“Vallja” është një kërcim me motive popullore, ritmike që shoqërohet nga një kor duke kënduar një këngë të vjetër tradicionale arbëreshe, me origjinë ballkanike.
Vallja popullore arbëreshe gjatë viteve është një event popullor që luhet të martën e Pashkëve për vendet me ritin bizantin dhe Karnavaleve për vendet e ritit latin.
Me kalimin e shekujve në disa zona, vallja ka marrë edhe pak nga motivet e valles kalabreze “Tarantella”. Vallja luhet në rreth, ku grupe grash të veshura me kostume madhështore ku të gjitha hedhin të njëjta hapa, ose në gjysëm rrethi që tërhiqet nga një valltar i parë në radhë me funksion guide. Vallja luhet kryesisht nga grupe prej 6 apo 12 personash duke u lidhur mes tyre me anë të një shamie.
Vallja përfundon kur valltari i parë në radhë mbyll rrethin për të kapur një person që nuk i përket komunitetit arbëreshe, të cilit i vendoset një shenjë me blozë në fytyrën e tij, në mënyrë të tillë që është i detyruar të paguajë për të pirë për të gjithë grupin.
Në të kaluarën, ky ritual simbolizonte konfliktin historik mes shqiptarëve dhe atyre lokalë. Ndoshta është rit i pasionuar poetik i Pashkëve ndoshta dëshironte të kujtonte një fitore të rëndësishme të heroit shqiptar kombëtar Skëndërbe mbi turqit më 27 prill 1467.
Vallja për banorët arbëreshë përfaqëson diçka më shumë se vetëm folklorike apo historike, e cila merr kuptimin e pretendimit kulturor, identitetin etnik, ku gratë veçanërisht janë protagonistët e saj. Sot, në disa vende Vallja arbëreshe është një rast kur gratë, sidomos të rejat veshin rroba të bukura dhe burrat veshin pelerinë prej leshi në formë koni.
Format e para të organizuara të vallëzimit primitiv ripropozuan figurat elementare të valles, tashmë të pranishme në Paleolitik, me bazë vallëzimet në formë rrethi që ndiqnin ritmin e këngës.
Vallëzimet astrale (astral Dance), “fertility dance” (kërcimi pjellorisë), “phallic dance” (kërcimi meshkujve) dhe “Funeral Dance” (vallja funeralit), që datojnë që nga Paleoliti: vallëzimet e miqësisë, zjarrit, luftëtarëve, pjellorisë etj..
Ndoshta si traditë ka lindur në Indi dhe më pas është zhvendosur edhe në Mesdhe. Njihet si vallja “astronomike”, e përdorur në Egjiptin e lashtë, cituar edhe nga Luciano: figurat e gjurmuara në qiell nga Dielli dhe planetët ishin marrë si një simbol i rendit të shenjtë të universit dhe vallja vërtitej rreth qendrës së përfaqësuar nga altari, zjarri, magjistari (si vallja rituale e Osiris).
Nga Mario Bellizzi (2015) / KultPlus.com
