N’kohën kur Natyra me dellin e saj t’fuqishëm, fëmijë të përçudnueshëm pillte për çdo ditë, ma kish anda t’jetoja pranë nji viganie, si te kambët e mbretneshës nji dac epsharak.
Do t’doja me i pa trupin që i lulzon bashkë me shpirtin e me u rritë lirisht ndër lojna të saja t’tmerrshme. Me hetue a mban gjallë nji flakë të errët në zemër mes mjeg’llash të lagështa që n’sytë e saj notojnë.
T’përshkohem për qejf nëpër format e saj, ndër t’gjujve shpatije t’zvarrisem dalëngadalë e verës ngajherë, kur diej rraskapitës
t’lodhun e shtrijnë për t’gjatë fushnajës, të kotem i shkrimë nën hije t’gjinin t’saj, si fshat i paqtë që rrin te kambët e malit.
Poeti i njohur francez, Charles Baudelaire, lindi më datë 9 prill të vitit 1821 në Paris.
E ëma e tij, pas vdekjes të së shoqit, u martua me një kolonel i cili duke qenë shumë i ashpër nxiti e provokoi urrejtjen e të birit. Marrëdhëniet me të ëmën nuk i kishte fort të mira dhe ky faktor shkaktoi te ai krizën ekzistenciale që e shoqëroi për tërë jetën.
Në vitin 1833 njerku e regjistroi në “Kolezh Ruajal”. Sjellja e tij nuk ishte nga më të mirat kështu që njerku i zëmëruar e detyroi të shkonte në Indi. Ky udhëtim ndikoi për mirë te Sharli, e njohu me kultura dhe njerëz të ndryshëm. Që këtu lindi dhe dashuria e tij për ekzotizmin, që duket më së miri në kryeveprën e tij “Lulet e së Keqes”. Sidoqoftë 10 muaj më pas u kthye në Paris dhe duke qenë se ishte në moshë madhore mori pjesën që i takonte nga pasuria e të atit.
Në vitin 1842, njohu poetët Gerard de Nerval, dhe Gautier; me këtë të fundit u afrua shumë pasi për më tepër shikonte tek ai një udhëheqës artistik dhe moral. Gjatë kësaj kohe njohu Jeanne Duval, me të cilën pati një marrëdhënie shumë pasionale. Ndryshe nga zakonisht, lidhja e tyre vazhdoi për një kohë të gjatë. Charles gjente frymëzim të Jeanne e cila i qëndroi pranë deri në ditën e fundit të jetës së tij.
Ndërkohë jeta që Bodleri bënte në Paris nuk ishte kushedi se cfarë. Kur e ëma zbuloi se ai kishte harxhuar gjysmën e trashëgimisë e hodhi në gjyq. Gjykata i caktoi një administrator të cilit Bodleri duhet ti kërkonte para për çdo gjë që i nevojitej.
Në vitin 1845 publikoi krijimet e tij të para, ndërsa për të fituar disa para më shumë filloi punë nëpër disa revista si: “L’Art romantique” e “Kuriosite estetik”.
Në 1848 mori pjesë në lëvizjet revolucionare në Paris, ndërsa në 1857, publikoi në shtëpinë botuese Pule-Malassiz kryeveprën e tij “Lulet e së keqes”, që përmban rreth 100 poezi. Libri gjykohet për imoralitet, ndërsa botuesi, detyrohet të censurojë disa prej poezive.
Bodleri ra në depresion të thellë. Në vitin 1861 u përpoq të vetëvritej. Në 1864, pasi nuk u pranua nga Akademia Fronsez, u largua nga Parisi për të shkuar në Bruksel, por edhe qëndrimi në kryeqytetin belg nuk i ndryshoi mendimet e tij për borgjezinë.
I sëmurë, kërkonte qetësinë te hashashi, opiumi dhe alkooli. Pas një paralize që e bllokoi në shtrat për disa vite ai vdiq në moshën 44 vjeçare. Eshtrat e tij prehen në varrezat Montparnasse, së bashku me ato të mamasë dhe njerkut. Në 1949 Gjykata Kasacionit e Francës vendosi që vepra dhe jeta e tij të kishin vendin e merituar në piedestalin e kulturës frënge. / KultPlus.com
Në këtë ditë të veçantë, kujtojmë dhe nderojmë një nga figurat më të shquara të letërsisë botërore, Charles Baudelaire. Sot, përshëndesim 156-vjetorin e vdekjes së tij, duke i bërë homazhe trashëgimisë së tij të jashtëzakonshme letrare, që ka ndikuar thellësisht në krijimtarinë letrare moderne.
