Dehja e bartësit të religjionit nga pushteti i tij
Ballsor Hoxha
Gjyshi im ka mësuar në medresenë Islame. Dhe në kujtimet e tij të pleqërisë kujtonte se si në fëmijërinë e tij ishte mësuar nga mësuesit e medreses që të ruanin, të veçonin dhe të strehonin çdo shkrim arab, apo në arabishte që gjenin rrugës. Për ta, ishin mësuar kështu në shkollën e medreses çdo fjalë arabe ishte e shenjtë. Qoftë edhe nëse në atë flitej, për shembull, për kuaj.
Më vonë në fëmijërinë time, me gjithë socializmin e komunizmin e të gjitha agresionet, vazhdonte po e njëjta shenjtëri. Megjithëse ishin zhdukur të gjitha shkrimet në arabishte, të shumta në kohën e gjyshit, tanimë buka e hedhur, e gjetur në rrugë, ishte e shenjtë. Duhej skajuar disi, duhej ruajtur disi dhe duhej strehuar. Qoftë edhe pse ishte mbeturinë, e qoftë edhe pse ishte e prishur, apo ndoshta edhe e dëmshme, për shembull për qentë.
Por, deziluzionimi me çfarëdo lloj religjioni (jo besimi) të myslimanëve të Kosovës, së paku të para luftës, kishte ndodhur pikërisht në takimin dhe shoqërimin tim me një arab që jetonte në Londër (them jetonte, e kushedi ku mund të jetë tani!).
Në përkthimet e tij nga arabishtja, sipas arabishtes së tij, gatisë të gjithë emrat e shqiptarëve mysliman, së paku në Kosovë, ishin të keqkuptuar, ishin injorantë dhe aq më shumë ishin të shtrembëruar, dhe pikërisht për këtë njeri, ato ishin keqkuptim i Islamit.
Sipas tij, për shembull, (të më falin të gjithë ata që quhen kështu) emri Xhevat është thjeshtë emërim i thjeshtë për kalin.
Por, tanimë, pas Parisit, pas New York-ut, pas Shri Lankës, e sidomos ISIS-it, gjërat vazhdojnë të devijojnë, edhe më shumë, edhe më thellë dhe edhe më shtrembër.
Para një kohe, kam qenë dëshmitarë, derisa fëmijët po luanin futboll në një fushë sporti, u dëgjua myezini i xhamisë duke thirrur ezanin. Në këtë fëmijët ranë në konflikt nëse duhej ndërprerë loja e futbollit e tyre, derisa thërriste myezini, apo nëse nuk duhej t’i përmbaheshin ndonjë rregulle. Por në fund u dorëzuan, që besoj është mëkat edhe sipas religjioneve, dhe ndaluan së luajturi futboll.
Por, kjo nuk është e tëra. Në lagjen ku jetoj, e po ashtu në të gjitha lagjet e Prishtinës, ka shumë qenë të pastrehë. Por që të gjithë janë të sterilizuar (kastruar). Mirëpo, aty ku ka xhami në afërsinë e tyre, që do të thotë aty ku dëgjohet myezini, qentë, sidomos në vaktet e vetmisë së qenieve në tërë globin, i përgjigjen thirrjes së myezinit. Aq më shumë në sjelljen e vëzhguar të tyre, ata i përkulen kësaj thirrjeje.
Në këtë përshkallëzim të historisë së Islamit në Kosovë, përmes disa shembujve, jo edhe pa rëndësi, qentë tanimë janë viktima e radhës e pushtetit të njeriut. Të sterilizuar (kastruar) ata e respektojnë njeriun në frikën që u është shkaktuar. Dhe në tërë këtë hipokrizi njerëzore kjo merret për shenjtëri. Apo, qoftë edhe në zona më ekstreme si blasfemi. Gjë që do të thotë se njeriu po e përfshinë edhe kafshën në “dehjen e tij nga pushteti” i marrë prej vetë tyre.
Sidoqoftë, besimi në shembullin më të mirë të mundshëm në filozofinë e njerëzimit, në librin e Soren Kierkegaard, thotë se ai është individual, dhe besim në infinit (të pamundshmen) derisa i bindemi të mundshmes, reales. Mirëpo, kur kjo hyn në religjion, njeriu, bëhet bartës i po të njëjtës, dhe është gjë e padyshimtë se ai, cilido qoftë, Mullai apo qoftë religjiozi në familjen e tij, do të bartet nga dehja e pushtetit që i jep po e njëjta skemë e të jetuarit. Do të devijojë, pikërisht çfarëdo shenjtërie dhe çfarëdo të mire të skematizuar. Dhe në këtë prapë mbetemi vetëm njerëz, dhe prapë vendosim nën pushtet qoftë edhe qenë të pa strehë e Mercedesa të cilët mund të jenë edhe pushtet material përpos tjerash./ KultPlus.com
Kjo është ‘kronikë e një ecurie të paralajmëruar’, dhe nuk mundet asnjë nga liderët tanë, as ata të të ardhmes dhe as ata të të shkuarës, e ata aktual, të na shpëtojnë nga kjo ‘ecuri e paralajmëruar’.
Kjo frazë, që prej titullit të romanit të njohur të Garbiel Garcia Marquez, e përdorur këtu nuk është naive dhe as e rastësishme, ajo konoton pikërisht kërcënimin, rrezikun dhe mundësinë e tragjedisë në të ardhmen, e ‘paralajmëruar’.
Në tërë diskursin, e qoftë edhe veprimin tonë politikë, si Ballkan dhe si Kosovë, ka vetëm dy lloje diskursi: akuzë për jo më pak se tradhti; dhe akuzë për krime, ndaj njëri tjetrit dhe ndaj ‘tjetrit’. Paradoksi deri në absurd i një gjenerate të tërë liderësh të akuzuar në Hagë, është po ashtu sui generis, si edhe “rasti ynë”, si Kosovë, e si Dialog Serbi – Kosovë. Por të dyja bashkë, sikur shenja, në fund shënjojnë përmbytjen tonë në fluskën e sapunit të politikës sonë. Nuk kanë aspak të bëjnë as me akuzën e njëri tjetrit, dhe as me ndërkombëtaren, është në të vërtetë shënjim i Vetëdijes, e cila është as më pak as më shumë një Publike e cila garanton të pa – vërejtshmen e ‘një ecurie të paralajmëruar’, një ‘ecurie’ e cila ka intenstitet të kraterit tejet tejet të rëndë, për të mos thënë të rrezikshëm.
Por, mbi të gjitha, me gjithë paradoksin deri në absurd, që shënjohet më së miri me bukurinë e përgjigjes së ambasadës së Holandës përmes promovimit të romanit “Një fije shkrepse Një fije shprese” mbi tragjedinë e dy grave viktima të luftës në Kosovë, pikërisht në Hagë ditën e pavarësisë së Kosovës, pra nga vetë Holanda, duhet parë veten tonë përbrenda këtij krateri global.
Në këtë krater global, shumë lehtë është të kalosh nga tradhtari në hero, dhe anasjelltas, dhe kjo është për shkak të të qenit tepër të vegjël ndaj po të njëjtit, apo për ta thënë më saktë, për shkak të të mos “standing up to it” (përballimit të tij, në një përkthim të lirë!).
Zënia në një ngërç, në të vërtetë është matematikore, jep rezultatin e – apprehension –, të paramendimit të kërcënimit, dhe të rrezikut, i cili në një shoqëri të tensionuar skajshmërisht do të dërgonte deri në më të keqen.
Dhe është pikërisht kjo, ajo që u mendua në fillim të këtij punimi, me ndryshimin, apo thënë më saktë me – kalimin – e diskursit të VV si reflektim i vetes sonë përballë tërë asaj që është tjetër nga ne (nëse kjo është e mundshme, së paku derisa jemi të përmbytur nga masa e prodhuar e politikës sonë), pra kalimin dhe ecjen bashkë me – krijimin – (jo ndërtimin) e marrëveshjeve.
Do të thotë, ky ngërç, i lartcekur, është me të vërtetë një ‘paralajmërim’ i pavetëdijshëm i vetë shoqërisë sonë ndaj vetes sonë, për një bartje/shënjim të akuzës, në paradoks e deri në absurd, duke qenë nën intensitetin e kraterit të këtij Dialogu, dhe këtij Pajtimi!
Ndoshta, zhvleftësimi që po ndodhë, jo më i produkteve politike globale, dhe ligjore, është njëlloj sjelljeje e atij që i druhet marrëveshjes, e që është klasa e pa ballafaquar serbe me veten e saj. Dhe në këtë, ne duke reaguar në identike ndaj tyre, dhe me ta, po e bartim/shënjojmë pikërisht mjegullën, apo po e humbim aftësinë tonë brenda fluskës së politikës sonë ku jemi përmbytur, sa që mund të ndodhë që ‘paralajmërimi’ i pavetëdijshëm është pikërisht auto-afeksioni ynë me shenjat, me Qendrën, apo me njerëzit dhe figurat e kësaj politike, për të themeluar shenja të reja, p. sh. Tragjedi të reja, të cilat, sikur tragjeditë e pasluftës ndërmjet nesh, që janë shndërruar në shenja të rikthimit në po të njëjtat përmbytje e ngërçe. Pra për të ndalur kohën. Për të ndalur ecurinë. Për të mos pranuar Pajtimin, dhe për të mos pranuar kalimin në një prezencë, apo, mungesë të re.
E që është vetë pranimi i fundit të luftës, dhe pranimi i asaj që jemi, sa të gjendur në krizën më thellë globale, aq edhe të vegjël për ta tejkaluar vetë, por aq më shumë për ta pranuar dhe jetësuar po të njëjtën.
Mjaft më me tradhtarë, kemi deri tash aq shumë sa që mund të ndodhë që edhe ky fenomen zhvleftësohet!/ KultPlus.com
A mos ndoshta është aq e qartë sot, sa që duhet të fillojmë të pyetemi, pse është duke ndodhur e njëjta gjë, si në Serbi si në Kosovë, shpallja tradhtar e secilit lider në secilin hap të krijimit (dhe jo të ndërtimit) të një marrëveshjeje të dyanshme?
Liderët e Vetë-Vendosjes kanë bërë një transparencë të jashtëzakonshme, për aq sa është në interesin e tyre, në të interpretuarit e Dialogut; Marrëveshjes, dhe aq më shumë të kyçit të tradhtisë/shpëtimit të vendeve tona, Serbi dhe Kosovë, nga rreziku që i kanoset që nga kohët e para. Por, në anën tjetër, tërë ajo që është mekanizëm interpretimi i të tjerëve, prej opozitës politike dhe deri tek mediat, kanë marrë argument për tradhti ashiqare, e qoftë edhe plojë e liderëve të VV.
Në këtë përpjekje që liderët e VV të japin ‘kronikën e një ecurie të paralajmëruar’, ishte, si shembull këtu, edhe intervista e Glauk Konjufcës më 22. 03 në një nga mediet e Kosovës. Por, për ta marrë shembull këtu, dhe për ta theksuar tragjedinë, kjo intervistë ishte aq shpirtngushtë, dhe aq e varfër, duke qenë vetëm reagim, dhe me këtë ngushtim i qarkut të sjelljes sonë politike deri në ngërç, në tërë hapësirën kosovare, sa që Konjufca vazhdimisht izolohej në këtë reagim, të varfër.
Në të vërtetë, liderët e VV, po sikur të gjithë liderët paraprak të Kosovës, kanë marrë hapin e hapjes së plagëve dhe aq më shumë të minave të Dialogut, Kosovë – Serbi, apo që ndryshe do të mund të quheshin Pajtimi (Reconciliation – term i ndërtimit të paqes) ndërmjet dy palëve armike.
Kjo është aq e qartë në theksin e gjuhës së folur të liderëve të VV, dhe aq më shumë në ndryshimin e diskursit të tyre. Dhe saktësisht në intervistën e Glauk Konjufcës dhënë në datën e cekur.
P. Sh. Ajo që e shkakton tërë kraterin për shkak të Dialogut, dhe me këtë të hapjes dhe pajtimit të plagëve, pra Asociacioni, Zajednica, Zajebnica, apo vetë-menaxhimi, doemos duhet të shihet në dy arkiva (prej nga edhe vjen diskursi) të politikës:
– atë globale, ku Serbia shërben si tunel, apo konduit i Rusisë, e deri në Asociacionin, Zajednicën, Zajebnicën e deri tek Vetë – menaxhimi;
– atë lokale si – Reconciliation – (pjesë e ndërtimit të paqes, pra Pajtimi) ndërmjet dy fqinjëve fizik, dhe, Qendër e orientimit tonë politik.
Derisa Konjufca, dhe VV, e kanë ndryshuar diskursin (shprehje që rrallë kush nga politika jonë e di se ç’është megjithëse përdoret më shpesh se çdo gjë tjetër) për hir të perspektivës globale, gjë që në çdo rast është në favor të Qendrës sonë – Shtetit tonë, duke qenë në interes global për ndërprerjen e luftës së Rusisë me Perëndimin përmes kalimeve, tuneleve që vijnë e shkojnë nga Serbia, ne megjithatë secilën herë, në secilin hapë dhe në secilën ecuri të ‘paralajmëruar’ – qoftë të kaluar dhe qoftë të tashme – përmbytemi dhe mbytemi në zonën e politikës sonë. Gjë që ka mundësi t’i ndodhë edhe VV në këtë hap./ KultPlus.com
Ontologjia – qenia e artit të shtatë dhe themelimi i saj, qoftë deri tek ideologjia e ‘brendashkruar’ apo përbrendësuar e filmit, sigurisht, sot, janë – burimi i së ardhmes sonë – i projektuar në afat kohor, në sociologji tonën, dhe aq më shumë materializim të tij.
Në të vërtetë së pari do të duhej të pyeteshim, a ka art të shtatë, për të gjetur dhe për të interpretuar librin e shkëlqyeshëm të Glauk Konjufcës pikërisht mbi këtë pyetje. Më tutje do të duhej të kuptonim si bëhet dhe pse është arti i shtatë, apo thënë më saktë pse ishte arti i shtatë, aq i diskutueshëm dhe i diskutuar në estetikën mbi artet, gjë që në librin rrënjësisht gjithëpërfshirës të qenies së këtij arti të Konjufcës, kjo pyetje është historikisht dhe në filozofinë e kësaj historie, prapë, rrënjësisht e argumentuar. Pastaj, lindin dhe pa numër pyetje, të cilat do të duhej të flisnin për “Ontologia e Artit të Shtatë”, dhe për të krijuar një prezantim të tij, gjë që e meriton, si studim e enciklopedi shtyllë e këtyre me sa u thanë sidomos në shërbim të filmit shqiptarë, që do të thotë krijuesit dhe vëzhguesit e tij. Por, për këtë do të duhej një njohje e përafërt me enciklopediken e Konjufcës mbi këtë art, dhe këto pyetje, gjë që në të vërtetë e bën tejet të vështirë po këtë. Aq më shumë, libri vetë “Ontologjia e Artit të Shtatë” në atë që është dhe që arrin si përpjekje, ka një integritet dhe autoritet tejet të lartë.
Prandaj, duke iu kthyer hapjes së këtij teksti, mbi këtë art të shtatë – dhe ky emërim i marrë si i mirëqenë -si burim i të ardhmes sonë, krijohet, rikrijohet dhe aq më shumë hapet pikërisht habia, apo enigma e tij, aq më shumë me qenë se përfshinë teknologjinë në vete të pandashme nga ky art, mbi pushtetin, të eskaluar, apo jo, të tij mbi ne.
Kur Maurice Blanchot, në esenë e tij krejtësisht të shkurtë, Dy versionet e imagjinares, flet për imazhin e prodhuar njerëzor, ai thotë se artisti në të vërtetë e vdesë objektin/realitetin, pasi që dhe duke e pas kaluar atë në riprodhim. Kjo më vonë në filozofinë e tij, duke e lindur Post-Strukturalizmin, definon zhbërjen e gjuhës në pafundësinë e kuptimit të të njëjtës, apo qoftë edhe të vetëm një objekti/realiteti. E ngjanë që sipas kësaj, kjo është habia, enigma, e pushtetit që ka në ne filmi për të kaluar në fenomen – burimi – të të ardhmes sonë, një burimi ekzakt të të ardhmes sonë, por të kontrolluar, qoftë si self – fullfulling – prophecy, e paradoksalisht edhe qoftë si pafundësi e objektit (pra të ardhmes)/realitetit në prodhimin njerëzor të tij.
Nëse e shtrijmë, prej me sa u tha, në filozofi të ekzistencës këtë – burim – ndoshta edhe mund të shohim, përafërsisht edhe atë që Konjufca e citon mbi filmin “Birth of a Nation”, përsëritjen e të njëjtit në tërë historinë e filmit (amerikan). Duke qenë se projektojmë në film mekanizmin tonë mbrojtës primar, qoftë në alienët si metaforë për veten, qoftë e vetëdijshme e qoftë e pavetëdijshme, për alienimin e vetë neve, dhe qoftë në filmat historik, etj, e që është krijimi i projektimit tonë mbi ankthin tonë, për ta shpëtuar veten, pavarësisht zgjedhjes dhe zgjidhjes së këtij – burimi -. Gjë që në fund na sjellë tek progresioni dhe antagonizmi i ekzistencës pas riprodhimit të objektit/realitetit (siç u tha më lartë sipas Maurice Blanchot).
Sigurisht Konjufca arrin të ‘veçojë’ në historinë dhe ndërtimin e tij, një qeniesim të një arti, të këtij – burimi – të të ardhmes sonë, dhe e bën këtë me shumë autoritet argumentimi. Libri është një pallat i veçantisë së këtij, është themelim, dhe edhe mendim tejet i sofistikuar dhe i argumentuar.
Por, pavarësisht pafundësisë së kuptimeve të objektit/realitetit deri në zhbërje të tij, “Ontologjia e Artit të Shtatë” krijon në mënyrë klasike të argumentimit, Qendrën e tij, dhe aq më shumë të këtij – burimi -të të ardhmes sonë. Qoftë në ndërtimin e tij, qoftë në idenë e tij. Në shtrirjen e tij sipas ekzistencës në të cilën e projektuam mekanizmin mbrojtës të njeriut në film për veten e tij, ka një konflikt ndërmjet përcaktimit, apo thënë më saktë të përcaktueshmërisë së qoftë të gjitha anëve të argumentimeve, dhe qoftë të idesë brenda këtij libri të Konjufcës. Shembull: nëse zanafilla e këtij arti është e përcaktuar, ajo më nuk është në ‘kongruencë’ me idenë e këtij libri, është në një mënyrë arbitraritet. Dhe më tutje, kur flasim për dy versionet e imagjinares (sipas Blanchot) ky arbitraritet na sjellë para një paradoksi të një riprodhimi të ri të një objekti të njëjtë/të një realiteti të njëjtë.
Më tutje, kjo ngrehinë e një Qendre të re të vjetër, shprehur në filozofinë e Jacques Derrida, i kthehet të përhershmes së auto-afeksionit të njeriut, dhe më tutje rikthimit ankthit të ekzistencës, sajimit të një shenje, të një fizikeje, që bëhet Qendër.
Kjo, më tutje kthen në qoftë ‘shpikjet’, e qoftë metodat relativisht bashkëkohore, posaçërisht të asaj të – suture (term psikanalitik i teoretizimeve mbi filmin, që literalisht do të thotë dy anët e qepjes së një plage) ku filmi është vetë premtimi i, qoftë, zotit, babait edipian, apo të tjerave, për të arritur një besim të përbashkët me njeriun.
Suture – si teori, thotë se duke e përimtuar filmin deri në momentin e tij më të imë, hasim një Dorë që e krijon atë. Më tutje është vazhdimësi e filozofisë post strukturaliste: mungesë e neutralitetit të Qendrës, dhe më tutje pronësi ideologjike qoftë autoriale dhe qoftë e pavetëdijshme.
