Rruga për dirigjenten dhe regjisoren Karmina Shilec nuk ka qenë e drejtpërdrejtë. Por sërish, nuk do të prisnit të ishte me një vepër si BABA: Jeta dhe vdekja e Stanës, opera e re e Shilecit që ka si subjekt historinë, kulturën dhe jetën e virgjëreshave të betuara të malësive të Ballkanit. Pas disa vitesh dhe një sërë shoqërish dhe vendbanimesh, BABA ka arritur fazat e fundit të zhvillimit të saj në Kolegjin Oakland’s Mills në Universitetin Northeastern, ku Shilec ka punuar këtë dimër me artistë të shumtë bashkëpunëtorë, duke përfshirë kastin – përkatësisht, Ansambli Vokal i Grave Kitka me bazë në Bay Area – San Francisco. Tani, vepra është planifikuar për premierën e saj botërore më 23–26 shkurt në Z Space në San Francisko.
Në sezonin e tij të 43-të, Kitka është një ansambël vetëm për femra, ekspertiza e të cilit është në interpretimin e këngëve tradicionale dhe teknikave vokale të Evropës Lindore. I përkushtuar ndaj zhvillimit të audiencës së re për këtë muzikë, Kitka ka bashkëpunuar ose porositur vepra të reja nga kompozitorët David Lang, Meredith Monk, Pauline Oliveros, Chen Yi, Janet Kutulas, Linda Tillery, Janika Vandervelde, Richard Einhorn dhe të tjerë. Për BABA-n, grupi nëntë anëtarësh ka shtuar dy artistë mysafirë, multi-instrumentalisten Shira Kammen dhe aktoren/këngëtaren Beth Wilmurt.
BABA cilësohet si “një qëndrim shumëdisiplinor dhe jo-narrativ i traditave epike ballkanike të tregimit, teksa eksploron temat e gjinisë, zakoneve dhe kompleksiteteve të interpretimit të kategorisë së virgjëreshës së betuar përmes një vështrimi liberal perëndimor”. Virgjëria e betuar është një praktikë që gjendet në rajonet e largëta rurale të Shqipërisë, Malit të Zi, Bosnje-Hercegovinës, Kosovës dhe Serbisë. Të lindura si gra, virgjëresha të betuara – për një sërë arsyesh joseksuale, praktike që kanë të bëjnë me mbijetesën, përgjegjësinë ndaj familjes ose dëshirën për t’i shpëtuar realitetit shtypës dhe të drejtave dhe lirive të kufizuara për gratë në rajonet patriarkale – bëhen burra. E rëndësishmja, vendimi për t’i bërë betimet e dëlirësisë dhe beqarisë nuk i atribuohet preferencës seksuale ose ndjenjës së të qenit mashkull i lindur.
Në praktikën e saj artistike, Shilec përdor Choregie-n, një proces meta-kompozimi krijues i orientuar nga kërkimi, në të cilin të gjithë elementët e një shfaqjeje zhvillohen njëkohësisht. Kjo do të thotë që artistëve me të cilët ajo punon, u kërkohet që gjatë procesit krijues të zhvendosen në moment, me shpejtësi dhe rrjedhshmëri, midis mediumeve teksa puna zhvillohet. Muzika nuk lejohet ta dominojë lëvizjen ose anasjelltas. Kostumet, ndriçimi, vënia në skenë dhe elementët vizualë si projeksionet, nuk janë njësitë e një partiture ose koreografie, por prezantohen që nga dita e parë. Elementët më pak të prekshëm kanë një vend të barabartë në tryezë: imagjinata, somatika, didaktika, krijimi i ekipit, lidhja mendje-trup, ritualet dhe më shumë. Rezultati është një shesh lojërash, por sfidues për artistë si Kitka, procesi i zakonshëm i të cilëve është të zotërojnë muzikën dhe më pas të vënë vëmendjen dhe energjinë në “shtesa”.