Charles Baudelaire (Sharle Bodler) lindi më 9 prill të vitit 1821 në Paris dhe vdiq më 31 gusht të vitit 1867, ishte veprimtar i shquar dhe ndër figurat kryesore të periudhës të romantizmit të vonë.
Pas vdekjes të së shoqit, nënë e tij u martua me një kolonel i cili duke qenë shumë i ashpër nxiti e provokoi urrejtjen e të birit. Marrëdhëniet me të ëmën nuk i kishte fort të mira dhe ky faktor shkaktoi te ai krizën ekzistenciale që e shoqëroi për tërë jetën.
Në 1833 njerku e regjistroi në “Kolezh Ruajal”. Sjellja e tij nuk ishte nga më të mirat kështu që njerku i zemëruar e detyroi të shkonte në Indi. Ky udhëtim ndikoi për mirë te Sharli, ku u njoh me kultura dhe njerëz të ndryshëm. Që këtu lindi dhe dashuria e tij për ekzotismin, që duket më së miri në kryeveprën e tij “Lulet e se Keqes”. Sidoqoftë 10 muaj më pas u kthye në Paris dhe duke qenë se ishte në moshë madhore mori pjesën që i takonte nga pasuria e të atit.
Në 1842, njohu poetet Gerard de Nerval, dhe Gautier; me këtë të fundit u afrua shumë pasi për më tepër shikonte tek ai një udhëheqës artistik dhe moral. Gjatë kësaj kohe njohu Jeanne Duval, me të cilen pati një marrëdhënie shumë pasionale. Ndryshe nga zakonisht, lidhja e tyre vazhdoi për një kohë të gjatë. Charles gjente frymëzim te Jeanne e cila i qëndroi pranë deri në ditën e fundit të jetës së tij.
Ndërkohë jeta që Bodleri bënte në Paris nuk ishte kushedi se çfarë. Kur e ëma zbuloi se ai kishte harxhuar gjysmën e trashëgimisë e hodhi në gjyq. Gjykata i caktoi një administrator të cilit Bodleri duhet ti kërkonte para për çdo gjë që i nevojitej.
Në 1845 publikoi krijimet e tij të para, ndërsa për të fituar disa para më shumë filloi punë nëpër disa revista si: “L’Art romantique” e “Kuriosite estetik”.
Në 1848 mori pjesë në lëvizjet revolucionare në Paris, ndërsa në 1857, publikoi në shtëpinë botuese Pule-Malassiz kryeveprën e tij “Lulet e se keqes”, që përmban rreth 100 poezi. Libri gjykohet për immoralitet, ndërsa botuesi, detyrohet të censurojë disa prej poezive.
Bodleri ra në depresion të thellë. Në 1861 u përpoq të vetëvritej. Në 1864, pasi nuk u pranua nga Akademia Fronsez, u largua nga Parisi për te shkuar në Bruksel, por edhe qëndrimi në kryeqytetin belg nuk i ndryshoi mendimet e tij për borgjezinë.
