Shkrimtari dhe studiuesi i njohur i letërsisë shqipe, Sabri Hamiti, ka botuar librin e tij më të ri që mban titullin ‘Át Gjergj Fishta’, shkruan KultPlus.
Libri pritet të botohet në 80 vjetorin e kalimit në amshim të poetit kombëtar, Gjergj Fishta, ndërkaq në libër përmlidhen shkrime studimore e eseistike të Sabri Hamitit për Gjergj Fishtën, nga viti 1993 deri në vitin 2020.
Libri ka dalë në edicion të “Botime Françeskane” nga Shkodra, në kuadër të botimeve të revistës së famshme “Hylli i Dritës”. / KultPlus.com
“Në gjurmët fishtiane” është projekti i Ministrisë së Kulturës dhe qeverisë shqiptare që do të na njohë me jetën dhe veprimtarinë e At Gjergj Fishtës, përmes një rrugëtimi fizik e shpirtëror.
Kryeministri Edi Rama uroi sot mirëmëngjes me prezantimin e këtij projekti për atdhetarin, poetin, publicistin dhe klerikun At Gjergj Fishta.
“Mirëmëngjes dhe me itinerarin kushtuar Gjergj Fishtës, ku nën kujdesin e Ministrisë së Kulturës, do të jetësohen projektet homazh të atit provokator dhe birit patriot të kulturës shqiptare, ju uroj një ditë të mbarë”, shprehet Rama.
Ky projekt do të shtrihet nga kulla ku lindi, tek shkollat ku mësoi, në kishat ku shërbeu, në kuvendin ku dha frymë. Të gjitha këto ndërtesa apo vende që lidhen me jetën e Fishtës do të restaurohen, do të pajisen me simbolika, sinjalistikë, etj, që të mund të jenë të vizitueshme dhe të kthehet në një rrugë pelegrinësh, për tu njohur dhe për të reflektuar.
Konkretisht projekti do të përfshijë ndërtimin e një memoriali ku lindi At Gjergj Fishta, sinjalistika dhe rikualifikimi i sheshit, restaurimi i banesës, monument kulture, ku ai ka lindur dhe vendosja e tabelave informuese.
Po ashtu pjesë e projektit është edhe shpallja monument kulture i kategorisë së dytë kompleksi i Kishës Françeskane, Kuvendit dhe Shkollës, restaurimi dhe pasurimi i bibliotekës së Kuvendit, krijimi i një këndi të dedikuar për Fishtën brenda Kuvendit në Troshan, Lezhë, vendosja e sinjalistikë informuese bashkëkohore dhe një pllakë jashtë dritares në kishën e Zojës Nunciatë, etj.
At Gjergj Fishta lindi në fshatin e vogël Fishtë të Zadrimës më 23 tetor 1871. I formuar në periudhën e Rilindjes sonë kombëtare, poeti ynë Gjergj Fishta është një nga vazhduesit më autentikë dhe të drejtpërdrejtë të saj, shprehës i idealeve atdhetare dhe demokratike në kushtet e reja që u krijuan në shekullin e njëzetë. Mënyrat e pasqyrimit të jetës, në krijimtarinë e tij, janë vazhdim i natyrshëm i teknikës letrare të Rilindjes, ku mbizotëron romantizmi, realizmi dhe klasicizmi. Poezinë e parë Fishta e botoi në “Albania”, më 1899, me pseudonimin E popullit. Gjatë veprimtarisë së dendur botuese, e cila përveçse në librat u publikua edhe në 15 gazeta e revista të kohës brenda edhe jashtë vendit, veprimtaria e tij përfshin 40 vite të jetës, ai përdori 24 pseudonime.
Si krijues Fishta, në radhë të parë ishte poet. Përkushtimin më të madh e pati ndaj epikës. “Lahutës së Malësisë”, veprës së jetës, ai i kushtoi 40 vjet punë. Ndërsa vepra tjetër epike “Moisi Golemi dhe Deli Cena” u botua jo plotësisht në shtypin periodik. /atsh / KultPlus.com
Populli shqiptar ndër vite ka pasur politikanë dhe atdhetarë të shquar, dhe pa dyshim se njëri nga më të mirët që me aktivitetin e tij ka lënë gjurmë të pashlyeshme në fusha të ndryshme të jetës shoqërore është At Gjergj Fishta. Për veprën e tij, Fishta meriton respektin dhe mirënjohjen më të lartë nga institucionet shtetërore të Kosovës dhe Shqipërisë si dhe nga mbarë populli shqiptar.
