Me romanin “Pusulla të Verdha” Vera Bekteshi bëhet e para grua që fiton çmimin letrar “Kadare”. Mes 22 pjesëmarrësve, 5 finalistëve dhe tri herë renditjes së saj në top listën e këtij çmimi, Bekteshi sjell një libër të fortë dhe emancipues. Një rrëfim në vetë të parë, i gërshetuar me përjetime personale, ky libër u kushtohet personave me aftësi ndryshe dhe sfidave të tyre në një shoqëri ende skematike dhe përjashtuese për të ndryshmin.

Letërsia pa detaje nuk vlen, e këshillonte dikur shkrimtari Ismail Kadare. Ishte kohë kur ajo i rrëfeu vendimin për të shkruar dhe ai e nxiti ta mbushte letërsinë e saj me hollësi, veçanërisht nga ato të jetuarat.

Këshillë që nuk e harroi as në botimin e librit të saj të gjashtë, që u shpall edhe fitues i edicionit të shtatë të Çmimit Kadare, çmimi letrar prestigjioz i akorduar  nga Universiteti Europian i Tiranës, në një ceremoninë e zhvilluar pasditen e së mërkurës. Tri herë finaliste, Vera Bekteshi bëhet kështu e para grua që fiton këtë çmim pas shkrimtarëve si Rudolf Marku, Musa Ramadani, Virgjil Muçi e të tjerë.

Një aleancë grash, e cilësoi Belina Budini, dekane e Fakultetit të Shkencave Humane dhe Arteve Liberale në UET dhe anëtare e jurisë së Çmimit Kadare për vitin 2022. Votimi për romanin “Pusulla të Verdha”, zbuloi më tej Budini ishte unanim, ndërsa në jurinë e këtij edicioni vihej re një dominim i grave. Krahas Budinit, ishte studiuesja Diana Kastrati, në rolin e kryetares, pedagogia Myzeqari, si edhe shkrimtarët Adil Olluri e Namir Lapardhaja.

“Rrëfimi në vetë të parë, me një ndjenjë intimiteti dhe i lidhur me përjetimin personal të shkrimtares, e bën “Pusulla të Verdha”, një roman të veçantë”, u shpreh Budini ndërsa i akordoi shkrimtares çmimin.

Libër të vështirë e cilësoi vetë shkrimtarja Vera Bekteshi romanin e saj më të ri, duke zbuluar se iu deshën katër vite ta sillte në jetë.“”Pusullat e Verdha”, ia kushtoj njeriut që njoh më shumë, që ka mbetur i dëlirë, megjithëse mbush 49 vjeç këtë pranverë”, u shpreh shkrimtarja në një dedikim për të birin Arturin, duke zbuluar ngjashmërinë hera-herës me personazhin kryesor të romanit.

Marini, heroi i romanit të Vera Bekteshit, zbuloi më tej ajo, ngjan me vetë autoren. Në një ndërmendje të shkrimtarit Gustav Flober dhe pohimit të tij “Madame Bovary c’est moi”, autorja rrëfeu për të pranishmit – miq dhe personazhe të njohur të jetës publike – se kishte rënkuar e kaluar net pa gjumë me Marinin e saj, të cilin e cilësoi si hallemadh.

Ajo nuk ua fshehu lexuesve të ardhshëm të veprës frikën se përmbajtja e romanit do t’i trondiste … “Ani, mos u tutni, do të thoshte gjyshja ime, po të ishte ende gjallë, sepse mbesa ime diçka di dhe do t’ju udhëheqë në këtë libër përmes shumë kurtheve që në fund zgjidhen jo si me mrekulli, por pas përpjekjesh të jashtëzakonshme, ashtu siç ka bërë secili prej nesh”, tha më tej Bekteshi.

Shkrimtarja zbuloi atë që e quajti tërheqje fatale për njerëzit me aftësi ndryshe, të cilët vijnë në këtë libër përmes një mesazhi emancipues.

Ata me inteligjencë të epërme apo ata që ia dilnin të mbijetonin në kushte ekstreme me dinjitet, si të përmbysurit nga regjimi, dha ajo hollësi të mëtejshme, historia personale e së cilës i ngjet këtyre të fundit. Histori që Bekteshi e ka përshkruar me detaje në romanet e saj “Vila me dy porta” dhe botimin e më vonë “Vila me tri porta”.