I sëmurë, kërkonte qetësinë te hashashi, opiumi dhe alkooli. Pas një paralize që e bllokoi në shtrat për disa vite ai vdiq në moshën 46 vjeçare. Eshtrat e tij prehen në varrezat Montparnasse, së bashku me ato të mamasë dhe njerkut. Në 1949 Gjykata Kasacionit e Francës vendosi që vepra dhe jeta e tij të kishin vendin e merituar në piedestalin e kulturës frënge. / KultPlus.com
Nëse dhomat e shpirtit tim do vizitoje Çfarë pretendon se do shikoje? Cilin përbindësh mendon se fsheh? Po të zhgënjej, por nuk më njeh. Nuk ka nevojë për të trokitur Hyr, shih, kërko, mbet’ e habitur. Mure të zbrazët lyer pa ngjyra Fotografi, por pa fytyra. Diku e hedhur afër shtratit Është nje kuti e tersit, e fatit. E mbushur plot është me kujtime. Brenda gjithë historia ime. Janë fjalët që kam thënë aty, gjithkush që njoha, përfshi ty. Gjithçka që bëra, e që vetëm i ëndërrova Vendet ku shkela, ku jetova. Janë zënkat tona dhe mëritë Janë puthjet netëve pa dritë. Veset e mia që aq urreve Mërgimi i ngadaltë i reve. Dënimet që vuajta për ty Herët kur s’të pash në sy. Jetët që pa ty jetova Të tjera femra që dashurova. Janë dhe sekretet që s’të kam thënë E amanetet që të kam lënë. Fëmijët që kurrë nuk më lindën Epshet që vrava se nuk mu bindën. Ka letra, që për ty i shkrova Në zarfet që kurrë s’ti dërgova. E nëse gjithçka përmbys do kthesh Sekretin më të madh do gjesh. E kam fshehur në fund fare Po s’e zbulove, s’ke pare gjë fare. Nxirre mes duarsh në shtrëngim Atë më të shtrenjtin sendin tim. Balsamin që plagët shëronte kur kjo djall jete më kafshonte. Para fytyrës ngadalë afroje Dhe mbylli sytë, pastaj zbuloje. E kur ngadalë ta kesh zbuluar. Veç një pasqyrë do gjesh në duar. Do shohësh veten, reflektim Se ti , ishe thesari im!
N’kohën kur Natyra me dellin e saj t’fuqishëm, fëmijë të përçudnueshëm pillte për çdo ditë, ma kish anda t’jetoja pranë nji viganie, si te kambët e mbretneshës nji dac epsharak.
Do t’doja me i pa trupin që i lulzon bashkë me shpirtin e me u rritë lirisht ndër lojna të saja t’tmerrshme. Me hetue a mban gjallë nji flakë të errët në zemër mes mjeg’llash të lagështa që n’sytë e saj notojnë.
T’përshkohem për qejf nëpër format e saj, ndër t’gjujve shpatije t’zvarrisem dalëngadalë e verës ngajherë, kur diej rraskapitës
t’lodhun e shtrijnë për t’gjatë fushnajës, të kotem i shkrimë nën hije t’gjinin t’saj, si fshat i paqtë që rrin te kambët e malit.
Duhet të jesh i dehur gjithnjë. Kjo është e gjitha; zgjidhje tjetër s’ka. Që të mos ndjesh barrën e tmerrshme të kohës që shpinën ta thyen dhe përtokë të lëshon, duhet te jesh i dehur vazhdimisht.
Me se? Me verë, poezi, a virtyt, a ç’të duash. Vetëm dehu.
Dhe nëse ndonjëherë, në shkallët e pallatit zgjohesh, në barin e gjelbër, ndanë një pusete, në vetminë pikëlluese të dhomës tënde, pija të ka dalë, e dehja të ka lënë, pyet erën, valën, yllin, zogun, orën, çdo gjë që fluturon, çdo gjë që rënkon, çdo gjë që rrotullohet, çdo gjë që këndon, çdo gjë që flet…
pyet ç’orë është; dhe era, vala, ylli, zogu, ora, do të përgjigjet: është koha për t’u dehur! Mos u bëj skllav martir i kohës, dehu, dehu papushim! Me verë, poezi, virtyt, a ç’të duash! / KultPlus.com
Dashnore e dashnoreve, nënë e kujtimeve për mua je çdo detyrë dhe çdo kënaqësi! Do të bjerë ndërmend bukuria e përkëdhelimeve, nuri i mbrëmjeve dhe vatra plot ngrohtësi, dashnore e dashnoreve, nënë e kujtimeve!
Mbrëmjet ndriçuar nga qymyri plot ngrohtësi, Dhe mbrëmjet në ballkon, me avuj të trëndafiltë mbuluar! Ah, sa mirësi zemra jote më rrezatonte, sa butësi! Shpesh ne patëm thënë gjëra të paharruara; Mbrëmjeve ndriçuar nga qymyri plot ngrohtësi.
