë represive të Hoxhës që kërkonin që ajo të rrafshohej dhe të tjerë donin ta ruanin atë si një ikonë arkitekturore.
Në vitet pasuese, aty u ngrit një klub nate, një stacion televiziv dhe madje u vendosën edhe zyrtarë të NATO-s gjatë ndërhyrjes së aleancës për të ndalur luftën në Kosovën fqinje në vitin 1999.
“Ishte një monument arkitektonik si asnjë tjetër”, tha Ilda Qazimllari, drejtoreshë e investimeve në zyrën e kryebashkiakut të Tiranës.
“Nga ana tjetër, ideja fillestare ishte që të kishim një mauzole për të kujtuar Hoxhën dhe kjo është arsyeja pse njerëzit donin të fshinin simbolin e vetëm të mbetur nga koha komuniste”, shtoi ajo.
Një nga kompanitë më të mëdha mediatike që merret me promovimin e dhe kontrollin e cilësisë së turizmit në të gjithë botën, “Lonely Planet”, ka bërë një artikull për qytetin antik të Butrintit, të cilin e ka titulluar “Në Butrint të Shqipërisë udhëtohet (edhe) nëpër kohë”.
Shkrimi jep një panoramë të gjerë të qytetit të lashtë, ku përshkruan kohën se kur daton, vendndodhjen gjeografike, por gjithashtu citon edhe mitologjinë klasike, konkretisht poetin e lashtë romak Virgjilin.
Në artikull shkruhet: “Nga këta shekuj të parë, ka ende gjurmë të dukshme në zonën arkeologjike. Një pyll i dendur dhe i qetë dhe, në mes të tij, pamje të arkitekturës antike. Këto janë gjurmët e kalimit të qytetërimeve të shumta, të cilat nga shekulli i VIII pr.e.s. e tutje, u alternuan në këtë segment të bregdetit në jug të Shqipërisë.
Në këtë shtrirje jugore të Shqipërisë, jo shumë larg kufirit me Greqinë, bregdeti krijon një hyrje të thellë që i ngjan një liqeni të brendshëm. Është liqeni i Butrintit në fakt dhe lidhet me detin Jon nëpërmjet kanalit të Vivarit.
Pikërisht përgjatë rrjedhës së këtij kanali të qetë ndodhet një gadishull i vogël, i gjelbëruar dhe i rrumbullakosur, i pushtuar tërësisht nga Parku Arkeologjik i Butrintit, një vend i trashëgimisë së UNESCO-s që nga viti 1992. Sipas mitologjisë klasike, megjithatë, të mërguarit që u larguan nga Troja pas rënies së saj do të kishin themeluar qytetin e njohur në kohët e lashta si Buthrotum dhe është gjithmonë poeti Virgjili ai që kujton se Enea vizitoi Butrintin gjatë udhëtimit të tij në Itali”.
Në artikull nuk mungojnë as të dhëna historike që janë shkruar pë qytetin antik të Butrintit, si periudha kur ai u pushtua nga Ali Pashë Tepelena në fillim të shekullit të 19-të, ku citohet: “Por historia e Butrintit nuk përfundon me Perandorinë Romake. Qyteti ishte një rezidencë peshkopale në shekullin e 5-të, më pas u mor nga venecianët, iu dorëzua Napoleonit, më në fund u pushtua nga Ali Pasha në fillim të shekullit të 19-të”.
Artikulli përfundon shkrimin me një rekomandim për të gjithë turistët, se kur mund të jetë koha e duhur për të vizituar këtë qytet antik, e ku nuk lë pa përmendur as bregdetin e Sarandës, si një destinacion që nuk duhet humbur: “Rreth njëzet kilometra larg Butrintit ndodhet qyteti i Sarandës, një destinacion kryesor për ata që ëndërrojnë një pushim plazhi mes plazheve të bardha dhe ujërave të kristalta.
Vlen të organizohet një vizitë në zonën arkeologjike të Butrintit në sezonin e ulët ose, nëse kjo nuk është e mundur, në kohë më pak të ngarkuara, si në mëngjes herët, për të shmangur turmat”./ rtsh / KultPlus.com
Dita e djeshme shënoi 24 vite që kur forcat shtetërore serbe kryen Masakrën në Dubravë ndaj të burgosurve shqiptarë.
Ngjarja alarmoi opinionin vendor e ndërkombëtar. Akti barbar shpërfaqi edhe një herë mendësinë e regjimit të Millosheviçit.