Ajo kujtoi të atin, gjeneralin Sadik Bekteshi, i dënuar nga regjimi komunist më 1974-n, si njeriun nga i cili mësoi kuptimin e dinjitetit. “…i cili përmendte pa fre një shprehje të Gëtes veçanërisht gjatë internimit, mbase druante se mos ne thyheshim nga presioni i papërballueshëm i shtetit”, kujtoi shkrimtarja.

Mes traumave që shkaktoi dhe la pasoja regjimi i shkuar, Bekteshi përshkroi atë të Dhimos. Një personazh erudit, thatim, trupvogël e me një kollë që nuk i ndahej as në korrik, pat kaluar një tronditje të thellë psikologjike kur motra dhe i vëllai u vranë gjatë Luftës së Dytë Botërore. Tronditje që e bëri të humbte të folurit, që edhe pasi e rifitoi mbeti një njeri me aftësi ndryshe. Dhimoja, që siç rrëfeu më tej autorja, ishte një personazh i vërtetë bashkëkohës i saj, kishte parathënë komplotet që do të zbuloheshin nga diktatori në vitet ’70, gjatë periudhës kur u dërgua për kurim në Republikën Popullore të Kinës.

Ndonëse personazhi ishte tërheqës për llojin e romanit të pusullave, ajo zgjodhi të mos bazohej në këtë fabul.

“Të gjithë ne jemi të helmuar nga e kaluara e hidhur dhe e pandëshkuar si duhet”, tha ajo, duke sjellë shembullin gjerman që vuri përballë drejtësisë përgjegjësit kryesorë të regjimit hitlerian dhe atij komunist.

Për tranzicionin, bullizmin dhe njerëzit me aftësi ndryshe

“Doja të shkruaja një temë aktuale, me probleme të shkaktuara nga tranzicioni i vështirë që ende po vuajmë, që u shoqërua dhe shoqërohet nga plagë të ndryshme. Të flisja për një Dhimokle të ditëve tona, se sa të vështirë e ka të orientohet, krahasuar me të vjetrin të rrethuar vetëm me dashuri. Asokohe, qesëndisja apo bullizmi siç njihet sot, ishte i huaj, për arsye që nuk di t’i shpjegoj, ndoshta nga frika e regjimit”, shpjegoi autorja.

Duke ia lënë në dorë lexuesit të nxjerrë mesazhet nga ky libër, ajo theksoi dëshirën që i pari mesazh të iste dashuria. “Dashuria dhe vëmendja e ndershme që duhet t’u japim personave me aftësi ndryshe, familja, shoqëria, mjekët, shtet në tërësi dhe institucionet përkatëse në veçanti”.

Ky është një roman, saktësoi Bekteshi dhe jo libër klinik apo metodik. “Nëse ka ndonjë vlerë ajo është letrare dhe jo klinike”. Megjithatë, duke besuar në fuqinë shëruese të fjalëve, ajo tha se bashkë me kryeredaktoren e shtëpisë botuese “UET Press”, nën logon e të cilit vjen ky libër, ishte përpjekur për gjetjen e fjalëve të nevojshme. “Ato mund të jenë një udhërrëfyes, rrugë shpëtimi që gjendet vetëm në hartat e copëtuara të shpirtit”, tha ajo, duke e parë gjuhën si një përpjekje për të çliruar nga errësira, që ndërtojnë këto sindroma.
Libër i guximshëm e cilësoi kryeredaktorja e UET Press, Suela Mino romanin më të ri të zonjës Bekteshi, që erdhi i botuar si fitues i Çmimit Kadare.

“Duhet shumë kurajë për të shkruar, treguar të vërtetën, për të dëshmuar të vërtetën tënde dhe për të zgjuar të vërtetën e gjithsecilit”, tha Mino, duke prekur mentalitetin e një shoqërie, që e cilësoi si skematike. “”Pusulla të Verdha” vjen si një kumt i dobishëm, i vlerë, shumë emancipues dhe fort i rëndësishëm për mjedisin shqiptar”, përfundoi ajo.
Zonja Bekteshi u ndal tek dy pusulla që shoqërojnë librin. E para “Keep the faith”, ku besimi tha ajo është kryesori në shërimin e njerëzve, të cilëve u dedikon këtë roman dhe e dyta në një varg të një kënge të Sting “Sa të brishtë jemi”, që sipas saj është i pari burrë që e ka pranuar se edhe ata janë të brishtë. Këto, Bekteshi i cilësoi si rrugëtime drejt shërimit.