Ky shembull teorik, i ftuar këtu, tregon në të vërtetë, që jo vetëm autori është “dora e zotit” brenda dhe përbrenda filmit, por është marrëveshje (jo vetëm sipas Kompleksit të Edipit të psikanalizës) mes kësaj “dore të zotit” me njeriun/lexuesin.
Tërë kjo, me sa u tha në këto paragrafë, që prej shtrirjes së këtij fenomeni sipas filozofisë së ekzistencës e deri tek paragrafi paraprake, mund të kthejnë në po të njëjtën, duke e parë këtë ontologji (jo këtë libër) si të pathemelueshme, apo, këtë art si të pathemelueshëm, apo themelin si inekzistent. Që prej riprodhimit të realitetit të parë të të njëjtit.
Gjë që na sjellë para konfliktit, nëse pathemelueshmëria e botës njerëzore (përkundër tokës) mund të krijohet në një – burim – të të ardhmes. Apo të vetë enigmës: si mund të jetë kjo pathemelueshmëri – burim – i të ardhmes. Por, kjo apori, në të vërtetë është vetë marrëveshja për të bërë të pavërejtshme pikërisht atë që e jetësojmë – në mospërfundimin e kuptimit të realitetit – duke e sajuar një marrëveshje mbi po të njëjtin, përmes arbitrares së marrëveshjes.
Në fund, libri në fjalë, në të vërtetë pikërisht përpjekja e këtij libri – shkollë është ankthi për të kuptuar më seriozisht këtë – burim – të të ardhmes, ankthi për të hetuar, përcjellë, dhe për të gjetur gjuhën e tij, për të hetuar tërë fenomenin e tij, dhe për të bërë të lexueshëm filmin si ky – burim – i të të ardhmes sonë, për ata që e marrin më seriozisht vetë filmin.
Arti i shtatë është tanimë edhe shqiptarë, do të shtonim për fund, flet edhe shqip, në tërë gjithëpërfshirjen e tij të reprezantuar nga autori Glauk Konjufca në librin e tij “Ontologjia e Artit të Shtatë”./ KultPlus.com
Zoti në kinema, blasfemi? Zoti në kinema, ngacmim? Zoti në kinema, histori e filmit, ndoshta? Apo, zoti në kinema aparencë e paevitueshme? Dritan Dragusha autori i këtij libri përmbledhje të eseve mbi filmin, është në të vërtetë ballë për ballë (kushtimisht si aparencë e ndodhur) me zotin. Në njërën anë trajtohet fenomeni i tij, dhe në anën tjetër, individi.
Por, kjo përballje, është mirë e menduar si dialog asociues ndërmjet zotit dhe individit, pavarësisht se esetë janë të pavarur dhe jo të ballafaquar. Zoti për filmin, sipas shikuesit, filozofit dhe eseistit/autorit Dragusha, del i heshtur. Është një heshtje. Lind që nga dyshimi dhe dilema e birit të tij Krishtit në filmin Tundimi i fundit i Krishtit, dhe heshtja e zotit ndaj tij po në këtë film. Dhe vazhdon tutje edhe me rastësinë që sjellë njeriun para fatit të të qenit personi më i afërt me zotin, vetë papën, në filmin “Dy papët”, por që krejt ajo që është kjo afërsi kalon në një ‘Amen’ të zotit dhe edhe vetë papës para terrorit të nazizmit ndaj hebrenjve. Gjë që në të vërtetë, në të gjitha esetë e Dragushës mbi zotin në kinema, ai është vetëm një heshtje, apo një zot i heshtur, brenda, apo qoftë jashtë, një bote me Kainë.
Sa i përket eseve të individuales njerëzores, prej esesë mbi Indinjatën e Philip Roth në filmin me të njëjtin titull, e deri tek eseja mbi filmin Truman’s Show individi është gjithherë në rolin, apo në përpjekje për të marrë dhe për të përvetësuar rolin e zotit.
Dialogu në fjalë është më shumë i asociuar, më shumë se sa një rrjedhë lineare dhe, apo, ballafaqim i këtyre dy kategorive. Në këtë asocim lindin interpretimet dhe filozofia e Dragushës, e cila në detajin më të thellë të saj shfaqet së paku në dy momente të tërësisë së këtij libri, e që është, rastësia dhe mundësia e devijimit të njerëzores, qoftë si religjion (më saktësisht në filmin Dy papët), dhe në pallton e kuqe të vajzës hebreje në kampin nazist të filmit Lista e Schindlerit.
Këto detaje janë në të vërtetë njëlloj kapje e momentumit të marrjes së kahut, apo të lëvizjes së njerëzimit, të mundësisë së po të njëjtës dhe të historisë së po të njëjtës.
Në shtrirjen (skemën) dekonstruksioniste këto detaje dhe momentume të theksuara të autorit Dragusha janë gjurma (Freudiane, sipas Derrida) të shpërfaqjes së një të kaluare që fshihet nga një e tashme. Gjë që në të vërtetë, është vetë momenti i dekonstruktimit, apo zanafillës së dekonstruktimit të hierarkisë, në gjithpërfshirjen e saj, apo të shtrirjes rreth fenomenit të trajtuar.
Duke i marrë si gjurmë në filozofinë e Dragushës, këto dy momentume të lartcekura, paradoksalisht, zoti, apo në të kundërtën, vetë individi, është heshtja e zotit, apo vetë zoti është heshtja e individit. Gjë që e rrënon hierarkinë. Qoftë atë humaniste, dhe qoftë atë religjioze, si të varur, dhe të ndërvarur, kështu duke na lënë në shtrirjen e filozofisë së ekzistencës, të të dy kategorive, si një Faj! primordial, si një Faj! përtej zotit dhe individit, dhe aq më shumë përtej zgjedhjes. Dhe me këtë edhe përtej vetëdijes njerëzore (si zë që shtjellohet nga dhe në Publiken).
Më tutje, Ag Apolloni, për këtë përmbledhje të eseve të Dragushës thotë se derisa zoti ka ‘vendosur’ të heshtë, Dragusha ka vendosur të flasë! Interpretim brilant mbi idenë e autorit Dragusha, duke i dhënë përgjegjësinë zotit për vetë heshtjen e tij. Perspektivë individualiste dhe humaniste, por që në këtë na rikthen tek paragrafi paraprak mbi Fajin! njerëzor, sipas shtrirjes së filozofisë së ekzistencës. Duke qenë se nuk ka një vetëdije, apo që në të kundërtën është vetëm Publikja njerëzore, Faji! si pashpjegueshmëria e qeniesimit tonë rrënon edhe ‘vendimin’ e zotit (për të heshtur).
Mirëpo dy gjurmët e lartcekura në filozofinë e Dragushës si momentume të lëvizjes së njerëzimit, në rrënimin e kësaj të tashmeje, duke na pas kthyer deri tek Faji! primordial, i paravetëdijshëm, janë njëkohësisht edhe ajo që njihet si përmbledhja e potencialit njerëzor, si vendim për të bashkëjetuar me atë që është, i hedhur dhe i pavetëdije! Posaçërisht ndaj ankthit të ekzistencës.
Por, në të vërtetë, të gjitha këto salto në këtë tekst mbi esetë e Dragushës, thirrin njëra tjetrën, duke qenë se asocijimi që jep dialogu i lartcekur ndërmjet zotit dhe individit në kinema, thellon tutje në fajin njerëzor, me të gjithë fenomenet e botës njerëzore si mekanizma mbrojtës të ballafaqimit, po në të kundërtën, miratimit të heshtjes.
Andaj kjo e bën “Zoti në kinema” me esetë brenda tij dhe autorin Dragusha, një ulurimë të individit për një ballafaqim të ankthit njerëzor, ndaj Fajit! dhe ndaj vetë sajimeve tona, e qoftë edhe shprehjes sonë – artit. Një përmbledhje tejet tejet e rëndësishme mbi interpretimin dhe filozofinë mbi filmin./ KultPlus.com
Këpuca që i urrejmë, vetura që nuk mund t’i mbajmë, shtëpi të cilat nuk mund t’i paguajmë, të gjitha këto janë tonat e nuk e dimë si dhe as pse. Sa herë e kemi gjetur veten duke veshur gjëra që nuk kanë të bëjnë me, por janë bërë tonat sepse kemi qenë të bartur nga vetëdija kolektive.
Pastaj, jemi nën izolimin e kontaktit në mes familjes, shkollës, miqësisë. Sepse na duhet të jetojmë në mallrat që kemi blerë. I jetojmë mallrat që i kemi. Aq më shumë jemi të programuar dhe të izoluar brenda rregullave të këtyre mallrave.
Qeniesojmë mungesën e vazhdimësisë së jetës duke qenë fabrikë e – like -, kukulla veshjesh të kalkuluara deri në atë që e quajmë – junk veshje -. Aq më shumë, e shikojmë njeriun jo më si veshje të tij, por nëse jeton sipas mallit në të cilin është shndërruar. Tërë kohën jemi përballë instruksioneve të reja për përdorim.
Në shndërrimin e gjërave që ka kapluar tërë sistemin e gardianëve të të vërtetës, më nuk është ajo që ke përballë, por ajo që ia vendos vetit përballë. E pastaj kjo pa zgjedhjen, pa vullnetin dhe sidomos pa dijen tonë ikë dhe kalon në mall dhunshëm të konsumuar nga ne.
Një revistë e njohur globale vetëm para disa ditësh kishte në ballinën e saj një thënie
“burrë sot duhet të dalim në piknik se kështu po thotë instagrami”…
Tek ne ka dy masa shoqërore që qarkullojnë tërë këtë industri malli, prej – like – e deri tek armatimet më të reja:
ajo për të edukuar shoqërinë
dhe pjesa që vetë-edukohet
Por, shoqëria nuk mund të edukohet pa një – zot – të edukimit, mu sikur në religjion. Në të vërtetë për të edukuar shoqërinë ajo duhet të ndalojë së qeniesuari, duke iu – falur – zotëruesit të edukimit, programit të edukimit, vetë përmbajtjes së saj. Problemi thellohet tutje, kur shoqëria është e padëgjueshme, e obsesionuar nga forcat globale dhe e mbetur pre e instinktit për mbijetesë. Në këtë zotëruesi i edukimit duhet të krijojë program nga vetë përmbajtja e qeniesimit.
Në anën tjetër, të vetë – edukuarit, janë të revoltuarit, – thugs – hajnat e dijes, fshehur në rrethet e tyre, në zonat e tyre. Dhe duke ndërtuar bërthamën e vetëmbrojtjes.
Shikuar në pikëpamje afatgjatë duke filluar prej shkollave, organizimeve administrative, e deri tek organizimet shtetërore të gjitha janë rrënoja të cilat janë të mbetura në vetëdijen tonë si kujtim. Krimi, devijimi, degjenerimi, dhunimi, plagosjet e vrasjet pikërisht në shkolla tregojnë për të gjitha këto: represionin nga lartë për edukim, revoltën ndaj kësaj dhe pafuqisë së shkollës e organizimeve shoqërore përballë ndryshimeve, mungesën e përmbajtjes përballë të qenit të kalkuluar dhe zvogëluar në mall, klikim, tullë e veturë.
Në fund, çdo edukim vjen prej diku, apo ai duhet të merret me legjendat dhe mitet tradicionale dhe me politikën ditore të pushteteve. Por, as nuk ka edukim pa politikë (ideologji), qoftë ai i luftës e qoftë ai i progresit e forcimit të vullnetit të shoqërisë. Apo, më tutje, vetë edukuesit, duke vendosur edukimin, automatikisht bëhen agjentë të njërit apo tjetrit vullnet global. E mund të thuhet edhe se duhet zgjedhur anët, në këtë krizë globale. Por duhet edukim edhe për këtë, ironikisht. Ironikisht vetë kjo është mungesë edukimi! / KultPlus.com
Është një parabolë e Jorge Luis Borges e titulluar “Ragnarok”, në të cilën zhvillohet një masakër ndaj personave të përzgjedhur të vetë përzgjedhësve, apo saktë ndaj zotave të zgjedhur.
Borges e hapë këtë parabolë kështu:
“Në ëndrrat tona (shkruan Coleridge) imazhet përfaqësojnë sensacionet të cilat ne mendojmë se ato i shkaktojnë: ne nuk ndiejmë horrorin për shkak se jemi të kërcënuar nga një sfinks; ne ëndërrojmë për një sfinks në mënyrë që të shpjegojmë horrorin të cilin e ndiejmë.”
Më tutje ai flet se si një grup i miqve të tij, pavarësisht referencave në tregim, kanë përcaktuar për të zgjedhurit e tyre një grup të njerëzve. Derisa e tërë ngjarja ndodhë në një ëndërr të tij. dhe në fund të gjithë të përzgjedhurit, pavarësisht rolit të tyre, kanë kaluar në zota. Përnjëherë në ëndrrën e Borges shfaqen revolet dhe pa një pa dy ai dhe shokët e tij i vrasin të gjithë të përzgjedhurit, që as më pak as më shumë kanë kaluar në zota.
Duke iu kthyer citatit të kësaj parabole, ajo thotë:
ne nuk ndiejmë tmerrin për shkak se kërcënohemi nga objekti që e shohim (sfinksi).
dhe
ne ëndërrojmë objektin në ëndërr që të shpjegojmë tmerrin që po e ndiejmë.
Borges e përshkallëzon parabolën e tij për zotat, duke u nisur nga një përzgjedhje krejtësisht banale dhe e parëndësishme, por e cila kalon tutje nëpër shkallë më të larta me kohë, derisa po të njëjtit të përzgjedhur kalojnë në zota. Kanë kaluar në vetë zotat.
Duke i krahasuar këto të dyja, sikur Borges na thotë që ne nuk i krijojmë zotat për shkak se kërcënohemi nga ata.
Ne i krijojmë zotat për të simbolizuar vetë ankthin dhe tmerrin të cilin po e përjetojmë.
Në pathemelushërinë post-moderne të njerëzimit asgjë nuk është origjinale dhe paradoksalisht, as burim i të tjerave dhe as vetes, të gjitha janë njerëzore, marrëveshje njerëzore, konstruksione dhe me këtë të lëvizshme dhe të bartshme, qoftë edhe të kalueshme.
Njerëzimi është vazhdimisht në ankth që të ndalojë të tashmen në një të palëvizshme dhe të prekshme e të kalkulueshme. Për këtë kemi krijuar sistemet me të cilat qeverisemi, si në politikë, siguri, e në art. Duhet të masim njërën vepër arti ndaj tjetrës. Duhet të kalkulojmë çdo gjë, për të mbajtur të tashmen në jetët tona.
Prej këtu kemi kaluar në të përzgjedhurit e të gjitha llojeve dhe të përzgjedhur që kanë mbetur matanë zakonshmërisë sonë, dhe kanë kaluar në njerëz të paarritshëm.
Por në të vërtetë Komiteti i cilësdo fushë për vlerësimin e qoftë sigurisë apo bukurisë në një vepër arti është ankthi ynë. Dhe ky ankth është pikërisht e tashmja e komisionuar, e kalkuluar dhe e përcaktuar në një palëvizshmëri.
Janë prodhuar aq shumë çmime, vlerësime, vlera, kanone, e kulte sa që të gjitha në të vërtetë janë simboli i ankthit tonë të kalueshmërisë së kohës sonë. Ne doemos duhet të skalitim të sotmen, të tashmen tonë.
Në të vërtetë këto komisione, komitete, si Qendra Kombëtare e librit, apo vetë Akademitë tona të ashtuquajtura shkencore, janë asgjë përpos sigurim i një bote përtej asaj të të tashmes. Një premtim ndaj vetes, dhe me këtë një premtim i këtyre për ne për të ardhmen. A nuk i bën kjo zota, këto komisione e komitete, a nuk janë zotat tonë këto komisione e komitete. Me mundësi të premtojnë të ardhmen, dhe aq më shumë një botë të përtejme. Një botë tjetër, një botë pas të tashmes së arrestuar.
ne ëndërrojmë objektin në ëndërr që të shpjegojmë tmerrin që po e ndiejmë.
Kështu zoti, apo të përzgjedhurit tanë duke qenë vetë simbolika e tmerrit tonë që po e përjetojmë.
Ndoshta gjërat janë aq të thjeshta sa që mund të shpjegohen me një paragraf si ky i Coleridge cituar nga Borges. Ndoshta zoti është pikërisht ajo që na rri mbi kokë si simbol i tmerrit tonë. Zoti jo si tmerr por si shenjë e tmerrit në të cilin gjendemi.
Nëse zoti është referencë e qëllimit të ndërtimit të një strehe në të qenit në botë, ai është pikërisht referenca e të qenit në faj, të qenit i ‘hedhur’ në botë si dasein, i të qenit pa vetëdije, i të qenit pa ndalë, pa një fillim dhe as fund, dhe vetë paqëllimësia e simbolizuar në zot.
Kur marrim shembull gjuhën e Freud, ëndrra si kjo e Borges, është gjuhë e cila zëvendëson latencën e qarkut vicioz që e kemi krijuar me Akademinë e komisionet impotente, të cilat janë vetë ndërtimi ynë i një simbolike të ankthit. Ankthit të zhdukjes së të tashmes dhe me këtë zhdukjes sonë.
Dhe pikërisht impotenca e këtyre komisioneve dhe e Akademive tona shkencore – janë ankthi i zhbërjes së të tashmes dhe të ardhmes sonë. Ndoshta janë zhvleftësimi jo vetëm i Akademive, komisioneve e komiteteve, por i vetë të tashmes sonë. E në këtë ato shërbejnë si referencë psikike e tmerrit ku ndodhemi. Tmerrit të shpërbërjes së të vërtetës mbi të tashmen./ KultPlus.com
(Ky film është krijuar në regjinë e Edward Berger, bazuar në romanin shumë të njohur të Erich Maria Remarque në të njëjtin titull.)
Filmi fillon me klishenë e disa të rinjve që falsifikojnë nënshkrimin për të marrë pjesë në Luftën e Parë Botërore, gjegjësisht në anën e Gjermanisë (Prusisë).
“Për dy javë do të jemi në Paris” ia përsërisin njëri tjetrit, këta të rinj, menjëherë pasi që kuptojnë se lufta ‘është e mundshme’ edhe për ata.
Po të njëjtit të rinj që falsifikojnë nënshkrimet për të “qenë në Paris për dy javë”, vdesin në sulmin e parë, pos njërit, të cilit i thuhet qysh në ditën e parë se do të vdesë para mbrëmjes së parë në front.
Ky film është film për luftën, përjetimin e saj në detajet e saj, pafundësinë e saj, padallueshmërinë e anëve në front, dhe sigurisht, tragjedinë e saj.
Dhe me këtë hyjmë në rrethin e parë të frontit të luftës. Rreth i të qenit ballë për ballë me vdekjen. Dhe në anën tjetër harrimin përjetë të Parisit, jetës dhe botës siç e kemi njohur. Në të vërtetë vetë vdekjen e bartësve të fillimit të filmit.
Sa më shumë që penetrojmë në zonën e frontit/luftës, aq më thellë ndahemi nga jeta. Ushqimi, vjedhja në fermën e afërt me frontin, të një shote, dhe gjatë të ngrënit të saj rikujtimin e jetës dhe tërë asaj që ajo përmban. Pastaj, harrimin dhe rikujtimin e femrës, një takim krejtësisht i rastësishëm, dhe rikujtimin e saj përmes brekëve të marra kujtim nga njëri prej ushtarëve; ndarjen e përbashkët të aromës së tyre, rikujtimin e jetës.
Me vazhdimin e filmit, shkëputemi nga jeta, nga bota siç e njohim, duke penetruar thellë e më thellë në zonën e luftës. Shpeshherë gjatë luftimeve ndërthuren frontet dhe nuk dihet kush kënd është duke e vrarë. Krijohet efekti i përhumbjes në front, në zonën e luftës, derisa përhumbet gjithashtu edhe rëndësia e jetës dhe me këtë rëndësia e luftës derisa të rinjtë e dërguar në front janë të mbetur në zonën e zjarrit dhe duhet të vrasin çdo gjë dhe të vriten deri në asgjë.