Mediumi prestigjioz amerikan, “The New York Times”, në nëntor të vitit 1999 kishte publikuar një artikull të gjatë për Masakrën e Dubravës.
“Era e keqe e tmerrit vazhdon në një burg në Kosovë”, kështu titullohej artikulli i NYT, i cili tregon se si edhe disa muaj pas masakrës, në bodrumet e ndërtesave, gjaku qëndronte ende i ngjitur në dysheme.
Artikulli i plotë i “The New York Times”:
Muret e larta me tulla të kuqe të burgut të Dubravës tregojnë pak. Ashtu si ndërtesat moderne të policisë jashtë, ato mbajnë shenja të dëmtimit të bombave nga sulmet e NATO-s në maj të këtij viti, por kjo është vetëm gjysma e historisë.
Pikërisht brenda mureve të burgut ka grumbuj rrobash të braktisura, të lagura nga muajt e shiut, por që ende lëshojnë një erë të keqe trupash të vdekur. Era përshkon ndërtesat e burgut brenda, një kujtim i tmerrit që pushtoi burgun për pesë ditë në fund të pranverës. Ndërtesat përshkruhen si një vend i kaosit vrasës.
Naser Hysaj, një ish-prokuror publik nga qyteti i afërt i Pejës dhe në atë kohë një nga të burgosurit politikë më të shquar të Kosovës, ishte në burgun e Dubravës në maj. Duke u kthyer në burg për herë të parë që nga lirimi i tij nga autoritetet serbe në shtator, ai përshkroi një përvojë të tmerrshme në të cilën të burgosurit u bllokuan fillimisht nga bombardimet e NATO-s, të cilat vranë të paktën 23 të burgosur dhe më pas nga forcat e maskuara të policisë serbe, të cilat vranë më shumë se 100 të burgosur të tjerë shqiptarë në burg për dy ditë.
“Ata po përfitonin nga veprimi i NATO-s”, tha ai, duke iu referuar rojeve serbe. “Ata donin të na vrisnin të gjithëve”. Gjaku dhe aroma e vdekjes mbeten gati gjashtë muaj më vonë. Shtrati dhe rrobat janë të shpërndara në të gjithë terrenin e gjerë ku të burgosurit i tërhoqën zvarrë për të fjetur jashtë në një përpjekje për të shmangur sulmet ajrore të NATO-s. Dhe në bodrumet e ndërtesave, gjaku qëndron ende i ngjitur në dysheme, vrimat e plumbave dëmtuan muret dhe shenjat e goditjeve të shpërthimeve të granatës gërmuan dyshemetë.
Z. Hysaj, themelues i partisë nacionaliste shqiptare të Kosovës, Balli Kombetar, po vuante një dënim prej pesë vitesh të vendosur nga autoritetet serbe, për drejtimin e asaj që ata e quajtën një organizatë “kuislinge fashiste”. Ai kaloi tre vjet në Dubravë nga 1995 deri në 1998, pastaj një vit në një burg serb, para se të kthehej në Kosovë gjatë fushatës ajrore të NATO-s. I liruar në fund të dënimit në shtator, ai u rikthye këtë fundjavë në burg për herë të parë dhe tregoi historinë e tij.
“Sulmi i parë filloi më 19 maj”, tha ai për bombardimet e NATO-s. ”Ata goditën pavionin C, një bllok qelie dhe tre persona u vranë. Më 20 maj nuk pati asnjë bombardim dhe më pas më 21 maj në orën 8 të mëngjesit dëgjuam një aeroplan. Rojet ikën dhe ne dolëm me vrap në mes të oborrit. Ata po goditnin blloqe gjatë gjithë ditës”.
Ai tha se të gjitha rojet ishin larguar nga kompleksi, duke përfshirë kullat e vrojtimit, megjithëse disa mbetën jashtë dhe mbanin siguri të rreptë rreth burgut. Disa të burgosur që ishin tashmë jashtë qelive të tyre për detyra të rregullta pastrimi ose gatimi, më pas liruan të burgosur të tjerë nga qelitë e tyre.
Rreth 20 njerëz u vranë atë ditë, tha ai, duke vënë në dukje një krater bombë që ende kishte mish njeriu, ku disa njerëz ishin vrarë. Të burgosurit i çuan kufomat deri në skajin më të largët të terrenit dhe i shtrinë pranë fushës së sportit. Atë natë e gjithë popullsia e burgut, rreth 900 burra, flinin në bar pranë fushave sportive, që është brenda kompleksit të burgut.