Politikani, kleriku, shkrimtari Gjergj Fishta lindi në fshatin e vogël Fishtë të Zadrimës më 23 tetor 1871. Që në moshën 6 vjeçe e dërguan në Seminarin Françeskan të Shkodrës. Më 1880 vazhdoi studimet në Kolegjin Françeskan në Troshan, ku mbaroi dhe shkollën e mesme. Ai ishte nxënës i poetit arbëresh Leonardo De Martino. Më 1886 vazhdon studimet për filozofi dhe teologji në Bosnjë. Më 1893 u kthye në Shqipëri dhe më 1984 filloi punën si profesor i gjuhës shqipe në Seminarin e Troshanit.
Fishta, pasi kreu studimet e larta dhe u kthye në Shqipëri, vazhdoi me aktivitetin e tij shkencor duke themeluar disa revista me emrat më eminent të kohës së tij.
Deri më 1899 Fishta shkruan me alfabetin shqip të françeskanëve. Në janar të atij viti ai bëhet bashkëthemelues dhe pjesëtar aktiv i shoqërisë “Bashkimi”, të cilën e drejtoi poeti Preng Doçi. Me alfabetin e kësaj shoqërie u botuan edhe krijimet e Fishtës të kësaj periudhe. Më 1902 emërohet drejtor i shkollës Françeskane në Shkodër. Më 1908 ai mori pjesë në Kongresin e Manastirit si përfaqësues i shoqërisë “Bashkimi”, ku u zgjodh Kryetar i Kongresit dhe drejtoi punën e Komisionit të Alfabetit.
Më tetor 1913 Fishta themeloi revistën “Hylli i dritës” dhe ishte drejtor i saj. Më 1916 botoi revistën “Posta e Shqypnisë”. Po më 1916-tën së bashku me Luigj Gurakuqin, Ndre Mjedën, Mati Logorecin etj, themeluan Komisinë Letrare në Shkodër.
Nga fillimi i prillit 1919 dhe gjatë vitit 1920 është Sekretar i Përgjithshëm i delegacionit shqiptar në Konferencën e Paqes në Paris. Në dhjetor 1920 zgjidhet deputet i Shkodrës në Parlamentin Shqiptar. Në prill 1921, në mbledhjen e parë të Parlamentit zgjidhet Nënkryetar. Vitet 1925 e 1926 i kalon në Itali”.
Pas kthimit në Shqipëri nis etapa e fundit e krijimtarisë së Fishtës. Ai nxjerr botimin e plotë të veprës së madhe “Lahuta e Malcis” (1937). Fishta ka qenë qenë njohës i latinishtes, greqishtes së vjetër, italishtes, frengjishtes, e gjuhëve sllave. Veprimtaria e tij letrare, përveçse në librat u publikua edhe në 15 gazeta e revista të kohës brenda edhe jashtë vendit.
At Gjergj Fishta, në publikun e gjerë shqiptarë, përveç përmes kryeveprave të tij, njihet edhe me disa nga thëniet e tij të cilat bartin me vete një herë kritika konstruktive herë thirrje për unitet kombëtar pavarësisht dallimeve tjera.
“Ma kollaj asht me mbushun një thes me pleshta sesa me i ba bashk dy shqiptarë”.
“Shqiptarët kallzojnë njate çka s’duhet, e mshehin njatë çka e di tanë bota”.
“Vërtetë kemi Bajram e Pashkë, por Shqiptarinë e kemi bashkë”.
“Mbi njatë flamur Perendija / me dorë t’ vet Ai e ka shkrue / “Për Shqyptarë do t’jét Shqypnija / kush u a prekë, ai kjoftë mallkue”.
“Më dhemb kryet me njato parla-parla të parlamentarëve: dokrra pa kokrra”.
Për At Gjergj Fishtën, një numër i madh i personaliteteve të rëndësishme kombëtare kanë treguar një vlerësim të lartë, njëjtë për personalitetin e për punën e tij. Këtu kemi disa nga vlerësimet e të tjerëve për Fishtën dhe punën e tij.
Eqerem Cabej:
“Lahuta Malcis, të cilën pasi e lexova dhe rilexova mbi 100 herë, jam dashurue aq shumë me këtë vepër, sa po më detyron të bëhem katolik”
Faik Konica: “Kot së koti përpiqen grekët e sotëm të kërkojnë në letërsinë e tyre një vepër më të plotë se “Lahuta” e Gjergj Fishtës”
Ernest Koliqi:
“Tue lexue Lahutën e tij, përplot me teprica kangësh rapsodike të pa emën, të duket se je tu e vështrues popullin shqiptar kah i këndon vedvetit, me fjalët e Fishtës, ma t’ kulluetën kangë, e cila shpërthen nga një gjak misterioz që rrjedh në zemrën e tij ilire”.