Shkëputja është rrethore, prej bazës së rekrutimit, kur Paul Baumer (aktori Felix Kammerer), ushtari në rolin kryesor merr teshat e një ushtari të vrarë, me emrin e mbetur në uniformën e ‘re’ të vetë Baumer. Më tutje duke vazhduar shkëputjen në front, ku çdo gjë është zjarr, eksplodim dhe vrasje e njëri tjetrit, njerëzoren harruar në vijën e rekrutimit, apo në ato “dy javët për në Paris”.
Kjo rrethore e kalimit të njeriut nga një naiv, apo ndoshta thënë më saktë, nga një i rrëmbyer nga entuziazmi shoqëror dhe propaganda e luftës, në krijesë që ka humbur orientimin njerëzorë, njerëzoren dhe qeniesimin sipas ligjeve nga ku ka ardhur, e ku gjendet, e që është një masakër totale, e njerëzimit.
Në njërin nga luftimet e fundit bartësi i tërë ngjarjes ushtari të cilit i thuhet se do të vdes që në ditën e parë në front, Paul Baumer, humbë të gjithë bashkëluftëtarët. Por para kësaj ka një detaj ku njëri nga shokët e tij të luftës, Albert Kropp (aktori Aaron Hilmer), varë në istikamin e tij një vizatim të një gruaje franceze (printim për shfaqje teatrale). Ai, luftëtari, e fton atë në istikam, e fton në betejë, bisedon me atë, disa momente para se të vritet. Përpos tragjedisë së kësaj skene, reflektohet dhe dëshpërimi dhe kalimi i njeriut në një zonë tjetër të qeniesimit, në pakthyeshmëri, në të vetëdijshëm për atë që po bën dhe që do t’i ndodhë, vdekja.
Ironia dhe çnjerëzorja e këtij detaji, apo kësaj sjelljeje, e shfaqë njeriun të pa shpëtim, në kaosin e masakrës së njerëzimit (me 17 milion të vdekur gjatë kësaj lufte), të zhveshur në atë që e ka shndërruar lufta: krijesë pakthim dhe pa jetë të mbetur tutje, tërë ajo që ndodhë është pikërisht përplasja dhe pafundësia për të dalë prej kësaj masakre, në të gjitha stratat e organizmit mbi dhe në këtë luftë. Pamundësia për të ndalur njeriun, krenarinë e tij, tragjedinë e tij, dhe aq më shumë pamundësia për të përpirë po të njëjtën tragjedi, posaçërisht në stratat më të larta të organizimit komandues.
Më pas bartësi i tërë ngjarjes, në rolin kryesor, Paul Baumer, në një luftim tjetër mbetet në llucë me njërin nga ushtarët e armikut. Në dyluftim ushtari Paul Baumer e therë disa herë ushtarin armik (francez). Por të mbetur të dy në të njëjtën llucë, pa ndonjë njeri tjetër, ushtari në rolin kryesor nuk mund të durojë rënkimet e tjetrit. Ia mbush gurmazin me dhe, por megjithatë ai vazhdon të rënkojë. Pas një kohe, mbetur vetëm me armikun, të të dëgjuarit e rënkimeve të tij, megjithatë ushtari Paul Baumer ndërgjegjësohet dhe fillon t’i japë ndihmë të parë po të njëjtit ushtarë të armikut. Derisa po ky nuk vdes. Më pas karakteri Paul Baumer kërkon në xhepat e tij dhe gjen një foto të gruas dhe të vajzës së ushtarit të vrarë nga Baumer duke i premtuar vetes se do të vizitojë familjen e ushtarit të mbytur, gjë që asnjëherë nuk e bën duke i pas humbur diku po e njëjta fitografi.
Këtu dhe përfundon shkëputja, dhe fillon kthimi. Jo ai në jetë, jo ai në paqe, jo ai në botën siç e imagjinojmë, por është kthim në ndërgjegjen shkatërrimtare dhe që ka shkatërruar, çdo gjë, prej vetes deri tek një njerëzim të tërë.
Fillojnë vetëvrasjet, dhe përballja me pamundësinë e shpëtimit, jo më nga lufta, pasi që është vendosur paqja, por nga vetja, nga harrimi i njerëzores dhe aq më shumë pamundësia e cilitdo kthim në jetë, me tërë atë që është përjetuar.
Dhe ky është kthimi në rrathët e prapmë, tutje më pas dhe më afër jetës, së mbetur, tanimë të shkatërruar, apo të harruar.
Por, lufta kurrë nuk ndalon. Tragjedia, qoftë edhe e një të vrari në luftë në emër të dikujt tjetër, është e pamundshme të përpihet. Dhe pikërisht për këtë ajo kurrë nuk përfundon. Kaosi i krijuar dhe jetësuar me vite, vazhdon tutje dhe pas në afërsinë e paqes dhe jetës. Edhe një herë duhet shkuar në front. Edhe një herë duhet sulmuar armiku. Edhe një herë duhet shkatërruar. Apo, thënë ndryshe, edhe një herë duhet të dëshmuar krenaria, qoftë e humbësit e qoftë e fituesit. Është kaos në të cilin janë të humbura të gjitha stratat e njerëzores.
Dhe saktësisht në këtë sulm të fundit, apo të pandalshëm, vdes karakteri Paul Baumer, i dëshpëruar, duke pas parë shokët e tij duke bërë vetëvrasje nga pamundësia për të përballuar tërë atë që është jetësuar gjatë luftës. Duke pas parë shokun e vetëm të mbetur, bashkëluftëtarë, të vritet nga një fëmijë, krejtësisht në mënyrë të pandjeshme dhe të pa ‘lavdinë’ e heroikes. Tërë kjo duke pas ndodhur, e shtyen karakterin kryesor në luftë të pakthim, e kthejnë edhe një herë në front, pas paqes së arritur, stratat organizative të luftës, dhe ai kthehet i bindur, i vdekur, dhe vdes, siç nuk ndodhë në filma e në magjinë e jetës, vdes në momentet e fundit të luftës! Apo të fillimit të një armëpushimi, deri në luftën e radhës! / KultPlus.com
Në vetëdijen tonë, si konkretizim i zërit dhe po ashtu fajit tonëPublik, ne vazhdimisht atakojmë secilin krijues të monumenteve tona. Por në anën tjetër jemi ambivalentë ndaj dy ndërtimeve krejtësisht riorientuese dhe riorganizuese të identitetit tonë me qytetin tonë: katedrales Nënë Tereza dhe xhamisë Qendrore në Prishtinë.
Kjo shfaqë një pyetje rrënjësisht të rëndësishme: a jemi ne identiteti i qytetit të Prishtinës, apo Prishtina identiteti ynë? A është Prishtina si qytet realiteti ynë, apo ne qytetarë të saj jemi realiteti i saj. Dhe ka një dallim në këtë, derisa e kemi të ditur edhe shoqërinë tonë por edhe memecërinë e qytetit tonë.
I
Pse kemi disa, apo aq shumë Skënderbe në qytetet tona? Shumëfishimi i tij, a nuk është zhvleftësimi i tij? Përsëritja e tij, identike, në të gjitha qytetet tona, a nuk është në të vërtetëuzurpim i imazhit të tij?
Por Skënderbeu si imazh në Prishtinë është i pamundshëm pa një realitet të tij. Pa qenë pasqyrim i një realiteti, të tij. Dhe në vetëdijen tonë objekti (monumenti i Skënderbeuet) që shohim është saktësisht fillimi, fillimi edhe i realitetit tonë edhe i bashkëkohores sonë.
Nëse e vëzhgojmë Skendërbeun në qytetet tona, ai është zotërues, arritur përmbledhjen e historisë së tij, dhe i vendosur, i gatshëm, në lëvizje. I nisur. Por edhe i ndalur. Mirëpo, ai është i vetëm, realiteti i tij mungon, së paku në diçka konkrete; apo, ai, Skënderbeu nuk e ka një objekt për të nisur këtë realitet. Kali, përkrenarja, shpata, qoftë edhe trupi e tij, janë në të vërtetë, imazh në idenë tonë për Skënderbeun, e jo objekt. Janë pasioni ynë, janë edhe prezenca ynë, por gjithashtu edhe mungesa e prezencës sonë, të cilën ia kemi dhuruar pikërisht Skënderbeuttonë.
Sigurisht, objekti, trupi i Skënderbeut, ka mbetur prapa ligjeve të tokës, pas vdekjes së tij. Që do të thotë se ai, në qytetet tona është edhe imtim i pikturave dhe fotografive të tij nga e kaluara, dhe edhe ideal i yni.
Por ky imitim nga fotografitë dhe nga pikturat e tij, duke qenë se nuk e “mbajmë mend si të gjallë” është vetëm imagjinatë e fizikes së tij. Që do të thotë ne na mungon edhe realiteti i tij, ndonjë objekt i realitetit të tij për ta ditur si dukej dhe si ishte Skënderbeu. Le të themi se imazhi i parë i Skënderbeut, pasi që nuk e ka një realitet të tij, apo një objekt të realitetit të tij është në të vërtetë i dy versioneve: imagjinatës së imituesit, apo pasionit/idealit të imituesit. Por kjo do të thotë se ai ka vdekur dhe në të vërtetë është i vdekshëm si të gjithë, dhe pikërisht për shkak se ka vdekur/është i vdekshëm është i paimitueshëm.
Atëherë, Skënderbeu, si ai i imazhit të parë si ai në qytetet tona është vetë pasioni/ideali ynë. Po i njëjti i vetëmjaftueshëm në kalin dhe “përditshmërinë” apo historinë e tij. Gjë që është realitet i vetëmjaftueshëm. Por a është realitet i tij, apo i yni, apo i të dyve së bashku?
Për të pranuar, perceptuar këtë, mungon një objekt, e ashtuquajtur reale, apo objekti i realitetit të tij. Apo thënë më saktë finiti i tij. Në këtë tërë ajo që mbetet është finitja jonë, qoftë e bashkëkohësisë së imazhit të tij të parë, qoftë ajo e tashme.
Atëherë duke e vëzhguar imazhin e konkretizuar të Skënderbeut në prezencën tonë, në bashkëkohësinë tonë, që do të thotë duke e nisur dhe filluar realitetin tonë përmes tij, ne ose besojmë se ka pasur një Skënderbe të si ky i yni i shumëfishuar në qytetet tona, si kujtim historik, ose imagjinojmë një prezencë tonën përmes këtij Skënderbeu. Por, në këtë realiteti kalon, shndërrohet në dy versione nga pesha dhe graviteti i këtij imazhi. Ose ne jemi realiteti, objekti i imazhit, ose imazhi është objekti i imazhit tonë për veten.
II
Identiteti ynë atëherë është, apo duhet, të jetë vetë ne, vetë Skënderbeu, e kjo qyteti ynë. Por, identiteti është i pandalshëm dhe i papërfundeshëm, duke qenë marrëveshje e dyanshme, dykahshme. Nëse qyteti është realiteti jonë, imazhet e tij e identifikojnë atë. Por nëse këto imazhe janë ideali, pasioni, dhe marrëveshja jonë për ne, ne kalojmë në realitet të tyre, ne jemi prezenca dhe arritja e tyre. Ne strehohemi përbrenda tërë asaj që këto përfaqësojnë për ne.
Por kjo dykahshmëri në të vërtetë është dinamikë e realitetit tonë që kalon, ka kaluar në realitetin tonë, përmes simboleve të tij.
Dhe kjo simbolikë ka edhe zhvillimin e saj, apo thënë shkurt prejardhjen dhe fillimin e saj. E që në secilin rast është përsëritje e këtyre prejardhjeve dhe burimeve. Të cilat në të vërtetë konfirmojnë idealin tonë, të një Skënderbeu të padyshueshëm dhe të pavdekshëm.
E njëjta dykahshmëri është e përhershme në identitetin tonë, dhe në këtë edhe i përjetësuar, apo përpjekje për të përjetësuar këto dhe përmes tyre vetë neve.
III
Çka nëse si në filozofinë e ekzistencës e shohim Skënderbeun si të ‘hedhur’ në jetë, pa një fillim dhe as fund, dhe po ashtu të vdekshëm. Të vdekshëm në kalin e tij në qytetet tona. Apo a nuk është ai edhe një realitet i harruar i yni. Një identitet i braktisur i yni. Një realitet i dezintegruar i yni.
Si duket të vetmit ata që ende e kujtojnë Skënderbeun në qytetet tona, në Prishtinë po ashtu janë diaspora. Ai është bërë i pavërejtshëm nga ne, në të jetuarit aq afër kufirit tonë si shoqëri, në të jetuarit aq afër pamundësisë sonë. Apo, në të vërtetë pikërisht Skënderbeu, aq i arritur, aq i gatshëm dhe aq i vendosur na përkujton tradhtinë e idealit tonë, lirisë dhe pavarësisë sonë.
Në të vërtetë ne jemi të deziluzionuar krahas Skënderbeut aq të madh, aq të gatshëm dhe aq të vendosur, siç edhe do të mund të kishim imagjinuar veten një herë në euforinë e lirisë sonë.
Andaj dhe ambivalenca jonë. Braktisja jonë ndaj tij. Apo shpikja e panumër lirive tona, pavarësive tona.
Apo, identifikimi ynë, identiteti ynë është politikë e jona me të gjitha burimet e identitetit tonë dhe në këtë të gjitha shpikjet prej madhështisë tepër të madhe të tij dhe aq më shumë uzurpimit të Skënderbeut, përsëritjes së tij, përpjekjes për të filluar përsëri dhe përsëri janë aty ku fshehemi për të jetuar një liri dhe pavarësi tjetër, ambivalente.
Le të pyetemi, për t’u kthyer në zanafillë të problemit që keni parashtruar, këtij problemi global me kulturën. Çka nënkupton për ne -shqipërimi?
(Para se të ketë një përgjigje, le ta shohim problemin e gjuhës sonë një herë!!)
Në pyetjen e juaj theksohen tri nocione:
kultura
historia
politika
Në të vërtetë ky qark pushtetesh (historia dhe politika, gjë që për shkak se janë të paprekshme dhe të padyshueshme janë nën mbrojtjen e pushteteve konkrete) dhe një të kundërt të tyre si kultura, e cila në tërë qëniesimin e saj është zbërthim i po të njëjtave pushtete; ne i krijojmë shkëmbimit (kulturor) paradoksin, duke e marr edhe kulturën si të kufizueshme.
Le të nisemi edhe një herë, përmes pyetjes suaj: janë vetëm dy thekse që bartin tërë historinë e një premtimi për kulturën tonë:
Kongresi i Manastirit
Unifikimi i gjuhës sonë
dhe një ‘zbrazëti’ që prej atëherë!
Kjo shtron dilemën: nëse jemi në regres; apo, në të vërtetë, kultura është e painstitucionalizueshme, dhe me këtë pa pushtet mbi të?
Kjo në prapashënjim na bën të pyetemi si e perceptojmë kulturën ne, sot?
Janë të panumërta duetet në muzikë vetëm gjatë këtij viti, ndërmjet shoqërive të dhe brenda asaj që po e quani “kombi shqiptarë”; po ashtu publikimet letrare; etj.; por, këtë herë, këtë periudhë, këtë anë të ‘pushtetit të historisë’, bartësit janë një post-strukturë, e pa ‘Qendër’, post institucion, dhe, aq më shumë, post-institucionalizim!
Saktësisht kjo shfaqë – ankthin – tuaj, të pyetjes suaj, dhe më tutje të tërë shoqërisë/ve tonë në të jetuarit skizoid: me pushtetet në vend dhe me mision për shkëmbim të kulturës, dhe në anën tjetër kulturën e cila po ndodhë! Gjë që do të thotë se jemi duke jetuar atë – split reality – realitet të çarë ndërmjet ‘Qendrave inekzistente’ dhe, në anën tjetër, të fenomeneve brenda kulturës ndër-shqiptare/brenda-shqiptare! Gjë që do të thotë besojmë në ‘Qendrat’, por jetojmë me kulturë rrënjësisht ndryshe dhe stuhishëm të shpejtë.
Kjo do të thotë se, nuk bëhet fjalë për regres, ka edhe punë, kulturë dhe fenomene kulturore dhe shkëmbim. Ose, regresi është duke ndodhur vetëm për shkak se – besojmë – në këto ‘Qendra’, por të cilat e kanë ndaluar forcën tonë.
Këtu, pavarësisht besimit (i cili në të vërtetë është deluzion këtu!) lind dilema e radhës: nëse ‘Qendrat’ si Kongreset ishin me të vërtetë ‘Qendra’? (E me – qendër – duke nënkuptuar edhe forcën, por edhe vullnetin kolektiv.). Apo nëse përqendrimet që arritën ato, janë ‘Qendrat’ e vërteta, që janë vetë -kalimi i gjuhës sonë në fenomene të mëtutjeshme të përqendrimit, jo vetëm gjuhësor.
(Shembull: Nëse gjuha si ‘Qendër’ do të duhej të përqendronte forcën dhe vullnetin tonë mbi kulturën tonë, cili është problemi me aktualizimin e konfliktit gjuhësor toskë – gegë? A është ky deqendërzim klasik? Qoftë edhe post-qendërzim?)
Përgjigja në pyetjen e juaj, më tutje, do të mund të na kthente saktësisht tek çështjet e:
pushteteve politike si qendërzim i forcave
arkishtigjeve të këtyre forcave, dhe
aktuales së këtyre, saktësisht mbi – gjuhën!
Pra, për përfundim, si monolog skizofren kolektiv (gjë që po ndodhë në tërë botën ndaj konstruksioneve të Publikes/shoqërisë) të pyetemi: Kush/Çka po e ndalon gjuhën tonë?
Duke iu kthyer pyetjes së zanafillës së kësaj skizofrenie: Çka është shqipërimi? Unë do të marr shembull vetëm një pyetje tjetër:
Nëse pushtetin, e cila ka zhvleftësuar çdo gjë, e shohim si Vetëdije (forcë reaktive natyrore) tonën, apo si vullnet tonin? Sepse ka edhe një shtresë në këtë skizofreni:
–kalimi i kognicionit, e me këtë, jeta në skizofreninë globale!! /HEJZA/ KultPlus.com
Shndërrimi i gjërave shpjeguar përmes poetit të ri – DJ-it
Shkruan Ballsor Hoxha
History repeating
Shënim: Ky shkrim është për shenjën sociologjike, kulturore dhe të sjelljes së njeriut bashkëkohor të njohur me nocionin DJ, e kam fjalën për atë – raw -, undergound etj. Dhe duke qenë mix-i (në përkthim të lirë: ndërthurja) arti i tij, e ftoj lexuesin të bartet në mix-in tim përmbajtësor si përpjekje për të imituar atë që teoria postmoderne, në këtë rast shumë naive, e quan kolazh, e që në të vërtetë është shumë më shumë ndërthurje dhe kërkim rastësor i vibe të përbashkët të të pranishmëve në party.
Warm up
Kishte filluar në fund të viteve shtatëdhjetë, dhe kishte arritur kulminacionin në vitet e tetëdhjeta, dhe ishte masivizuar në të nëntëdhjetat në botë, e në Kosovë – clubbing – ka arritur me mishërimin (gjendje shumë e shpeshtë përjetimi, herë në ndërdije herë në vetëdije, në këtë sub-kulturë) e disa të rinjve në adoleshencën e tyre në shekullin e ri. Ka lindur si revoltë ndaj globalizimit konsumerist, është globalizëm shpirtëror (sado idealiste të tingëlloj kjo), është dekonstruksion i pushtetit të komercialistëve të muzikës – njërës prej gjuhëve më të thella njerëzore, duke pasur për model sjelljen (partying) të fiseve ende të “paprishura” nga ironia.
