Kryeministri i Kosovës, Albin Kurti ka thënë se në vizitën e parë në Sofje të Bullgarisë, është pritur nga liderë shtetërorë dhe kanë marrë pjesë bashkë me ministren e Ekonomisë, Artane Rizvanolli në Forumin Ekonomik të Vjenës, që kësaj radhe, sipas Kurtit, mbajti punimet në kryeqytetin bullgar.
“Qëndrimin atje e filluam me pjesëmarrjen në ceremoninë hapëse të Forumit. Në fjalën përshëndetëse vura theksin te rëndësia e marrëdhënieve të mira fqinjësore dhe bashkëpunimi rajonal drejt integrimit më të madh ekonomik dhe prosperitetit për rajonin tonë”, ka shkruar i pari i Qeverisë së Kosovës, Albin Kurti në faqën e tij në Facebook.
Për marrëdhëniet e mira ndërmjet vendeve, Kurti tha se sfidat dhe mundësitë, raportet dypalëshe dhe bashkëpunimi rajonal kanë biseduar me kryeministrin në detyrë të Bullgarisë, Dimitar Glavchev me të cilin, siç tha Kurti, janë takuar për herë të parë, dhe me presidentin e vendit, Rumen Radev, katër muaj pas bisedës në Prishtinë.
“Ndërmjet takimeve me krerë të shtetit bullgar, isha folës në sesionin e diskutimit me titull “Pyetje për vizionarët: Roli i inovacionit, teknologjisë dhe edukimit në bashkëpunimin ekonomik rajonal”, në kuadër të Forumit Ekonomik të Vjenës që sivjet u zhvillua me moton “Vazhdimi i ndërtimit të urave në kohë të vështira”. Aty shpalosëm historinë tonë të suksesit dhe arritjet përgjatë qeverisjes sonë dhe vizionin tonë për sektorin e teknologjisë që dita ditës po bëhet identitet i vendit”, ka shkruar Kurti.
Ai ka shkruar se pas Sofjes, vazhdojnë drejt Hanoverit të Gjermanisë bashkë me ministren e Industrisë, Ndërmarrësisë dhe Tregtisë, Rozeta Hajdari, për më shumë takime me ndërmarrës, investitorë potencialë dhe përfaqësues politikë të landit gjerman Niedersachsen.
Një ndër patriotët e shquar të periudhës së Rilindjes Kombëtare dhe asaj të pas shpalljes së Pavarësisë, të cilët gjithë jetën e tyre e vunë në shërbim të çështjes kombëtare duke mos kursyer asgjë për të mirën e Shqipërisë, padyshim që është dhe Kristo Luarasi.
Pasi shërbeu disa kohë si mësues i gjuhës shqipe në fshatrat e krahinës së tij, emigroi në Bukuresht dhe më pas në Sofje të Bullgarisë, ku hapi të parën shtypshkronjë për shtypjen e librave, gazetave dhe revistave në gjuhën shqipe, të cilat më pas i shpërndanin falas kudo ku kishte shqiptarë.
Sipas dëshmive të nipit tij, Genc Luarasi, gjyshi i tij, Kristo Stefan Luarasi, u lind më 15 dhjetor 1875 në fshatin Luaras të rrethit të Kolonjës, prej nga është dhe origjina e hershme e familjes së babait të tij, Stefan Kicit, varri i të cilit ndodhet edhe sot në fshatin Zvininë të Korçës. Menjëherë pas mbarimit të shkollës, kur nuk ishte më shumë se 18 vjeç, me interesimin direkt të mësuesit të tij, Petro Nini Luarasit, Kristo ishte një nga ata djem kolonjarë që u përzgjodhën dhe u emëruan si mësues të gjuhës shqipe në nënprefekturën e Kolonjës, duke shërbyer në Vodicë dhe Luaras.
Po kështu, edhe gruaja e Kristos, Polikseni, e cila ishte një nga vajzat e vetme që u diplomua në shkollën e djemve në Korçë, shërbeu si mësuese në Shkollën e Vashave në qytetin e Korçës. Kristo Luarasi nuk shërbeu për shumë kohë si mësues në fshatrat e Kolonjës, pasi shkollat shqipe u mbyllën nga Porta e Lartë e Stambollit dhe ai u detyrua që të emigronte jashtë Shqipërisë. Fillimisht ai u vendos në Bukuresht të Rumanisë dhe më pas ai shkoi në Sofje të Bullgarisë, ku shqiptarët kishin ngritur koloninë e tyre. Pas disa viteve pune si tipograf në një shtypshkronjë bullgare, me paratë e kursyera, Kristo bleu vetë një shtypshkronjë, të cilës i vuri emrin “Mbrothësia” dhe e ktheu atë tërsisht në shërbim të shtypjes së librave në gjuhën shqipe.
Kristo, shtyp “Kalendarin Kombiar” në Sofje
Pas ngritjes së shtypshkronjës së tij, në vitin 1897, Kristo nisi botimin e Kalendarit Kombiar (Kombëtar), të cilin e botoi për 17 vjet me radhë. Për botimin e atij kalendari i cili u shpërnda kudo ku kishte shqiptarë, Kristo bashkëpunoi ngushtë me disa nga patriotët më të njohur shqiptarë të Rilindjes Kombëtare të asaj periudhe, duke botuar dhe shtypur aty gazetat shqipe: “Drita” dhe “Liria e Shqipërisë”, si dhe rreth 150 tituj librash të autorëve të njohur shqiptarë si: Naim, Sami dhe Mit’had Frashëri, Faik Konica, Sotir Qirjazi, Spiro Dine, etj. Në vitet 1896-1920, krahas shtypit periodik shqiptar, në atë shtypshkronjë u shtypën edhe mjaft libra shkollorë në gjuhën shqipe, shumica e të cilave më pas u shpërndanë falas në të gjitha viset shqiptare, dukë përfshirë edhe Kosovën. Gjatë atyre viteve që Kristo Luarasi kishte në pronësinë e tij atë shtypshkronjë, ai mbajti një ngarkesë të madhe duke punuar edhe si tipograf, botues, drejtor gazete etj, pa u shkëputur asnjëherë edhe nga publicistika, duke qenë një nga mbrojtësit e flaktë të çështjes shqiptare.
Në vitin 1809, pas shpalljes së Hyrjetit, Kristo u largua nga Sofja dhe u vendos në Selanik të Greqisë, duke menduar se aty do të ishte më afër Shqipërisë dhe do të ndihmonte më shumë në përhapjen e librave shqipe. Në qytetin e Selanikut ai e shtoi së tepërmi aktivitetin patriotik dhe në shtypshkronjën e tij arriti që të botonte deri në 60 tituj librash, gazetash dhe revistash në gjuhën shqipe, ndër të cilat edhe atë të Mihal Gramenos. Por, pas disa kohësh, në vitin 1911, ai u rikthye përsëri në Sofje, pasi në qytetin e Selanikut rrethanat politike që u krijuan, jo vetëm që nuk e favorizonin aktivitetin e tij patriotik, por e pengonin ndjeshëm atë. Një vit më vonë, në nëntorin e 1912-ës, ai përshëndeti shpalljen e Pavarsisë së Shqipërisë, së cilës i ishte kushtuar me të gjitha energjitë që nga rinia e tij. Në vitin 1915, Kristo Luarasi rinisi botimin e gazetës “Liri e Shqipërisë”, të cilën e mbajti deri në vitin 1920, kur pas mbajtjes së Kongresit të Lushnjes, ai vendosi dhe u rikthye përfundimisht në Shqipëri.
Rikthimi i Kristo Luarasit në Shqipëri në 1920-ën
Pas kthimit në Shqipëri, Kristo Luarasi u vendos familjarisht në Tiranë, duke u strehuar fillimisht në një shtëpi të familjes së njohur tiranase, Stërmasi. Aty ai banoi deri në vitin 1923, dhe në atë kohë ai bleu një shtëpi në Rrugën e Kavajës. Pasi u stabilizua në banesën e tij, diku afër sajë ai ngriti edhe shtypshkronjën (“Mbrothësia”) që kishte pasur në Sofje, e cila që nga ajo kohë e më pas filloi të njihej si: Shtypshkronja “Luarasi”. Ashtu si edhe në Bullgari, nga viti 1923 e deri në vitin 1947, në atë shtypshkronjë u shtypën me dhjetra tituj librash dhe tekste shkollore në gjuhën shqipe, si dhe mjaft nga botimet e enteve shtetërore të qeverive të atyre viteve.
Krahas tyre, gjatë asaj periudhe kohe dhe sidomos pas vitit 1934 kur ajo shtypshkronjë mori emrin “Shtëpia Botuese Luarasi”, aty u shtypën dhe u botuan edhe një sërë librash artistikë, gazetash e revistash, si: “Arsimtari”, “Flamuri”, Arësimi” (1922), “Shqiptari i lirë” (1923), “Ku vemi” (1924), “Shqipnia” (1926), “Mësuesi” (1927) “Bashkimi i Kombit” (1942), etj. Në Shtypshkronjën “Luarasi” u botuan edhe një sërë tituj librash të autorëve mjaft të njohur shqiptarë dhe të huaj, si: De Rada, Sterjo Spasse, Mit’hat Frashëri, Haki Stërmilli, Nexhat Hakiu, Thoma Floqi, Xhevat Belegu, Milto Sotir Gurra, Viktor Hygo, Honore de Balzak, Aleksandër Dyma, De Foe, Alfons Dode, Leon Tolstoi etj. Kristo Luarasi u nda nga jeta në vitin 1934 dhe që nga ajo kohë e më pas shtypshkronja dhe shtëpia botuese që ai kishte në pronësi, u administrua nga familja dhe të afërmit e tij. Jeta dhe vepra e patriotit kolonjar Kristo Luarasi, nuk u vlerësua vetëm gjatë viteve të Monarkisë së Zogut, por aktiviteti i tij patriotik në shërbim të ëështjes shqiptare u njoh dhe u vlerësua edhe nga regjimi komunist i Enver Hoxhës, i cili në vitin 1962 e dekoroi atë me Urdhërin e Flamurit të Klasit të Dytë për “Veprimtari Patriotike”.
Po kështu edhe pas viteve ’90-të, me rastin e 80-vjetorit të Shpalljes së Pavarsisë, ai i nderua me medaljen “Pishtar i Demokracisë”. Për jetën dhe aktivitetin patriotik të Kristo Luarasit, është shkruar gjerësisht në mjaft libra, gazeta, revista të vendit dhe të huaja, si dhe në botimet e Akademisë së Shkëncave të Shqipërisë dhe tekstet e historisë së Shqipërisë. Madje, Fan Noli në një fjalim të tij të mbajtur në një përvjetor të Shpalljes së Pavarsisë në SHBA, e ka konsideruar Kristo Luarasin si një nga 28 pionerët e krijimit të shtetit shqiptar. Ndërroi jetë më 8 korrik 1934 në Tiranë. / KultPlus.com
Presidenti i Shqipërisë, Bajram Begaj do të zhvillojë këtë të mërkurë një vizitë zyrtare në Sofje, me ftesë të homologut bullgar, Rumen Radev.
Agjenda parashikon takimin ‘kokë më kokë’ të kryetarëve të të dyja shteteve, takimin e delegacioneve përkatëse si dhe konferencën e përbashkët për shtyp të Begajt me Radev.
Marrëdhëniet dypalëshe, roli i Shqipërisë dhe i Bullgarisë në rajon dhe me gjerë si pjesë e NATO-s dhe i organizmave të tjerë ndërkombëtare e rajonale si dhe bashkëpunimi në kuadër të Bashkimit Evropian do te jenë në fokus të bisedës se Presidentit të Shqipërisë dhe homologut të tij bullgar, raporton Abcnews.al.
Begaj do të pritet edhe nga Presidenti i Asamblesë Kombëtare të Bullgarisë, Rosen Zhelyazkov.
Gjithashtu, ai do të zhvillojë një vizitë te trupat ushtarake shqiptare që janë të pozicionuara në Novo Selo, si pjesë e programit të NATO-s “Enhance Vigilant Activity”./Abcnews.al./KultPlus.com
Studentët e Fakultetit të Arteve, drejtimi i muzikës, të Universitetit “Haxhi Zeka” në Pejë, janë renditur të tretët në garat Ndërkombëtare për Kitarë Klasike në Bullgari.