Për veprimtarinë poetike, arsimore, atdhetare e fetare Gjergj Fishta mori nderime të ndryshme. Më 1931 Greqia i dha dekoratën “Foenix”. Më 1939 Italia e bëri anëtar të Akademisë së saj.
Sot në 148 vjetorin e lindjes së tij Bashkia e Lezhës ka marrë vendimin për restaurimin e shtëpisë së At Gjergj Fishtës, duke ia shtuar shqiptarëve edhe një objekt dinjitoz dhe të rëndësishëm historik dhe kulturor.
Ai ka vdekur në Shkodër më 30 dhjetor 1940, duke lënë pas vetes një mori aktivitetesh letrare dhe patriotike por njëkohësisht duke lënë edhe një boshllëk që edhe sot e kësaj dite vazhdon të vërehet në qarqet intelektuale në gjithë hapësirën shqiptare. Ai vazhdon të mbetet atdhetar i pazëvendësueshëm.
At Gjergj Fishta i takonte Urdhrit të Françeskanëve, që e kishin në traditën e tyre që kur vdisnin personalitete të shquara të tyre ata ua merrnin maskën e fytyrës. Kjo kërkonte një teknikë dhe mjete speciale për tu realizuar.
Fishta vdiq më 30 dhjetor 1940 dhe u varros në Kishën e Françeskanëve një ditë më vonë. Sipas dëshmive të disa anëtarëve të shoqërisë Antoniane, ne mësojmë se maskën e Gjergj Fishtës të vdekur e realizoi një françeskan tjetër i shquar: At Justin Rrota. Gegë Marubi realizoi fotografimin e Maskës së Fishtës në disa projeksione. Maska është realizuar me një teknikë të lartë, përmes të cilës ka ruajtur deri elementet më të detajuara të fytyrës, si rrudhat e fytyrës edhe qerpikët e syve, fijet e flokëve, etj. Maska ka ruajtur elemente të shprehjes së qetë të fytyrës së poetit menjëherë pas vdekjes.
Një histori më vete dhe mjaft interesante është ajo e ruajtjes së maskës së Fishtës deri në ditët e sotme. Kjo histori lidhet me anëtarin e flaktë të Shoqërisë Antonjane Tom Leci. Franceskanët kishin krijuar në Shkodër një shoqëri të djelmenisë që e quajtën “Shoqëria Antoniane”. Tom Leci ishte një pjesëtar aktiv i kësaj shoqërie mjaft të njohur në Shkodër. Ai kishte fituar çmime në poezi, pikturë, skulpture dhe shquhej për ndjejnjat e zjarrta të dashurisë për atdheun. Ai në 1939 krijoi së bashku me shokë të tjerë shoqërinë “28 Nandori”. Qe luftëtar për ruajtjen e trojeve etnike shqiptare, në Rugovë. Toma mori përsipër ruajtjen e maskës së Fishtës në vitet e dallgëve të kohës që kaloi atdheu, gjatë Luftës së Dytë Botërore si edhe gjatë viteve të diktaturës. Deri në fund të jetës (2005), Toma e ruajti maskën e Fishtës me një përkushtim të madh. Është interesant se ai krahas maskës së Fishtës ruante të ekspozuar në dhomë edhe portretin e gjyshit të tij, Marka Kolës (1832-1880), një prej heronjve të “Lahutës së malësisë” së Gjergj Fishtës. Portreti i Marka Kolës ishte realizuar nga piktori i popullit, Simon Rrota (vëllai i Atë Justin Rrotës, OFM).
Deshmia e At Gjergj Fishtës në Kongresin e Manastirit
Njëri nga pjesëmarrësit e Kongresit të Manastirit, At Gjergj Fishta, pati ndikim të fuqishëm në unifikimin e alfabetit të shqipes, të cilin e përdorim tash e 110 vjet.
Sot është Dita e Alfabetit të Shqipes. At Fishta duke e rikujtuar atë ditë, shkruante:
“Ishim nga të gjitha skajet e Shqipnisë dhe të kolonive shqiptare ndër dhena të hueja. U treguam me të vertet shqiptar sepse kurnjani nuk donte me i lëshue asnji fije penit nga mendimi i vet atij tjetrit. Kongresi duhej të shpërndahej pa marrë kurrnji vendim.
– U terbova nga inati, U çova në kambë e u fola: – O burra shqyptarë po a me të vërtetë do t’i lamë marre vedit para të gjithë botës?