Të nesërmen në mëngjes, në orën 8 të mëngjesit, rojet u kthyen vetëm në kullat e vrojtimit dhe urdhëruan të burgosurit të mblidheshin në rreshta nga katër për t’u përgatitur për t’u transferuar në një burg tjetër. Z. Hysaj ishte duke qëndruar në anën e pasme me disa kolegë të burgosur politikë kur papritmas gardianët hapën zjarr.
“Ata filluan të qëllojnë me automatik mbi të burgosurit”, tha ai. “Ata hodhën granata mbi muret e burgut dhe një tjetër automatik qëllonte nga një vrimë në mur”, shtoi ai, duke treguar vendin. ”Shtatëdhjetë njerëz vdiqën në ato të shtëna’.
Z. Hysaj shpjegoi të shtënat sesi serbët i përdornin bombardimet e NATO-s si mundësi për të marrë hak dhe ndëshkim të saktë ndaj shqiptarëve dhe për ta cilësuar atë si një mizori të NATO-s. Por nuk është e qartë nëse gardianët kishin kontroll të plotë mbi 900 të burgosurit që tani ishin liruar nga qelitë e tyre. Ushtarët paqeruajtës spanjollë që ruajnë burgun mbështesin rrëfimin e zotit Husaj. Por incidenti mund të ketë nisur si një trazirë në burg, thanë ata, dhe nga armët e improvizuara të gjetura më vonë ishte e qartë se disa të burgosur u përpoqën të luftonin.
“Unë u ktheva dhe vrapova poshtë shpatit dhe në atë ndërtesë, bllokun B”, tha ai. ”Kush mund të shpëtonte thjesht vrapoi”. Por ata nuk mundën të largoheshin nga kompleksi. Qindra të burgosur u larguan në ndërtesa, duke u fshehur në bodrume dhe qeli dhe më vonë duke sjellë të plagosur.
Për 36 orët e ardhshme, tha zoti Hysaj, anarkia mbretëroi teksa policët e maskuar hynë në terren, duke kërkuar dhe sulmuar të burgosurit me armë automatike dhe granata. Të burgosurit u barrikaduan në dhoma dhe bodrume, duke sekuestruar si armë, hekura, drunj, tuba metalikë dhe copa xhami. Në bodrumin e qendrës kulturore, nën gypat e izoluar të ngrohjes dhe lavatriçet industriale, armët ishin ende përreth: një lopatë, thumba metalike, shufra druri dhe shtrirje tubash metalikë, të mbështjellë me lecka për një kapje më të mirë.
Pellgjet e gjakut të tharë ende njollosin dyshemenë, mes rrobave të hedhura. Dy kratere të vegjël të rrumbullakët nga një granatë dore çanë dyshemenë prej betoni. “Ne menduam se donin të na vrisnin të gjithëve”, tha zoti Husaj, duke përshkruar gjendjen e terrorit të shumicës së të burgosurve. Vetëm një përqindje e vogël e të burgosurve, nga një bllok, ishin kriminelë të ashpër, tha ai, pjesa tjetër ishin shqiptarë të kapur për krime të lehta ose për arsye politike.
“Disa të burgosur që përpiqeshin të arratiseshin u qëlluan duke u ngjitur në mure. Të tjerët e përfunduan vetë. Atë ditë katër persona u çmendën dhe u varën në qelitë e tyre”, tha ai.
Vetë zoti Hysaj për pak u vra kur tre policë të maskuar e panë atë në shkallët e ndërtesës së restorantit. Ata qëlluan me një granatë, e cila goditi murin e hyrjes. Ai u përgjak deri në bodrum, ku ishin strehuar shumë të tjerë dhe fjeti atë natë në një dhomë të vogël të brendshme lavanderie.
Policia hyri në ndërtesë të nesërmen në mëngjes. “Ata erdhën me maska, me granata dhe mitralozë”, kujton ai. “Ata sulmuan ndërtesën me granata, me raketa dhe qëlluan përmes dritareve drejt e në bodrum”.
Era e keqe e vdekjes nga bodrumi është ende e madhe. Dyshemeja e gjelbër e linoleumit është ende e ngjitur me gjak, i cili është lyer përreth në përpjekje për ta pastruar. Z. Hysaj lëvizi me shpejtësi në errësirë, duke treguar një familjaritet me dhomat e nëndheshme. Serbët bërtisnin se të burgosurit, të ngujuar në bodrum, kishin pesë minuta kohë për t’u dorëzuar ose do të vriteshin, kujton zoti Hysaj.