Sa të bukur diejt në mbrëmjet e ngrohta të praruara! Sa e fortë është zemra! Hapësira pa anë e kënd! Duke u përkulur mbi ty, mbretëreshë e vashave të adhuruara, më dukej sikur thëthija, parfumin e gjakut tënd. Sa të bukur diejt në mbrëmjet e ngrohta, të praruara.
Posi mur i madh gjithnjë më shumë nata nxinte dhe sytë e mi n’errësirë të tutë donin të gjenin. O helm, o ëmbëlsi, goja frymën tënde thëthinte! Në duart e mia vëllazërore këmbët e tua flinin. Porsi mur i madh gjithnjë më shumë nata nxinte.
E njoh artin për të thirrur minuta lumturie, të kaluarën pashë tulatur nën gjurin tënd. Pse të kërkoj më kot bukuritë e tua dalldie, përveçse te trupi, zemra jote, në tjetër vënd? E njoh artin për të thirrur minuta lumturie!
Këto betime, aroma, puthje që s’kanë të mbaruar, nga ky hon i ndaluar për ne a do lindin përsëri? siç ngjiten në qiell diejt e rinuar, pasi në detra janë larë, zhytur në thellësi? O betime! O aroma! O puthje që s’kanë të mbaruar! /KultPlus.com
Rruga rreth e rrotull zjente e zhurmonte. Veshur në të zeza në dhimbje madhështore, një grua shkoi duke tundur plot salltanet, kindet e dantellat e fustanit të saj të gjatë
Po pija në mejhane i përhumbur, tapë e ekstravagant kur ajo kaloi para meje, me kembë prej statuje e fisnike si shqiponjë. E, thellë në sytë e saj, qiell gri ku lind urugani, pashë embëlsinë që magjeps e epshin që vret…
Ish një vetëtimë verbuese e pastaj u bë… natë! O bukuri kalimtare që më bëre të fluturoj me krahë, vallë, s’do të shoh më, në këtë jete a në eternitet?
Ajo iku e humbi mes turmës! S’do t’a shihja kurrë! Nuk dija ku vinte e as ajo s’dinte ku shkoja unë. Por, oh, qeshë i bindur! Po, qeshë i sigurtë! Ajo do ish gruaja që do të kisha dashuruar…/ KultPlus.com
Rruga rreth e rrotull zjente e zhurmonte. Veshur në të zeza në dhimbje madhështore, një grua shkoi duke tundur plot salltanet, kindet e dantellat e fustanit të saj të gjatë
Po pija në mejhane i përhumbur, tapë e ekstravagant kur ajo kaloi para meje, me kembë prej statuje e fisnike si shqiponjë. E, thellë në sytë e saj, qiell gri ku lind urugani, pashë embëlsinë që magjeps e epshin që vret…
Ish një vetëtimë verbuese e pastaj u bë… natë! O bukuri kalimtare që më bëre të fluturoj me krahë, vallë, s’do të shoh më, në këtë jete a në eternitet?
Ajo iku e humbi mes turmës! S’do t’a shihja kurrë! Nuk dija ku vinte e as ajo s’dinte ku shkoja unë. Por, oh, qeshë i bindur! Po, qeshë i sigurtë! Ajo do ish gruaja që do të kisha dashuruar…/ KultPlus.com
Poeti i njohur francez, Charles Baudelaire, lindi më datë 9 prill të vitit 1821 në Paris.
E ëma e tij, pas vdekjes të së shoqit, u martua me një kolonel i cili duke qenë shumë i ashpër nxiti e provokoi urrejtjen e të birit. Marrëdhëniet me të ëmën nuk i kishte fort të mira dhe ky faktor shkaktoi te ai krizën ekzistenciale që e shoqëroi për tërë jetën.
Në vitin 1833 njerku e regjistroi në “Kolezh Ruajal”. Sjellja e tij nuk ishte nga më të mirat kështu që njerku i zëmëruar e detyroi të shkonte në Indi. Ky udhëtim ndikoi për mirë te Sharli, e njohu me kultura dhe njerëz të ndryshëm. Që këtu lindi dhe dashuria e tij për ekzotizmin, që duket më së miri në kryeveprën e tij “Lulet e së Keqes”. Sidoqoftë 10 muaj më pas u kthye në Paris dhe duke qenë se ishte në moshë madhore mori pjesën që i takonte nga pasuria e të atit.