– Po a mendoni ndopak se çka do t’u thomi shqyptarëve kur të na pvesin se çka keni ba ju dijetarët atje në Manastir?
– Çka do t’u thomi na njerzve të pashkollë që nuk dijnë as me shkrue as me këndue?… Na jemi që mendojmë me ba Shqypninë e si do ta bajmë atë kur na nuk duem me u marrë vesht ndërmjet vedit se si duhet me u shkrue germa A e ajo I?
– Burra po u flas me zemër në dorë se asht marre e turp e faqe e zezë me i lanë marre vedit para popullit shqyptar e para tanë botës, që pret dishka prej nesh e na të kthejmë pa kurrgja në dorë ndër shpija tona.
– Po ulnju burra, ulnju sheshit e pse të kalojmë edhe nji ditë ma shumë në kët vend, mos ta lamë duerbosh popullin që na pret!…
– Aferim! P.Gjergj!… Aferim të kjoftë, . bërtiti më të madhë një hoxhë me mjekërr. Ai u çue në kambë e e erdh drejt te un, e më puthi në ballë e më tha: – Kështu flet shqiptari që e di që asht shqiptar!…
Ulnju burra, – u tha, – ulnju këtu në shesh të zgjedhim një komisjon e në krye të vemë Pader Gjergj Fishten e vetëm komisjoni do të caktojë se shka duhet të bajmë sot-për të mirën e popullit shqiptar neser…
Fjala e tij u ndigjue me duartrokitje e më caktuen Kryetar të Komisionit të Kongresit të Manastirit, i cili do të delte bosh sikur mos të isjte tregue toleranca e eme që të pranojshm dy alfabete njiherit, atë të Stambollit që kërkonte Mit’hat Frashëri dhe kët që u vendos.
Kjo sjellje e eme në Kongres të Manastirit më ka kushtue mjaft shterjt në jëtë sepse Abat Doçi, të cilin un e përfaqsova në atë Kongres m’u idhnue e kur u ktheva më tha :Pater Gjergj, un të kam dijtë si nieri që nuk ban kompromis në jetë! …
Gazeta franceze, “La Croix”, ka botuar të premten e 3 janarit 1930, në faqen n°4, një shkrim në lidhje me “Lahutën e Malësisë”, të poetit dhe atdhetarit të njohur shqiptar, At. Gjergj Fishtës, të cilin Aurenc Bebja, nëpërmjet blogut të tij “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :
Epopeja shqiptare shkruar nga një françeskan.
“Poeti kombëtar i Shqipërisë është një françeskan. At. Gjergj Fishta, ka shkruar, në fakt, një poemë, “Lahuta e Malcis”, e cila rrëfen epopenë e Shqipërisë. Libri i parë u botua në vitin 1905 dhe i dyti në vitin pasues.
Entuziazmi qe i madh. At. Fishta ka vazhduar veprën e tij dhe këngët e reja. Thuhet se ato do të botohen së shpejti.
Ky fetar është gjithashtu i njohur për poezitë e tjera të tij, të cilat admirohen për bukurinë e formës, që i bashkohet thellësisë së mendimit.
At. Fishta, i cili konsiderohet si një nga arkitektët më aktivë të pavarësisë dhe bashkimit të Shqipërisë, ka qenë përfaqësuesi i saj në Paris.”
https://darsiani.com/la-gazette/la-croix-1930-lahuta-e-malcis-e-at-gjergj-fishtes-poema-qe-rrefen-epopene-shqiptare/. Në rast të kundërt mos e publiko këtë shkrim.
Një shprehje e Homerit shqiptar, kolosit të letrave Gjergj Fishta gjen vend dhe sot ndër shqiptarë.
“Vërtetë ne kemi Bajram e Pashkë, por Shqiptarinë e kemi bashkë”, kjo thënie e poetit të madh ka treguar se ndër shekuj shqiptarët e kanë pasur bashkëjetesën fetare një shembull për të gjithë duke e përcjellë brez pas brezi.
Edhe sot, në këtë ditë festë për besimtarët mysliman , shumë klerik kanë uruar për festën e Bajramit, duke dëshmuar paqe e mirëkuptim pavarësisht bindjeve fetare ndërmjet njerëzve. /KultPlus.com
“Hylli i Dritës”, revistë kulturore – letrare, u themelua nga Át Gjergj Fishta, në vitin 1913, pikërisht në kohën e pavarësisë kombëtare, kur shtetit të ri, duhej t’ i jepej shpirt dhe orientim, përcjell KultPlus.