Në njoftimin e tyre thuhet se profesori Xhevdet Sahatxhija, me asistim të Gjulian Bytyqit i përgatitën studentët e UHZ-së për këto gara.
“Falë përkushtimit, dëshirës së zjarrtë për avancimin e muzikës në Kosovë e më gjerë, dashurisë për rininë kosovare dhe këmbënguljes për të qenë prezent gjithmonë në vendin tonë, qoftë nëpërmjet Festivalit të Kitarës si organizator i saj në qytetin e Pejës, qoftë si profesor në universitetin “Haxhi Zeka”, me të cilin ky institucion gjithmonë krenohet, këtë herë profesor Xhevdet Sahatxhija solli në qytetin tonë një çmim prestigjioz me të cilin na bënë krenarë jo vetëm UHZ-së por edhe Pejën e mbarë Kosovën”.
“Profesori Sahatxhija, me asistim të Gjulian Bytyqit përgatitën studentët e UHZ-së për garat e XXVI Ndërkombëtare për Kitarë Klasike e cila u mbajt në Kyuestendil të Bullgarisë nga data 6-8 prill 2023. Universiteti u përfaqësua nga studentët Redon Hajdari, Blina Nushi, Lind Rudi dhe Sidrit Hamiti, të cilët fituan vendin e tretë në kategorinë e muzikës së dhomës duke garur me të rinj nga Bulgaria, Serbia, Republika e Maqedonisë së Veriut, Ukraina, Republika Ceke dhe Franca. Juria në këtë garë ishte e përbërë nga emra të mirënjohur të fushës së muzikës nga 12 shtete evropiane”, thuhet në njoftim.
Tutje, bëhet e ditur se në këtë garë e cila organizohet çdo vit në Kyuestendil të Bullgarisë, morën pjesë tetë formacione muzikore.
“Në këtë garë morën pjesë tetë formacione muzikore dhe ajo që vlen të ceket është se të rinjtë nga UHZ, të përgatitur nga Profesor Sahatxhija dhe asistent Bytyqi, marrin pjesë për herë të parë në gara ndërkombëtare. Gara Ndërkombëtare për Kitarë Klasike organizohet çdo vit në Kyuestendil të Bullgarisë. Universiteti “Haxhi Zeka” u është mirënjohës studentëve dhe i përgëzon ata për çmimin e fituar dhe njëkohësisht shumë falënderues ndaj përkushtimit dhe vullnetit të profesor Xhevdet Sahatxhija meritat e të cilit janë një vlerë e lartë për universitetin “Haxhi Zeka”, Pejën dhe Kosovën”, thuhet tutje në njoftim./KlanKosova/KultPlus.com
Festivali i qilimave Chiprovtsi këtë vit do të mbahet nga 29 prilli, tha Muzeu Historik lokal. Veprimtaria treditore në qytetin me të njëjtin emër – Chiprovtsi, në Bullgarinë Veriperëndimore, do të vazhdojë deri më 1 maj.
Tradita e bërjes së qilimave në Chiprovtsi është në Listën Përfaqësuese të UNESCO-s të Trashëgimisë Kulturore Jomateriale të Njerëzimit që nga viti 2014.
Një ekspozitë qilimash, si dhe tezgjahët e dorës në të cilat endësit vendas do të demonstrojnë se si janë thurur qilimat unik Chiprovtsi, do të ekspozohet. Ata janë të njohur në të gjithë botën si qilima të sheshtë, me dy anë, me dizajne të ndërthurura gjeometrike, antropomorfe, kafshësh dhe shpendësh me ngjyrë të kuqe, të zezë, të verdhë, blu, kafe dhe jeshile.
Qendra e cila ofron qilima dhe suvenire me dizajne Chiprovtsi për shitje do të jetë gjithashtu e hapur gjatë tre ditëve të festivalit.
Festivali vjetor synon të popullarizojë qilimat Chiprovtsi duke paraqitur si mjetet tradicionale të krijimit të tij ashtu edhe pamjen e pashmangshme të motiveve bashkëkohore, thanë organizatorët nga Bashkia e Chiprovtsit dhe Muzeut Historik lokal. /KultPlus.com
Presidentja e Republikës së Kosovës, Vjosa Osmani ka nisur vizitën zyrtare në Bullgari ku po qëndron me ftesë të homologut Rumen Radev, nga i cili është pritur me nderime të larta shtetërore.
Presidentja Osmani i cilësoi si të shkëlqyeshme marrëdhëniet dypalëshe ndërmjet të dyja vendeve ndërkaq potencoi se Kosova mund të përfitojë shumë nga përvoja e Bullgarisë në procesin e integrimit euroatlantik.
Në këtë kontekst, Presidentja Osmani ka kërkuar mbështetjen bullgare për Kosovën në procesin e anëtarësimit në Këshillin e Evropës, Partneritetin për Paqe e më pas në NATO, sikurse edhe në organizata të tjera ndërkombëtare.
Teksa ka folur për zhvillimet në Kosovë, rajon e më gjerë, Presidentja Osmani ka theksuar se institucionet e Kosovës janë të përkushtuara për paqe, siguri dhe sundim të ligjit në gjithë territorin e Republikës. Ajo ka thënë se me zhvillimet e fundit në veri të vendit, Serbia po tenton ta destabilizojë Kosovën, duke përdorur strukturat e saj ilegale.
Megjithatë, sipas Presidentes Osmani Kosova vazhdon të luajë rol konstruktiv në dialogun me Serbinë, i cili duhet të jetë i përqendruar në njohjen reciproke.
Në një pjesë të takimit, Presidentja Osmani e ka folur me homologun Radev për krizën energjetike me të cilën po përballet Kosova, rajoni dhe Evropa, duke u angazhuar për një përgjigje të përbashkët ndaj sfidave në këtë sektor.
Bullgaria është shprehur e gatshme ta mbështesë Kosovën në përballje me krizën energjetike dhe të dy palët janë pajtuar që të gjinden modalitetet për bashkëpunim dhe mbështetje nga një grup i përbashkët ndërministror i të dy shteteve.
Presidentja Osmani në takim me homologun Radev ka theksuar se Kosova ka shënuar përparim në fushën e sundimit të ligjit dhe si një shoqëri multietnike, e cila i trajton në mënyrë afirmative të gjitha komunitetet.
Në takimin e të dy presidentëve, ndër të tjera është diskutuar edhe për forcimin e bashkëpunimit në fushën e politikës së jashtme, mbrojtjes, sigurisë, arsimit e shëndetësisë, sikurse edhe në sfera të tjera të interesit të dyanshëm. / KultPlus.com
Për herë të parë në Stara Zagora është luajtur një koncert me muzikë autentike shqiptare. E krejt kjo nga bashkëpunimi i sopranos së njohur Besa Llugiqi me kuartetin “Suonos Albanicus”, të cilët në mënyrë të mahnitshme kanë sjell koncertin e zhvilluar në natën e gjashtë të Festivalit të Operas dhe Baletit, shkruan KultPlus.
Për KultPlus, sopranoja Llugiqi ka bërë të ditur se koncerti është pritur me duartrokitje nga publiku, teksa në sallë të pranishëm kanë qenë edhe ambasadorët e Shqipërisë dhe Kosovës.
Pesë interpretuesit e njohur shqiptarë si: violinistët Abigaile Voshtina Visar Kuçi, Herida Duro në violë, Mario Guralumi në violonçel dhe sopranoja Besa Lugiqi, kanë prezantuar veprat më domethënëse të kulturës shqiptare, këngët tradicionale popullore, si dhe muzikën bashkëkohore.
Ndërsa, drejtori i Operës në Staro Zagora, Ognyan Draganov, ka bërë të ditur se ky është koncerti i parë me muzikë shqiptare që shfaqet në skenën e Stara Zagorës.
“Për të shtatin vit radhazi, ne po ftojmë një ansambël dhomash nga një vend ballkanik që të marrë pjesë në FOBI dhe tashmë jemi të bindur se kjo është një traditë e mirë”, tha Draganov.
Po ashtu, sopranoja Llugiqi për KultPlus është shprehur tejet e lumtur që kanë prezantuar muzikën shqipe.
“Publiku e vlerësoj shumë koncertin duke e cilësuar si muzikë të bukur dhe melodi që mbahen në mend në të gjitha pikët që u interpretuan. Ishte një ndjenjë e bukur për ne të prezantojmë muzikën dhe krijimtarinë e trevave tona, duke bërë që të njihen me muzikën tonë dhe kompozitorët e interpretët që kemi“, thotë ajo. / KultPlus.com
Fillimi i sezonit të mbledhjes së trëndafilave ka nisur zyrtarisht në rajonin e Karlovës, në Bullgarinë Jugqendrore.
Herët në mëngjes në fushat me trëndafila afër qytetit u mbajt një ritual për një korrje sa më të mbarë.
Rituali u krye për herë të parë shekuj më parë, kur trëndafili i Damaskenit u fut në Bullgari.
”Që atëherë kjo lule është bërë mjet jetese në rajonin e Karlovës”, tha Rumen Stojanov, mikpritës i festimeve.
Ai shpjegoi se tradita përfshin pronarin më të vjetër që bekon fillimin e mbledhjes së trëndafilave për ta bërë fushatën të suksesshme.
”Qëllimi tjetër i ritualit është që të rinjtë, të cilët ende nuk kanë punuar në trëndafilat, t’u tregohet se sa e bukur është kjo bimë dhe t’i inkurajojë ata të vazhdojnë traditën”, shtoi Stojanov.
Ritualet vjetore të mbledhjes së trëndafilave filluan edhe në rajonin e Kazanlakut, në Bullgarië Qendrore.
Disa evente janë pjesë e Festivalit tradicional të Trëndafilit, edicioni i 119-të i të cilit po zhvillohet këtë vit.
Vetëm një kilogram vaj trëndafili kërkon tre deri në tre tonë e gjysmë petale./atsh/ KultPlus.com
Një gjest human është filmuar në rrugët e Sofjes në Bullgari. Një grup motoçiklistësh kanë bërë një marshim ndryshe në rrugë të veshur si Babagjyshi i vitit të ri.
Kjo xhiro ndryshe, ishte organizuar për bamirësi për fëmijët që kanë më shumë nevojë për një buzëqeshje dhe dashuri në këtë periudhë festash.
Një gjest i ngjashëm ishte bërë edhe në Coimbra të Portugalisë. /Abcnews.al /KultPlus.com
A fleet of bikers dressed as Santa Claus took to the streets of Sofia for an annual charity event.
Në seancën e jashtëzakonshme të Këshillit Komunal, Komuna e Çairit ka ndarë 1 milion e 200 mijë denarë për familjet e viktimave në tragjedinë e autobusit në Bullgarinë, shkruan Alsat.
Kryetari i Komunës, Visar Ganiu, ka propozuar që mjetet e caktuara për festat e fundvitit tu ndahen familjarëve që humbën të afërmit.
Sipas Ganiut 16 viktima janë zyrtarisht banor të Komunës së Çairit.
Këshilltarët e Aleancës dhe Alternativës, thanë se e mbështesin propozimin e Komunës për ndarjen e mjeteve dhe kërkuat që ndihma të jetë më e madhe.
Por kryetari i Çairit, Ganiu tha se tani veprojnë sipas mundësive ligjore, ndërsa në ditët në vijim do të ketë edhe ndihma të tjera, për çka janë angazhuar shumë qytetarë.
Edhe kryetari i Komunës së Gazi Babës, Boban Stefkovski, sot ka dorëzuar propozim-vendim për dhënien e ndihmës financiare për familjet e viktimave të aksidentit të trafikut që ndodhi në Bullgari.
Sipas informacioneve nga komuna, kryetari i komunës ka dorëzuar kërkesën për mbajtjen e seancës në Këshillin Komunal.