Duke mos parë alternativë, të burgosurit u dorëzuan më pas, duke u larguar me duar në kokë. Ata më vonë u transferuan në burgun e Lipjanit në Kosovën qendrore. Teksa u larguan, policia numëroi të zhdukurit. Erdhi në 154, tha ai.
Me përfundimin e luftës, z. Hysaj u transferua sërish në një burg në Nish, në Serbinë jugore, ku edhe mbaroi mandatin. Duke e rijetuar sprovën e tij tani, zoti Hysaj tha se ende nuk ishte i sigurt se çfarë ishte më e tmerrshme, frika e bllokimit në burg kur sulmohej nga avionët e NATO-s apo frika e trupave të policisë serbe që e ndoqën dhe u përpoqën ta vrisnin.
“Ne kishim frikë nga të dyja”, tha ai. ”Blloqet e burgjeve nuk ishin aq të forta dhe nëse NATO i godiste ata mund të vrisnin 300 njerëz menjëherë. Dhe pastaj nëse NATO i godiste, rojet mund të na qëllonin përsëri”. “Serbët na vranë si pula”, vazhdoi ai. “Ata përdorën bombardimin si justifikim”. Ekzistojnë gjithashtu prova të shumta që gardianët serbë vranë një numër të madh të burgosurish kur ata rivendosën kontrollin. Kur mbërritën në qershor, trupat spanjolle zbuluan një trup në burg, të cilin e quajtën Frederico. Ai kishte qenë i shtrirë atje të paktën një muaj dhe i kishin prerë fytin, thanë ata. Bodrumi ku ai ishte gjetur ishte vendi ku të burgosurit kishin marrë të plagosurit, tha zoti Hysaj.
Në një fshat aty pranë të quajtur Rakosh, gjykata për krimet e luftës thuhet se ka gjetur 97 trupa në një varr masiv, që mendohet se janë trupa të të burgosurve nga burgu. Hetuesit nga gjykata e Hagës kanë zhvarrosur vendin dhe kanë hetuar gjithashtu se çfarë ndodhi në burg. Por ata nuk kanë treguar ende për ndonjë gjetje. “Ishte e nevojshme të vija këtu”, tha zoti Hysaj teksa po largohej. “Por nuk duhet të mendoni shumë për atë që ndodhi, përndryshe çmendeni”. / Express / KultPlus.com
Media britanike “Mirror” i ka kushtuar një artikull Diena Karanxhës, 30-vjeçaja nga Durrësi e cila mbeti viktimë nga tërmeti bashkë me vajzën e saj 8 vjeçe.
“Një nënë e
goditur nga tërmeti në Shqipëri iu lut ekipeve të shpëtimit që ta linin të
vdiste në krahët e së bijës, pasi vogëlushja u vra gjithashtu”, e nis kështu
artikullin “Mirror”.
“Diena Mecaj
Karanxha, 30 vjeç, thuhet se u gjet në rrënojat në qytetin e Durrësit në
Shqipëri pasi një ndërtesë gjashtë katëshe u rrëzua gjatë tërmetit të 26
nëntorit. Diena u raportua se u gjet me trupin e vajzës së saj të vdekur Esiel,
e cila kishte ndërruar jetë 12 orë më parë. Ajo thuhet se u ishte lutur ekipeve
të shpëtimit, duke thënë: “Mos më nxirrni jashtë, unë dua të vdes në krahët e
vajzës time”.
Mediat
lokale raportojnë se Diena vdiq nga një hemorragji gjatë rrugës për në spital.
Burri i saj,
Dorian Karanxha ka vdekur nga një sulm në zemër në vitin 2015 dhe ajo i kishte
kushtuar jetën e saj për të rritur vetëm vajzën e tyre.
Diena postoi
foto të tij me titullin: “Dita e babait. Sa do të doja që të ishe këtu me
Esielin tonë të dashur, të cilës i mungon kaq shumë”.
“Shumë
njerëz quhen” baba “por ti ishe nga të paktët që me të vërtetë meriton të
quhesh baba. I mirë, i dashur, i ëmbël, ke pasur një zemër shumë të madhe. Unë
do të të dua përgjithmonë”.
Sipas mediave lokale, të dy nëna dhe vajza do të varrosen në fustane nusërie”, është ky artikulli i plotë nga Mirror. / KultPlus.com
Ky artikull i gazetës amerikane “The Seattle Star”, i datës 29 prill 1904, botuar nga gazeta DITA është përkthyer nga studiuesi Armand Plaka dhe ka titullin domethënës: “Shqiptarët, një racë e rrallë; miq dhe armiq të turqve!” ( origj: Albanians, strange race; friend and foe of the turks).