Nëpër shndërrimet biblike të botës kohëve të fundit, p.sh. gjëra si uji kanë filluar të shiten në shishe,arti në format e saj si: letërsia, muzika klasike dhe personazhet sociale si poeti, duke pasur një prej qëllimeve përjetimin e pamonetarizueshëm, , tanimë janë harruar. Për-jetimi sot arrihet ndryshe.
Përjetimi, mendoj është një prej qëllimeve (nëse ka një qëllim) të clubbing-ut. As drogat, as trendi i çorodisë më të re dhe as revolta ndaj pushtetit cilitdo qoftë ai (megjithëse të gjitha këto janë pjesë e kësaj), nuk janë esenca e clubbing. Është përjetimi i skajshëm, i arritur aq thjeshtë, përjetimi i thellë aq sa arrin mendja e njeriut brenda një nate, dhe assesi nuk është përjetim vetëm hedonist, me të vetmin qëllim kënaqësinë, sipas mendimit tim, sipas përvojës sime.
E tëra që duhet është një DJ, zërimi i mirë, dhe hapësira (që më vonë gjatë natës shndërrohet në një – zonë – specifike). Në kohën kur kishte filluar kjo rrymë sjelljeje të njeriut postmodern, në party-të që quheshin – rave – ambienti ishte një prej shenjave më të theksuara të tij: depo të zbrazëta, hambar, dhe hapësira të braktisura; në njërën anë kjo ishte ikje ndaj sistemit (policisë dhe këtyre gjërave) dhe në anën tjetër ishte revoltë ndaj po të njëjtit sistem konsumerist. Por megjithatë ky idealizëm është komercializuar tanimë dhe tani quhet clubbing, e që ndodh në ambiente thellë të komercializuara, estetizuara dhe të trendeve më të ndryshme të mundshme. Megjithatë përjetimi, ai për të cilin po flas, është i mundshëm edhe këtu, ka mbetur ende ai.
E njëjta ka ndodhur me rock-un kur është paraqitur në vitet shtatëdhjetë në Prishtinë, është trajtuar si çmenduri apo sjellje prej të cilës çmendesh (është e çuditshme se si çdo gjë të panjohur populli e klasifikon automatikisht në çmenduri) etj. E njëjta sigurisht ka ndodhur edhe me muzikën klasike, e njëjta ka ndodhur kur janë përhapur romanet etj, dhe e njëjta ka ndodhur edhe me muzikën elektronike, automatikisht, mekanizmi mbrojtës i shqiptarit kosovar e ka klasifikuar atë si çmenduri. Aq më shumë që sjellja e kësaj rryme ka për rekuizitë “ijat” e pashmangshme.
Pumping up
Një natë në këtë zonë, brenda shtjellës, është në të njëjtën kohë: postmodernizëm (lexo: bashkëkohësi globale), revoltë ndaj globalizimit dhe globalizim në një gjendje tjetër (për këtë më vonë gjatë tekstit), është shpërthim tej të njohurës së zakonshme dhe arritje në të brendshmen e thellë shpirtërore. Dhe në këtë shtjellim, derisa ndodh shndërrimi, brenda kësaj zone mbetet vetëm një shenjë, DJ. Për mendimin tim, duke u ndërlidhur me fillimin e këtij shkrimi, poetët (po i marr këtu si simbol i arteve dhe artistëve që po harrohen) janë duke u transformuar në një shenjë, model tjetër social dhe kulturor. Roli i poetëve ka filluar të transformohet sociologjikisht dhe kulturalisht, p.sh. në kohërat e renesancës poetët kanë argëtuar mbretërit dhe fisnikërinë në oborret e tyre, me një fjalë kanë qenë një prej mënyrave më të rëndësishme të përjetimit. Por tanimë poeti si nocion social ka kaluar, sigurisht jo ende në plotëninë e tërë, në formën, shenjën, modelin e ri, atë të DJ. Ai është artisti i qyshkut, klubit, depos, apo plazhit, dhe aty dilet tej, në atë anën që fshehet nga jeta e dhunuar nga miliona produkte që na kërkojnë në çdo moment të të qenit, zgjuar apo në ëndrra. Por të mos keqkuptohem, DJ sipas kulturës së clubbing është një artist që nuk krijon pushtet, në të vërtetë zbulimi i tij ka ardhur si revoltë postmoderne ndaj pushtetit të star-ëve, ai është dora që ndjek/krijon/estetizon përjetimin brenda zonës.
Përjetimin në duart e DJ, unë e kisha ndarë në dy gjendje: 1. shkallmim (në rock ka qenë e njohur si shock the system, shokoje sistemin) të sajesave të jetës së zakonshme, dhe 2. depërtim/thellim në të panjohurën, në ujanën e shpirtit. Sigurisht, të qenit DJ i muzikës elektronike mund të jetë çdo gjë përpos skemë, dhe ndonjëherë arti i tij/saj i ngjan një ndërtimi të paharrueshëm të të brendshmes, apo në raste të tjera është përkufizim i të bukurës që rrjedh nga kombinimet e tij/saj. Në një pikëvështrim tjetër, ndoshta arti i DJ është njëlloj dramatizimi i ritmit dhe tingujve për të krijuar thyerje estetike për të depërtuar shijuesi në shpirtin e tij. Një është e sigurt, është spontan. Është i atypëratyshëm (sigurisht buruar nga përvoja e DJ-it), dhe ndodh duke ndjekur vibe të atmosferës. Përfundimisht DJ dhe ata gjallnikë brenda zonës japin dhe marrin nga njëri tjetri gjatë të njëjtës natë për të arritur diku, bashkë, për të krijuar natën.
Prej këtu e kisha ftuar lexuesin, duke përkujtuar përpjekjen e cekur në fillim të këtij shkrimi, të më ndjek në të hulumtuarit dhe interpretuarit e punës së duos austriake si Kruder dhe Dorfemesiter.
1. Lutet lexuesi, për aq sa mundet të duroj, të hyj në linkun që përmban mix-et e tyre, posaçërisht të asaj që është e njohur nën Labelin Dj Kicks, Kruder and Dorfemesiter.
Përjetim i papërpunuar në laboratoret e kënaqësisë lehtë të arritshme – raw – që është proces i ndjekjes së lojës, shndërrimit të perceptimit të muzikës ashtu si njihet (lexuesi, të kërkoj në shpjegimet për lojën postmoderne, dhe random signifiers për më gjerë). Po një gjë që ky duo i muzicientëve e arrin secilën herë është njëlloj guximi të kalimit prej një ujane (nëse lexuesi don – shtrese) në tjetrën, duke kapur, arritur, edhe bartur përjetuesin në fusha krejtësisht të krijuara nën ndikimin e intuitës së tyre muzikore, duke shtyer pak më tutje kufirin e realitetit, kësaj” krijese” psikike, edhe fizike që na mban të humbur brenda një të vërtete të përhershme dhe me këtë, tragjikisht, të fundme. E të jesh i përfshirë, bartur nga levitimet e perceptimit dhe të të njohurës, kalimet e aftësisë muzikore të Kruder dhe Dorfemesiter, bota -kalon në një balonë pluskuese në duart tona, si shpikje e mashtrim. Në të vërtetë është një lojë e humbjes dhe gjetjes së vetes në shtjellat, shndërrimet, kështu duke gjetur një të vërtetë – përderisa muzika e K & D vazhdon – atë të të qenit (shaped në anglisht) i formësum nga muzika. Paradoksalisht, nëse nuk ke çka të humbësh, muzika e K & D është ajo që nëse ke çka të humbësh ia vlen ta ri-gjesh, ri-kuptosh, ri-shohësh të formësuar nga ringjallja shpirtërore që ndodh aty përball tij.
3. Dropping the bomb
Të gjithëve na ka ndodhur në fëmijërinë tonë, ai momenti kur arrijmë në një zonë ku tingëllima e botës ku gjendemi harmonizohet me mendjen tonë, bëhen një, dhe përfundon mendimi (është i panevojshëm). Është moment qartësie të përkryer dhe në filozofinë budiste njihet si nirvana, apo në zen budizëm si përndritja.
Në çdo party të këtij lloji arrihet ky moment, kjo zonë, e çarë kur përfundon mendimi dhe e tëra, DJ, muzika, ne, turma dhe ambienti bëhemi një, në çdo party – arrihet nirvana. Por të mos blasfemoj, nirvana e plotë është të kuptuarit e çdo gjëje prej fillimit të vetë të kuptuarit e deri në këtë pikë të përfundimit të tij, derisa në këto thellime në ujana ajo arrihet fizikisht nga përmbushja e dëshirës më të thellë, të qenit një me universin.
Dhe ajo që i mbetet pjesëmarrësit të shënjuar në përhershmëri nga ky moment, është gjetja e një rruge për të arritur atje dhe me të jetuar, nëse bukuria e të muzikuarit është njëlloj ëndrre.
Outro
Gjërat janë duke u shndërruar, kosovarët e clubbing skenës kanë arritur atë që tërë qeverisja e Kosovës nuk ka mundur ta bëjë në tërë këtë kohë, sigurisht brenda kulturës në të cilën këta entuziast krijojnë. Mendoj, që përpos hedonizmit apo thënë më saktësisht të mishërimit të “tejshëm” (sa i përket mishërimit, ka shumë prej DJ-ve fascinant që kanë kaluar në një gjendje tjetër, tërë ajo thellësi kombinuar me pasionin e të riut për një Kosovë të pranueshme në botë, dhe përshpejtimin e kemikalizuar në laboratore, kanë qenë tepër për t’i bartur), është përjetimi ndryshe që e ofron kjo kulturë e quajtur clubbing. Është përjetimi pa gjuhën e folur, tanimë demaskuar që nga Derrida e Lacan si mjet nënshtrimi; pa star-ët që tanimë janë zbuluar si pushtetmbajtës të vuajtjes/besimit të “fansave”; pa historinë e përgjakur në dhëmbët e politikanëve apo thënë ndryshe duke rrënuar dhe ri-krijuar historinë ; dhe pa vetminë. Apo, vetmia bëhet kolektive, dhembja bëhet kolektive, lumturia bëhet kolektive, është një shpirt i i krijuar nga hapja e esencave shpirtërore në këto zona të krijuara nga DJ i mirëfilltë.
E nesërmja
Apo ndoshta kjo që u tha më lartë do të duhej të ndodhte në një party ideale, apo ka ndodhur në fillimet e kësaj sub-kulture, dhe tanimë ka kaluar në legjendë, dhe ndoshta krejt kjo është dashur të tregohet si legjendë, përderisa ideja është monetarizuar (lexo: politizuar ekonomikisht) diku nën mosbesimin e njeriut, diku aty nën tavolinë në formë të kemikaleve të shtrenjta monetarisht, njëjtë siç ka ndodhur me rock-un./KultPlus.com
Shkrimtari Ballsor Hoxha do të jetë pjesë e programit të edicionit të katërt të Festivalit të Prozës Artistike “FICTION FEST”
Ballsor Hoxha është autori dy përmbledhjeve me tregime dhe dy përmbledhjeve me poezi. Njëra prej përmbledhjeve të tij me tregime është përkthyer dhe botuar në Maqedoninë e Veriut.
Gjithashtu, së voni, ka botuar edhe një studim mbi disa vepra të Ismail Kadaresë.
Është një ndër studiuesit më të njohur shqiptar të letërsisë dhe fenomeneve bashkëkohore.
Është autor i njohur në vendet shqiptare me karrierën e tij të shumanshme.
Ka punuar në shkrimin e skenarëve me disa nga regjisorët më të njohur shqiptarë.
Ndër të tjera është edhe kritik dhe studiues i filmit kosovar dhe ndërkombëtar.
Me edukim është profesor i gjuhës, letërsisë dhe kulturës angleze dhe amerikane.
Qendra për Kulturë dhe Edukim “Sheshi” organizon Festivalin e Prozës Artistike “FICTION FEST”, edicioni i katërt, duke e shndërruar në një organizim të përvitshëm me synimin e të bërit të tij tradicional dhe shënjues vleror në hartën e aktiviteteve letrare shqiptare.
Edicioni i katërt do të mbahet me datat 25 dhe 26 nëntor, 2021, dhe do t’i ketë dy mbrëmje leximi. Në mbrëmjen e parë (25/11, e enjte) do të lexojnë dhe do të na nderojnë këta shkrimtarë: Shefkije Islamaj, Majlinda Bregasi, Gani Mehmetaj, Ballsor Hoxha dhe Azem Deliu. Ndërsa, në mbrëmjen e dytë (26/11, e premte) do të lexojnë dhe do të na nderojnë këta shkrimtarë: Ibrahim Kadriu, Ana Kove, Binak Kelmendi, Andreas Dushi dhe Enkelejd Lamaj.
Të dy mbrëmjet fillojnë në ora 19:00 dhe mbahen në restorant “Amaro”, që ndodhet në rr. Eqrem Çabej, përballë Fakultetit të Filologjisë-UP, Prishtinë.
Edicioni i katërt i Festivalit të Prozës Artistike “FICTION FEST” u mbështet nga Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sportit (MKRS) dhe Drejtoria për Kulturë në Komunën e Prishtinës./ KultPlus.com
Po e filloj këtë prezantim të asaj që është (Servisi) Fantazia, me strofën e fundit të një prej poezive më të njohura të letërsisë nga poeti amerikan Robert Frost:
…
Do ta rrëfej këtë me psherëtimë
Se diku epoka e epoka prej këtu:
Dy rrugë ndaheshin në mal, dhe unë –
Morra atë më pak të kaluar (nga të tjerët),
Dhe kjo e ka bërë tërë jetën time.
Nëse rruga e ndërtimit dhe krijimit të një hapjeje të Prishtinës në shijimin e hedonizmit dhe eksplorimit të mundësive të tij ka qenë tejet e rëndë e me sakrifica, rruga e Clubbing kulturës, që është thellimi i skajshëm dhe nëpër tehun e hedonizmit, vetë Clubbing, ka pasur një përvojë tejet, tejet të rëndë. Ajo, përpos sukseseve rrënjësisht bashkëkohore, është ndërtuar që nga sakrificat me jetë gjatë kësaj rruge në eksplorim, e deri tek dështimet dhe tkurrjet në “guerilla” clubbing etj.
Ka filluar, vetëm, dhe vetëm pas luftës. Derisa ata njëzet tridhjetë individë që e eksploronin këtë mënyrë jete dhe hedonizmi të thellë, deheshin në përvojën e Clubbing shumë kohë para se të vinte hapja e Club-it, kështu duke lënë të zbrazët po të njëjtin në kohën e hapjes së party-të. Apo, me party masive në një të premte, e me dështim total dhe absurd në natën e radhës, për shkak se “ka pasë drogirasha në këto party”! Në të vërtetë kjo rrugë ka qenë aq ekstreme, sa që ka pasur net kur kanë vizituar Prishtinën personalitetet më të njohura globalisht në këtë fushë të kulturës dhe socializimit, e deri tek huqja totale e të gjitha ambienteve të këtij lloji.
Sidoqoftë, çka ka për të thënë (çka do të thoshte) një kosovar, por edhe kudo në botë, për emërimin që bartë një nga ambientet më undergorund, më thellë të arrira dhe më të pjekura estetikisht në këtë kulturë dhe mënyrë të jetës, e ky emërim është – (Servisi) Fatntazia -. Ngjanë sikur ambient dhe “tunel” i David Lynch, sikur zonë e devijuar, e sikur sub-terren i cili krijon magjinë dhe habinë e eksplorimit, apo thënë më saktë mundësinë e eksplorimit qysh në të dëgjuarit e këtij emërimi. Në të vërtetë emërimi nuk e fshehë, është “jak a jak” dhe përballë çfarëdo paragjykimi dhe mundësie të asaj që ofron.
(Servisi) Fantazia është ambient i cili krijon dhe hapë aq më shumë, bukurinë e të thelluarit në hedonizëm. Të mundëson të jesh: “to high to wonder why”, dhe “too low to find my way” (varg nga një këngë e Thievery Corporation).
Është ambient i cili është arkitekturuar me kujdes të veçantë ndaj thjeshtësisë dhe spontanes, e po ashtu edhe të fuzionimit të anti – konsumerizmit dhe të estetikës moderne.
Por, sigurisht, askush nuk është këtu, atje apo kudo, kur je në Fantazia, derisa është “on” muzika e tij. I tërë qëllimi është të arriturit të zonës dhe të penetrimit thellë në muzikën si art. Në të lëshuar të saj, dhe aq më shumë në të vallëzuar dhe të dëgjuar të saj.
Ka një problem që e përcjellë tërë këtë kulturë në Prishtinë, “snobizmi” apo, shikuar ndryshe: thellimi në eksplorim. Sigurisht, kjo kulturë dhe kjo mënyrë e jetës është tejet, tejet e re, dhe shumë e brishtë në Prishtinë (e aq më shumë në Kosovë!), dhe kjo duke qenë një nga arsyet që e bën socializimin dhe këto ambiente tejet të ndjeshme dhe tejet komplekse. Në të vërtetë ka dy mënyra si mund të shihet kjo: si “snobizëm pozitiv” në të cilin individët e ruajnë përjetimin e tyre si mekanizëm mbrojtës dhe si përjetim i cili nuk ngjanë dhe as nuk arrihet në zakonshmëri; dhe në anën tjetër, mund të shihet si një hapje tejet, tejet e thellë në të cilën nuk ka (nuk ka pasur) një përvojë paraprake dhe një udhërrëfim të kësaj kulture, derisa ajo i takon pjekurisë së hershme dhe pamundësisë së të jetuarit të kësaj mënyre të jetës në kohë më të gjatë!
Por (Servisi) Fantazia është mjeshtërisht i pjekur dhe aq më shumë kultivon pasionin e thellimit të përjetimit të ‘natës’ dhe të eksplorimit të hedonizmit, jo vetëm si mënyrë jete por edhe si filozofi. Dy karakteristikat më të rëndësishme të tij janë shërbimi/stafi i tij, dhe në anën tjetër menaxhimi i cili e bartë tërë këtë eksplorim në zona më të arrira.
Stafi dhe shërbimi i (Servisi) Fantazia është sigurisht një prej shërbimeve më të dashura dhe që shërben me dashurinë më të madhe. I ndjeshëm, mirëkuptues (ndaj çfarëdo “fantazie” që shpik hedonizmi), dhe aq i afërt sa që nuk dallon shumë nga hedonistët e natës me vetë ata, ky staf krijon dashurinë shumë të nevojshme të përjetimit të skajshmërive të hedonizmit.
Dhe, në këtë, sigurisht një prej dëshmive të kësaj rruge që ka marrë kultura dhe mënyra e jetës së Clubbing, është menaxhmenti i cili me dorën e një përvoje relativihst të pjekur të të udhëtuarit nëpër ‘fantazitë’ e hedonizmit ndreq, kujdeset dhe hapë mundësitë e këtij komuniteti për të udhëtuar thellë e më thellë nëpër përjetimet e kësaj ‘nate’ krejtësisht dhe rrënjësisht ndryshe, kësaj rruge rrënjësisht ndryshe nga ajo që është e zakonshme!
Në fund, është vështirë të zgjedhësh në mes dy rrugëve, asaj të turmës, dhe asaj të Clubbing, është tejet e vështirë. Por rruga që zgjedhë njeriu në jetë është tërë ajo që e bën po të njëjtën. Clubbing si rrugë e cila rrallë kalohet, dhe e cila revoltohet ndaj turmës e trendëve, e cila në përjetimin e saj të thellë, shfaqë një botë të panjohur dhe rrënjësisht të guximshme dhe individuale për secilën që e zgjedhë. Por në (Servisi) Fantazia, ai që hyn, hyn në duart e kësaj mënyre të jetës.
[1] Titull dhe poezi nga Robert Frost. / KultPlus.com
A mund të kontrollohet muzika? A mund të kontrollohet zëri? Nëse teknika e muzikës dhe teknologjia e kanë arritur këtë, atëherë a mund të kontrollohet ndjesia e dëgjuesit të muzikës?