“Në këto momente të vështira zie në Republikën e Maqedonisë, solidariteti dhe humanizmi duhet të jenë udhërrëfyes për të gjithë ne. Për këtë qëllim, sot në mëngjes i kam dorëzuar një kërkesë kryetares së Këshillit të Komunës së Gazi Babës, Diana Ilievska, që të mbahet seanca e Këshillit, në të cilën propozoj vendim për dhënien e ndihmës financiare për familjet e viktimave të aksidenteve të trafikut në Bullgari”, tha kryetari Stefkovski.
Gazi Baba me këtë vendim do t’i bashkohet aksionit humanitar të organizuar nga Kryqi i Kuq për ndihmë financiare për familjet e viktimave. / KultPlus.com
Aksidenti tragjik që ndodhi në orët e para të ditës së martë në Bullgari, në të cilin humbën jetën 46 persona, konsiderohet si aksidenti më i rëndë automobilistik që ka ndodhur në 10 vitet e fundit në Evropë.
Më poshtë, renditën disa nga aksidentet më tragjike dhe më të mëdha të autobusëve që kanë ndodhur në kontinent në 10 vitet e fundit.
2021- Aksidenti në Bullgari
Të paktën 46 persona, duke përfshirë 12 fëmijë, humbën jetën me një autobus që udhëtonte nga Stambolli për në Shkup, kryeqytet i Maqedonisë së Veriut. Aksidenti ndodhi në orët e para të mëngjesit, ndërsa mësohet se pas përplasjes shpërtheu në flakë. Shumica e viktimave janë shqiptarë.
2021 – Aksidenti në Slavonski Brod në Kroaci
Më 25 korrik të këtij viti, 10 kosovarë kanë vdekur në një aksident me autobus, në Slavonski Brod të Kroacisë, ndërkaq mbi 40 të tjerë kishin mbetur të lënduar.
Mërgimtarët po vinin në Kosovë për pushime, në ditën tragjike.
2019- Aksidenti në Portugali dhe Rusi
29 turistë gjermanë humbën jetën në Portugali, pasi autobusi i tyre doli nga rruga në ishullin malor të Madeira me datë 18 prill. 19 persona humbën jetën në Rusi, pasi një autobus humbi kontrollin dhe ra nga një urë, duke përfunduar në një lumë të ngrirë në Siberi me datë 1 dhjetor.
2018- Aksidenti në Turqi dhe Bullgari
17 emigrantë të cilët po tentonin të kalonin mes përmes Turqisë humbën jetën, ndërsa 36 të tjerë mbetën të plagosur kur autobusi i tyre shpërtheu nga flakët, pas përplasjes me një shtyllë në lindje të vendit. Shumica e viktimave ishin iranianë, afganë dhe pakistanezë.
Gjithashtu, 20 pelegrinë humbën jetën në Bullgari, pasi autobusi i tyre u përmbys si pasojë e reshjeve të dendura të shiut në veri të Sofjes, gjatë një udhëtimi drejt një manastiri ortodoks me datë 25 gusht.
2017- Aksidenti në Gjermani, Itali dhe Rusi
18 turistë nga Saksonia humbën jetën pasi autobusi i tyre u përfshi nga flakët, pas një aksidenti me një kamion në Bavari me datë 3 korrik. 16 persona humbën jetën në Itali, kryesisht të rinj hungarezë, që ktheheshin nga një udhëtim malor në Francë. Ata humbën jetën me datë 21 janar, pasi autobusi i tyre mori flakë pas një aksidenti pranë qytetit verior të Veronës.
Edhe në Rusi, në të njëjtin vit, 16 persona humbën jetën kur një tren u përplas me një autobus që po transportonte kryesisht pasagjerë uzbekë, në një kalim hekurudhor në lindje të Moskës, me datë 6 tetor.
2015- U shënua fatkeqësia më e rëndë në 30 vjet
43 persona humbën jetën në Francë, duke regjistruar kështu aksidentin më të rëndë në 30 vitet e fundit, pasi një autobus që po transportonte një klub pensionistësh u përplas me një kamion dhe mori flakë pranë Pusegen, në pjesën jugperëndimore të vendit. Aksidenti ndodhi me datë 23 tetor.
2014- Shpërthimi i autobotit
Një autobot, i cili po transportonte gaz të lëngshëm (LPG) u përmbys dhe shpërtheu në një autostradë në juglindje të vendit me datë 22 korrik, duke vrarë 26 persona në dy autobusë. 21 persona të tjerë humbën jetën në Turqinë qendrore më datë 23 janar, kur autobusi i tyre u përmbys për shkak të ngricës në rrugë.
2012- 22 fëmijë të vdekur
28 persona humbën jetën në Zvicër, mes tyre 22 fëmijë, për shkak të një aksidenti në Sierra në jug të Zvicrës, ndërsa po ktheheshin në Belgjikë nga një pushim me ski. Ngjarja ndodhi me datë 13 mars.
2011- Humbin jetën dhjetra studentë në Turqi
25 persona, kryesisht studentë, humbin jetën kur një kamion i ngarkuar me tulla u përplas me një autobus pranë Salat, një fshat në provincën juglindore të Dijarbakirit, më datë 21 dhjetor. /TCH / KultPlus.com
Në mëngjesin e hershëm të ditës së sotme në vendin e quajtur Pernik në Bullgari ka ndodhur një aksident i tmerrshëm i një autobusi nga Maqedonia e Veriut, shkruan KultPlus.
Nga ky aksident tragjik, kanë humbur jetën 46 njerëz nga Maqedonia kurse rreth 20 prej tyre raportohet se kanë qenë të rinj.
Kryeministri i Republikës së Kosovës, Albin Kurti, ka reaguar mbi këtë rast, duke shprehur ngushëllimet më të sinqerta drejtë familjarëve të viktimave.
“Momente të vështira si këto lehtësohen duke i qëndruar pranë njëri-tjetrit. Republika e Kosovës bashkëndjen me Maqedoninë e Veriut, popullin e saj dhe të gjithë shqiptarët e tronditur nga ky lajm i kobshëm, dhe shprehë gatishmërinë e plotë për të ofruar ndihmën e saj në çdo kapacitet”, shkroi ai mes tjerash në “Facebook”.
Shkaqet e aksidentit akoma nuk janë bërë të njohura zyrtarisht. /KultPlus.com
Një nga të mbijetuarit nga aksidenti i tmerrshëm në Bullgari ku gjetën vdekjen 46 persona ka rrëfyer momentin tragjik. Siç ka thënë ai, në momentin e aksidentit është dëgjuar një shpërthim i fuqishëm, përcjell Telegrafi Maqedoni.
“Unë dhe shtatë pasagjerë tjerë kemi mundur të ikim nga autobusi i aksidentuar ndërsa tjerët nuk mundën të iknin”, ka thënë ai, gjatë një bisede që ka pasur me kryeministrin Zoran Zaev.
Përndryshe, sot në vendin e quajtur Pernik në Bullgari ka ndodhur një aksident i tmerrshëm i një autobusi nga Maqedonia e Veriut.
Nga ky aksident tragjik, kanë humbur jetën 46 njerëz nga Maqedonia kurse rreth 20 prej tyre raportohet se kanë qenë të rinj.
Të paktën 46 persona kanë vdekur e 7 janë plagosur nga një aksident tragjik në Strumës në Bullgari.
Sipas raportimeve, autobusi ishte i mbushur më së shumti me shtetas nga Maqedonia e Veriut, dhe pjesa dërmuese shqiptarë . Besohet se autobusi është përplasur e më pas është përfshirë nga flakët, e pikërisht kjo është bërë shkaku i ngjarjes tragjike.
“Denoncimi për një aksident të rëndë trafiku është bërë pak pas orës 2 të mëngjesit të sotëm. Sipas të dhënave fillestare nga autostrada e Strumës, rreth 31 km është aksidentuar një autobus i regjistruar në Republikën e Maqedonisë së Veriut.
Si pasojë e aksidentit kanë humbur jetën 45 persona. Në vendngjarje kanë shkuar me kohë ekipet e policisë, zjarrfikëses dhe ambulanca. Si rezultat i veprimeve të tyre të shpejta, shtatë persona janë transportuar në spital për mjekim. Po kryhet një inspektim. Qarkullimi është ndërprerë në të dy drejtimet. Një organizim i përkohshëm për lëvizje përmes p.v. Dolna Dikanya dhe p.v. Daskalovo”, thuhet në njoftimin e Ministrisë.
Kryeministri maqedonas Zoran Zaev, zëvendëskryeministri Bujar Osmani dhe ministri i Shëndetësisë Venko Filipçe tashmë po udhëtojnë për në Bullgari, konfirmoi agjencia shtetërore maqedonase e lajmeve MIA.
Mediat maqedonase, shkruajnë se në mesin e viktimave janë edhe 12 prej të mitur, dy prej të cilëve binjakë. Kjo është konfirmuar nga drejtori i Policisë Kombëtare të Bullgarisë, Staniir Stanev.
Raportohet se autobusi maqedonas ka hyrë në Bullgari mbrëmë në orën 21:00 nga vendkalimi kufitar “Kapitan Andreevo”. Ai ka udhëtuar përmes autostradës “Trakia”, e më pas përmes autostradës “Struma” deri në kufirin me Maqedoninë e Veriut në drejtim të pikës kufitare Gjueshevë, nga ku është dashur të largohet nga Bullgaria.
Dy gra dhe dy burra mbijetuan dhe u dërguan në spitalin Pirogov në Sofje.
Deri më tani hetuesit dyshojnë se dy janë shkaqet që kanë dërguar në këtë aksident tragjik. E para ka të bëjë për një defekt teknik të mjetit dhe e dyta me përgjumjen e shoferit. Rasti po hetohet nga Shërbimi Hetimor Kombëtar për shkak të numrit të madh të viktimave. Është konstatuar identiteti i të gjithë pasagjerëve që kanë kaluar kontrollin kufitar me hyrjen në Bullgari, e në këtë mënyrë është e lehtë identifikimi i viktimave.
Diaspora shqiptare në Bullgari kanë pasur kontribut të çmuar për Rilindjen shqiptare, për zhvillimin e kulturës dhe të edukimit shqiptar. Nëpër arkivat bullgare ka mjaft informacione për praninë e shqiptarëve në trojet bullgare që datojnë që nga Mesjeta.
Në këtë material përshkruhen shkurtimisht ngjarjet dhe personalitet kryesore të diasporës shqiptare në Bullgari mbi bazën e burimeve bullgare dhe osmane. Vëmendja është përqendruar mbi vendbanimet shqiptare, mbi koloninë shqiptare në Sofje, mbi fshatin shqiptare në Bullgarin e sotme -Mandrica, si edhe mbi veprimtarinë e disa shqiptarëve në Bullgari me rendësi të madhe për zhvillimin e kulturës shqiptare.
Vendbanimet shqiptare në viset bullgare
Shpërngulja e shqiptarëve në trojet e Bullgarisë së sotme ka një histori të gjatë. Ekzistojnë burime me karakter legjendar që datojnë ardhjen e shqiptarëve në Bullgari në kohën e mesjetës (Sipas Paisij Hilenderskit, shqiptarët e pare kanë mërguar në Bullgarin lindore në fund të shekullit X.
Në: Райков, Б. Паисевият ръкопис на „История славянобългарская” 1762. София, 1989, с. 71.). Faktet e para të regjistruara për mërgimin e shqiptarëve në territoret banuara me bullgarë janë nga koha e sundimit osman (Българската държавност в актове и документи, съст. В. Гюзелев, София, 1981, с. 121.). Sipas historianëve bullgarë, kolonia e parë shqiptare është kjo në fshatin Kopilovci, në veriperëndim të Bullgarisë (Гюзелев, Боян. Албанци в Източните Балкани. София, 2004, с. 91.).
Bojan Gyzelev citon episkopin katolik Petër Bogdan Bakshiç, i cili shkruan në vitin 1640: “Katolikë ka 1200 vete, fëmija 360, mund të them me kombësi shqiptare, sepse kanë ardhur prej kohësh nga Shqipëria dhe deri tani e ruajnë këtë gjuhë”. Ka pasur edhe pak shqiptarë katolikë në disa fshatra të tjera në këtë pjesë së vendit. Pas kryengritjes kundër sundimit osman në vitin 1688, popullsia e kësaj zone është vënë mbi reprezaljet e forta osmane dhe 1/3 ka humbur jetën ndërsa të tjerat kanë mërguar në Valahi dhe në Transilvani. Të gjitha vendbanimet janë shkatërruar dhe plotësisht të djegur.