Në vitin 1842, njohu poetët Gerard de Nerval, dhe Gautier; me këtë të fundit u afrua shumë pasi për më tepër shikonte tek ai një udhëheqës artistik dhe moral. Gjatë kësaj kohe njohu Jeanne Duval, me të cilën pati një marrëdhënie shumë pasionale. Ndryshe nga zakonisht, lidhja e tyre vazhdoi për një kohë të gjatë. Charles gjente frymëzim të Jeanne e cila i qëndroi pranë deri në ditën e fundit të jetës së tij.
Ndërkohë jeta që Bodleri bënte në Paris nuk ishte kushedi se cfarë. Kur e ëma zbuloi se ai kishte harxhuar gjysmën e trashëgimisë e hodhi në gjyq. Gjykata i caktoi një administrator të cilit Bodleri duhet ti kërkonte para për çdo gjë që i nevojitej.
Në vitin 1845 publikoi krijimet e tij të para, ndërsa për të fituar disa para më shumë filloi punë nëpër disa revista si: “L’Art romantique” e “Kuriosite estetik”.
Në 1848 mori pjesë në lëvizjet revolucionare në Paris, ndërsa në 1857, publikoi në shtëpinë botuese Pule-Malassiz kryeveprën e tij “Lulet e së keqes”, që përmban rreth 100 poezi. Libri gjykohet për imoralitet, ndërsa botuesi, detyrohet të censurojë disa prej poezive.
Bodleri ra në depresion të thellë. Në vitin 1861 u përpoq të vetëvritej. Në 1864, pasi nuk u pranua nga Akademia Fronsez, u largua nga Parisi për të shkuar në Bruksel, por edhe qëndrimi në kryeqytetin belg nuk i ndryshoi mendimet e tij për borgjezinë.
I sëmurë, kërkonte qetësinë te hashashi, opiumi dhe alkooli. Pas një paralize që e bllokoi në shtrat për disa vite ai vdiq në moshën 44 vjeçare. Eshtrat e tij prehen në varrezat Montparnasse, së bashku me ato të mamasë dhe njerkut. Në 1949 Gjykata Kasacionit e Francës vendosi që vepra dhe jeta e tij të kishin vendin e merituar në piedestalin e kulturës frënge. / KultPlus.com
Dielli ka përmbytur qytetin me dritën e tij të pingultë e të hatashme. Rëra është lëbyrëse dhe deti llamburit. Njerëzit të topitur lëshohen me t’patëkeq të bëjnë gjumin e drekës, një gjumë që është një lloj vdekje e ëmbël, ku ai që fle, me sy gjysmë të çelët, shijon kënaqësitë e shpërbërjes së tij.
Ndërkohë, Doroteja, e vetmja krijesë e gjallë në atë orë, e fortë dhe krenare si dielli, ecën në rrugën e shkretë, nën kaltërsinë e pafund, duke lënë një njollë fekse dhe të errët.
Ecën duke lëkundur lehtë gjoksin aq të imët mbi këllqet e saj të gjëra. Fustani prej mëndafshi të derdhur, në një ngjyrë të çelur rozë, dallon thekshëm në terrin e lëkurës dhe nxjerr në pah format e shtatit të saj të lartë, kurrizin e harkuar dhe gjinjtë me majë*.
Ombrella e saj e kuqe, që zbut dritën, lë t’i bjerë mbi fytyrën e errët hija ngjyrë gjaku e reflekseve të saj.
Pesha e floknajës së saj të madhe, pothuaj blu, tërheq nga pas kokën e brishtë dhe i jep një pamje ngadhënjyese e përtace. Vathët e mëdhenj u mërmërisnin fshehtas veshëve të saj të bukur.
Herë pas here, flladi i detit i ngre kindin e fustanit dhe zbulon këmbën e saj të mrekullueshme që llamburit. Këmba e saj, njëlloj si këmbët e perëndeshave që Evropa mbyll në muze, lë me besnikëri gjurmën mbi rërën e imët. Sepse Doroteja është madhërisht nazike, sa dëshira që të adhurohet është më e madhe se krenaria e të qenit e lirë, por edhe pse ajo është e lirë, ajo ecën pa këpucë.