Artikulli flet me nota vërtetë pozitive e objektive për shqiptarët, duke i vlerësuar atyre më së shumti virtytet, për të cilat ata në fakt do të dëshironin gjithnjë t’u njiheshin dhe u kundërvihet artikulimeve se ata qenkëshin “të egër”.
Por sigurisht se artikulli në fjalë na rrëfen më shumë se kaq. Ai, me termat e sotëm, do të përbënte një reklamë të mirë për një komb që sapo kishte nisur luftën për të rigjetur vetveten, në një rrugë që do zgjaste shumë e që vazhdon të hasë në shumë pengesa e sakrifica – shkruan Plaka në DITA.
***** Klerik mysliman në Shkodër në fillimvitet 1900
16 prill 1904, Manastir – Nga vendasit quhet Shqipëri ndërsa nga turqit njihet me emrin Arnautlluk. Për këta të fundit, shpesh ajo ka qenë një hallë në sy, ose një kërbaç në duart e tyre. Shqipëria shtrihet në pjesën jug-perëndimore të Turqisë europiane në koordinatat 39 dhe 43 gradë në veri dhe laget në perëndim nga detërat Adriatik dhe Jon.
Ka një gjatësi prej 290 miljesh dhe gjerësi që shkon nga 40-90 milje. Terreni është malor me 9 varg-male me shtrije veri-jug. Maja më e lartë kap nivelin 8000 këmbë. Një tipar interesant që vihet re në këtë vend janë lumenjtë nëntokësorë si dhe liqenjtë e mrekullueshëm. Eksportet konsistojnë në pambuk, kuaj, dru dhe misër. Shqiptarët janë pasardhës të ilirëve antikë dhe epirotasve. Gjuha e tyre përmban disa dialekte me diferenca të theksuara. Popullsia vlerësohet se kap shifrat e 1 milion e gjysëm.
Shqipëria që shtrihet në brigjet e Adriatikut është vendi më i ashpër dhe më i paeksploruar i Europës, ashtu siç është edhe Tibeti në Azi. Ajo çka pjesa e mbetur e kontinentit nuk di rreth këtij vendi, do të përbënte material për botimin e një libri të madh. Ajo çfarë di, zor se do të mbushte dot një fletushkë. “Fuqitë e Mëdha” në të shkuarën i kanë kërkuar sulltanit ta rregullojë problemin shqiptar. Sulltani duket se nuk e pëlqente këtë ide, e vetmja mënyrë që ai ta rregullonte këtë punë, ishte nëpërmjet religjionit ….
Është tmerrësisht joshëse për një europian të shkelë në këto vise. Është po ashtu po aq e rrezikshme për një shqiptar për ta lënë shtëpinë e tij, qoftë edhe për një distancë të vogël pa u shoqëruar nga një eskortë e madhe, pasi gjakmarrja korsikane s‘ka qenë kurrë më krenare sesa ajo e shqiptarëve. Dikush mund të mendojë se shqiptarët janë të egër, por në anën tjetër, ata janë kaukazianë të gjakut më të pastër dhe renditen si populli më fisnik brenda Perandorisë osmane.
Crispi, kryeministri i famshëm Italian, ishte një shqiptar dhe postet në ushtrinë turke dhe administratën civile që kërkojnë zotësi të madhe, kanë qenë vazhdimisht monopol i shqiptarëve. Një oficer ushtrie me origjinë shqiptare, mund të dallohet fare lehtë, pasi ai nuk e ka kokën e ulur dhe vështrimin tinëzar të një turku, por mbart një vështrim të hapur me sy të shndritshëm dhe qëndrimin e një atleti.
Karakteristika të rralla e shënjojnë këtë racë. Ata janë këmbëngulës në qëllime, por me të cilët, brenda rrethanave normale, mund të merresh vesh. Fillimisht ata ishin të gjithë kristiane, por kur u pushtuan nga turqit, u asimiluan në besimin e turqve, duke u bërë kështu i vetmi popull, i cili e ndryshoi besimin në masë.
Ndjenjat e shqiptarit për turkun janë të dyzuara. Ashtu sikurse të gjitha racat e zonave të Maqedonisë, ai (shqiptari) e dëshiron pavarësinë e vet dhe e do këtë para se të vdesë Abdyl Hamiti. Ai do të luftojë për sulltanin duke u vënë në krah të tij e penguar atë për t’i dhënë pavarësinë racave të tjera.