Shumë më gjatë zhvillohet historia e shqiptarëve ortodoks në Bullgarinë qendrore dhe lindore. Afër kryeqytetit mesjetar bullgar Tërnovo edhe sot ekziston fshati Arbanasi me arkitekturën e tij unike. Ka mjaft dokumente osmane nga shekujt XVІ – XVІІІ në të cilat përshkruhet hollësisht popullsia e kësaj fshati. Sipas një prej hipotezave, pas fushatës ushtarake të sulltanit Bajazid ІІ në vitin 1492 në Shqipërinë jugore shqiptarët kanë mërguar në Bullgari për t’u shpëtuar nga dhuna.
Dokumentet pohojnë që popullsia e fshatit ka qenë në rritje dhe në vitin 1660 në këtë fshat kanë jetuar afër 5000 njerëz kryesisht shqiptarë (Димитров, Страшимир. Бунтовни движения в Търновско и Източна България по време на Чипровското въстание. 1988, с. 39.). Përparësia e Arbanasit në këtë periudhë është në statutin e privilegjuar në Perandorinë osmane – kanë ruajtur rrugën kryesore drejt Tërnovos dhe kanë paguar më pak tatime. Në shekullin XVІІІ për shkak të problemet e brendshme në Perandorinë osmane, fshati dhe tërë rajoni janë në rënie të vazhdueshme. Pas shkatërrimit e fundit në vitin 1798 popullsia e tij ka shkuar kryesisht në Bukuresht.
Por, përveç emrin e fshatit, lidhja me shqiptarët është ruajtur edhe me stilin arkitekturor, i cili ka paralele të qarta me Shqipërinë e Jugut. Krahasimi midis shtëpive në Arbanasi dhe këtyre në Gjirokastër dhe në Berat dëshmojnë për ngjashmërinë e njëjtë. Sipas disa shkencëtarë shqiptarë edhe ikonografia (v. 1561) në kishën “Shën Gjergj” në Arbanasi është bërë nga Nikola biri i Onufrijt nga Elbasani (Gyzelev, B. Vep.epërm., f, 117.). Kjo dëshmon se edhe në këtë kohë ka pasur kontakte midis Shqipërisë dhe Arbanasit.
Shqiptarë ortodoks kanë banuar edhe në disa fshatra të tjerë në Bullgarinë Verilindore. Në vendin e parë ka qenë fshati Çervena Voda (Uji i kuq). Edhe për këtë fshat ka dokumente osmane nga shekulli XV. Shumë njerëz sipas regjistrave kanë emra shqiptarë – Letrizi, Beko, Leka, Bika, Dede etj. Këtë fshat ka qenë me rëndësi të madhe dhe për këtë fakt dëshmon edhe rezidenca e episkopit ortodoks në të.
Nëpër Çervena Voda kanë kaluar shumë udhëtarë perëndimorë, të cilët kanë lërë përshtypjet e tyre mbi popullsinë e rajonit dhe për jetën e saj. Sipas tyre në këtë fshat kanë banuar mbi 1600 njerëz në fillimin e shekullit XVІІ. Por luftërat e shumta dhe sulmet plaçkitëse prishnin jetën e popullsisë dhe pas luftës ruso-turke në vitet 1806-1812, banorët e këtij fshati kanë mërguar në Valahi dhe fshati digjej plotësisht në vitin 1811.
Fshati Poroishte (në turqisht Arnautkjoj) është regjistruar për herë të parë në periudhën 1544-1555 dhe emrat e disa prej tatimpaguesve kanë qenë shqiptare – Andrie, Gin, Leka etj. Banorët e fshatit kanë qenë çliruar nga disa pagesa tatimore sepse kanë punuar tokat e Vezirit të madh Ibrahim Pasha. Elementi etnik shqiptar vërehet nga disa udhëtarë të huaj. Kështu austriaku Kindsperg shkruante: “…kemi ardhur në këtë fshat të bukur…banuar vetëm me shqiptarë dhe për këtë arsye quhet Arnautkjoj” (Немски и австрийски пътеписи за Балканите XVІІ – средата на XVІІІ век. София, 1986, с. 145.). Gërmimet arkeologjike dëshmojnë se Poroishte ka qenë një qendër të rëndësishme të tregtisë dhe të zejtarisë. Ka pasur katër kisha dhe një shkollë. Krahasimi me planin arkitekturor të kishave nga Arbanasi dhe nga Poroishte pohon se ato kanë qenë ndërtuar prej të njëjtave mjeshtra ose këta mjeshtra kanë një prejardhje të përbashkët. Sipas dokumenteve osmane Poroishte është ngritur më vonë sesa Arbanasi dhe Çervena Voda. Ndoshta pjesa me e madhe e popullsisë e ka lëshuar vendlindjen e vet pas një kryengritjeje pa sukses por edhe pastaj fshati zhvillohet mirë para se të shkatërrohet krejtësisht në vitin 1810 si edhe shumë vendbanime të tjera. Kanë mbetur vetëm disa familje shqiptare të cilat janë asimiluar në fillim të shekullit XX nga shumica dërmuese bullgare.
Shqiptarët nga dy fshatra të tjerë, Dobrina dhe Devnja (afër Varnës), kanë ruajtur identitetin shqiptar por nga dy shekuj banojnë jashtë Bullgarisë – në Ukrainën e sotme. Edhe ata mërguan nga trojet bullgare në fillim të shekullit XІX por kanë shkuar në Perandorinë Ruse bashkë me bullgarët dhe atje kane marrë tokë nga pushteti rus. Fshati i tyre quhet Karakurt dhe gjuha e shqiptarëve të Ukrainës është dëshmia e vetme për të folmen e shqiptarëve nga Bullgaria Veriore dhe Verilindore. Vendosja e shqiptarëve në rajonin e Varnës ndoshta ndodhej në vitet e fundit të shekullit XVІІ. Origjina e shqiptarëve në Devnjë, si në disa fshatra të tjerë (Staroselec) në këtë rajon, ndoshta është nga fshati më i madh Dobrina (Gyzelev, B. Vep.epërm., f, 154.). Ka fakte se shqiptarët nga Çervena Voda, por ndoshta edhe nga fshatra të tjerë, kanë filluar veprimet kryengritëse në vitin 1594. Edhe shqiptarët nga rajoni i Tërnovos kanë qenë gati të mblidhnin 1500 kalorës në përkrahje të transilvanëve (Българската държавност, с. 118.).Shumë shqiptarë merrnin pjesë në veprimet luftarake të vojvodës së Valahisë Mihaj në periudhën 1595-1602. Ka shumë dokumente, të cilat dëshmojnë për pjesëmarrjen e shqiptarëve në lëvizjen kaçake të periudhës. Çetat shqiptare kanë korrur shumë fitore kundër osmanëve dhe kanë një kontribut të çmuar për lëvizjen çlirimtare bullgare të epokës. Shqiptarët kanë qenë shumë aktiv për disa arsye: ata kanë qenë të lidhur për shkak të tregtisë me Valahi, Transilvani, Dubrovnik dhe kanë njohur planet e huaj për luftërat kundër osmanëve; në përgatitjet kryengritëse shumë aktiv kanë qenë priftërinjtë ortodoks dhe fshatrat shqiptare kanë qenë qendra të rëndësishme për jetën shpirtërore të krishterëve; shqiptarët kanë pasur mjaft armë dhe përvojë ushtarake parasysh statutin e tyre si dervengjinj (Rojtarë të rrugëve dhe të grykave malore.). Edhe në luftën osmano-austriake të viteve 1683-1699 shqiptarët morën pjesë. Qindra shqiptarë i janë bashkëngjitur ushtrisë austriake. Shqiptarët janë përfshirë në mënyrë masiv edhe në luftërat ruso-turke dhe pas vitit 1812 ata praktikisht kanë mërguar nga viset bullgare bashkë me trupat ruse.
Fshati i Mandricës
Shqiptarët nga territoret në jugun e Bullgarisë kanë një fat tjetër. Për arsye të njëjta, si edhe bashkëkombësit e tyre në Bullgarinë Veriore, shumë shqiptarë kanë gjetur strehë në viset bullgare në rajonin e Adrianopojës. Në këtë rajon, nën sundimin osman deri 1912, ka banuar një popullsi të përzier – bullgarë, shqiptarë, turq dhe grekë. Ka pasur 8 koloni shqiptare dhe p.sh. Fan Noli është nga fshati Ibriktepe të Adrianopojës. Pas luftërave ballkanike në vitet 1912-1913 ka shumë masakra dhe shpërngulje dhe shqiptarët shkrihen dhe asimilohen. Ka mbetur vetëm një fshat me popullsi shqiptare në këtë zonë – Mandrica në Bullgarinë e sotme. Ky fshat provokon shumë interesin e studiuesve bullgarë dhe shqiptarë. Për shembull, në fund të tetorit të 2009 u zhvillua një ekspeditë filologjike-etnologjike në fshatin e vetëm shqiptar në Bullgari – Mandrica. Organizatore e saj ishte profesor Petja Asenova nga Universiteti i Sofjes, pedagoge në fushën e gjuhësisë ballkanike. Në ekspeditën morëm pjesë tri studente nga dega e Ballkanistikës – Anna Kapitanova, Darina Felonova dhe Sllaveja Nedelçeva. Kjo ishte ekspedita e dyte e organizuar nga Universiteti i Sofjes në Mandricë. Nga të dyja ekspedita kanë bërë hulumtime mbi gjendjen bashkëkohore të shqiptarëve nga Mandrica dhe ashtu është vazhduar tradita e studimeve të gjuhës, të jetës dhe të historisë së fshatit. Mandrica gjendet në pjesën juglindore të maleve Rodopa dy kilometra larg kufirit bullgaro-grek dhe disa kilometra larg kufirit me Turqinë. Sipas Dhimitër Shuteriqit, (Shuteriqi, Dhumitër. Fshati shqiptar i Bullgarisë, Mandrica. Studim dhe Tekste.Në: Studime Filologjike, 1963, №1, f. 103-141.) Mandrica u themelua pas luftës ruso-turke të viteve 1766-1769, nga shqiptarë të rajonit të Korçës, posaçërisht të Vithkuqit. Sipas legjendës vendase, fshati është krijuar në kuadrin e Perandorisë Osmane një shekull më parë nga disa çobanë ortodoksë shqiptarë. Ushtria osmane u ka lejuar të marrin një nga copë toke, ku të prodhojnë produkte qumështi, me të cilat ta furnizojnë atë, dhe për këtë shkak të mos paguajnë taksa (Kapitanova, Anna. Ekspeditë shkencore 27-30 tetor 2009.). Emri i fshatit vjen nga fjala bullgare me origjinë turke “mandra” që në shqip do të thotë “baxho”. Mund të propozohet me siguri se gjatë shekullit XVIII shumë shqiptarë nga rrethinat e Korçës erdhën në Mandricë, kurse një shekull më vonë fshati u bë vendbanimi i shqiptarëve nga rajoni i Sulit, që tashmë ndodhet në Greqi. Pas Luftërave Ballkanike kufiri bullgaro-grek kaloi nëpër fshat dhe një pjesë prej tij mbeti në territorin e Greqisë. Sot atje është i njohur një fshat tjetër që mban emrin Mandres (Μάνδρες). Sipas rrëfimeve të një prej plakave, Evdokija Moskova, fshati Mandres është krijuar në Greqi në vitin 1914. Ajo ka treguar se gjatë Luftës së Dytë Ballkanike në rajonin e Mandricës erdhi bashibozuku. Ajo kishte marrë vesh për vendimin e bashibozukut dhe arriti të paralajmëronte të gjithë. Kështu burrat dhe djemtë shpëtuan dhe ikën në Greqi. Atje krijuan një fshat tjetër, të cilin e quajtën Mandres për ta kujtuar Mandricën. E vërteta është se deri tani banorët e njërit fshat mbajnë lidhje me të afërmit e tyre të fshatit tjetër. Për fat të keq, kufiri midis atyre hapet vetëm për një ditë në kohën e Pashkëve dhe ngandonjëherë në një festë tjetër fetare. Sipas të dhëna vetë regjistrimit popullsia e fshatit në fillimin e vitit 2012 ka qenë 73banorë, shumica prej të cilëve – gra (http://www.grao.bg/tna/tab02.txt.). Plakat Sultana Gramenova dhe Marija Dieva tregojnë se zanatet kryesore të fshatit kanë qenë rritja e krimbit të mëndafshit dhe prodhimi i duhanit. Por tani secila prej plakave kujdeset vetëm për disa kafshë. Në fshat nuk jetojnë të rinj. Një pjesë prej tyre banojnë në qytete të mëdha të Bullgarisë, ndërsa pjesa tjetër – jashtë vendit. Sipas rrëfimeve të grave të moshuara fëmijët e tyre kthehen gjatë verës dhe qëndrojnë vetëm disa ditë. Gjuha e përdorur prej tyre është shumë arkaike. Studime shkencore mbi të ka bërë doktor Bojka Sokolova (Соколова, Бойка. Село Мандрица. Езиково, фолклорно-етнографско и историческо проучване. С., 1968.). Më shumë hollësi për gjuhën mund të shihen në librin e saj kushtuar dialektit shqiptar të Mandricës. Banorët e sotëm të fshatit përbëjnë brezin e fundit që e flet këtë dialekt. Konsiderojnë veten si shqiptare, por shumica prej tyre nuk kanë vajtur në Shqipëri kurrë. Nuk dinë as të shkruajnë, as të lexojnë në shqip. Por me shumë kënaqësi na ekzekutuan disa këngë, që mbajnë mend për jetën e përditshme të popullin shqiptar. Banorët e fshatit Mandricë dinë shumë pak për heronjtë e lavdishëm të Shqipërisë. E quajnë Shqipërinë Albania, ndërsa gjuhën shqipe “arnautçe”. Nuk mund të thuhet se plakat nga Mandrica ruajnë zakone që janë specifike vetëm për Shqipërinë. Gjatë bisedave bën përshtypje se për ta tërhequr vëmendjen e dëgjuesve, ato shpjegonin traditat e fshatit sikur janë shumë të ndryshme në krahasim me traditat bullgare. Ose thjesht në nevojën e tyre të ndihen më speciale në jetën e përditshme, ato paraqitën çdo gjë si unike. Më vonë gjatë analizave u bë e qartë se gjuha e tyre përbën një formë të vjetër të shqipes, formuar me ndajshtesa – pjesa dërrmuese prej të cilave bullgare, më pak turke dhe greke, ashtu dhe zakonet që i ruajnë mandricanët në sasi të madhe janë karakteristike për Bullgarinë. Por në lidhje me gjuhën vrojtimet shkencore kanë tërhequr vëmendjen si të gjuhëtarëve tanë, ashtu dhe të gjuhëtarëve të huaj dhe ato vazhdojnë të përbëjnë interes të madh.