Ajo ecën ashtu, plot harmoni, e lumtur që jeton dhe buzëqesh me një buzëqeshje të bardhë, sikur tutje në hapësirë të qe një pasqyrë ku shihte ecjen dhe hijeshinë e saj.
Në një orë të tillë kur edhe vetë qentë kuisin nga dhimbja nën diellin që kafshon, cili është ai motiv aq i fuqishëm pra, që e bën të ecë ashtu dembelen Dorote, e bukur dhe e ftohtë si një bronz?
Përse ka lënë shtëpizën e saj të rregulluar aq këndshëm, ku lulet dhe thurimat edhe në atë mungesë freskie e shndërrojnë në një sallon të vogël pritjeje, ku ajo kënaqet aq shumë tek krihet, tymos, freskohet apo tek vështrohet në pasqyrën e erashkave të saj prej puplash, ndërkohë që deti që rreh plazhin njëqind hapa më tutje u bëhet ëndrrave të saj të pasigurta një shoqërues i fuqishëm e monoton dhe kusia prej hekuri, ku gatuan një ragu gaforresh, orizi e shafrani, përcjell deri te ajo, në fund të oborrit, aromën e saj ndjellëse?
Mbase ajo ka takim me ndonjë oficer të ri, i cili në plazhet e largëta ka dëgjuar nga shokët e tij të flitet për Dorotenë e famshme. Me siguri ajo do t’i lutet, krijesa e thjeshtë, që ai t’i përshkruajë vallëzimin në Opera dhe do ta pyesë nëse aty mund të shkohet këmbëzbathur, sikundër në vallëzimet e të dielës, ku edhe vetë kafrinat e vjetra dehen e çmenden nga gëzimi dhe, akoma më tej, nëse bukuroshet e Parisit janë të gjitha po aq të bukura sa ajo.
Doroteja adhurohet dhe përkëdhelet nga të gjithë dhe ajo do të ishte plotësisht e lumtur nëse nuk do të qe e detyruar të mblidhte pjastër pas pjastre për të blerë motrën e saj të vogël që ka mbushur njëmbëdhjetë vjeç dhe tashmë është e rritur dhe aq e bukur.
Me siguri do t’ia dalë mbanë, Doroteja e mirë. Pronari i fëmijës është tepër cingun për të kuptuar bukuri tjetër veç asaj të ekuve!
* Për këtë frazë ekziston një letërkëmbim i Bodlerit me një nga botuesit e tij, i cili këmbëngulte që ai të shkruante thjesht se: fustani nxirrte në pah format e trupit të saj. ˗ Beson ti vërtet, se shprehja jote është e barabartë me : son dos creux et sa gorge pointue (kurrizi i saj i harkuar dhe gjijtë me majë?), sidomos kur është fjala për zezaket e pjesës orientale (të Afrikës) ?˗ përgjigjet poeti, ˗ Gjithë jetën e kam kaluar duke mësuar të ndërtoj fraza dhe e them, pa patur frikë se bëj njeri të qeshë, se ajo që dorëzoj në shtypshkronjë është e përkryer./KultPlus.com
“Vallëzimi mund të zbulojë të gjithë misterin që fsheh muzika.”
– Charles Baudelaire
Përmendja e Niçes apo Sokratit për temën e
vallëzimit nuk na jep pasqyrimin e kontributit të tyre që kanë bërë në
filozofi. Ngase i pari njihet si filozof i nihilizmit dhe i dyti si mjeshtër i
dialektikes, të cilët gjithashtu njihen për mbajtjen e një niveli të
lartë mes tyre në diskutimin e pikëpamjeve që i mbanin për kafshët politike.
Megjithatë, paraqitja në vetvete është një nga gjërat më të kënaqshme dhe që
bazohet në realitet. Vallëzimi dhe mbrojtja e aktit të vallëzimit te Niçe dhe
Sokrati përbën tek ta një tundim të papërmbajtshëm për të lëvizur trupat tanë.