“Ky projekt është një koleksion i madh”, thotë Shilec:
“Kjo është faza e fundit në një proces fatlum që filloi në Universitetin e Harvardit me hulumtime të thella mbi virgjëreshat e betuara. Isha magjepsur nga imazhet dhe pjesët e një fytyre që tregojnë nëse është femër apo jo. Por më pas, kuptova se po veproja si një turiste antropologjike dhe më erdhi turp”
“Kam kaluar menjëherë dhe fillova të shkruaj libra për BABA-n. Shkrova tre libra dhe më pas hyra në një fazë tjetër të punës. Duke qenë dirigjente femër që në moshën 15-vjeçare, tashmë kisha goxha përvoja si një grua që punonte në botën e burrave. Ky është një projekt që për këtë arsye flet përtej Ballkanit për gratë në një shoqëri demokratike liberale. A jemi vërtet kaq të ndryshëm? A është sistemi ynë ku martesa dhe familjet janë jashtëzakonisht të rëndësishme – a nuk jetojmë ende në një iluzion, në një imazh të rremë? A nuk ka ende mizogjini dhe patriarkalizëm në Perëndim?”
“Unë sot mbaj një pasqyrë të zgjedhjeve tona dhe stilit të jetesës [duke përdorur] muzikë që është popullore, digjitale, tradicionale dhe bashkëkohore”.
Ajo është e vetëdijshme për mënyrat në të cilat virgjëreshat e betuara janë përshkruar më parë.
“Ka pasur shtyp, media dhe kineastë që udhëtuan në Ballkan me nocionet mbizotëruese perëndimore të virgjëreshave të betuara. Dua të thyej idenë e vënies së tyre në skenë si ekzemplarë arkivorë ose si produkte misterioze, të vështira për t’u gjetur. Unë dua t’i paraqes ato si njerëz normalë – të lumtur, të pakënaqur, siç jemi ti dhe unë”.
Shpërthimi i këtyre përshkrimeve të ngushta duhej të ndodhte nga origjina e projektit, këmbëngul Shilec. Dhe këtu hyri Choregie.
“Në këtë formë jo-narrative, marrëdhënia midis elementeve ndryshon”, thotë ajo. “Për shembull, ju nuk keni ndonjë histori, kështu që ne nuk duhet të sjellim një karrige në një moment të caktuar vetëm sepse e dimë se një interpretues po shkruan në një tavolinë. Për shkak se ato zhvillohen njëkohësisht, elementët nuk janë në një situatë hierarkike. Ata janë të barabartë dhe nuk i nënshtrohen njëri-tjetrit. Mund të jetë imazh, fjalë e folur, lëvizje ose muzikë që janë të spikatura në një moment ose në një tjetër. I takon audiencës ta gjejë mesazhin e vet”.
Dhe Shilec lavdëron këngëtarët e Kitkës për aftësinë e tyre për të sjellë në jetë këtë proces.
“Ato kanë aftësi të zgjeruara me ngjyra të ndryshme. Kjo muzikë është e kompozuar rishtazi, që do të thotë se ne përdorim timbre të caktuara në mënyra bashkëkohore, dhe ato janë të aftë për të gjithë këtë. Ne kërkojmë vendosjen vokale, projeksionin, teatralitetin. Ne vendosim se për çfarë atmosfere synojmë, çfarë energjie përdorim. Me Kitka-n është më e lehtë sepse ato tashmë i kanë këto tekstura të ndryshme në repertorin e tyre. Kanë brenda zërit të tyre një ruajtje tingujsh të ndryshëm – një arkiv, një bibliotekë”.
Lou Fancher është shkrimtare e Zonës së Gjirit të San Franciskos. Puna e saj është publikuar nga WIRED.com, Diablo Magazine, Oakland Tribune, Contra Costa Times, InDance, East Bay Express, Oakland Magazine, SF Weekly dhe të tjerë. Ajo është autore, stiliste dhe ilustruese e librave për fëmijë, me mbi 50 libra në shtyp. Gjithashtu koreografe, mësuese baleti – drejton kompanitë profesionale të baletit dhe kërcimit bashkëkohor në SHBA dhe Kanada. / sfcv.org / KultPlus.com