Kolonitë shqiptare
Përveç shpërnguljeve masive, në Bullgari janë vendosur dhe shumë kurbetçinj, të cilët kanë kërkuar mundësi më të mira ekonomike. Vendosja e shqiptarëve bëhej kryesisht në kryeqytetin e tanishëm të vendit, në Sofje. Sipas Bobi Bobevit dhe Thoma Kacorit, në fund të shekullit XІX në Sofje kanë banuar më shumë se 500 familje shqiptare (Бобев, Боби и Тома Кацори. Близката и непознатата Албания. С., 1998, с.206.).
Migrimi i shqiptarëve drejt viseve bullgare rritej pas çlirimit të Bullgarisë në vitin 1878.
Në këtë periudhë, shqiptarët në Sofje merreshin me zejtari, me tregti dhe me veprimtari të tjera dhe krijuan një mjedis të begatshëm. Këta njerëz kanë përcjellë me interes të madh zhvillimet shoqërore, politike dhe kulturore në Atdheun e tyre të robëruar dhe kanë kontaktuar vazhdimisht me qendrat kryesore shqiptare të Rilindjes kombëtare si në Shqipëri, ashtu edhe në Stamboll, në Bukuresht etj. Me këtë mënyrë, shqiptarët në Bullgari mblodhën përvojë organizative dhe ndërmorën hapa më të mëdhenj drejt veprimtarisë së tyre atdhedashëse. Çlirimi i Bullgarisë i inspirua shqiptarët edhe më shumë. Shqiptarët në Bullgari kanë filluar të merreshin me lexim dhe këndim në gjuhën amtare. Dhimitër Molle ka sjellë në Sofje librat e parë shqipe në vitin 1886 dhe kështu ka filluar veprimtaria kulturore në koloninë shqiptare në Sofje. Në rrugë drejt zhvillimit kulturor dhe shoqëror ka pasur shumë vështirësi për shkak të propagandave greke dhe osmane të cilat kanë vazhduar përpjekjet e tyre për t’i mbajtur shqiptarët nën zgjedhën e pushtetit politik osman dhe të atij kulturor grek. Shqiptarët u qëndruan përndjekjet sistematike dhe u organizuan më mirë në një mënyrë formal. Më 1 janar 1893 është mbledhja e parë e shqiptarëve në Sofje me qëllim krijimin e një shoqate kulturore e cila t’i bashkonte të gjitha shqiptarët, krishterë dhe mysliman, për zhvillimin e Atdheut drejt arsimit modern dhe çlirimit kombëtar. Ata e kanë emëruar shoqatën “Dëshira” – dëshira për mëmëdheun e dashur, për familjet e paharruara, për lirinë dhe shkollim në gjuhën amtare. Në zgjedhjet e zhvilluara si kryetar është zgjedhur Ligor Prifi Borova, mjeshtër murator, për sekretar Dhimitër Molle, njeriu më i edikuar dhe disa këshilltarë, të cilët kanë pasur një reputacion të mirë. Nga “Dëshira” kanë mbajtur kontakte të ngushta me shoqatat shqiptare na Stamboll dhe Bukuresht dhe me rilindas të shquar si Naim dhe Sami Frashëri, Jani Vreto etj., me të cilët kanë bashkëpunuar në dobi të Atdheut. Disa prej shqiptarëve të rinj nga Sofja studiojnë në shkollën e mesme shqiptare në Bukuresht ndër të cilët spikatën Kristo Liuarasi dhe Adem Shkaba. Një prej veprimtarive të shumta të shoqatës është hapja e shtypshkronjës “Mbrojtësia” e cila u shndërrua në një qendër të rëndësishme për shtypjen shqiptare dhe për përhapjen e diturisë ndër shqiptarët. Libri i parë, shtypur atje, ka qenë “Ditërfensi”. Nisma ka vazhduar dhe këtë kalendar nën emrin “Kalendar Kombëtar” botohet disa vjet nga Midhat Frashëri me pseudonimin Lymo Skendo. Shahin Kolonja ka botuar gazetën “Drita” më 1901 në këtë shtypshkronje. Më vonë në Sofje u botuan edhe gazeta dhe revista të tjera si “Shqypeja e Shqypnisë” nga Josif Bageri, “Shqipëria e lirë” nga Kristo Liuarasi, revistat “Vetëtima” (Thoma Avrami) dhe “Shqipëria” (Nikola Ljako). Atje u shtypën edhe dhjetra libra shqiptare të disa autorëve shqiptarë si Spiro Dine, Sami Frashëri (“Shqipëria ç’ka qenë, ç’është e ç’do të bëhet”, drama ”Besa” e cila është shfaqur mbi skenën e teatrit “Bullgaria”). Kanë botuar edhe veprat e Naim Frashërit si “Bagëti e bujqësi” dhe “Dëshira e vërtetë e shqiptarëve”. Këtë shtypshkronje lëvizi në Tiranë pas Luftës së parë botërore dhe ka vazhduar punën e saj të moçme për zhvillimin kulturor të shqiptarëve. Në nëntor të vitit 1911 në Sofje ka ardhur dhe Fan Noli i cili ka mbajtur liturgji në gjuhën shqipe për herë të parë në Sofje sepse deri këtë vit liturgjitë kanë qenë vetëm në gjuhën greke.
Pushteti bullgar ka ndihmuar aktivitetet e ndryshme shqiptare sepse ka parë në shqiptarët aleate për luftë të përbashkët kundër pushtuesve osmanë. Disa të rinjtë nga trojet shqiptare morën bursa për të studiuar ne shkollën ushtarake në Sofje kurse princat bullgarë, Boris dhe Kiril, kanë mësuar gjuhën shqipe. Kryengritësit shqiptarë u furnizuan me armë prej Bullgarisë dhe luftëtarë të shquar si Mihal Grameno, Bajo Topulli dhe Zeman Mashkullora shpesh kanë vizituar Sofjen dhe kanë pasur bashkëpunim të ngushtë me koloninë shqiptare. Në këtë moment gazeta shqiptare “Liri i Shqipërisë” e cila botohej në Sofje doli me apelin ndaj shqiptarëve “të ngritin armën dhe ta mbrojnë kufijtë e Atdheut të tyre, duke kërkuar autonomi për Shqipërinë” (Дамянов, Симеон. България и балканските страни по време на войните 1912-1918. С., 1986, с. 92.).
Në vend të parë, interesimi i bullgarëve ndaj luftës nacionalçlirimtare të shqiptarëve buroi nga ekzistimi i ndjenjave të mira midis tyre të zhvilluara edhe më shumë prej provave të rënda nën sundimin e Perandorisë osmane. Pas vitit 1905 këto marrëdhënie thellohen për arsye të aktiviteteve të shtuara në veprimtarinë e kolonisë shqiptare në Sofje, e cila në shkallë të madhe tërhiqi edhe publikun bullgar (Божилова, Румяна. България и албанският въпрос в началото на ХХ век. В: Исторически преглед, 1982, 4, с. 24.). Shqiptarët shihen si aleat i mundshëm edhe nga pushteti bullgar në ngjarjet vendimtare të cilat priteshin së afërmi në pragun e luftërave në Ballkan. Për këtë arsye, qeveria bullgare ka ndihmuar kryengritjen nga viti 1911 dhe bashkë me shoqatën “Dëshira” edhe sapoformuari Komitet i fshehtë ekzekutiv “Dora e zezë” filloi të mblidhte mjete financiare, të blinte armë dhe të dërgonte çeta të armatosura në Shqipëri (Më shumë për veprimtarinë e organizatave shqiptare në Bullgari për ndihmën e tyre për lëvizjen çlirimtare shqiptare në këtë periudhë dhe kontaktet me pushtetin bullgar -Соколова, Бойка. Албанският възрожденски печат в България. С., 1979, с. 65 – 75.). Qeveria bullgare lejoi edhe zhvillimin e disa tubimeve si dhe propaganda e lirë në dobi të kauzës shqiptare. Qeveria bullgare ka bërë takime dhe me disa prej prijësve shqiptarë si Grigor Cilka, Mihal Grameno, Bajo dhe Çerçiz Topulli, me të cilët kanë folur për veprime të përbashkëta (Bozhillova, R. Vep.epërm., f. 27.). Në këtë kohë edhe Nikolla Ivanaj Bej ka vizituar Bullgarinë dhe ka prezantuar disa ligjërata për gjendjen e shqiptarëve në Perandorinë osmane para publikut bullgar. Më 1915 në Sofje ka ardhur çeta e Themistokli Gërmenjit, 60 luftëtarë dhe kolonia shqiptare kujdeset për ta. Pas Luftës së parë botërore punëtorët më aktivë si Midhat Frashëri, Dhimitër Molle, Kristo Liuarasi etj. U kthyen në Atdheun e çliruar për të marrë pjesë në ndërtimin dhe zhvillimin e vendit të dashur. Në fund të viteve njëzeta kundërshtarët e Zogut kanë krijuar një shoqatë tjetër, “Gjergj Kastrioti”. Pas vitit 1945 shoqatat shqiptare si dhe të gjitha shoqata të tjera jokomuniste i ndaluan nga pushteti totalitar dhe ndërprenë veprimtarinë e tyre.