Ndoshta muzika ka qenë një ndër kështjellat e vetme, dhe të fundit ku është mbrujtur dhe thurur megalomania patriotike dhe kombëtare, në tërë botën! Dhe, shikuar logjikisht, e që del të jetë krejtësisht banale, për shkak të thjeshtësisë së saj, muzika – çahet – dhe “degjenerohet” nga patriotizmi dhe kombëtarja pikërisht me kompleksin e lindjes dhe të inaugurimit të xhaz muzikës. Xhaz i lindur nga përmbysja e muzikës së kaluar në impotencë e perëndimit, pikërisht për shkak të mbylljes së saj në një qark shprehjeje, e – çanë – për herë të parë këtë kështjellë, dhe atë pikërisht përkundër shtypjes dhe robërisë së saj, aty ku lind, në kolektivet afrikano – amerikane.
Xhaz është në të vërtetë një dhe i vetmi burim i – çarjes – së muzikës deri në bashkëkohoren tonë. Sa më shumë që eksplorohet estetika dhe teknika muzikore, së paku e asaj moderne, posaçërisht duke përshirë muzikën e ashtuquajtur – klasike, ajo del të ketë dy rrënjë: latino amerikanen dhe më thellë afrikanen. Aq më shumë duke përvijuar dhe duke hapur vetë historinë dhe ekzistencën e njerëzimit në tërë të diturën e tij.
Duke u nisur nga vetë zanafilla e mendimit, krijimit, dhe kritikës e filozofisë bashkëkohore, prej Heidegger dhe Maurice Blachot, le të gjurmojmë lindjen e kësaj – hapjeje – që u cek më lartë, si arti, si filozofia dhe si sociologjia jonë.
I pari, pra Heidegger, e sheh artin si – hapje, dhe më pas si – çarje – (‘rift’ nga anglishtja), ku përhershmëria e Tokës (si natyrë e fizike), dhe sajimi dhe ndërtimi njerëzor i asaj që e quajmë – Botë -, hapen përmes njëra tjetrës, dhe njëra në tjetrën, si masa dhe edhe psikë e vëzhgimit njerëzor, dhe aq më shumë janë në mishërim dhe konflikt me njëra tjetrën. Si hapje tej – vetëdijes – së sajuar, si hapje tej Publikes (prej Kierkegaard).
Pikërisht – çarja – dhe – hapja – e Heidegger, tek Maurice Blanchot, janë mungesa e kuptimit e cila për shkak të kësaj, gjithmonë ka qenë dhe kalon në shënjueshmëri të pafundme. Gjë që sipas tij, është vetë gjuha; dhe më thellë në këtë, vetë imazhi. Nëse një herë kemi – prerë – imazhin nga objekti, qoftë nga guri apo nga një sajesë njerëzore, kjo është pikërisht – çarja Hedegerriane – e cila më nuk ka kthim dhe më tutje është e pafundme. Gjë që ndodhë me gjuhën: nëse fizikja e objektit të cilin e emëron gjuha është bërë psikike, një herë, ajo në të vërtetë do të emërojë në përhershmëri dhe aq më shumë në pafundësi konotacione të saj, gjithherë në mungesë të kuptimit definitiv, dhe gjithherë në pamundësi të caktimit të një fundi të kuptimit. Gjë që në fund krijoi modernizmin, e themeloi atë (edhe pse kjo nisë me Niçe), dhe aq më shumë -hapi – pafundësinë e të vërtetës sonë.
Duke marrë shembull këtu Fashion, si masë sociologjike e njerëzimit, të shtrojmë pyetjen: nëse aktualisht vishemi si në vitet nëntëdhjetë të shekullit të kaluar, a nuk është kjo eksplorim i kësaj pafundësie të – imazhit – siç u parafrazua Blanchot? Apo pafundësi e kuptimit, kjo duke qenë aporia në të veshurit sot si në atë që ka kaluar, dhe duke e quajtur më e reja, vetë e sotshmja.
Pastaj dhe duke ia shtuar këtij fenomeni edhe trendin e bartjes së emrit të disenjatorit, i cili as nuk ka qenë i lindur në periudhën të cilën e inauguron, pikërisht mbi veshjen tonë të viteve nëntëdhjetë të shekullit të kaluar. A nuk është kjo – çarja – heideggeriane dhe pafundësia e shënjueshmërisë së Blanchot? Apo, për t’iu referuar bartësit të këtyre teorive, Derrida, a nuk është kjo – çarja – (differance) e të – tashmes -, të vërtetës më saktësisht? Duke qenë se të shkuarën e marrim si një gjë të prerë nga jeta jonë, të tashmen si të përhershme (duke bërë të pa vërejtshme vdekjen me këtë, Heidegger), a nuk është kjo hapje, dhe mishërim dhe – çarje (the rift Heideggerian) i asaj që një herë e kishim shndërruar në imazh nga objekti (Blanchot)? Thënë më thjeshtë, a nuk është kjo – differance – e qëniesimit?
Duke iu kthyer jazz, le ta shtrojmë po të njëjtën përmes muzikës jazz. Cila ishte e para, apo çka ndodhë së pari? Muzika, arti dhe ndër – kulturorja, si në rastin e Poetëve simbolistë francez, dhe pastaj modernizmi në filozofi e qoftë edhe në religjion: apo në të vërtetë së pari mendohet, arrin të etablohet në filozofi dhe pastaj kalon në mënyrë jete? Sepse, ishte jazz, në të njëjtën kohë me themelimin e filozofisë simboliste, modernizmin dhe edhe me Heidegger, dhe Blanchot, që ndodhën relativisht në të njëjtën kohë, dhe aq më shumë ushqyen njëra tjetrën, nëse jo në mënyrë direkte, së paku spontanisht. Sigurisht Heidegger nuk ishte shijues i Jazz, dhe aq më shumë jazz-i nuk kishte idenë e filozofisë së Heidegger, por në të vërtetë filozofia e Heidegger buron nga revolta dhe -kalimet në religjion, në kohën e tij. Më tutje, në të vërtetë, të gjitha ndodhën në të njëjtën kohë, dhe të gjitha ende vazhdojnë të hapen tutje dhe më thellë, në – çarje – dhe differance të shënjueshmërisë së pafundme. Në pafundësi kuptimi.
Pra, në të njëjtën kohë Fashion është hapje e, qoftë të – tashmes – sonë, qoftë të psikes sonë, qoftë të kohës në diakroni dhe rrënim të lineares së saj, dhe jazz duke thirrur (nëse muzika bën ndonjë gjë tjetër përpos që thirr!) kujtesën e tokës dhe të tërë historisë së njerëzimit. Dhe kjo duke mbetur dhe duke qenë vetë e – sotshmja jonë.
Natyrisht, ky është spekulim, dhe aq më shumë njëlloj revolte ndaj historicizmit dhe të referencave dhe të citimeve akademike, etj.; dhe aq më shumë është spekulim, në stilin dhe ndikimin e Kierkegaard (për autorin), si përvojë dhe përsiatje jetësore, por jazz muzika, është e pamohueshme në tërë teknikat dhe shprehjet e saj si lindje dhe bashkë – lindje e njerëzimit në një fazë të re të tij, dhe edhe bashkëkohore e jona e cila përballë këtë përsiatje me këtë kompleks dhe fenomen.
Jazz-i lindi dhe u etablua si revoltë, primitivizëm, naivitet dhe pasion e ikje nga skemat “shterpe” ku ishte kufizuar dhe kishte mbetur (imazhi) objekti i muzikës klasike (siç edhe e merr shembull Blachot gjuhën!). Ai lindi si që njihet në zhargonin dhe teorinë muzikore me teknikën dhe skemën e të bërit muzikë nga afrikano amerikanët përmes të ashtuquajturit – rag – të muzikuar. E që është braktisje, revoltë dhe përmbysje e skemave të kësaj kohe të lindjes së tij dhe të jazz: më tutje po e njëjta muzikë krijoi, dhe arriti të inaugurojë shpikjen më të madhe të njerëzimit deri në bashkëkohësinë tonë e që është – sinkopimi – , së paku në muzikë. Kjo duke qenë vetë – improvizimi – i themeluar si teori dhe teknikë në muzikë në përgjithësi, dhe aq më shumë në tërë qëniesimin tonë!
Saktësisht, jazz-i, – rag – i tij, sinkopimi muzikor, dhe improvizimi – mbi – skemat ekzistuese të muzikës, pra jazz është vetë – çarja – (the rift) e primitives njerëzore, duke u kthyer në kujtesë të Tokës (sikur që thotë Heidegger), dhe hapje e botës si ndërtim dhe sajesë e njeriut. Janë – çarje – dhe mishërim i të dyjave.
Nëse modernizmi, sipas teorive kreative (lexo: të guximshme) ishte paranojë e njerëzimit, thuhet se ajo që pasoi e që u nocionua si post – modernizëm, në të gjitha stratat e njerëzimit, është skizofreni. Por, kjo e ka edhe referencën, e po të njëjtës kohë me lindjen e fenomeneve që u cekën më lartë (simbolizmi, religjioni, filozofia etj) e që është puna e Melanie Klain rreth tri fazave të zhvillimit të psikes së fëmijës. Dhe nëse këto dyja na përputhen, referencat për skizoidësinë e njerëzimit dhe të punës së Melanie Klain, jazz është ekzakt skizoidësi në vetë tri motorët dhe karakteristikat e zhvillimit dhe të tij, e që janë: sinkopimi, rag dhe improvizimi. Janë ekzakt skizofreni.
Por çka nënkuptohet, si në punën e Melanie Klain dhe po ashtu edhe në nocionimin e post – modernizmit, bashkëkohësisë sonë, si skizoide? Kjo është në të vërtetë konflikti, ndërthurja dhe mishërimi i, thënë shkurt dhe në esencë, të keqes së përhershme dhe të prerë me të mirën po ashtu të përhershme dhe të prerë. Pandashmëria e tyre dhe pamundësia e të jetuarit të tyre prerazi.
Përfundim – Xhazi, jazz muzika
Shikuar dhe vëzhguar me kujdes, në të vërtetë, e tërë muzika, së paku duke vëzhguar muzikën jazz, janë kujtesë. E kujtesa kthim në naiven, në primitiven dhe më tutje në Tokën heideggeriane.
Janë po e njëjta – hapje – sipas Heidegger, dhe më tutje, -kalim në – differance – derridiane, prej ku edhe themelohet mendimi bashkëkohor i njerëzimit! Differance ndërmjet vetë të vërtetës dhe të ‘padrejtësisë së të vërtetës’. Differance ndërmjet vetë qëniesimit, sipas Heidegger, në kujtesë të Tokës, dhe në të – tashmen – e njerëzimit. Vetë pranimi i gjurmëve, dhe pashlyeshmërisë së tyre nga qëniesimi jonë. Vetë e vërteta e njeriut me vdekjen e panjohur, të papërjetueshme, apo edhe që ndodhë pavarësisht megalomanisë sonë mbi dijen dhe përvojën.
Jazz është përpjekja, lufta, çlirimi shpirtëror, dhe aq më shumë qëniesimi i një kolektivi të robëruar, dhe në ankth të zhdukjes.
Jazz është drejtësia poetike, dhe edhe ngadhënjimi i qëniesimit mbi çmendurinë e skllavërimit.
Jazz është gjurma e rikthimit të njeriut dhe qëniesimit të tij, nga rruga të cilën e kanë bërë të gjithë të robëruarit dhe të përballurit me ankthin e vdekjes dhe të zhbërjes, si autentike e njerëzimit.
Dhe, sigurisht, gjetje e kontrollit duke e humbur po të njëjtin, apo, ndoshta, në të vërtetë është humbja e kontrollit të të sajuarës për t’u kthyer në autentiken. E që është vetë alethea greke (Heidegger), e vërteta që përmban si të njohurën tonë, po ashtu edhe të panjohurën tonë./KultPlus.com
Ellie – guximi kulturor për të ndër-komunikuar me botën
(Vërejtje: ky shkrim merr për shembull ambientin Ellie në Rrugën B të Prishtinës, pavarësisht se i gjithë zinxhiri i këtyre lokaleve bartin shenjën dhe simbolikën e po të njëjtës!)
Prishtina është qytet që nuk ka pasur një kryqëzim udhësh, dhe me këtë edhe të udhëtarëve e të huajve, dhe aq më shumë nuk ka qenë qendër kryqëzimesh të civilizimeve. Ka qenë më shumë një qytet i tërhequr dhe i mbyllur përbrenda kosovares.
Zhvillimet arkitekturore, dhe aq më shumë kulturore, e sidomos ato të mikpritjes e shërbimeve të socializimit e të argëtimit janë tejet të vonshme. ‘Kafiqi’ i parë modern në Prishtinë ka qenë i hapur vetëm në fund të viteve shtatëdhjetë dhe fillim të viteve tetëdhjetë të shekullit të kaluar. Një prej party-ve të parë jashtë lokales së këtij qyteti dhe frymës së këtij qytetit ka qenë vetëm në vitet 90 të shekullit të kaluar me ardhjen dhe organizimin e Red Bull (pijes energjike).
Në ndërkohë Prishtina ka edhe ‘ambiente’ si Ellie. Arkitekturë krejtësisht me dizajn të kulturës së lartë dhe me ambient që të asocon në vende me aristokraci tejet të theksuar si Parisi e Londra, apo shumë më shumë ambientet latino amerikane, tejet të bukura si në Buenos Aires e Havana.
Në të vërtetë me ambiente si Ellie, Prishtina po e ndërton, apo të themi më saktë po e hapë anatominë e pamjes së saj si një qytet krejtësisht i përthyer në ndër-komunikimet arkitekturore, të shërbimeve të argëtimit e të socializimit, të kulturave globale dhe qyteteve që ruajnë historinë e këtyre fushave të ndër-njerëzores në botë.
Ambienti i Ellie e jep një hapje dhe hyrje tejet të gjallë, hollë të mjeshtëruar e të kultivuar, e gjithashtu edhe me impakt të madhështores së modernes klasike. Hapja dhe hyrja e Ellie është një ambient i cili i ngjanë dhe e imiton pallatin, e aq më shumë krijon ndjesinë e madhështisë.
Më tutje, Ellie, është i krijuar në atë mënyrë që përmes detajeve minimaliste në një ambient relativihst të kulturës së lartë, krijon afërsinë e klientit me këtë ambient. Për më shumë kjo afërsi është e ushqyer nga përzgjedhja e po të njëjtave detaje të cilat e bartin qoftë komunikimin dhe qoftë estetiken dhe kulturoren e një ambienti që në tendencën e tij përpiqet të ndërtojë një madhështi përjetimi. Në socializim dhe në argëtim.
Ngjyrat janë tërësisht të sofistikuara dhe amalgamojnë konkreten e betonit të mureve dhe të errëtën e detajeve të tij. Në të vërtetë, ngjyrat nuk janë të theksuara dhe as primare në vizurën e këtij ambienti. Ajo që është primare përballë këtij ambienti është përthyerja e objekteve minimaliste në një hapje tejet të arrirë estetikisht dhe të mishëruar në një tërësi që krijon gjallërinë dhe iluzionin e pafundësisë apo mospërfundimit të këtij ambienti.
Në fund, shërbimi, klientela, dhe rrethi ku ai gjendet, në mënyrë ekzakte e reflektojnë arkitekturën e kohërave të lindjes së modernizmit në Buenos Aires apo Havana, duke qenë se Ellie, me krijuesit e saj rri dhe hapet në Prishtinë si një e ardhme para kohës së vetë qytetit. Është hapja e Prishtinës, përmes krijuesve të saj, si ndër – komunikim global dhe ndër – komunikim i kësaj kulture të jetës.
Për shembull mund të jenë klientela e saj e cila shijon në Ellie diçka ende të panjohur, ende të pakonsumuar dhe ende të paçmueshme.
Sigurisht, Ellie, është këtu për të mbetur dhe ka gjetur komunikim e saj me atë që ka Prishtina. Me atë që mund të kapë apo shijojë Prishtina.
Ellie është guximi i dijes, pasionit dhe i mjeshëtirmit të kujdesit për të shërbyer, për të shijuar dhe për të ndërtuar kulturën e socializimit dhe të argëtimit. / KultPlus.com
Megjithëse ka jehuar si “çmenduri”, entuziazëm, qoftë edhe kalkulim, apo çdo gjë që mund të projektojë imagjinata jonë e pëlleshme, reprezantimi i krijmit të Dafina Zeqirit në dijen bashkëkohore si fenomen vendorë, vazhdon tutje edhe në këtë shkrim. Aq më shumë, për të ngacmuar vetë reflektimin tonë për ne, në krahasim me vetë Nexhmije Pagarushën, të paprekshmen tonë, patriotike dhe shpirtërore!
Le t’i kthehemi, pyetjes nëse është e mundshme sot, që një grua të jetë ‘grua me plan’, duke pasur parasysh dhe duke pasur për përvojë qëniesimin tonë rrënjësisht të varur nga konstelacionet, si brenda nesh po ashtu edhe jashtë nesh. Tërë krijimtaria e Nexhmije Pagarushës sot mund të shihet nga pafund perspektiva. Por ajo e suksesit, arritjes dhe të identifikimit tonë (pavarësisht numrit) me atë, si ngadhënjim dhe festim i shqiptares është ndoshta më e paqëndrueshmja. Tërë historia jonë e lidhur dhe e atashuar në mënyrë traumatike me shenja si Nexhmije Pagarusha është sot e nxënë nën ankthin e qëniesimit. Është krijim, dhe shenjë që ka -kaluar në të ‘dyshueshme’, apo në rastin më të keq si mjuzikë e tejshkuar.
Në shpirtëroren, apo qoftë ne psikën e njerëzimit sot janë dy ankthe:
1. Humbja e të tashmes/pafundësia e të tashmes
e që është (prej Kierkegaard, Heidegger, Blanchot, Derrida etj) obsesioni i njeriut për të zhdukur vdekjen, për të bërë të pavërejtshme vdekjen, dhe për të ruajtur kontrollin ndaj vetë të vërtetës, si pushtet dhe si e vërtetë e pandryshueshme, e përhershme! Por pikërisht kjo e vërtetë shpërfaqë pafuqinë njerëzore dhe të njerëzimit! Nëse ka një të tashme të përhershme ne thjeshtë dhe me dhunë e zhbëjmë vdekjen! Nëse ka një Nexhmije Pagarusha në të tashmen tonë, ne jemi shqiptarë përgjithmonë dhe me këtë jemi të pavdekshëm!
2. Shumëfishimi i të tashmes (prezencës sonë) – çarja e saj në pafund të tashme, e që është vetë devalvimi i të vërtetës siç e njihnim. Nëse e tashmja shumëfishohet kemi humbur kontrollin, dhe nëse humbim kontrollin jemi të vetëdijshëm dhe e dimë se do të vdesim!
e që është zbulimi, apo thënë saktë (nga Niçe, Heidegger, Blanchot e Derrida) pranimi i paradoksit të të vërtetës sonë, si obsesion me të tashmen e përhershme për të zhdukur vdekjen, për të kontrolluar vdekjen (paradoksalisht), dhe për të kontrolluar jetën, e me këtë edhe mosdijen dhe pafuqinë tonë. Nëse ka një Dafina Zeqiri sot, të cilën e bëjmë me shijen dhe shijimin tonë, ne jemi vetë muzika e saj! E kjo është pikërisht – çarja – e të tashmes sonë si pavdekshmëri dhe zhdukje e vdekjes dhe humbje e kontrollit tonë ndaj të vërtetës sonë!
Kjo është dyfishë e dëshmuar jo vetëm në sjelljen tonë, por edhe në kognicionin tonë. Ky i fundit si gjykim dhe perceptim, tashmë, por gjë që ka qenë latente në të përhershmen tonë, si kognicion selektiv apo ndoshta vetëm i kufizuar!
