“Një ëndërr e pamundur është më e mirë sesa pa ëndërr”, shprehet Elsie Kuzavinas, një nga protagonistët e romanit debutues të Xhenet Aliut, “Brass.” Siç bëri në koleksionin e saj të parë të tregimeve, “Domesticated Wild Things” Aliu përqëndrohet tek ata që nuk përkasin, tek të shtypurit, emigrantët dhe, në këtë rast, një nënë e vetme dhe vajza e saj e kokëfortë. Aty të dyja jetojnë një jetë të varfër në Waterbury Conn. kryeqyteti i prodhimit të bakrit në botë që shumë kohë më parë humbi shkëlqimin e tij. “Brass” fillon me Elsie, vajzën e emigrantëve lituanezë, duke e rrëfyer historinë e saj të mrekullueshme, të mbushur me sekrete, duke filluar që kur ishte e re ku punonte në lokalet e Betsy Ross, të drejtuar nga një familje shqiptare, të cilët ikën nga vendi i tyre për ëndrrën amerikane.
Elsie shpejt takohet dhe bie në dashuri me Bashkim, një kuzhinier shqiptar, i cili mendon se investimet e që ai ka bërë në Shqipëri së shpejti do ta bëjnë atë të pasur. Por pastaj, ngjarjet shpërthejnë si fishekzjarre. Elsie mëson se Bashkimi është i martuar dhe gruaja e tij ende jeton në Shqipëri, dhe megjithëse këmbëngul se gruaja e tij nuk ka menduar të largohet kurrë dhe as ai vetë nuk do të kthehet, Elsie nuk mund të mos e pyesë veten: Çfarë ndodh nëse gruaja e tij ndryshon mendjen? Gjërat ndërlikohen edhe më shumë, Elsie e gjen veten shtatzënë. Për habinë e saj, Bashkim dëshiron që ajo ta mbajë fëmijën, që ata të jenë një familje dhe të jetojnë me paratë që ai është i sigurt se do të t’i fitojë. Elsie guxon të shpresojë një fund të lumtur për veten. Por diçka e errët fillon të ndodhë në vend të kësaj, dhe ngadalë, në kapitujt e librit, ajo zbulon të vërtetën, dhe çfarë do të thotë kjo e vërtetë për të dhe vajzën e saj.
Luljeta, bija e Elsie, gjithashtu ka një histori për të treguar. Ajo e di se është arsyeja e vetme e nënës së saj për t’u ngritur dhe për të punuar aq shumë, gjë që asaj nuk i pëlqen. Ajo dëshiron të njohë babanë e saj, por e vetmja gjë që Elsie do të zbulojë është se ai është një horr që u arratis në Shqipëri pas një të kartonit të gjelbër, ndërsa Luljeta ishte ende në barkun e Elsie. Elsie dëshiron që Luljeta të jetë e vetmja në familje që të ketë një jetë të mirë, jashtë ndihmës financiare të qeverisë, por plani i Luljetës është të hyjë në Universitetin e Nju Jorkut dhe të jetojë në Nju Jork, “i vetmi qytet që ka rëndësi”. Por Betsy Ross nuk është fushë me lule. Aty ajo gjen gjurmë për vendndodhjen e babait të saj në Houston, dhe Luljeta fillon të pyesë veten nëse babai i saj mund të jetë dikush me vlerë, dikush që mund ta ndihmojë atë të ketë sukses.
Shumë gjëra në libër janë përdorur me një qëllim të caktuar, sidomos kur fokusohet te klasa dhe kultura, dhe në atë që ato me të vërtetë nënkuptojnë. Nëna e Bashkim mund të jetë një emigrante, por ajo ende respekton zakonet e vjetra të vendit të saj, duke shikuar emigrantët e tjerë shqiptarë që hedhin të kaluarën e tyre sepse duan një të ardhme të shndritshme amerikane. Ëaterbury, Conn., mund të jetë çdo qytet i vogël që mezi mbahet, një vend i lagësht i fabrikave të braktisura prej bronzi. Punët që janë në dispozicion (linjat e montimit të fabrikës ose në lokalet vendase) nuk japin shumë për të ardhmen. “Çfarë është më i qëndrueshëm se bronzi?” Shpall me shpresë slogani i qytetit, por banorët e dinë se përgjigjet janë disa, duke përfshirë baltën toksike, faturat e pafundme, si dhe shpresën që vdes së bashku me qytetin.
Fundi i “Brass” mund të jetë disi i zymtë, por ende ka trillime të gjalla të shpresës. Pranverat sekrete ofrojnë mundësi të hapura, dhe megjithëse jeta nuk mund të ndryshojë në mënyrë dramatike, nëna dhe vajza fillojnë të kuptojnë njëra-tjetrën, duke zbuluar se ato janë më të ngjashme se sa të ndryshme. Historia, ashtu si e ardhmja dhe të gjitha planet e saj, mund të rishikohen. Po, mund të humbasim se kush dhe çfarë jemi me të vërtetë. Por, siç tregon ky roman i guximshëm, ne mundemi, dhe duhet të vazhdojmë të luftojmë për të bërë vendin tonë në botë./
San Francisco Chronicle, Përshtati Lapsi.al / KultPlus.com