Në Bullgari tani nuk ka shumë shqiptarë në dallim të kohëve të shkuara por veprimtaria e rilindësve shqiptarë ka lënë gjurma të rëndësishme në kulturën bullgare. Nga viti 1994 në Universitetin e Sofjes funksionon Dega e Ballkanologjisë në të cilën qindra studentë kanë mësuar dhe vazhdojnë të mësojnë gjuhën, letërsinë, historinë dhe kulturën shqiptare. Të rinjtë nga Mandrica nuk kanë harruar origjinën e tyre dhe përtërijnë kulturën shqiptare të fshatit. Jo pak shqiptarë të rinj studiojnë në Universitetet bullgare dhe formojnë koloni të vogla në qytetet kryesore bullgare. Në këtë mënyrë, lidhjet shqiptaro-bullgare ruhen dhe zhvillohen edhe në shekullin e ri. /antonpanchev/ KultPlus.com
Mezosopranoja Besiana Mehmedi ka patur performancë të shkëlqyer bashkë me Pranvera Hoxhën dhe Alba Muçolli Dehiri në Sofje dhe në Chirpan.
Koncerti i parë u realizua në Qendrën Informative Kulturore ku ishte e pranishme ambasadorja e Shqipërisë, Donika Hoxha, si dhe përfaqësues të ambasadës së Kosovës.
Drejtori i Qendrës Informative të Maqedonisë në Sofje, Sashko Nasev ka hapur koncertin duke theksuar sa i rëndësishëm është bashkëpunimi Maqedoni, Bullgari, Kosovë.
Në koncert u ekzekutuan nga duo piano vepra të Brams, Dvozhak, Rauf Dhomi kurse Besiana Mehmedi ishte fokusuar më tepër në vepra premierike shqiptare si “Shpresë kthimi” – Enver Stafaj, “Në legjenda” – Samu Piraj. Nuk munguan dhe veprat botërore siç janë “Seguidila” nga Carmeb e G.Bize.
Koncerti i dytë u mbajt në muzeun “Javorov” në Chirpan duke përfaqēsuar kështu Kosovën dhe Maqedoninë, por dhe shkollën e Tiranës në mënyrë të mrekullueshme.
Në koncertin e dytë u interpretua për herë të parë nga Besiana një këngë e vjetër në gjuhën bullgare që la mbresa të veçanta. Koncertet u realizuan me angazhimin e sekretarit shtetëror në Ministrinë e Kulturës në Maqedoninë e Veriut, Valmir Aziri dhe dirigjentit bullgar Christo Christov.
Koncerti i Besiana Mehmedin me duo piano Alba Muçolli e Pranvera Hoxha vjen pas një bashkëpunimi të mëparshëm në Maqedoni, por me një program krejtësisht tjetër! / Koha.mk / KultPlus.com
Në kryeqytetin Bullgar, Sofje më 10 Mars 1907, u botua numri i parë i gazetës satirike “Stick” (Shkopi), drejtuar nga patrioti i madh shqiptar Athanas Tashko.
Gazeta u shpërnda falas duke pasur në fokus pavarësinë shqiptare dhe duke mbrojtur të drejtat e kombit shqiptar.
Përmbajtja u përgatit nga kolonia shqiptare e Egjiptit. Gazeta kishte ngjyra satirike dhe trajtonte çështje shoqërore dhe politike.
Si gazeta e parë satirike shqiptare pati një jehonë të madhe. Në faqet e saj, ajo mbrojti të drejtat kombëtare, lirinë dhe pavarësinë e njerëzve, çështjen e gjuhës shqipe dhe të shkollave./ KultPlus.com
Mandrica është një fshat i vogël në Bullgari por që historinë e ka shqiptare. Sot ka vetëm 75 banorë dhe ata që jetojnë atje kujtimet i kanë të zbehta për fillimet e fshatit.
Sulltana Gramenova thotë se këto toka iu falën paraardhësve nga sunduesi i kohës pasi kishin ndërtuar një xhami të sigurtë në Edernen e sotme, dikur Adrianapolis.
Si shkëmbim për punën e mirë fituan të drejtën për tu vendosur në Mandricë. Thuhet se në 1636 erdhën banorët e parë dhe këtë e thonë të bazuar në mbishkrimin e gjetur në varrezat e kishës Shën e Diela.
“Para 400 vjetësh kanë ardhur këtu nga Korça dhe ishin shqiptarë, arnaut. Erdhën këtu, dhe ku të gjenin një vend dhe mbeti Mandrica. Shkuan në qytet të bëjnë një xhami dhe e bën shumë të bukur dhe pastaj turku bej i ka dhënë Mandricë”, thotë Sulltana.
Historia 400-vjeçare e këtij fshati ruhet në Kishën Shën e Diela e cila sot nuk ka një prift, dhe banorët thonë se vjen herë pas here ndonjë prift. Për të kujdeset Gramenova e cila edhe i bie këmbanës.
Shqipja e Mandricës me dialekti korça është ruajtur në fshat brez pas brezi por vetëm e folur, nuk e kanë të shkruar.
“Sigurisht është impresionuese se si kanë arritur ta mbajnë atë gjuhë, po nga ana tjetër më vjen pak keq për zhvillimin dhe shpopullimin e fshatit, sepse ne gjetëm të moshuar dhe kam shumë frikë se me kalimin në një jetë tjetër e këtyre të moshuarve do të marrë fund dhe kjo traditë kaq e bukur e shqipes së folur dhe e kulturës dhe zakoneve që kanë mbetur, pavarësisht se disa prej familjeve, sigurisht janë të përzierja me qytetarë bullgarë apo të tjerë”, thotë Donika Hoxha, ambasadorja shqiptare në Bullgari.
Ivajllo Petrov është ndër të fundit të rinj të Mandricës që ka vendosur të investojë atje në përpjekje për të mbajtur gjallë historinë, gjuhën përmes turizmit. Madje, dhe hotelit të tij i ka vendosur emër shqiptar, dhe pse është shkruar me shkronja cirilike, “Bukor shtëpia” (Shtëpia e bukur)
“Nëna ime është nga Mandrica, jam rritur në fshatin Mandricë, fëmijërinë e kam kaluar këtu dhe prandaj jam aq fort emocionalisht i lidhur me Mandricën. Kur isha i vogël fshati ishte shumë i gjallë, këtu jetonin shumë njerëz dhe kishte gjithashtu shumë fëmijë. Më kujtohet biblioteka lokale, furra e bukës shumë të mirë, spitali, shërbimi i urgjencës mjekësore, kabineti i dentistit. Kishte shkolla, fillore deri në klasën e tetë, të mesme, kishte konvikte për nxënësit që vinin nga fshatrat përreth dhe flinin këtu, sepse kjo ishte shkolla kryesore ku ndiqnin mësimet”, rrëfen ai. /koha/ KultPlus.com
Një ndër patriotët e shquar të periudhës së Rilindjes Kombëtare dhe asaj të pas shpalljes së Pavarësisë, të cilët gjithë jetën e tyre e vunë në shërbim të çështjes kombëtare duke mos kursyer asgjë për të mirën e Shqipërisë, padyshim që është dhe Kristo Luarasi.
Pasi shërbeu disa kohë si mësues i gjuhës shqipe në fshatrat e krahinës së tij, emigroi në Bukuresht dhe më pas në Sofje të Bullgarisë, ku hapi të parën shtypshkronjë për shtypjen e librave, gazetave dhe revistave në gjuhën shqipe, të cilat më pas i shpërndanin falas kudo ku kishte shqiptarë.
Sipas dëshmive të nipit tij, Genc Luarasi, gjyshi i tij, Kristo Stefan Luarasi, u lind më 15 dhjetor 1875 në fshatin Luaras të rrethit të Kolonjës, prej nga është dhe origjina e hershme e familjes së babait të tij, Stefan Kicit, varri i të cilit ndodhet edhe sot në fshatin Zvininë të Korçës. Menjëherë pas mbarimit të shkollës, kur nuk ishte më shumë se 18 vjeç, me interesimin direkt të mësuesit të tij, Petro Nini Luarasit, Kristo ishte një nga ata djem kolonjarë që u përzgjodhën dhe u emëruan si mësues të gjuhës shqipe në nënprefekturën e Kolonjës, duke shërbyer në Vodicë dhe Luaras.
Po kështu, edhe gruaja e Kristos, Polikseni, e cila ishte një nga vajzat e vetme që u diplomua në shkollën e djemve në Korçë, shërbeu si mësuese në Shkollën e Vashave në qytetin e Korçës. Kristo Luarasi nuk shërbeu për shumë kohë si mësues në fshatrat e Kolonjës, pasi shkollat shqipe u mbyllën nga Porta e Lartë e Stambollit dhe ai u detyrua që të emigronte jashtë Shqipërisë. Fillimisht ai u vendos në Bukuresht të Rumanisë dhe më pas ai shkoi në Sofje të Bullgarisë, ku shqiptarët kishin ngritur koloninë e tyre. Pas disa viteve pune si tipograf në një shtypshkronjë bullgare, me paratë e kursyera, Kristo bleu vetë një shtypshkronjë, të cilës i vuri emrin “Mbrothësia” dhe e ktheu atë tërsisht në shërbim të shtypjes së librave në gjuhën shqipe.
Kristo, shtyp “Kalendarin Kombiar” në Sofje
Pas ngritjes së shtypshkronjës së tij, në vitin 1897, Kristo nisi botimin e Kalendarit Kombiar (Kombëtar), të cilin e botoi për 17 vjet me radhë. Për botimin e atij kalendari i cili u shpërnda kudo ku kishte shqiptarë, Kristo bashkëpunoi ngushtë me disa nga patriotët më të njohur shqiptarë të Rilindjes Kombëtare të asaj periudhe, duke botuar dhe shtypur aty gazetat shqipe: “Drita” dhe “Liria e Shqipërisë”, si dhe rreth 150 tituj librash të autorëve të njohur shqiptarë si: Naim, Sami dhe Mit’had Frashëri, Faik Konica, Sotir Qirjazi, Spiro Dine, etj. Në vitet 1896-1920, krahas shtypit periodik shqiptar, në atë shtypshkronjë u shtypën edhe mjaft libra shkollorë në gjuhën shqipe, shumica e të cilave më pas u shpërndanë falas në të gjitha viset shqiptare, dukë përfshirë edhe Kosovën. Gjatë atyre viteve që Kristo Luarasi kishte në pronësinë e tij atë shtypshkronjë, ai mbajti një ngarkesë të madhe duke punuar edhe si tipograf, botues, drejtor gazete etj, pa u shkëputur asnjëherë edhe nga publicistika, duke qenë një nga mbrojtësit e flaktë të çështjes shqiptare.
Në vitin 1809, pas shpalljes së Hyrjetit, Kristo u largua nga Sofja dhe u vendos në Selanik të Greqisë, duke menduar se aty do të ishte më afër Shqipërisë dhe do të ndihmonte më shumë në përhapjen e librave shqipe. Në qytetin e Selanikut ai e shtoi së tepërmi aktivitetin patriotik dhe në shtypshkronjën e tij arriti që të botonte deri në 60 tituj librash, gazetash dhe revistash në gjuhën shqipe, ndër të cilat edhe atë të Mihal Gramenos. Por, pas disa kohësh, në vitin 1911, ai u rikthye përsëri në Sofje, pasi në qytetin e Selanikut rrethanat politike që u krijuan, jo vetëm që nuk e favorizonin aktivitetin e tij patriotik, por e pengonin ndjeshëm atë. Një vit më vonë, në nëntorin e 1912-ës, ai përshëndeti shpalljen e Pavarsisë së Shqipërisë, së cilës i ishte kushtuar me të gjitha energjitë që nga rinia e tij. Në vitin 1915, Kristo Luarasi rinisi botimin e gazetës “Liri e Shqipërisë”, të cilën e mbajti deri në vitin 1920, kur pas mbajtjes së Kongresit të Lushnjes, ai vendosi dhe u rikthye përfundimisht në Shqipëri.