Kjo dëshmi e dyfishtë, së pari është në ankthin tonë për të rrëmuar apo për t’u kapur në një shenjë për të dëshmuar të përhershmen tonë. Për të pasur një Pagarusha, pavarësisht se nuk identifikohemi në përvojën tonë me atë, së paku. Dhe së dyti në ankthin tonë për gjetur dhe ruajtur një të vërtetë në shumëfishimin e saj. E që është vetë Dafina Zeqiri me bashkëkohoren e saj, si vetë Ziggy Sturdust, apo edhe piloti ynë, si politikë dhe si sakrificë kolektive, tutje në tërësinë e njerëzimit!
Si shembull këtu mund të vëzhgojmë shënjimin e Nexhmije Pagarushës dhe Dafina Zeqirit në ne! E para e kaluar në shenjtëri, nga paprekshmëria e saj patriotike; e dyta është pikërisht çarja dhe zhbërja e prezencës dhe të vërtetës!
Nexhmije Pagarusha për ne është pikërisht e – tashmja – jonë e përhershme dhe e pafund. Vetë shqiptarja jonë dhe në ne!
Dafina Zeqiri në anën tjetër është pikërisht zhbërja e të vërtetës sonë, apo edhe shumëfishimi dhe çarja e saj në pafund kuptime, vetë pafundësia e prezencave tona. Dhe vetë devalvimi i të vërtetës sonë.
Si ndodhë kjo? Apo çka do të thotë tërë kjo që u tha deri këtu (përpos mendjemadhësi apo gjë tejet e komplikuar, dhe me këtë “diçka absurde për ne shqiptarët!)? Le ta thjeshtojmë me rrezikun e banalizimit të asaj që u tha (e që është referim në tërë dijen bashkëkohore nga lindja e deri këtu!) Nexhmije Pagarusha për ne është e ‘paprekshme’ nga ankthi ynë për zhdukjen e të vërtetës sonë? Apo është gjurmë e një të vërtete në të cilën jemi kapur me ankth?
Apo, nëse Dafina Zeqiri është ajo që po ndodhë, e kjo që po ndodhë është ajo që jemi ne sot! Dhe me këtë shqiptarja, dhe e vërteta shqiptare është një pafundësi prezencash, dhe një pafundësi të tashmeve, e që janë vetë paradoksi i të vërtetës!
Qëniesimi ynë është konstelacion, i të – tashmeve – dhe të shkuarave, dhe aq më shumë e aq më komplikuar, është fuzionim i të dyjave. Nëse Nexhmije Pagarsha ishte shenja më ekzakte, pavarësisht nferioritetit tonë ndaj muzikës së saj, ne ngadhënjyem brenda dhe tutje në botën e madhe, dhe aq më shumë e festuam këtë gadhënjim me muzikën e saj. Ne, pavarësisht mosnjohejes së muzikës së saj, ishim vetë Pagarusha. Ne ishim edhe aftësia, kapaciteti dhe arrita e saj!
Nexhmije Pagarusha në të vërtetë vërtetonte shqiptarinë tonë, qëniesimin tonë, dhe aq më shumë olrktijen tonë në botën e madhe.
Dhe vazhdimisht duke numëruar këto në të shkuarën, ku është sot Pagarusha? Muzika e saj? E vetmja e vërtetë është ajo që zgjedhim, ajo që është qëllim për ne, e vërtetë selektive dhe e kufizuar. Dhe ky qëllim, kjo padrejtësi e të vërtetës, në universalen e saj, dhe në vendoren tonë, është vetë të mbajturit e Pagarushës si ‘dekor’ në përvojën tonë dhe në dijen tonë. Në të vërtetë si ‘dekor’ i paprekshëm! Jo nga njohja jonë e saj, sa nga ankthi ynë nga e tashmja, që tashmë është çdo gjë përpos e përhershme që na mbron nga ankthi. Nga zhbërja e të qenit shqiptarë. Derisa përvoja jonë në këtë të – tashme – është çdo gjë përpos ngadhënjim, apo edhe festë e shqiptares./KultPlus.com
Bon Vivant është një nga ato ambientet të cilat edhe është shumë vështirë shmangen apo të injorohen, e po ashtu edhe shumë vështirë ‘barten’ (pranohen) në kuptimin e estetikës që ofron.
Nuk ka njeri në Prishtinë që jo vetëm nuk di për këtë ambient, por edhe orientimi në këtë lagje bëhet duke iu referuar atij. Por dhe nuk ka njeri i cili nuk ‘ankohet’ për – ekskluziven – e tij (përjashtimin). Por, duhet ditur një gjë, Bon Vivant edhe e ka krijuar vetë ambientin e tij, duke nisur nga asgjëja, e edhe është ambient rrënjësisht i përgjegjshëm për kulturën në të cilën dhe të cilën e ofron me shërbimet e veta. Aq më shumë që e ndërton atë vetë. Me një fjalë, Bon Vivant përmes punës dhe pasionit të tij, është me të vërtetë më i madh, se vetë shpirtngushtësia (lexo: të qenit ‘underdog’!) e shumë qytetarëve të Prishtinës.
Thënë thjeshtë, Bon Vivant në Prishtinë është ajo çka do të thotë të jesh punëtor dhe kopshtar i pasionit tënd. Njihemi si njerëz dembelë e jo-punëtorë, por është dëshmuar kushedi sa herë se jemi njerëz me të gjitha të këqijat e të mirat e njeriut, si të gjithë; e jemi shumë punëtorë kur e gjejmë si të fuzionojmë nevojën dhe pasionin. Bon Vivant, jo që e ka gjetur këtë, por ai ka krijuar një kulturë dhe estetikë të tërë dhe unike në këtë domen.
Hapur në një prej rrugëve më të gjalla dhe më në qendër të Prishtinës, është ambient që primare e ka shërbimin. Por jo në kuptimin e restoranteve serioze apo të “kravatave”, por duke krijuar atmosferë, kujdes dhe duke komunikuar shpirt, shpirt dhe frymë bashkësie dhe ndër-njerëzoreje.
Shërbimi i Bon Vivant në Prishtinë është detajist, i ndjeshëm dhe sidomos dhe saktësisht ‘preciz’ deri në imtësinë më të vogël e që mund të jetë shërbimi i ujit. Në të vërtetë shërbimi i Bon Vivant është preciziteti në mundësimin e shijimit të krijimeve të tij, preciziteti në shërbimin e tyre, dhe pasioni i të ruajturit të një shpirti të veçantë dhe unik të vetë tyre, por edhe të Prishtinës po ashtu.
Sigurisht, duke përfshirë edhe namin e shpirtngushtësinë e atyre ‘jashtë’ Bon Vivant, kjo kafiteri ruan me kujdes dhe mjeshtëri krejtësisht xheloze dhe të pasionuar ambientin e saj.
Dhe pikërisht këtu, fillon tregimi dhe historia e Bon Vivant, në veçantinë dhe uniken e ndërtimit të këtij ‘ambienti’. Sa për të ilustruar, për ata që e njohin muzikën e cila është dominuese në Bon Vivant, aty kombinohet kjo prej bendit të njohur – re:jazz -, i cili është i specializuar për mishërimin e muzikës bashkëkohore në jazz, pastaj tek Gotan Project, e edhe të duos daneze Koop, etj. Gjë që do të thotë se muzika është një prej gardianëve më të fuqishëm të këtij ambienti. Është një prej shërbimeve më të mjeshtëruar dhe aq më shumë të kujdesshme të tij.
Tregimi për Bon Vivant është tregimi i hapjes dhe kulturëzimit të Prishtinës, jo pse ajo nuk e ka pasur atë, por (së paku) nuk ka qenë aq i arritur dhe i qëmtuar. Por aq më shumë, ky kulturëzim në këtë fushë të kulturës, nuk është arritur nga jashtë, ai është ndërtuar dhe arritur prej së brendshmi dhe prej vetë Prishtinës. Është Prishtina duke gjetur rrugën e krijimit të ambientit dhe të ndërtimit të pasionit të socializimit dhe të argëtimit e të shijuarit të të bukurës qoftë në ushqim, kafe tejet preciz të kultivuar dhe koktejeve shumë interesante.
Për dallim prej shumë ambienteve të tjera të cilat kanë krijuar dhe mundësuar hapjen e Prishtinës në arkitekturë e kulturë globale dhe bashkëkohore, por që kurrë nuk kanë arritur të ndër-kumunikojnë as shijen e tyre dhe as shërbimin e tyre, Bon Vivant e ndërton dhe e kultivon edhe klientelën e saj duke krijuar raport dhe socializim tejet të afërt.
Tregimi i Bon Vivant në Prishtinë është tregimi i pasionit që është ndërtuar në një kopsht të përbashkët të shijuesve dhe të vetë atij, një histori relativisht e shkurtë por me nam e impakt tejet të rëndësishëm në kulturën e Prishtinës.
Dhe, për fund, të gjitha inferioritetet në pranim të Bon Vivant, ashtu siç është: i paarritshëm në pasionin e tij, janë vetëm “shortfall” i shpirtngushtësisë (lexo: të qenit nën presionin e mbijetesës!) së vetë të njëjtëve. Ai, megjithatë, është pikërisht ashtu siç e shohim, pasion i pastër në kulturën e kësaj fushe./KultPlus.com
Ballë përballë Dafina Zeqiri dhe Pagarusha – Muzika sot
Pse është aq e dhembshme nëse dikush zgjedhë të festojë me muzikë serbe, qofshin ata shqiptarë dhe qoftë me muzikën e Bregoviq? A na kujton edhe kufizimin, apo padrejtësinë e të vërtetës sonë kjo muzikë? Ndoshta kjo na përkujton edhe masën e kompleksit të Stokholmit (sindromit të Stokholmit), qoftë, edhe brenda nesh?
Kjo, pa hyrë në detajet e kësaj përgjigje, mund të shihet edhe në vetë muzikën tonë, sot dhe në ikonat e muzikës shqiptare, ato që i pranojmë si arritje dhe ato që janë “pavarësisht” dëshirës sonë, arritje.
Por një gjë duhet të kuptojmë, se – tash -, apo muzika e Dafina Zeqirit si shembull i të – tashmes – sonë, është pikërisht paradoksi më i thellë i njerëzimit. Për të bërë më të kapshme këtë (gjë që duket banale në thjeshtësinë e saj) mund të shtrojmë pyetjen: nëse një herë (apo edhe sot) kishte një Nexhmije Pagarusha, dhe sot kemi një Dafina Zeqiri, a është ky degjenerim i njeriut, apo progres, apo edhe – çarje – e përqendrimit të qëllimit dhe të të vërtetës së njeriut si qëllim? Apo çka është fenomeni që e dëgjojmë Dafina Zeqirin, por mburremi me Nexhmije Pagarushën!
Duke iu kthyer pjesës së parë, për muzikën serbe, kompleksin tonë rreth saj, dhe të reflektimit tonë mbi veten tonë përmes muzikës, le të pyesim: çka është muzika sot? Seksuale? Politikë, vendore dhe globale? Apo shpirt dhe kulturë, siç e njohin definicionet profesionale muzikore?
Ka një dhunë në krahasim të gjërave, sidomos kur ato nuk janë të barabarta qoftë në shënjimin e tyre e qoftë në rëndësinë e tyre, aktuale. Apo, mund të themi se ka një dhunë dhe edhe liri, qoftë edhe paradoks, në krahasimin e Dafina Zeqirit dhe të Nexhimje Pagarushës!
Por, nëse i vëzhgojmë këto dy shenja që burojnë në dhe nga muzika që e quajmë shqiptare dhe kosovare, është lehtë të dallojmë atë që tashmë është themeluar dhe inauguruar në dijen tonë si – gjurmë. Cila në të vërtetë është më shqiptare, apo cila është gjurmë e shqiptarisë sonë, nëse Pagarusha është ajo që nuk ndodhë më në mes nesh, është vetëm dekor dhe inferioritet, derisa Dafina Zeqiri është ajo që po ndodhë e ajo që jemi sot!
Cila është, apo a janë të dyja, gjurmë dhe gjurma e qëniesimit tonë, si kosovar, si shqiptar, por në paradoks ndaj vetë reflektimit tonë se çka është shqiptare! Por së pari të bëjmë një reflektim të asaj që na bën qenie sot në njerëzim dhe në vendoren tonë. Derisa Dafina Zeqiri është çdo gjë në muzikën e saj, artistikisht dhe në shënjim, prej shqiptares e deri tek hindu, Pagarusha është një e shkuar, mburrje, por të cilën as nuk e kemi shijuar dhe as nuk e kemi njohur!
Nëse është arritur një ngacmim reflektimi tej apo jashtë politikës ditore, le ta rikthejmë po të njëjtën pyetje edhe një herë. Çka është muzika sot? Dhe kjo pyetje ka peshën dhe impaktin e saj të plotë vetëm nëse kemi një përvojë të dëgjuarit të muzikës para lindjes së ‘videos muzikore’. Pra të shijuarit e muzikës vetëm përmes të dëgjuarit dhe radios, dhe pas radios, përmes TV e tutje deri më sot.
Prej këtu, le të pyesim edhe një herë: çka është muzika sot? Muskujt prej “amazoneje” dhe të biseksuales si zgjedhje dhe si art i Dafina Zeqirit, që janë të afirmuara dhe po afirmohen. Apo këngët e saj, të ndërlidhura me tërë trashëgiminë kulturore të njerëzimit, prej Hindu e deri në Reggae. Apo a është muzika e saj – shqipe – por, siç edhe krijoi Pagarusha, sipas skemave muzikore aktuale?
Çka është muzika sot? Vizualizim dhe ngadhënjim i (politikës) së turmave një kohë të shtypura, si afrikano- amerikanët dhe latino amerikanët, etj; apo muzikë që shprehë pavarësisht (politikave) të turmave, dhe është interpretim individual i qëniesimit dhe botës sonë?
Si mund të gjejmë “një mes” të të vërtetës, apo një të vërtetë që na pajton në këto ndryshime, që shumë më ekzakt janë paradokse të qëniesimit tonë deri dje, së paku?
Më nuk mund të shijosh muzikë pa ‘filozofinë’ apo zonimin e këngëtares brenda një filozofie globale. A ka një filozofi krijimtaria e Dafina Zeqirit? Por kjo është lehtë e kapshme nëse pyetemi cila ishte dhe është, filozofia e muzikës së Nexhmije Pagarushës?
Sot muzika shikohet, shumë më shumë se që dëgjohet. Apo ne, sot, më shumë e shohim muzikën e Dafina Zeqirit, se sa që e dëgjojmë?
Dhe ky është tranzicion gjigant brenda njerëzimit. Është – kalim, dhe ndryshim i kognicionit të njerëzimit, të vetë gjykimit dhe të perceptimit të njeriut. Qoftë ai -kalim në kognicion selektiv, apo edhe kufizim i kognicionit.
Në këtë, çka ndodhë , me – kontrollin – tonë ndaj të vërtetës, derisa po kjo e vërtetë ka qenë vetë lundra jonë nëpër pafuqinë e njeriut posaçërisht ndaj ankthit të vdekjes dhe vetë vdekjes. Ka qenë vetë sundimi ynë në botë, apo thënë më saktë vetë përhershmëria jonë, por e sajuar. E që i bie, “përkthyer” në pyetje krejtësisht banale: Muzika e Pagarushës, a ishte përhershmëri e shqiptares, dhe me këtë nagdhënjim mbi vdekjen, apo ishte sajim dhe të bërit të pavrëejtshme vdekjen. Posaçërisht nëse ndjehemi inferior dhe nuk e shijojmë muzikën e saj, së paku si të Dafina Zeqirit!
Tërë ajo që thotë kjo është se ka një – çarje – rrënjësisht të pa mbizotërueshme në njerëzim. E që është, ajo që tashmë duket banale në mishërimin e saj në jetët tona, por që është tërë thelbi i kompleksit të njeriut sot: dallimi, në mes të tashmes dhe të shkuarës, apo e kundërta e tyre, fuzionimi i të dyjave, apo të ‘pafundësisë’ së të dyjave, nga – çarja – e lartcekur.
Për përfundim, ta shtrojmë më ekzakt këtë thjeshtësi, aq të komplikuar dhe aq të rëndësishme në jetët tona sot: Nexhmije Pagarusha, përmes muzikës së saj, apo vetë muzika e saj, është apo ishte gjurma e ngadhënjimit tonë të shqiptares, dhe të shpirtit të shqiptares? Nëse ajo është prezente sot në ne dhe me ne, çka e bën këtë? Apo nëse pranojmë se ishte një herë një Pagarusha, pse nuk i pranojmë krijueset si Dafina Zeqiri si një e sotme, apo si Diva e shpirtërores dhe kulturores sonë. Pavarësisht shijes dhe dijes sonë mbi muzikën, por si reale e pamohueshme e prezencës së saj me ne. Apo, për ta komplikuar deri në fund, pse, pas muzikës së ‘paprekshme’ të Nexhmije Pagarushës, lindi apo “devijoi” muzika shqiptare?
A ka një qëndrueshmëri në të qenit tonë, është vetë thelbi i tërë këtij eksplorimi dhe sprove për të reflektuar rreth qëniesimit shqiptarë. / KultPlus.com
Në Miqt, qysh në hapin e parë e kupton se je në një ambient krejtësisht ndryshe. Je në Prishtinë. Në diçka që ka lindur relativisht shumë vonë, e shumë guximshëm. Diçka që është ndërtuar me sakrifica të të rinjëve të saj që kanë paguar me jetë. E deri tek shkatërrimi i tërë ambienteve të këtij lloji dhe nisjes nga fillimi. Je në Prishtinë me të gjitha “shortfalls” të saj, e me të gjitha simpatitë e guximit edhe megaloman edhe të inspiruar për të qenë dhe për të përkitur në botë.
Miqt është pub/’kafiq’ për të cilin nuk ka njeri në Prishtinë që nuk ka dëgjuar. Por, që rrallë ndokush që nuk jeton në Prishtinë ka shkelur apo përjetuar atmosferën e tij. Gjë që do të thotë se është ambient rrënjësisht prishtinas dhe i prishtinasve.
Por, çka e bën një ambient të jetë i prishtinasve, apo pse të quhet kështu? Prishtina dhe sidomos kultura e socializimit dhe argëtimit në Prishtinë është diçka e mësuar vetë, e papërvojë të gjatë, dhe fuzionim i kulturave globale. Më pastaj, Prishtina në këtë fushë të kulturës është guximi dhe pasioni për të krijuar atmosferë dhe frymë hedonizmi e shijimi të ‘natës’. Më tutje është e lindur në shtypje e sipër (nga ish-Jugosllavia, e sidomos në kohën e Millosheviqit), dhe ka qenë dhe është një prej frymëve më avangarde dhe më të zëshme të shprehjes së qytetarëve të saj, prej fashion e deri tek konsumimi i muzikave më kontraverse e komplekse të bashkëkohores. Dhe, të gjitha, të gjitha këto e karakterizojnë pub-in/ambientin Miqtë dhe i japin shënjimin e frymës prishtinase.
Por në të vërtetë, me sa u tha, dhe më tutje, Miqt duke qenë kulturë tejet e hollë, por e ndërtuar nën shtypjen e lartcekur, dhe e mësuar “tuj pa tuj ba”, në të vërtetë e shprehë këtë kulturë duke përpunuar dhe duke kultivuar – anitdizajnin –, apo, anti – konsumerizmin, dhe anti – trendin. Por gjithnjë duke i dhënë rëndësi të madhe shijes dhe karakterit prishtinas të revoltuarit dhe të të shtypurit, e aq më shumë të të qenit “underdog” si fuqi konsumi, trendi e impakti jashtë Prishtinës.