Duke falënderuar miqtë e saj fizikanë, me të cilët ndau pesë vite jetë profesionale para se jeta e saj të shtillej në një spirale vuajtjesh në internime, ajo e cilësoi këtë libër po aq të vështirë sa provimet e fizikës kuantike apo asaj bërthamore. “Pa i bërë ato provime, nuk do të vija dot te ky roman”, tha ajo. Bekteshi zbuloi se shtysë për ta shkruar “Pusulla të verdha”, kishte marrë nga e motra. Në një punë katërvjeçare për shkrimin e tij, para këtij romani Bekteshi solli për lexuesit përmbledhjen me tregime, kushtuar kryesisht periudhës së pandemisë dhe aftësive të grave për t’ia dalë mbanë edhe në situata të jashtëzakonshme.

Fituesit “Kadare” ndër vite
Me këtë libër, Bekteshi u bashkohet botimeve të autorëve të tjerë fitues të Çmimit Kadare, që sapo kurorëzoi edicionin e shtatë. I pari fitues, me romanin “Tre divorcet e Zotit Viktor N.”, ishte shkrimtari Rudolf Marku, në vitin 2015, i pasuar një vit më vonë nga Shkëlqim Çela me novelat “Embriologji”.
Në 2017-n, fitues shpallet shkrimtari nga Kosova, Musa Ramadani me romanin “Profeti nga Praga” dhe një vit më vonë, Virgjil Muçi me “Piramida e Shpirtrave”. Loer Kume, fituesi i vitit 2019, me përmbledhjen me tregime “Amygdala Mandala”, u cilësua si fenomeni i përfaqësuesve të shkrimtarëve të rinj. Më 2021-shin, fitues i Çmimit Kadare u shpall autori Gani Mehmetaj me romanin “Zogjtë e Qyqes”, që aktualisht po përkthehet në gjuhën frënge.

Çmimi më nderues dhe prestigjioz i letërsisë shqipe, e cilësoi atë “Kadare”, fituesi i parë Rudolf Marku. Ai u ndal te shkrimtari Ismail Kadare, që e clësoi si emancipues dhe një zhbërës të rrjedhës së kohës, duke e parë atë si një shkrimtar nga e ardhmja. “Çmimi Kadare i jep shkrimtarit prestigj dhe emër të veçantë”, tha Marku, duke shtuar se fitorja e zonjës Bekteshi si e para grua, do ta përforcojë këtë çmim.

Në këtë edicion të shtatë u paraqitën 22 vepra në konkurrim, ndërsa mes finalistëve ishin autorët Durim Taçi, Shpresa Qeriqi, Entela Kasi dhe Biser Mehmeti.Prej edicionit të parë të Çmimit Kadare, që mori edhe bekimin e shkrimtarit, e deri më sot kanë konkurruar për këtë çmim, ndër më prestigjiozët të letrave shqipe afro 200 autorë, zbuloi botuesi Henri Çili, i cili e cilësoi si një kontribut për prozën shqipe. Ai e cilësoi shkrimtaren Vera Bekteshi si një personazh të paneglizhueshëm të metropolit shqiptar. “Personazhi është vetë Vera Bekteshi dhe jeta e saj, me realitetin, rrëfimin, betejat që ka fituar dhe fiton, me rrethanat dhe atë fat që shumë pak njerëz e kanë, që kanë një jetë-vepër apo një vepër- jetë”, e përshkroi botuesi Çili shkrimtaren e njohur.

Ishte pikërisht historia e jetës që e çoi në ngasjen e të shkruarit letërsi në vitin 2000. Kishte kaluar kohë nga përjetimet e vuajtjeve dhe zemërata ia kishte lënë vendin dalëngadalë pjekurisë. Atëmot trokiti në derën e Kadarenjve dhe u ul në kolltukët bojëbezhë në hollin e shtëpisë së vjetër, tashmë të kthyer në muze. E pranishme në akordimin e këtij çmimi ishte edhe bashkëshortja Ismail Kadaresë, Elena, prania e së cilës shihej jo vetëm si një mbështetje për çmimin letrar që mban emrin e shkrimtarit të madh, por edhe si një inkurajim për një grua dhe një mike të vjetër, e cila prej asaj dite që ua rrëfeu vendimin për t’i hyrë letërsisë si autore nuk u ndal./ Gazeta MAPO / KultPlus.com