Rikthimi i Kristo Luarasit në Shqipëri në 1920-ën
Pas kthimit në Shqipëri, Kristo Luarasi u vendos familjarisht në Tiranë, duke u strehuar fillimisht në një shtëpi të familjes së njohur tiranase, Stërmasi. Aty ai banoi deri në vitin 1923, dhe në atë kohë ai bleu një shtëpi në Rrugën e Kavajës. Pasi u stabilizua në banesën e tij, diku afër sajë ai ngriti edhe shtypshkronjën (“Mbrothësia”) që kishte pasur në Sofje, e cila që nga ajo kohë e më pas filloi të njihej si: Shtypshkronja “Luarasi”. Ashtu si edhe në Bullgari, nga viti 1923 e deri në vitin 1947, në atë shtypshkronjë u shtypën me dhjetra tituj librash dhe tekste shkollore në gjuhën shqipe, si dhe mjaft nga botimet e enteve shtetërore të qeverive të atyre viteve.
Krahas tyre, gjatë asaj periudhe kohe dhe sidomos pas vitit 1934 kur ajo shtypshkronjë mori emrin “Shtëpia Botuese Luarasi”, aty u shtypën dhe u botuan edhe një sërë librash artistikë, gazetash e revistash, si: “Arsimtari”, “Flamuri”, Arësimi” (1922), “Shqiptari i lirë” (1923), “Ku vemi” (1924), “Shqipnia” (1926), “Mësuesi” (1927) “Bashkimi i Kombit” (1942), etj. Në Shtypshkronjën “Luarasi” u botuan edhe një sërë tituj librash të autorëve mjaft të njohur shqiptarë dhe të huaj, si: De Rada, Sterjo Spasse, Mit’hat Frashëri, Haki Stërmilli, Nexhat Hakiu, Thoma Floqi, Xhevat Belegu, Milto Sotir Gurra, Viktor Hygo, Honore de Balzak, Aleksandër Dyma, De Foe, Alfons Dode, Leon Tolstoi etj. Kristo Luarasi u nda nga jeta në vitin 1934 dhe që nga ajo kohë e më pas shtypshkronja dhe shtëpia botuese që ai kishte në pronësi, u administrua nga familja dhe të afërmit e tij. Jeta dhe vepra e patriotit kolonjar Kristo Luarasi, nuk u vlerësua vetëm gjatë viteve të Monarkisë së Zogut, por aktiviteti i tij patriotik në shërbim të ëështjes shqiptare u njoh dhe u vlerësua edhe nga regjimi komunist i Enver Hoxhës, i cili në vitin 1962 e dekoroi atë me Urdhërin e Flamurit të Klasit të Dytë për “Veprimtari Patriotike”.
Po kështu edhe pas viteve ’90-të, me rastin e 80-vjetorit të Shpalljes së Pavarsisë, ai i nderua me medaljen “Pishtar i Demokracisë”. Për jetën dhe aktivitetin patriotik të Kristo Luarasit, është shkruar gjerësisht në mjaft libra, gazeta, revista të vendit dhe të huaja, si dhe në botimet e Akademisë së Shkëncave të Shqipërisë dhe tekstet e historisë së Shqipërisë. Madje, Fan Noli në një fjalim të tij të mbajtur në një përvjetor të Shpalljes së Pavarsisë në SHBA, e ka konsideruar Kristo Luarasin si një nga 28 pionerët e krijimit të shtetit shqiptar. Ndërroi jetë më 8 korrik 1934 në Tiranë. /tema/ KultPlus.com
Marrëdhëniet ndërkulturore në mes shqiptarëve dhe bullgarëve janë të hershme, madje janë të njohura nga koha e Perandorisë Osmane. Ndërsa, në kohën e Rilindjes Kombëtare, Sofja bëhet një nga qendrat e mëdha të diasporës shqiptare, ku organizonin veprimtari të ndryshme, shoqëritë atdhetare si: “Dëshira” (1893), e cila përmes revistës në gjuhën shqipe “Kalendari Kombiar” (1897) botonte materiale letrare, kulturore, fetare dhe politike, tek shtypshkronja “Mbrothësia”, misioni i së cilës ishte shtypja e librave në gjuhën shqipe me destinim tokat shqiptare. Më vonë edhe revista “Drita” ku promovoheshin idetë, veprat letrare të rilindasve shqiptarë. Nga gazetat e botuara në këtë qendër është e njohur “Shqypeja e Shqypnisë”. Pas pavarësisë së Shqipërisë, veçojmë ngjarjen më të madhe, organizimin e kurseve të para të gjuhës shqipe në Universitetin e Sofjes “Shën Klimenti i Ohrit” (1962), të mbajtura nga atdhetari i shquar korçar, Thoma Kacorri. Ndërsa, në vitin 1994, me themelimin e degës së Ballkanistikës, në Fakultetin e Sllavistikës, arrihet deri te zyrtarizimi i mësimit të gjuhës dhe letërsisë shqipe, krahas gjuhëve tjera ballkanike. Mbështetje të madhe, zhvillimit të programit të gjuhës shqipe në Universitet, i dha ballkanologia e njohur bullgare, Prof. Petja Asenova. Ndërsa, brezi i ri i profesorëve të gjuhës dhe letërsisë shqipe, nga ajo kohë dhe sot, janë: Prof. Dr. Rusana Hristova-Bejleri, më vonë Prof. Dr. Anton Pançev dhe së fundi Prof.Dr. Ekaterina Tarpomanova. Brezi i ri i profesorëve, përveç zhvillimit të programeve universitare, ka arritur që të përkthejë në gjuhën bullgare veprën e mbi 50 autorëve shqiptarë, nga zhanri i poezisë, prozës, dramës, si dhe të trashëgojë pasionin për përkthimin tek studentët, që shprehin interesimin e shtuar për gjuhën dhe letërsinë shqipe.
Bisedë me albanologen më të njohur bullgare, profesoreshën Rusana Hristova Bejleri e realizoi Mimoza Hasani Pllana.
Mimoza Hasani Pllana: E nderuar profesoreshë Hristova Bejleri, a mund të na tregoni si e mësuat gjuhën shqipe dhe si vendosët të studioni për gjuhën dhe letërsinë shqipe deri në nivelin më të lartë akademik?
Rusana Hristova-Bejleri: Kam mbaruar gjuhë dhe letërsi shqipe në Universitetin e Shën Peterburgut në vitin 1992. U nisa me bursë të Radio Sofjes, për programin në gjuhën shqipe. Atje gjeta një ambient nxitës dhe mbështetës në të gjitha nivelet: në grup ishim tetë veta, te gjithë të motivuar, ndër të cilët më i njohur u bë albanologu prof. Aleksandër Novik. Pedagogët tanë ishin të ndjerat Desnickaja, Voronina dhe Ejntrej, zonja me kulturë, përgatitje të thellë shkencore dhe me aftësi pedagogjike të jashtëzakonshme në mësimin e shqipes si gjuhë të huaj. Që kur ishim studentë u përfshimë në një atmosferë shqipdashëse, që i përkiste si Tiranës së mbyllur ende, ashtu edhe Prishtinës, ku kemi bërë kurset e para në Seminarin Ndërkombëtar për Gjuhën, Letërsinë dhe Kulturën Shqiptare.
M.: Kurset e para të shqipes në universitetin e Sofjes “Shën Klimentï i Ohrit”, ku punoni aktualisht, filluan në vitin 1962, ndërsa zyrtarizimi u bë në vitin 1994. Prej asaj kohe, deri më sot kontributi juaj në mësimin dhe zhvillimin e programeve të shqipes është i madh. Sa ishte sfidues gjithë ky proces i gjatë?
R.H.B.: Lektorati i gjuhës shqipe, si lëndë fakultative u themelua në vitin 1962 nga gjuhëtarët e famshëm të gjuhësisë së përgjithshme, që ishin edhe ballkanologë. Ata u bënë nxënësit e parë të zellshëm të shkrimtarit Thoma Kaçorri. Në vitin 1994 nën kujdestarinë e prof. Petja Asenovës u themelua dega e Ballkanistikës, në të cilën shqipja zuri vendin e merituar, të barabartë me gjuhët e tjera të Bashkësisë Gjuhësore Ballkanike – rumanishtja, greqishtja dhe bullgarishtja. Aktualisht studentët kanë në program deri në 600 orë të shqipes për 5 vitet e studimit dhe 90 orë ligjerata të letërsisë shqiptare. Ata që dëshirojnë mund të zhvillohen edhe më tutje në doktoraturë, shkallë për të cilën sistemi aktual në vendin tonë, është shumë i favorshëm në kuptimin e vendeve dhe të bursave.
M.: Shteti bullgar nga fundi i shek. XIX, fillimi i shek. XX dhe tutje është i njohur për kontributin e jashtëzakonshëm, që fillimisht dha për krijimin e shtetit shqiptar, më pas për zhvillimin e gjuhës dhe letërsisë shqipe, përmes shoqërive të njohura atdhetare, kulturore, si: “Drita”, “Dëshira”, më vonë edhe “Gjergj Kastrioti”. Sa ruhet vepra e të gjitha këtyre shoqërive në institucione bullgare, a ka interes për këtë veprimtari nga studentët e gjuhës dhe letërsisë shqipe?
R.H.B.: Arkivat bullgare janë të pasura me materiale. Madje sipas kolegëve akoma nuk janë studijuar shumë faqe arkivore. Bojka Sokollova, Thoma Kacori dhe Elena Atanasova janë marrë me historikun dhe trashëgiminë e organizatave shqiptare në Bullgari. Revista “Kalendari Kombiar” e botuar në Sofje në fund të shekullit ХIX para një viti u ribotua e plotë nga fondacioni ALSAR në Tiranë, mund të shkarkohet edhe në formë elektronike dhe akoma pret studiuesit e saj.
M.: Prej themelimit të Katedrës së Gjuhësisë së Përgjithshme, Indoeuropiane dhe Ballkanike, në kuadër të së cilës mësohet gjuha dhe letërsia shqipe, universiteti i Sofjes “Shën Klimentï i Ohrit”, u bë urë komunikimi në mes të kulturës bullgare dhe asaj shqiptare. A keni gjetur mbështetje nga Qeveritë e Shqipërisë, Kosovës për promovimin dhe zhvillimin e shqipes, kuptohet si gjuhë dhe letërsi, në këtë qendër të njohur ballkanike?
R.H.B.: Në fakt Katedra e Gjuhësisë së Përgjithshme daton shumë para se të merrte edhe ngjyresën e saj ballkanike. Ajo përgjigjet për lëndën në fjalë jo vetëm në fakultetin tonë, por në gjithë fakultetet e tjera ku është pjesë e programit. Sa për kontaktet, duhen falenderuar fillimisht organizatorët dhe administratorët e Seminarit të Gjuhës, Letërsisë dhe Kulturës Shqiptare në Kosovë, të cilat pranojnë çdo vit një numër të konsiderueshëm pjesëmarrësish nga vendi ynë, të cilët janë kryesisht studentë dhe doktorantë të Universitetit tonë. Me Shqipërinë kemi pasur për dekada marrëveshje ndërshtetërore për pjesëmarrje në Seminarin e gjuhës shqipe në Univeristetin e Tiranës. Është e udhës të falenderoj kolegët, që ky bashkëpunim u zgjat edhe jashtë marrëveshjes zyrtare dhe tani jemi në nivelin e shkëmbimit në programin Erasmus.
M.: Përveç punës në universitet, emri juaj është bërë i njohur edhe përmes veprave albanologjike dhe letrare që krijuat. Në librin “Letërsia shqipe si pasqyrë e shpirtit të popullit”, pasqyroni një thesar letrar të shqipes, si u prit libri nga lexuesit dhe sa ka interes lexuesi bullgar për letërsinë shqipe?
R.H.B.: Libri u botua kryesisht për të ndihmuar studentët me një tekst akadamik. Do të dëshiroja të besoja se ka pasur shumë lexues të tjerë, por ka pak të ngjarë, sepse tregu i librave është shumë konkurrent në fusha të ndryshme.