Ajo që shijuesi i ‘natës’ e kërkon në përjetimin e hedonizmit është krejtësisht individuale dhe personale, qoftë edhe në atë që po trajtohet këtu: në frymën prishtinase. Fryma prishtinase tashmë nuk është e mundshme të qarkohet e të konsumohet vetëm në kuarte e në kthina të izoluara, ajo në të vërtetë është e hapur ndaj të gjitha ndikimeve dhe përjetimeve, prej tallava-së, e deri tek Kafet e Rakisë, kuart i cili ofron atmosferë ballkanase e ambiente të “politikave të rënda në tavolina”. Por Miqt është i veçantë në hapjen e frymës së Prishtinës duke qenë se kultivon dhe flakëron ndjenja e shijime krejtësisht spontane dhe të paprogramuara.
Përpos karakteristikës së Miqve për të kultivuar – anti – kulturën dhe revoltën me shije prishtinase, Miqtë është karakteristik edhe në krijimin e ndjenjës dhe frymës së përkatësisë dhe të socializimit, një atmosferë e hapur dhe pranuese. Gjithashtu karakteristikë e Miqve është edhe muzika që e kultivon, herë me DJ e herë me ‘selecta’ apo playlista. Muzika e tyre është një karakteristikë po ashtu prishtinase duke qenë se përfshinë prej Underworld e deri tek albume të tëra të Doors, kështu duke qenë mundësi e pafundme e eksplorimit të ‘natës’ pavarësisht fillit të saj.
Për të përfunduar, një karakteristikë e rëndësishme e Miqve është të trajtuarit e kësaj fushe të kulturës dhe të socializimit, jo si biznes aq shumë, e shumë më shumë si përpjekje për të ruajtur, ndërtuar dhe për të shprehur kulturën e Prishtinës dhe aq më shumë të hedonizmit kosovar.
Në të vërtetë për t’ia dhënë meritën që e ka Miqtë në hartën e ambienteve të Prishtinës, ai është vetë udha e nisur në fund të viteve shtatëdhjetë e fillim të viteve tetëdhjetë të shekullit të kaluar në Prishtinë (edhepse jo i vetmi ambienti i këtillë), të kësaj fushe të kulturës dhe të hedonizmit, dhe e cila pavarësisht se Miqtë janë unik dhe origjinal në mjeshtërinë e tyre, po arrin hapje tërësisht të pjekura globalisht e në ndër-komunikim me globalen e kësaj fushe të kulturës.
Të jesh i çmendur, doemos duhet të kesh një obsesion, obsesioni i Miqve është të të bëjnë të ndjehesh mirë, kur feston, eksploron ‘natën’ apo qëmton derte me shoqëri. / KultPlus.com
Le ta marrim në konsideratë, muzikën e një prej yjeve të kulturës sonë sot. Muzikën e Dafina Zeqirit, e cila, thënë shkurt, është çdo muzikë tjetër, por edhe shqip; por që në të vërtetë është shumë më e hapur, apo më e – çarë – se muzika e Bregoviq, apo edhe shija dhe festa e “Shqiptarëve të Shqipërisë”. Është vetë muzika globale dhe aktuale sot!
Por le të nisemi nga të qenit e Zeqirit ‘a woman with a plan’ (një grua me plan!)! A mund të ketë grua shqiptare sot me plan? Jo për shkak të tyre, por për shkak të konstelacionit të ankthit tonë kolektiv, ankthit tonë njerëzorë, dhe të dinamikës së të qenit shqiptar?
Pavarësisht patriarkalizmave dhe gjendjes në mbijetesë të kolektivit/kolektiveve tona. Të jetuarit në zonën e instinkteve për të mbetur gjallë, dhe aq më shumë për të vazhduar llojin (Freud). A mund të ketë grua sot? Apo, për ta bërë këtë pyetje aq më të pabesueshme: a mund të ketë grua me plan sot? Kosovare? Pavarësisht sukseseve prej Majlindës e Blerta Bashollit, etj. Ngjanë çdo gjë kjo e thënë, prej tendenciozes mashkullore, e deri tek rrënim i shpresës dhe fuqizimit të gruas. Në të vërtetë e tëra përmbytet dhe kalon në – çarje – nga vetë konstelacionet që u cekën; asnjë njeri sot nuk ka një plan, asnjë njeri nuk mund të ketë plan, dhe asnjë njeri nuk e di udhën e saj/tij. Jo për shkak të paaftësisë sonë, por ekzakt për shkak të – çarjes – së të vërtetës sonë. E në këtë kemi Dafina Zeqirin si grua me plan!?
Një prej problemeve më të mëdha të muzikës kosovare (e edhe asaj që i shkon prapa, pra muzikës Shqipe në përgjithësi!) është problemi i të ashtuquajturave – roots – (rrënjët). Që është edhe kërkimi dhe edhe trendi i krijimit muzikor sot, në frymën dhe skemën – back to the roots -. Ajo që ndodhë zakonisht në këtë eksplorim në muzikën shqipe, është se pikërisht duke përcjellë këtë skemë, muzika shqipe përmbytet, apo krijon paradoksin e kthimit në – the roots – të Reggae muzikës!
Një problem tjetër, është ai i të menduarit rreth muzikës si kjo e Dafina Zeqirit. Duke qenë se ky shkrim është në vazhdën e shkrimeve për “The Weeping Song”, apo “Killing an Arab”; Urban FM, e Kurrizin e Prishtinës gjatë kohës së luftës në Kosovë, të gjitha fenomene apo shenja kur Dafina Zeqiri as nuk ka qenë e lindur! Dhe që muzika e saj as nuk ka të bëjë me to.
Por mbi këto probleme, dhe të gjitha të tjerat të mundshme, është problemi se kur dikush niset të – çmojë – së paku muzikë kosovare dhe atë shqiptare, del si “entuziast” thënë butë, e deri tek i shitur, apo edhe injorant, etj. Është mentaliteti ynë, shpirtngushtësia jonë ‘estetike’ në raport me ballafaqimin e shijes, zgjedhjes dhe edhe arritjes/devijimit në këto fusha. Apo, thënë ndryshe, nuk ka njeri në Kosovë që nuk ka dëgjuar për Dafina Zeqirin, por, përpos masivitetit të turistëve/gërnaçave/diasporës që e shijojnë krijimtarinë e Dafinës, të tjerët e bëjnë këtë tinëz, apo edhe duke e ndarë personalitetin e saj me muzikën e saj, dhe këtë të dytën duke e marrë show – biz klasik etj.
Problemi është pikërisht në këtë të fundit: mosnjohjen, apo edhe druajtjen nga muzika e Dafinës. Duke iu kthyer problemit të parë të renduar këtu, asaj të – kthimit në rrënjët – (skemës muzikore – back to the roots –), dhe gjithherë kthimit të muzikës shqiptare në – the roots – të Reggae, Dafina është speciale dhe tejet e veçantë. Ajo, nuk është a business woman, vetëm. Ajo është artiste, edhe me famë botërore, por e dalë dhe pjekur profesionalisht, prej kësaj grope të mentalitetit e shpirtngushtësisë sonë. Sigurisht, deri këtu kam komprometuar çdo “intelektual”, e rreth “Intelektual”, e posaçërisht “Njohësit” e muzikës, me këtë që është thënë. Por, ta shohim këtë më ndryshe se zakonisht.
Muzikën e Dafina Zeqirit mund ta shohësh në dy perspektiva:
1. si trend e skemë – back to the roots –
2. si (intertekst postmodernizmi) asimilim i masave muzikore, aktuale, dhe sidomos, të të shkuarës. Mishërimit të tyre në një kompozicion tërësisht origjinal. Për të cilën pak rëndësi ka nëse Dafina është teorikisht e vetëdijshme, derisa është tejet e veçantë në këtë!
Muzika e Dafinës si skemë – back to the roots – është kompozicion, rrënjësisht i vetëdijshëm për këtë teknikë dhe skemë, nëse jo teorikisht, është së paku artistikisht. Por, për dallim prej të pavetëdijshmes dhe kompozimit inferior kosovar e shqiptarë në këtë teknikë, e cila gjithherë përfundon në roots të Reggae (siç u cek më lartë), muzika dhe krijimi artistik i Dafinës shkon tutje, duke kompozuar reggae, me muzikën lindore. Por sigurisht, muzika, apo thënë saktë shprehja – root – e shqipes duke qenë edhe parësore në këtë krijimtari të saj, e deri tek eksplorim më thellë, dhe aq më shumë më i guximshëm se zakonisht në artin tonë.
Në të vërtetë, ajo që është shqipe në muzikën e Dafinës, del të jetë muzikë, si pandashmëri dhe brikolazh i masave shpirtërore ballkanase. E cila më tutje thellohet, deri në Hindu e lindore.
Në anën tjetër, muzika e Dafinës si ndërthurje e dromcave dhe masave muzikore, aktuale dhe të të shkuarës, mishërimit të tyre në një kompozicion, (si intertekst postmodern, për të cilën ndoshta Dafina nuk ka një informatë, por ka një vetëdije dhe intuitë muzikore dhe artistike.)
Por, kësaj duhet shtuar, pikërisht dhe më me rëndësi shpirtin e muzikës dhe artit të saj, vetë aftësinë për të asimiluar dhe për të manovruar artistikisht në krijimtarinë e saj. Pikërisht të kësaj teknike dhe trendi muzikorë e artistik, e që është fuqizimi i femrës; feminizmi; por aq më shumë – çarja – e shtjellës së vetëdijesuar thellë dhe prapa në femërore; në – the root – të shprehjes e të shpirtit femëror, sipas vetë artit të Dafinës. Sigurisht, me ndihmën e skemave krijuese muzikore të trendëve globale.
Këtu, nuk është më çështja e shijes, apo preferencës muzikore, është ajo që Zeqiri ndërton si qëndrim, vetëdije, shpirt e shprehje të nxjerrë dhe të aktualizuar, qoftë globalisht e në vend, si frymë femërore, dhe përpjekje origjinare femërore.
Por, për fund, cila është ajo – root – e të gjitha këtyre, apo çka është – root – e artit të Dafinës? Është shpirti femëror, i cili të shumtën e krijimtarisë së saj është gërmim dhe – çarje – e prezentes, në vetë shprehjen shpirtërore të femrës, e cila është e nxënë nën patriarkalizëm, e të gjitha parakalimet e ideologjive, dhe të origjinares së kësaj në kulturën tonë. Nuk është gërmim dhe – çarje – në etniken, apo në të fundmen e shqiptares, shpirtit shqiptar, sidomos të femrës shqiptare, por është eksplorim në ndërthurjen dhe intertekstin artistik. Apo thënë saktë të shprehjes shpirtërore të femrës më gjerë.
Kjo – root – në krijimtarinë e Zeqirit është pikërisht ura e zërit femëror në kohë. Dhe është përpjekje për të nxjerrë masat dhe dromcat e zërit të parë femëror, shprehjet e para femërore në shpirtin dhe frymën tonë, po e përsëris, si trend dhe si kërkim artistik i saj. Dhe, megjithëse nuk është etnike, apo e pastër shqiptare, kjo shprehje është globale dhe aq më shumë kompozim dhe krijim në frymën e skemës muzikore globale – back to the roots -.
Dafina është një nga eksplorueset më të thella dhe më të guximshme të këtij shpirti, të kësaj fryme dhe të kësaj shprehjeje. Pavarësisht se e njohim veten autokton e të ‘padyshimtë’ në shpirtin tonë e kulturën tonë, në të vërtetë ne jemi krejtësisht, apo vetë muzika është krejtësisht dhe rrënjësisht frymë dhe amalgamim i shkëmbimit kulturor dhe ndër-kulturor, gjë që do të thotë se Dafina, është shumë para muzikës dhe përkufizimeve tona, si për veten e po ashtu edhe për muzikën tonë.
Dhe prej këtu, ndoshta, na duhet kohë të bluajmë, të përpijmë, dhe të shijojmë në fund, muzikën e Dafina Zeqirit, si fuqizimin i kolektiveve të shtypura e të ringjallura jashtë bërthamës së lindjes së tyre, siç është diaspora shqiptare!
Sigurisht, ky është shkrim dhe vlerësim pozitiv, pavarësisht -trap – të muzikës së saj, dhe të biznesit brenda muzikës së saj, por shumë më shumë është ngacmim i reflektimit tonë ndaj muzikës së saj, dhe aq më shumë përmes po të njëjtit të ngacmojë reflektimin për qëniesimin tonë!/KultPlus.com
Në Kosovë, e sidomos në qytete e mëdha të Kosovës, e posaçërisht në Prishtinë, pas luftës, dhe për një kohë të gjatë, ishte këputur lidhja e jetës, shpirtit dhe kulturës së saj. Ishte si këputje e filmit, të jetës. Por, në natyrën shoqërore, gjërat dhe sidomos shkëmbimet kulturore, prej qebapëve, e deri tek rakia e rëndë, bëhen për një arsye. Për një arsye, paradoksalisht, edhe të shëndoshë, por edhe të pakontrollueshme. Janë mishërimi i sociologjisë së kësaj shoqërie. Pavarësisht etikës e dogmave krejtësisht legjitime në predikimet dhe dijen e tyre – rakia – ka rikthyer Prishtinën në lirinë e saj, dhe ka ringjallur vetë sociologjinë e saj. Në të vërtetë e ka ‘ngjitur’ po këtë film të këputur një herë dhe për shkak të tragjedisë e dhunës së përjetuar.
Aty ku zhvillohet ‘politika globale’ dhe më dramatike; aty ku derdhet tërë vërshimi kulturor, prej qebapëve e deri tek trendet më të larta filozofike; aty ku derdhet edhe alkooli në tonelata, e që është Prishtina, Prishtina masive dhe e të gjitha gjeneratave, janë – Kafet e Rakisë.
Rakia, e ardhur prej mizërisë së “ushtarëve” të Otomanëve në pushimoret e tyre ndërmjet luftërave, ka një konotacion krejtësisht të dyshimtë në kulturën tonë, dhe atë jo vetëm në atë myslimane e qoftë në shqiptaren tonë. Kryesisht mendohet se ka ardhur prej ndikimeve kulturore serbe e armiqësore. Por, shih paradoksin, ‘rakia’ posaçërisht ajo e Ballkanit dhe e njohur me këtë emër, vjen nga myslimanët/Otomanët! (apo siç u cek më lartë nga “mizëria” e ushtarëve Otoman.)
Po kështu, edhe Kafja e Rakisë, është fenomen sociologjik Ballkanas, njëjtë si qebapët dhe e shumta e konsumit ballkanas që është një përzierje e pandashme e kulturave të sociologjisë ballkanase. Kafja e rakisë është shumë më shumë komunikim kulturor dhe shpirtëror, se sa hedonizëm e “qefleisje”.
Në të vërtetë Kafja e Rakisë, me pak ndihmë të tonelatave të alkoolit, si në Ballkan e po ashtu edhe në Prishtinë, hapë dhe është hapja e shpirtit kosovar, prej kompleksit të inferioriteti (lexo: mekanizmit mbrojtës) dhe të qenit ‘underdog’ në shtjellat dhe shkëmbimet kulturore globale e rajonale. Gjë që do të thotë se sa më e thellë e më e madhe tema e debatit në tavolinë/a, aq më e madhe kriza e të qenit në furinë e këtij tranzicioni socio – psikologjik global.
Por këtë e bën edhe më komplekse përshtypja e turistëve dhe vizitorëve të huaj të këtij kuarti, të cilët e shohin si një “Itali e vogël”. Gjë që i shtonë edhe flakë e edhe paradoks komplekses dhe ndërthurjes së origjinave dhe kulturave të këtij rajoni, dhe aq më shumë Prishtinës.
Po të shohësh fenomenin sociologjik, rrënjësisht të lidhur me lirinë dhe, sidomos, varfërinë e Prishtinës, të Kafeve të Rakisë, ai është një Shkup identik, apo një Beograd e Lubjanë e Zagreb tradicional. E sidomos një Sarajevë myslimane! Është pikërisht ringjallja e tërë asaj që është jetuar dhe ka qenë përvojë në Jugosllavi. Pavarësisht, luftërave, urrejtjes e armiqësive, në të vërtetë kjo rishfaqje dhe ringjallje e kësaj përvoje (menduar këtu literalisht), është krejtësisht spontane dhe gjurmë e një bote dhe një mirëqenie të kaluar, prej viteve pesëdhjetë e deri në fund të viteve nëntëdhjetë të shekullit të kaluar.
Edhe më interesant, bëhet kompleksi i rakisë dhe kafes së rakisë, kur ai shikohet nga masivizimi i këtij kuarti, që ka ndodhur me fuzionimin e qebaptoreve Te Martini dhe Shoki, të restorantit (në fillet e tij) Tirona, e kafiterive të gjeneratave krejtësisht të reja si Fish dhe Miqt. Gjë që e bën këtë kuart shumë karakteristik për Prishtinën. Dhe kjo duke qenë ndryshe nga Shkupi e qytetet e ish Jugosllavisë në këtë “mesele”, pasi që fuzionon të rinjtë me veteranë të mirënjohur në Kosovë e Prishtinë, kalimin nga Martini, Shoki e Tirona në kafe të rakisë siç Charlie Braown. Kompleksi i Kafes së Rakisë dhe vetë rakia, rikthejnë festën e lirisë dhe, paradoksalisht, të “mirëqenies” apo varfërisë, në qendër të Prishtinës, dhe e ndërtojnë shpirtin karakteristik të Prishtinës dhe kulturën e masave prishtinase.
Në kohën kur kompania më e njohur globale e telefonave mobil Nokia kishte lansuar moton e saj “Nokia connecting people”, ajo menjëherë ishte ballkanizuar në “rakia connecting people”, gjë që në të vërtetë, shikuar edhe sipas dijes bashkëkohore dhe edhe sipas ballkanases, është gjurma e “underdog” dhe e humorit e shpirtit kulturor ballkanas. Është gjurmë e cila shpërfaqë atë për të cilën njihen ballkanasit, e që në të vërtetë e shndërron “kompleksin e narcizmit të viktimës” (gjë e njohur në shoqëritë viktima si kosovarët e shqiptarët) në potencial të ringjalljes dhe rikthimit në të tashmen dhe në përkatësinë e saj. Në jetën e saj, brenda në shpirtin e saj.
Kafet e rakisë, me një fjalë, janë dëshmia dhe monumenti sociologjik, i cili feston dhe aq më shumë vendos lirinë, për të zgjedhur sidomos, jetën!/KultPlus.com
Bregoviq, dhe muzika e tij në Korçë e Tiranë (para disa viteve) duke shpërfaqur kompleksin e të qenit shqiptarë, është dhembje e këtij qëniesimi, apo keqkuptim i të qënit shqiptarë? Atëherë çka do të thotë tërë kjo përsiatje mbi serben, nëse e tëra është një dhembje e thellë, e të qenit serb. Çka do të thotë e tëra nëse po humbim një dëshmi të vetme të mundshme të të qenit shqiptarë në të vërtetë. Por a mund të jetë kjo tranzicion i kongicionit, e që në të vërtetë është kalim në kognicion selektiv apo të kufizuar. Dhe me këtë tranzicion i qëniesimit shqiptarë.
Nëse muzika lindi si liri, pse duhet ta kontrollojmë atë, me teknikë profesionale apo teknologjike? Është apori e njeriut, si edhe qëniesimi i tij. Është pikërisht kjo apori që mund të na shërbejë si gjurmë për të përsiatur mbi qëniesimin tonë, shqiptarë.
E tëra është domosdoja për kontroll. Duke qenë se muzika është zë, si mund të kontrollohet zëri? Apo nëse kjo është arritur dhe ngulitur në ne, si mund të kontrollohet përjetimi i dëgjuesit të saj?
Prej këtu, të pyetemi, çka është në të vërtetë muzika e Nexhmije Pagarushës dhe Vaçe Zelës? Çka është muzika shqipe, apo muzika që e njohim si muzikë shqipe? Nëse të dyjat ishin përpjekje për të shprehur shpirtin, psikën apo kulturën, përbrenda padrejtësisë (lexo: robërisë) në të cilën ishim gjendur, çka është muzika e Dafina Zeqirit sot?