Duke trajtuar religjionin si një levë, zyrtarëve të sulltanit u duket më e lehtë të merren vesh me shqiptarët, sesa me bullgarët, ndërkohë që këta të parët mbrojnë fuqinë e “të sëmurit të Europës”, klerikët e tyre të lartë u thonë atyre se: rebelimi nuk është dëshira e Muhametit.
Shqiptarët kanë një gjuhë. Alfabeti i tyre konsiston në 30 germa, një miksturë e rrallë greko-latine. Pushteti turk, gjithsesi, ua ndalon atyre mësimdhënien në shkolla në gjuhën e vet. Italianët dhe francezët kanë kryer një propagandë kristiane në veri dhe në jug, por kanë arritur të konvertojnë vetëm nja dhjetë mijë vetë në të gjithë vendin. Malësor shqiptarë në fillimvitet 1900
Vetë në Turqi, diçka e tillë do të thoshte vdekje me torturë, pra që një musliman te bëhej kristian, por shqiptarët kristanë dhe muhamedanë jetojnë sëbashku pranë njëri-tjetrit. Shqiptarët janë pra, miq dhe armiq të turkut. Ata kanë luftuar kundër tij si tigra dhe po në të njëjtën mënyrë, edhe përkrah tij. Në këtë moment, ata duken se duan ta bëjnë sërish këtë gjë. Ata janë ofruar për të luftuar kundër fuqive të mëdha për sulltanin dhe para pak kohësh, e mundën atë kur ai dërgoi një ushtri për t’i shtypur.
Ta konsiderosh turk një shqiptar, është një ofezë e madhe për të dhe nuk ka gjë që do ta bënte atë të luftonte më shumë sesa ta quaje atë turk.
Një gjë për të cilën shqiptari është krenar, është se fjala e tij është po aq e barasvlershme sa një marrëveshje e nënshkruar. Kjo gjë për turqit nuk merret në konsideratë.
Disa europianë dikur kaluan në Shqipëri nën mbrojtjen e një bajraktari, miqësinë e të cilit tashmë e gëzonin, dhe që u kishte dhënë fjalën e tij për qëndrim të sigurtë të tyre. Një fis që ishte në gjak me të, vrau një pjesëtar të grupit dhe qysh prej asaj kohe, këto dy fise janë në gjak me njëri-tjetrin.
Sulltani është i lodhur nga dëmshpërblimet dhe nuk do ta nxjerrë zbuluar ushtrinë e tij për momentin në vështirësi, në Shqipëri. Sulltani dhe nëpunësit e trupit diplomatik përdorin shqiptarët si truproja. Kur një shqiptari i besohet një detyrë e tillë, apo jep fjalën, ai e mbron me jetën e vet punëdhënësin e tij.
Mikpritja e shqiptarëve është një virtyt i paarritshëm i tyre. Nëse një vrasës që arratiset nga shokët e viktimës së tij, shkel pragun e një shtëpie, edhe nëse kjo shtëpi është e vëllait të viktimës së tij, ai mund të qëndrojë për tri ditë absolutisht i sigurtë, por pas mbarimit të afatit treditor, ai duhet të largohet. Ai ka në dispozicion 24 orë për t’u larguar dhe që nga ky moment, dyert e gjakmarrjes konsiderohen të hapura.
Shqiptarët i kushtojnë vëmendje veshjes. Kostumet e tyre ndryshojnë sipas zonave, por zakonisht konsistojnë në një këmishë të bardhë, të punuar me dorë, me material prej tekstili të lehtë, me xhaketë pa mëngë, e punuar bukur me shirita kuq e zi: një brez zakonisht i kuq i lidhur rreth e qark belit, me pjesën fundore që shtrihet plot elegancë poshtë.
Rreth brezit ngjeshën thika dhe pisqolla. Pantallonat janë të lehta të ngjitura pas këmbëve, duke mbuluar këmbët deri mbi këpucë, të punuara nga vithet deri tek gjunjët. Kjo veshje finalizohet me një qeleshe të këndshme dhe ju në fund keni rastin të shihni një krijesë të veçantë.
****
Nga gazeta amerikane “The Seattle Star”, datë 29 prill 1904, fq. 4. Botuar për herë të pare në shqip nga DITA. Foto kryesore: Taborr turk në fillimvitet 1900, në një ceremoni festive në qytetin e Lezhës./KultPlus.com