Ne të gjithë jemi të familjarizuar me
qëndrimin e Niçes për zotin dhe vallëzimin (“Unë do të besoja vetëm atë zot i
cili din të vallëzoj”), thjesht veprimtaria e tij është e mbushur me plot
lavdërim mbi këtë praktikë (Vallëzuesit e Dionisit, vallëzimi i shthurur,
burrat, gratë dhe fëmijët që kërcejnë pa pushim), ndërkohë që ai vetë ishte
bërë valltar i vetmuar. Për të, liria nuk është më pjesëmarrëse, në kuptimin që
ne mund të zgjedhim se si të lëvizim me rrjedhën e botës, njëjtë siç është
rasti edhe me vallëzimin. Njeriu duke vallëzuar hyn në ritmin e gjërave, të
erës, të luhatjeve të jetës që janë gjithmonë në përsëritje, por megjithatë
janë në dispozicion të vullnetit të lirë të trupit. Aty gënjeshtra është e bukur.
Trupi mund të zgjedhë se si të përfshihet me ritmin dhe gravitetin, dhe egoja
në mënyrë të vetëdijshme është e përqendruar të shkoj drejt një çlodhje të tij
të përkryer gjersa vetja të çon kah anët e një loje me forca të lira.
Ashtu si Walt Whitman që deklaron në poemat e
tij se është marrëzi të besohet nga filozofët se trupi material është një
entitet fizik që ekziston i pavarur nga shpirti. Për të edhe të menduarit ishte
një aktivitet fizik:
“Mendimi duhet të mësohet ashtu si mësohet vallëzimi, ai është veçse një lloj vallëzimi … Kush është atje […] që di përvojën e formës së dridhjes së dritës që përhapet në të gjithë muskujt që formojnë këmbët e lehta!”
Prandaj nuk është për t’u habitur që Niçe si
dashnor i ekstazës fizike do të favorizonte lirikun Walt Whitman mbi këtë
diskurs dhe do të donte që fjalët e tij të lëviznin me këmbë të lehta si
Zarathustra i tij duke kapërcyer kuptimin e tyre konvencional. Megjithatë ishte
edhe më shumë lëvizja e mësuesit të tij të madh Sokratit, i cili i mësoj i pari
këtë valle të madhe të arsyes.
Në Simpozium, Ksenofoni thotë se ndërsa
Sokrati vëzhgonte shfaqjen e një valltari të Sirakuzës, ai u magjeps me
hijeshinë e tij. Në harmonin e lëvizjeve të tij, Sokrati, tek ai pa më shumë
bukuri se sa kur ndalonte për të pushuar. Pastaj, Sokrati rrëfen se Χαρμίδης
(Harmidisi) e gjeti atë duke vallëzuar vetëm dhe që kishte menduar se ishte
çmendur, por kur ai i tregoj atij se qëllimi i këtij veprimi ishte për të
gjetur harmoni në lëvizjet e tij, atëherë edhe Harmidisi e filloi praktikën e
harmonizimit të lëvizjeve të tij përmes lëvizjes së hijes (sepse as ai nuk
dinte si të vallëzonte). Kjo sigurisht na kujton shprehjen e famshme të Niçes
(dhe që ndoshta u inspirua pikërisht nga kjo anekdotë):
““Dhe ata që i panë tek vallëzonin dhe menduan
se ishin të çmendur, janë nga ata që nuk mundën ta dëgjojnë muzikën”
Për Sokratin, vallëzimi ishte mënyra optimale
për të lëvizur trupin në simetri të njëkohëshme me të gjitha pjesët e tij,
ndryshe nga llojet e tjera të stërvitjes fizike siç janë vrapimi ose mundja.