M.: Gjatë karrierës suaj albanologjike dhe filologjike, keni publikuar dhjetëra punime studimore për gjuhësinë dhe letërsinë shqipe. Veçojmë këtu, jo rastësisht, studimet krahasimtare të letërsisë shqipe dhe asaj bullgare, po marrim sa për ilustrim përqasjen që keni bërë në mes shkrimtarit shqiptar Migjeni dhe atij bullgar Hristo Smirnenski, a mund të përmendni elementët e përbashkëta letrare, që keni parë te këta dy autorë?
R.H.B.: Migjeni me Smirnenskin kanë poezi që trajtojnë motivin e varfërisë ekstreme në kohën kur jetojnë, që shpërfaqen me figura çuditërisht të afërta, vjershat ngjasojnë edhe nga ana tingullore dhe këtë e kanë vënë re vetë studentët gjatë leximit të poezive në përkthim. Migjeni është përkthyer në bullgarisht nga Marina Marinova, në një mënyrë shumë poetike dhe librit që ekzistonte vetëm në Bibliotekën Kombëtare i dhamë një jetë të re duke e vendosur në internet.
M.: Bashkë me studentët tuaj keni realizuar ekspedita universitare tanimë në fshatin e vetëm të banuar me shqiptarë, Mandrica. Si zhvillohet jeta në këtë fshat, sa është e ruajtur gjuha shqipe, sa është ndikuar gjuha shqipe nga gjuha bullgare dhe çfarë e karakterizon këtë fshat të banuar ende me shqiptarë nga fshatrat bullgare?
R.H.B.: Në Mandricë kemi shkuar disa herë me studentët. Fshatarët janë pak, 58 banorë gjithsej sipas statistikës, pa llogritur fëmijët e tyre që kanë dalë nga fshati. Njëri prej tyre, Ivajlo Petrov, ka themeluar Shoqatën e Rilindjes së Mandricës, ka investuar paratë e tij personale në ndërtimin e hotelit dhe në ringjalljen e disa zanateve si p.sh. pjekja e tullave karakteristike etnografike.
M.: Në listën e veprimtarisë suaj gjejmë të renditur pjesë nga vepra e më shumë se 20 autorëve shqiptarë që keni përkthyer në gjuhën bullgare. Sa vlerësohet letërsia shqipe në Bullgari në raport me letërsitë e vendeve të tjera ballkanike?
R.H.B.: Autorët e përkthyer janë mbi 50, për të cilët kemi punuar në projekte të përbashëta me studentët. Kryesorja është që letërsia shqipe të jetë e pranishme në internet në gjuhën bullgare dhe njerëzit e interesuar, por edhe specialistët të kenë mundësi për ta shfrytëzuar, pra të kenë akses. Web faqja funksionon nga viti 2004 dhe më gëzon fakti se shpesh e gjej të përdorur në punime të ndryshme.
M.: Si mendoni, a studiohet letërsia shqipe e përfshirë në kontekstin akademik ballkanik?
R.H.B.: Po, letërsia shqipe është lëndë më vete, por edhe në kuadrin e shkencës letrare krahasuese ballkanike. Universiteti ynë është ndër vatrat akademike, e cila me kalimin e viteve zhvilloi një kapacitet të pavarur shkencor në fushën e albanologjisë, ku ka patur vëmendje të shtuar edhe për letërsinë shqipe, për autorë dhe tekstet të ndryshme letrare. Kjo ka ndodhur ngadalë, me formimin e specialistëve të rinj, që u afirmuan edhe në fushën e tyre të preferuar të specializuar, më në thellësi të problematikave, edhe në shqipe.
M.: Duke qenë se kanë kaluar 20 vjet që kur punoni me studentë, a mund të na thoni cilat janë motivet më të shpeshta që i shtynë ata të studiojnë një gjuhë dhe letërsi, në këtë rast shqipen, jo shumë të njohur në Europë?
R.H.B.: Studentët tanë mësojnë në degën e Ballkanistikës dhe motivi i tyre është të mësojnë disa gjuhë ballkanike përnjëherë. Duket shumë joshëse për të rinjtë. Kur e kuptojnë në kurriz se 3 gjuhë janë shumë, thellohen në njërën prej tyre. Profilizimi i mëtejshëm nuk është institucional, por intuitiv, i bazuar në interesat e tyre dhe këtu gjejmë edhe shpresat tona që orientohen në fushën e shqipes më shumë sesa drejt gjuhëve të tjera.
M.: A mund të na tregoni për projektet tuaja aktuale në lidhje me gjuhën dhe letërsinë shqipe?
R.H.B.: Duhet të përgatitemi për 100 vjetorin e lindjes së shkrimtarit Thoma Kacori (1922-2008). Besoj të përgatisim së bashku një studim të thelluar për jetën dhe veprën e tij me ndihmën edhe të bashkëshortes Violeta Kacori.
Russana HRISTOVA BEJLERIi, në vitin 1986, mbaroi studimet në Kolegjin Anglez në Sofje, më1991 mbaroi studimet në Filologji shqipe në Universiteti Shtetëror të Shёn Peterburgut në Rusi, ndërsa studimet doktorale i mbaroi më 1995 nё Institutin e Gjuhёsisё dhe tё Letёrsisё nё Tiranё. Në vitin 2000 fillloi punën në Universitetin e Sofjes “Sh. Kl. Ohridski”si profesoreshë e gjuhёs dhe letёrsisё shqipe ku punon edhe sot. Nga viti 2013-2017, drejtoi Departamentin e Gjuhёsisё sё Pёrgjithshme në Universitet, ndërsa nga viti 1991-2000 punoi në Radion Bullgaria në emisionin nё gjuhёn shqipe. Përveç si ligjëruese, Hristova Bejleri është e njohur përmes punimeve (mbi 50 të tilla) të shumta shkencore në fushën e letërsisë dhe albanologjisë dhe librave letrarë: Letёrsia shqipe si pasqyrё e karakterit kombёtar Sofje 2009, Fjalori frazeologjik ballkanik (bashkёautore) Tiranё 1999, Albanian Identities (bashkёautore) Sofje, 2000. Po ashtu, ka përkthyer veprën e shumë autorëve shqiptarë në gjuhën bullgare, ka krijuar dhe mirëmban faqen e interneti pёr albanolgojinё nё Bullgari www.albanianbg.com.
Biseda është shkëputur nga libri i autores Mimoza Hasani Pllana, “Shtegtimi i shqipes në Europë”, botuar nga OLYMP, Prishtinë, 2019. / KultPlus.com
Një dokument për shqiptarët e Bullgarisë dhe legjenda e tre vëllezërve nga Vithkuqi.
Si e flisnim shqipen ne shqiptarët para 400 vjetësh?! Përgjigjen na e jep një fjalor i botuar në Bullgari, ku jepet kuptimi i fjalëve në gjuhën bullgare, shqipen e sotme dhe gjuhën e vjetër shqip të përdorur nga banorët e fshatit Mandricë në Bullgarinë Juglindore, të cilët janë larguar 400 vjet më parë nga atdheu i tyre.
Të bën përshtypje në fjalorin i cili ka mijëra fjalë, përveç fjalëve bazike si bukë, ujë, sëmundje, lind, vdes, fle, ngrihem, ha, pi, etj etj, të gjitha të tjerat përgjithësisht ndryshojnë dhe janë shqiptuar krejt ndryshe.
Për shembull “sallam” nuk i thonë mishit të përpunuar por i thonë “i shëndetshëm”. Tarshit, do të thotë “kërkoj”, etj. Megjithatë fjalët bazike nuk ndryshojnë si numërimi apo gjërat kryesore të të bërit. Edhe pse nuk ka gramatikë, foljet janë zgjedhuar afërsisht siç bëhen në morfologjinë e sotme. Përshembull “do të fle” shqiptarët e Mandricës i thotë “ot fli”.
Kurse shprehja apo fjala “flas” është krejt ndryshe në gjuhën e vjetër të shqiptarëve të Mandricës. Ata thonë “zallahis”.
Hartuesja e këtij fjalori, Marija Georgieva (Peeva), banorë e Mandricës është marrë me fjalët bazë të gjuhës së vjetër shqipe që gjithmonë e kanë folur banorët e Mandricës, ndërsa është ndihmuar nga studiuesi i apasionuar ndaj gjuhës shqipe, Ludmill Stankov, i cili ka punuar në një kohë të gjatë në Tiranë si diplomat i Bullgarisë.
Autorja e fjalorit Marija Georgieva (Peeva) është 70 vjeç dhe ka ruajtur thuajse të gjitha fjalët e vjetra që kanë folur banorët e Mandricës. Mandrica
Mandrica është strukur në mënyrë mahnitëse në bregun e djathtë të lumit Bjalla (Lumi i bardhë), në pjesën lindore të malеve Rodope, në vetë kufirin me Greqinë. Fshati ka ruajtur bukurinë, pamjen e tij autentike dhe gjuhën e vet që nga viti i largët 1636. Duke u bazuar mbi një mbishkrim të vjetër fshati është themeluar pikërisht në atë vit.
Një legjendë tregon se fshati është themeluar nga tre vëllezër shqiptarë nga fshati Vithkuq, që ndodhet jo larg qytetit të Korçës. Vëllezërit kanë qenë barinj të mëdhenj. Ata kanë furnizuar ushtrinë osmane me qumësht, mish dhe produkte të tjera në rrugëtimin e saj për në Edrene. Ashtu vëllezërit dhe familjet e tyre kanë udhëtuar bashkë me ushtrinë, duke arritur Edrnenë.
Ali Pasha ka dashur t’i falënderojë tre burrat dhe u ka propozuar të zgjidhin një vendbanim të përshtatshëm për bagëtinë e tyre. Ato fshatra janë bërë pronë të tre barinjve dhe pas kësaj të banorëve të sotëm të fshatit të Mandricës.
Me kalimin e kohës gjatë lëvrimit të tokës janë gjetur shumë byzylykë, pllaka, unaza dhe sende të tjera të cilat dëshmojnë për jetën mbi këto vende.
Pasi që familjet janë vendosur në fshat, ato kanë ndërtuar një baxho ose mandër. Tepricën e produkteve të qumështit ua kanë shitur fshatarëve në fshatrat fqinje. Blerësit kanë thënë se i kanë marrë produktet nga “mandra”, siç e kanë quajtur fshatin./ KultPlus.com
Pas suksesit që pati me shfaqjen e Lucia di Lammermoor në Shtëpinë Operistike në Burgas, sopranoja kosovare Besa Llugiqi, së shpejti do ta jetësoj rolin kryesor të Violeta Valery në këtë teatër, shkruan KultPlus.
Sarandë Selimi
‘La Traviata’ e Verdit, do të dirigjohet nga dirigjenti më i mirë bullgar Ivan Kojuharov, ndërsa Llugiqi në një prononcim për KultPlus, tregoi se është një kënaqësi e jashtëzakonshme për të që ta ketë këtë rol dhe të punoj me maestron Kojuharov.
“Për mua roli i Violetës është mjaft kompleks i gërshetuar me vështirësi teknike, një kryevepër e ndërtuar me mjaft dinamizëm, vuajtje, sakrificë e dashuri janë nuancat që e bëjnë dinamike këtë vepër dhe që publikun e mbajnë gjatë gjithë kohës në drithërima. Poashtu është kënaqësi e jashtëzakonshme që të bashkëpunoi me maestro Ivan Kojuharov, ku vite më parë kam dëgjuar një interpretim të ‘Traviatës’ që është dirigjuar nga ky mjeshtër dhe më ka lënë aq mbresa sa mezi prisja një bashkëpunim të tillë”, ka thënë për KultPlus Llugiqi.
Krejt ky bashkëpunim ashtu siç tregoi edhe vetë sopranoja erdhi pas suksesit që kishte shfaqja e Lucia di Lammermoor në këtë teatër, dhe menjëherë i pasoi ftesa për ‘Traviatën’.
“Sigurisht më gëzoi pa masë fakti që do të ngjitem në skenë me rolin tim të preferuar në drejtimin e Kojuharov, i cili është një prej dirigjentëve më të mirë që ka Bullgaria”, theksoi ajo për KultPlus.
‘La Traviata’, do të ngjitet në skenën e Shtëpisë operistike Burgas më 3 nëntor të këtij vitit./ KultPlus.com