A nuk është e njëjta gjë, përpjekje për të shprehur shpirtin, kulturën apo psikën bashkëkohore shqiptare? Të njëjtën gjë që bëri Pagarusha dhe Zela, për të ngadhënjyer mbi robërinë tonë, e që ishte muzika përmes skemave muzikore të kohës së saj, është duke e bërë Dafina Zeqiri, me huazimin e skemave bashkëkohore për të shprehur, apo ngadhënjyer mbi zhdukjen, zhbërjen dhe asimilimin shqiptarë. Pavarësisht se jemi në liri, pavarësisht se kemi ngadhënjyer, përpjekja për të shprehur shqipen është imperativ dhe nevojë esenciale.
Nëse improvizimi, apo ajo që në filozofi quhet spekulim, dhe shprehur në mirëkuptim si kreativitet, është vetë jazz, dhe kjo shprehja e cila ndërtoi njerëzimin nga modernizmi e këndej, dhe shprehja më e lartësuar dhe më e çmuar muzikore në botë sot, e prej një kohe të gjatë, kjo është karakteristikë dhe mënyrë e qëniesimit e të gjithë popujve dhe shoqërive të robëruara, e të ndalura, pavarësisht aktuales së tyre.
Është shprangosje dhe – çarje – tej robërisë, apo skemave muzikore të cilat e robërojnë po të njëjtën shoqëri të robëruar. Apo, sikur që ndodhi me jazz, është të qëniesuar, me qenë se ky nuk ndalet, përmes botës që e robëron.
Gjë që e kemi shumë të njohur, në përvojë dhe në qëniesimin tonë si shqiptarë.
Por, le ta marrim jazz, si gjurmë në zhbërjen e të tashmes, apo fuzionimin e të tashmes në të shkuarën dhe të ardhmen aq më shumë, në pafundësi prezencash. Që është pafundësi të vërtetash që e bëjnë të tashmen tonë.
Jazz është pikërisht ajo që bëri njerëzimi në tërë përvojën e tij: sajimi spontan i një skeme, mbi të cilën më vonë improvizoi një qëniesim të tërë.
Jazz është lufta dhe mbijetesa e qëniesimit të njeriut në një Tokë (sipas Heidegger) në të cilën nuk kemi kontroll. Në të cilën kemi sajuar dhe ndërtuar skemën e Botës (sipas Heidegger), për të fshehur pikërisht këtë mungesë kontrolli. Thënë më saktë këtë pafuqi tonën.
Jazz është të lundruarit në gjithë pafundësinë e të vërtetave, apo thënë saktë në padrejtësinë e të vërtetës.
Jazz është shprehja e njeriut i cili ka përjetuar ankthin e asgjësë, hiçit, dhe të pafundësisë së të keqes. Është qëniesim përballë kësaj pafuqie të njeriut. Dhe pikërisht për këtë një prej shprehjeve më autentike, më të besueshme dhe më të fuqishme të njerëzimit.
Kjo gjurmë jazz është edhe gjurma e përvojës së njeriut në Tokë, por edhe themel i ndërtimit dhe sajimit të Botës. Në atë se hasë dhe mbahet në naiven, primitiven dhe zanafillën e shprehjes së njeriut në Tokë, pavarësisht përkatësisë dhe të vetëdijshmes. Është vetë kujtesa e Tokës, dhe e Botës. Duke qenë se e tëra ishte humbur për afrikano – amerikanët, dhe jazz e riktheu tërë kujtesësn e përvojën e tyre.
Kjo gjurmë përmban edhe të shkuarën, të tashmen por edhe të ardhmen e njeriut. Në atë se është autentikja e krijimit dhe shprehjes së njeriut. Si skemë e improvizuar, dhe si improvizim i skemës.
Këto që u thanë për gjurmën e jazz, apo çka na thotë jazz si gjurmë, janë krejtësisht identike me muzikën shqiptare. Shprangosja, improvizimi dhe kujtesa e qëniesimit shqiptarë. Por, sikur jazz, po ashtu edhe shqiptarja, në përgjithësi a janë ndërtim mbi atë që ishte, apo huazim dhe asimilim i qëniesimit si ndër – kulturore, apo janë autentike?
Ajo që është më e qarta në tërë këtë, është përpjekja dhe ankthi jonë për të kontrolluar qëniesimin tonë. Si shqiptarë, si serbë apo si njerëzim. Të vetëdijshëm tanimë, me COVID posaçërisht, për pafuqinë tonë ndaj vdekjes, ne duhet të kontrollojmë edhe më shumë të qenit tonë.
Ne duhet të kontrollojmë edhe më shumë të qënit shqiptarë, apo serbë. Ne duhet të kontrollojmë çdo gjë. Ashtu siç kontrollohet romja në muzikën e Bregoviq, e që është kontrollimi i primitives dhe parakes në ne. Gjithherë duke vuajtur aporinë e të qënit: si kulturë, e kultura si ndalesë, derisa universalja e qëniesimit as nuk arrin të asimilohet tërësisht dhe as të harrohet. Apo në të vërtetë, dhembja e të qënit shqiptarë është veçim të cilin nuk e kemi zgjedhur, dhe zgjedhje për të ndjerë dhembjen. Dhe kur përpiqemi të harrojmë këtë, ne festojmë me Bregoviq. Sikur, kemi harruar ç’është të qenit shqiptarë. Apo ndoshta, sikur është e pamundshme sot të festosh të qënit shqiptarë. / KultPlus.com
‘Kafiqi’, ajo që nënkuptojmë të gjithë me këtë shprehje, është sigurisht shenja kryesore që shpërfaqë “zbulimin” e paradoksit, të çudisë dhe të padrejtësisë përbrenda vetë të vërtetës!
Si? Kafiqi ka lindur dhe vjen nga vendet Islame, aty ku ka filluar të konsumohej kafja publikisht. Si kafene. Sot ‘kafiqi’ është shenja më kundërshtuese dhe më e urryer nga e shumta e komuniteteve religjioze. Jo vetëm për shkak të alkoolit e drogave të cilat janë të pandashme nga ai, por aq më shumë për shkak të fenomeneve sociologjike bashkëkohore fuqishëm të ndërlidhura me seksualen dhe aq më shumë me homoseksualen, apo thënë shkurt me të ashtuquajturën – libertine.
Por shih çudinë e padrejtësisë së të vërtetës! Globalisht, ‘kafiqi’ është vetë ambienti ku lind edhe ekstremizmi religjioz, e edhe ekstremizmi libertin, pavarësisht kush e frekuenton, si është dizajnuar apo çka konsumohet brenda tij.
Apo, padrejtësia e kësaj të vërtete, të cilën po e jetojmë është në paradoksin se edhe duhet të – karantinizohemi – dhe edhe të përkarhim njëri tjetrin në këtë kohë ankthi e tragjedie e rreziku për jetë nga pandemia.
Dhe, duke u kthyer në vendoren dhe rajonalen e ‘kafiqit’ sot, kjo padrejtësi e të vërtetës është pikërisht në tradhtinë: mishërimin e të huajës në shqiptaren! Apo në hedonizmin Prishtinas, sidomos, gjatë kohës së luftës në Kosovë! E që është vetë lufta në frontin e parë, pavarësisht se nuk është bërë, dhe nuk bëhet në të vërtetë, me vrasje masive e shkatërrim masiv. Por të nisemi nga fillimi!
‘Kafiq’ – ç’ është me të vërtetë? Fjalë, kulturë dhe frymë serbe?! Apo gjurmë e përvojës dhe shkëmbimit ndër – kulturor? Kafiq, sikur edhe pub, bar, e më tutje klub/club e kafe e rakisë, të gjitha janë shenja të nisura një herë në atë që njihet si “kafiteri” dhe kësaj radhe nga Franca e Parisi, e më pas e përhapur në pafund versione dhe asimilime të shijuesve dhe përvojës së kësaj sociologjie dhe kulture.
Kafiq – (me të gjitha emërimet dhe profilet e mundshme) është ndryshe në të vërtetë për të gjithë, në vendin ku e ka zanafillën, e deri tek banesat “guerrilla” në metropole gjatë kësaj kohe të pandemisë. Dhe njëjtë si në tërë botën, edhe në Prishtinë – kafiqi – e ka shtjellën (vibe dhe vetëdijen) krejtësisht unike.
Sot në Prishinë sidomos, ka shumë konflikte kulturore, shpirtërore e qoftë edhe politike lidhur me rolin, apo edhe luftën e qoftë edhe tradhtinë e ndodhur në ‘kafiq’ dhe ‘kafiqa’ të Prishtinës. Në të vërtetë ky është një prej komplekseve të rrezikshme dhe që vazhdimisht akumulon frustrim e zemërim përbrenda shoqërisë kosovare.
Por, duke u nisur nga zanafilla, në Jugosllavi lufta ishte të zgjoheshe, të vetëdijesoheshe e të krijoje qëndrimin tënd nacional dhe të përkatësisë. Kështu dhe kishte filluar, dhe ishte – lejuar – nga vetëdija jonë konservative dhe tradicionale (aq më shumë nën mekanizmin mbrojtës kolektiv) fenomeni sociologjik, apo vetë sociologjia e ‘kafiqit’. Tërë historia, vetëdija dhe shpirti kosovar është “zier”, dhe aq më shumë konfrontuar, në ‘kafiq’.
[1] Në këtë seri të shkrimeve me qëllim përdoret kjo shprehje serbe!
Apo, të përmbledhim tërë këtë në një pyetje: a mund të jetë kultura që buron dhe mbrun ‘kafiqi’ luftë? Nëse fenomeni i tërë sociologjik ‘kafiqi’ kufizohet tek seksualja dhe rakia (dhe pastaj tërë ajo që shkon pas saj), a mund të jetë kjo luftë? A mund të jenë këto dyja luftë – në liri? Dhe kafiqi – front?
‘Kafiqi’ si shprehje gjuhësore, si shpirt kulturor, si qytetari e kozmopolitanizëm, është në të vërtetë vetë kompleksi dhe paradoksi i po të njëjtave. Në të vërtetë ‘kafiqi’ që prej të qenit fjalë serbe, e tutje deri në ditët e pandemisë sot, është gjurma e represionit dhe lirisë (apo vetëm mirëqenies) në Kosovë e Prishtinë. Është gjurma e luftës dhe e tradhtisë! Është gjurma e kompleksit të bashkëkohores dhe modernes së shndërrimit të botës në një “global village” (fshat global).
Në ‘kafiq’ ka lindur lufta dhe përpjekja për liri të – zgjedhjes -; për liri të seksit; për liri të vetëdijes dhe për liri të kolektiveve e komuniteteve. Vallëzimet e para mashkull femër me – sentish -; flirtet e para; ndarjet dhe njohjet e para, etj. Me një fjalë, shkëputja nga konservatizmi, dhe hapja e shoqërisë sonë kanë pasur zanafillën dhe kanë ndodhur vetëm në ‘kafiq’.
Në ‘kafiq’ ka lindur lufta dhe përpjekja për rakinë, për dehjen dhe për eksplorimin dhe eksperimentimin e përvojës dhe të lirisë.
Në ‘kafiq’, po ashtu, ka lindur edhe sociologjia e – vetëvendosjes – dhe e fuqizimit të kolektivit tonë.
Në ‘kafiq’ është bërë një luftë krejtësisht e vërtetë pikërisht gjatë luftërave në Kosovë! / KultPlus.com
2. Pandemia, ‘Kafiqi’[1] – a jemi përballë kotësisë së vlerave tona?
Pandemia e virusit COVID është sigurisht fenomeni më tragjik dhe më shënjues i kohës sonë. Që nga koha e murtajave dhe e kohërave biblike. Kjo ka nxjerrë në sipërfaqe tërë vlerën, apo hiç më pak se kotësinë e jetëve tona. Që prej shkollës, në religjione, e deri tek luftërat si ajo e këtyre ditëve në Afganistan ndërmjet dy palëve terroriste (ISIS dhe Talebanët) ngjajnë të parëndësishme përballë pandemisë. Dhe, së paku deri në tërheqje të pandemisë, asgjë nuk ka kuptim dhe asgjë nuk është e sigurt.
Mund të duket e pandjeshme, dhe edhe e pakuptimtë, por në të vërtetë, siç edhe na mëson historia jonë kosovare gjatë tragjedive tona, vlerat dhe jeta që e bëjmë mund të shpërfaqen krejtësisht të kota. Në këtë, ‘Kafiqi’, jo si ekonomi, apo hedonizëm, por aq më shumë si sociologji, është një prej shenjave dhe problemeve që e ka nxjerrë në pah krejt vlerën apo kotësinë e kësaj jete që e jetojmë.
Andaj, po ia shtojmë jetës në pandemi edhe krahasimin e kësaj tragjedie me ‘kafiqin’! Çka del nga jeta e natës, nga hedonizmi, dhe nga socializimi në ‘kafiq’? Del aq e qartë se ‘Kafiqi’ mund të jetë të dyja: 1. kulturë dhe shpirt, sociologji libertine (lexo: e pa/nevojshme); 2. Apo një domosdo e jetës, së paku nën ankthin e tranzicionit global të sociologjisë dhe psikës së njerëzimit!!
Por, ‘kafiqi’ apo ‘kafeneja’, qysh prej lindjes dhe burimit të tij/saj (që nga kohërat e kafenesë në shoqëritë Islame), tregojnë se njeriu ka qenë në ankth. Në ankth për shkak të hapjes së botës dhe takimit e kalimit të njerëzimit në të vetëdijshmen përkundër shpirtërores dhe të pavetëdijshmes. Duke qenë se vetëdija nuk ka ekzistuar, por e tëra ka qenë një shpirtërore!
“Kafiqi” në të vërtetë është gjurmë e rikthimit të libertines, të para – religjiozes, dhe të asaj që njihej e njihet p.sh. si dioniziane. Si mund të jetë kjo e vërtetë: çdo prezencë e jona, çdo prezente e jona, në të vërtetë është kompleks i të kaluarës dhe të tashmes. Nuk ka një prerje ndërmjet kohës së kaluar dhe asaj të tashmes. Nuk ka një të tashme të cilën mund ta jetojmë pa gjurmët e vetë të kaluarës brenda saj. Që, mund të merret shembull, dëshmohet prej mbijetesës së instinktit e deri tek parakja brenda nesh, dhe ende aktuale dhe ende të gjalla. E deri tek rikthimi hedonizmit dhe të epshit trupor si obsesion në tërë njerëzimin, që prej Hip Hop e deri tek presidentët “pazarxhi” e “body buildera”!
Apo të ktheemi prapa në kohë dhe të marrim shembull po ashtu edhe ankthin e shoqërive të tëra të njerëzimit ndaj vetë kafes si konsum, e kjo si inicim i kafenesë. Derisa në shoqëritë Islame, dhe më vonë në vendet latine, kafeneja ishte përhapur në mënyrë masive, në vendet skeptike dhe më konservative të kësaj kohe, si në Angli e tutje, kafja pikërisht, ishte shpallur pije e djallit, dhe, pikërisht në këto shoqëri nuk është konsumuar dhe as nuk ka pasur kafene deri në kohërat moderne. Në të vërtetë prej këtu lind dhe dallimi, apo thënë saktë, versioni i ‘kafiqit’ si Pub, Bar e Klub në këto vende, etj. Fenomen, që paradoksalisht, më tutje në kohë kalon në të kundërtën: derisa në shoqëritë perëndimore përhapet ‘kafiqi’ dhe versionet e tij, në shoqëritë Islame kjo kalon në mëkat dhe në gjynah! (sigurisht, kjo ndodhë me përfshirjen e alkoolit në këto fenomene sociologjike. Por, shih paradoksin, po e njëjta, pra rakia, ka buruar dhe është përhapur nga vetë shoqëritë Islame, si ushtritë otomane!).
Për të hapur më tutje këtë çështje, mund të themi se qoftë edhe vetë pandemia është rikthim, ringjallje, dhe gjurmë e të kaluarës brenda nesh! Është gjurmë edhe e pandjeshmërisë së njeriut (në instinktiven e tij, në trashëgiminë e tij të parakes) ndaj tërë asaj që është tjetër prej tij; dhe edhe gjurmë e pafuqisë dhe pandihmshmërisë së njeriut në raport me tokën (jo botën, bota duke qenë sajesë e ndërtim i yni!). Është gjurmë e të kaluarës kur njeriu ishte i vetëdijshëm për pafuqinë e tij, përkundër megalomanisë së njeriut në të sotmen që e sheh veten omnipotent ndaj tokës! Është gjurmë e të kaluarës në të tashmen tonë, si përkujtim i vdekshmërisë së njeriut, vdekjes, dhe ankthit ndaj vdekjes.
Në të vërtetë, trupat e vdekur të më të afërmeve tanë kthyer nga spitali mbyllur hermetikisht dhe varrosur pa u “pjekur në ndarjen e fundit”, janë dëshmi e shndërrimit të jetës, përkujtimit se nuk jemi dhe aq “mbi tokë e botë”.
Por, kjo ka lindur problemin dhe dhembjen globale, atë të pamundësisë së socializimit, vazhdimit të sociologjisë dhe të zbutjes së ankthit përbrenda këtyre. Gjë që, pavarësisht dhe edhe duke përfshirë dhembjen e tragjedisë që po shkakton pandemia, të bën të pyetesh nëse lëvizja “no lockdown”, nëse ‘Kafiqi’, nëse fenomeni sociologjik në fjalë, është vetëm pyetje e ekonomisë dhe mbijetesës në qytete të mëdha si Prishtina, apo është fenomen libertin dhe mundemi edhe pa ta. Në të vërtetë, nëse ‘kafiqi’ është vetëm zakon i ngulitur i cili përballë tragjedisë së pandemisë është vetëm kulturë, vetëm vetëdije përballë ankthit të vdekjes, apo përballë pandjeshmërisë së natyrës e tokës ndaj njeriut!!
A na duhen ‘kafiqat’ në pandemi? Kjo pyetje fare nuk ka të bëj me ekonominë! Kjo pyetje ka të bëj me shpirtëroren dhe me njerëzoren, humanizmin dhe aftësinë e njeriut që në ‘kafiq’ të kalojë dhe zbutë ankthin e një hataje si kjo pandemi. Dhe më tutje, a është më me rëndësi shoqërimi (socializimi), apo ekonomia e shëndetit?
Sigurisht, nuk ka një përgjigje, dhe nuk ka një kontroll, dhe as nuk ka një zgjidhje. Ka vetëm njerëzore, dhe nevojë të njeriut për njeriun. Nuk ka as kuptim dhe as që duhet të nxirret një kuptim, derisa jemi dëshmitarë të pafuqisë së njeriut në përmasa globale, apo tashmë duke përfshirë edhe jetët e fëmijëve në rrezik. Dhe nuk ka as parashikim, as mundësi kontrolli, të pandemisë por as edhe të nevojës njerëzore, posaçërisht brenda një tragjedie si kjo që po e kalojmë.
18 persona të vdekur në një ditë. Sa milion të vdekur gjatë tërë kësaj kohe. Po ta shikonim para se të ndodhte, apo edhe pasi që të kalojë pandemia, sepse do të kalojë një ditë, do të paralizoheshim nga frika. Jemi brenda një hataje të papërsëritshme në historinë e njerëzimit. Por brenda jemi të pandashëm, e edhe të pafuqi. Cila është më e rëndësishme, jeta e njeriut, apo shpirti i tij, sigurisht nëse shpirti i njeriut është vetë shoqëria dhe dashuria ndaj njëri tjetrit të cilat nuk bëjnë pa tjetrin, pa vendin ku këto shprehen e përjetohen – ‘kafiqin’.
[1] Kjo shprehje është përdorur me qëllim. Arsyeja dhe qëllimi i kësaj shprehje në këto shkrime shpjegohet në pjesët e radhës! / KultPlus.com