Marrëdhënia mes bukurisë (kalos) dhe më të bukures (kallioni) është nga lëvizja
dhe raporti. Duke kuptuar se trupi është shumë më i bukur dhe më i këndshëm në
lëvizje të plotë se sa në një pushim të thjeshtë, e bëri filozofin shtatëdhjetë
vjeçar që në pleqërinë e tij të mësonte vallëzimin. Duhet të kujtojmë se ai
gjithashtu thotë që:
““Muzika dhe vallëzimi janë dy arte që e
plotësojnë njëra-tjetrën dhe formojnë bukurinë dhe fuqinë që janë themeli i
lumturisë”
Të dy këta filozofë, të cilët i karakterizon
të qenit të vetmuar, e gjetën lumturinë në vallëzim. Një lumturi e tillë mund
të kuptohet vetëm nga të gjithë ata që kanë vallëzuar dhe u janë dorëzuar
forcave dioniziane që dalin nga thellësitë dhe shfaqen në pamjen e jashtme të
trupit. Është e vërtetë se nuk është e domosdoshme që vallëzimi të bëhet vetëm
për vetëm, por ka më shumë gjasa që në vetmi, ngathtësia e ngurtë e vetëdijes
dhe e egos do të pezullohen në çast. Sa më pak që përfshihet egoja e vetëdijshme,
aq më e madhe do të jetë zhdërvjelltësia e lëvizjeve dhe gjendja e lirisë. Ne
nuk e krijojmë rrjedhën e botës apo forcat gravitacionale, andaj edhe nuk mund
t’i heqim ato. Por ne mund të kërcejmë bashkë me to. Kjo është një nga
manifestimet e mëdha të vullnetit të lirë që na është dhënë: është e nevojshme
të ndihet, madje qoftë edhe vetëm për një herë, e gjithë liria e trupit. Poeti
dhe kritiku Edwin Denby e përmbledhë në mënyrë të përsosur këtë:
“Ka pak çmenduri në vallëzim që ju bën të
gjithëve një pjesë të madhe të së mirës”. Kështu që le të vallëzojmë!.”
Njëri duhet gjithmonë të jetë i dehur
Kjo është gjithçka që vlen
Kjo është nevoja jonë e parë e ngutshme
Që të mos ndjesh barrën e tmerrshme të kohës
E cila të thyhen supet dhe të përkulë ty përdhe
Ti duhet të dehesh pa pushim
Por me çka
Me verë, poezi, apo dëlirësi
Si të zgjedhësh ti
Por dehu
Dhe nëse ndonjëherë
Në shkallët e një pallati
Në barin e gjelbër të ndonjë hendeku
Në vetminë shkretane të dhomës tënde
Ti përmendesh dhe dehja me kohë është larguar
Pyet erën, dallgën, yjet, orën
Këdo që vrapon
Këdo që kuis
Këdo që vërtitet
Këdo që këndon
Këdo që flet
Pyeti ata
Sa është ora
Dhe era, dallga, yjet, zogjtë, dhe ora
Të gjithë ata do përgjigjen
Është ora të dehesh
Që ti të mos bëhesh skllavi martir i kohës
Dehu, dehu
Dhe kurrë mos ndalo për pushim
Me verë, poezi, a dëlirësi
Si të zgjedhësh ti
Nëse dhomat e shpirtit tim do vizitoje
Çfarë pretendon se do shikoje?
Cilin përbindësh mendon se fsheh?
Po të zhgënjej, por nuk më njeh.
Nuk ka nevojë për të trokitur
Hyr, shih, kërko, mbet’ e habitur.
Mure të zbrazët lyer pa ngjyra
Fotografi, por pa fytyra.
Diku e hedhur afër shtratit
Është nje kuti e tersit, e fatit.
E mbushur plot është me kujtime.
Brenda gjithë historia ime.
Janë fjalët që kam thënë aty,
gjithkush që njoha, përfshi ty.
Gjithçka që bëra, e që vetëm i ëndërrova
Vendet ku shkela, ku jetova.
Janë zënkat tona dhe mëritë
Janë puthjet netëve pa dritë.
Veset e mia që aq urreve
Mërgimi i ngadaltë i reve.
Dënimet që vuajta për ty
Herët kur s’të pash në sy.
Jetët që pa ty jetova
Të tjera femra që dashurova.
Janë dhe sekretet që s’të kam thënë
E amanetet që të kam lënë.
Fëmijët që kurrë nuk më lindën
Epshet që vrava se nuk mu bindën.
Ka letra, që për ty i shkrova
Në zarfet që kurrë s’ti dërgova.
E nëse gjithçka përmbys do kthesh
Sekretin më të madh do gjesh.
E kam fshehur në fund fare
Po s’e zbulove, s’ke pare gjë fare.
Nxirre mes duarsh në shtrëngim
Atë më të shtrenjtin sendin tim.
Balsamin që plagët shëronte
kur kjo djall jete më kafshonte.
Para fytyrës ngadalë afroje
Dhe mbylli sytë, pastaj zbuloje.
E kur ngadalë ta kesh zbuluar.
Veç një pasqyrë do gjesh në duar.
Do shohësh veten, reflektim
Se ti , ishe thesari im!