“Dijetarët dhe patriotët e bashkuar rreth idesë së kësaj reviste, punonin me shumë dashuri e përkushtim për një përlindje shpirtërore e kulturore. Punonin që shtetit t’i jepej shpirt dhe orientim të qartë perëndimor. Prej asaj kohe, revista luajti rol të jashtëzakonshëm në formimin kulturor të Shqipërisë, duke u bërë një lloj institucioni, që arriti t’ i bashkoi mendjet më të ndritura të kohës, rreth idesë së emancipimit kulturor dhe lartësimit kombëtar”, shkruan Ndue Ukaj në një postim të tij në Facebook, pasi ka marrë në dorë numrin e fundit të kësaj reviste.
Át Zef Pllumi, i cili e ringjalli “Hyllin e Dritës” pas disa dekadave, e quajti atë “busulla në të cilën shënohet vetëm një drejtim: Europë.”
Kjo revistë, lindi “nëper ag të qytetnisë së Shqypnisë”, dhe u bë shenja më domethënëse e qytetnisë dhe kulturës kombëtare.
“Revista vazhdon edhe sot të botohet nga Provinca Françeskane e Shqipërisë. Ky është numri i fundit”, përfundon Ukaj./ KultPlus.com
Dorëshkrimet, botimet, sendet personale të At Gjergj Fishta dhe At Zef Pllumi u ekspozuan për publikun e gjerë në katedralen e Shën Palit.
Nuk është i rastësishëm takimi i dy françeskanëve në këtë ekspozitë. At Zef Pllumbi ka ruajtur një sërë dorëshkrimesh dhe sende personale të at Fishtës të cilat sot janë pjesë e pasurisë kombëtare dhe bibliotekave françeskane.
I tillë është dorëshkrimi i Fishtës Juda Makabre i ruajtur nga At Zef Pllumbi, botimi origjinal i Lahutës së Malësisë që i parkete dy shtatorit 1939, dy bastunët personal të françeskanëve, dhe maska mortore e Gjegj Fishtës.
At Zef Pllumi ka dorëshkrimet dhe kujtimet gjatë kohës së internimit dhe vuajtjes së dënimit për më shumë se 20 vjet. Ai është një nga figurat e qëndresës nën diktaturë dhe mendimit të përparuar shqip. Kreu i Kishës Katolike, ipeshkv i dioqezës Tiranë-Durrës George Frendo u shpreh i lumtur që kjo pasuri letrare u ekspozuan për besimtarët katolik dhe për të gjithë qytetarët.
George Frendo: Këtu janë shkrimet e At Gjergj Fishtës që i kishte ruajtur vetë padër At Zef Pllumbi, at Hanton Arapi.
Klerikët thonë se At Zef Pllumi, është një ndër figurat e ndritura të njeriut që “Rrnojti për me tregue” dhe dëshmoi para Zotit dhe gjithë brezave vuajtjet gjatë diktaturës, djegien e Kishave, tentativat e shfarosjes së besimit dhe mënyrës se si trajtoheshin barbarisht besimtarët, pjesë më e madhe e tyre të shpallur martirë.
Në botimet voluminoze “Rrno me tregue: At Zef Pllumi shkruan “Unë tanë jetën e kam kalue në burg, por mendimtár i lír. Ta mendojmë vedin zogj të lirë e fluturojmë ku të duem…”./KultPlus.com
Unioni i Shkrimtarëve ka njoftuar për dy ngjarje kulturore që do të mbahen përgjatë datave 27 shtator dhe 23 tetor, përcjellë KultPlus.
Më datë 23 tetor, me rastin e ditëlindjes së Homerit shqiptar, At Gjergj Fishtës (23 tetor 1871), do të bëhet zbulimi i shtatores së autorit dhe me këtë rast do të lexohen edhe disa poezi.
Andaj, të gjithë poetët që janë të interesuar që me rastin e zbulimit të përmendores të marrin pjesë me poezitë e tyre, ftohen të jenë pjesë e eventit më 23 tetor.
Ndërsa nga data 27 shtator deri më 30 shtator, do të mbahet Simpoziumi i 5-të ndërkombëtar me ç ‘rast më 28 shtator organizohet ora e madhe letrare ku seleksionimin për të lexuar pozitë do e bëjnë këshilli organizativ nën udhëheqjen e Prend Buzhales, Gjongjergjaj Lyra dhe të tjerë.
Tema e këtij edicioni do të jetë: Identiteti evropian në literaturë
Poashtu pas orës letrare do shtrohet një drekë për krijuesit shqiptarë dhe ndërkombëtarë nga Unioni i Shkrimtarëve. / KultPlus.com
