Etiketë: Dardania Antike

Një monografi e rëndësishme për Dardaninë antike

Posted on by Kult Plus

Arianit Buqinca: “Dardanët e Ilirisë (VI-I p.e.s.), botoi Instituti Albanologjik”, Prishtinë, 2022, faqe 518.

Nga Jusuf Buxhovi

Studimeve për Dardanët dhe Dardaninë, kohëve të fundit, iu shtua edhe vepra e Arian Buqincës “Dardanët e Ilirisë (VI-I p.e.s.) botuar nga Instituti Albanologjik i Prishtinës. Fjala është për një monografi e filluar si tezë doktoranture të mbrojtur kohë më parë në Universitetin e Lyonit.

Qysh në fillim, në monografi shpaloset pretendimi sintetik, si koncept që t’u jepet përgjigje katër pyetjeve: ku është Dardania, kush janë dardanët, çfarë është shkruar dhe çka dimë sot për dardanët dhe, cilat çështje duhet të ndiqen për të arritur një punë me rezultate autentike?

Natyrisht se përgjigjet “autetike” rreth tri pyetje të para mbesin të hapura për vetë faktin se qasja induktive e kësaj problematike, ku dardanët përkufizohen si pjesë e Ilirisë, përkundër faktit se bazuar te burimet antike (të shumtën të mangëta, të shkapërderdhura dhe difuze nga shum pikëpamje) Ilirët dhe ajo që pas pushtimeve romake (nga gjysma e dytë e shekullit II para erës sonë e deri te fillimet e shekullit I pas erës sonë) administrativisht njihet si Ilirik, e mban pezull këtë përkufizim. Madje, nga shumë autorë të njohur botërorë (Papazogllu, Mirdita, Hammondit, Wilkes,Cabanes, Georgiewi, Srejoviq, Ceka, Përzhita e të tjerë), çështja e etnogjenezës së dardanëve përcillet me qendrime të ndryshme, ngaqë disa e shohin në kuadër të etnisë ilire, të tjerët në kuadër të asaj iliro-trake, pa përjashtuar edhe ato ku shihet si faktor i veçantë, përkundër veçorive të përbashkëta etnike dhe kulturore të njërës apo tjetrës. Por, ajo që shfaqet si fakt i pamohueshëm në “mozaikun ilir”, me të cilën merret kjo monografi, Mbretëria e Dardanisë (nga shekulli IV para erës sonë deri te shekulli I pas erës sonë), bashkë me mbretërinë e Ardiejve, Taulantëve, të Maqedonasve dhe të Molosëve të Epirit dhe ndonjë tjetër, nxjerrin në pah rolin dhe rëndësinë e saj politike në antikitet.

Në këtë konfigurim mbretëror të antikitetit, në pjesën qendrore të gadishullit ilirik, mbretëria e Dardanisë, zë një vend të rëndësishëm si një faktor koheziv shoqëror, politik dhe kulturor, që do të ndikojë zhvillimet në hapësirën e gjërë të Mesdheut. Kjo madje, del qartë edhe nga përgjigjet që autori u jep pyetjeve që shtron se ku është Dardania (vendosja gjeografike dhe problemi i kufinjve), se kush janë daranët (problemi i origjinës) dhe, çfarë është kruar e thënë për dardanët (bilanci bibliografik dhe gjendja e artit).

Në këtë aspekt, objektivi i autorit është i qartë, siç thekson me atë se duke zgjedhur kufijtë kronologjikë, “bëhet fjalë për të vizatuar një tablo të Dardanisë, siç mund ta zbulonin romakët kur legjionet e tyre mbërritën në vend, pra u zgjidh shekulli I pas erës sonë, si kufi i poshtëm kronologjik”.

Duhet thënë se në kuadër të metodologjisë së ndjekur kronologjike (nga shekulli IV para erës sonë deri te shekulli I pas erës sonë), autori është përqendruar tek të dhënat arkeolgjike, të nxerrë në pah “një shoqëri të strukturuar, kryesisht ushtarake që evoluon pak nga pak drejt një shteti të aftë për të mbrojtur veten nga agresorët e jashtëm, madje edhe të aftë për të kryer sume në territoret armiqësore”.

Për ta rrumbullakuar këtë koncept, autori përqendrohet te historia politike (luftërat kundër Maqedonisë, Dardanët në kohën e Amyntas III dhe Filipit II, luftërat e Aleksandrit të Madh në Veri, pastaj te keltët në Dardani, pushtimi i Peonisë, te Longari përballë Filipit V të Maqedonisë si dhe te koha e mbretit të daranëve Monunit); te organizimi politik, ndalet te burimet, prodhimet dhe shkëmbimet dhe, së fundi, te religjioni.

Nëse për historinë politike, mund të thuhet ajo që tashmë dihet, se roli dhe rëndësia e mbretërisë dardane shihet në raport me luftërat me mbretërinë maqedonase për hegjemoni që zgjatën afër dy shekuj, megjithatë, pjesa e dytë (Organizimi politik dhe social), e treta (Burimet, prodhimet dhe shkëmbiet) si dhe e katërta (Religjioni), monografisë i japin një peshë të veçantë dhe me të drejtë e radhisin ndër studimet më të kompletuara të kësaj natyre deri më tash te ne.

Ky vlerësim pamëdyshje se gjenë mbështetje tek tri pjesët, ngaqë supozimet historike, të shumtën të kufizuara nga burimet e autorëve antikë, gjejnë mbështetje te zbulimet arekeologjike, të cilat nxjerrin në pah një shoqëri të strukturuar, të zhvilluar mbi bazën e rezurseve natyrore (xeheve) që kanë mundësuar një shkallë të tillë të qytetërimit me vendbanime të shumta, shtrirja gjeografike e të cilave përafërsisht përfakton edhe shtrirjen shoqërore dhe politike të mbretërisë dardane, të asaj që njihet midis shekujve IV para erës sonë dhe shekullit I pas erës sonë. Është me interes të veçantë se në këtë monografi, për herë të parë jepet katalogu i vendbanimeve (atyre kodrinore, tarracore dhe në rrafsh, 27 sosh, në hapësirën e Kosovës, të Maqedonisë së Verit dhe disa nga Shqipëria e veriut). Në këtë vazhdë, me një çasje të përqendruar, elaborohet edhe çështja e burimeve minerare (metaleve dhe cinabrit) si dhe përpunimi i tyre (bizhuteritë e qelibarit), pastaj ekonomia rurale, bujqësia dhe blergoria, prodhimi i birrës dhe verës, e mbi të gjitha, me një pamje analitike pasqyrohet prodhimtaria artizanale (joqeramike), prodhimtaria e tekstilit (klamidat dardane – gunat, rrobat e femrave) e deri te prodhimi dhe qarkullimi monetar. Me interes, këtu, paraqiten edhe prodhimet prej qeramikës (enët dhe ato nga tadita vendore, kacekët për ruajtjen e ushqimeve), e ku trajtohen edhe vazot e importuara dhe imitimet e tyre lokale.

Pjesa e religjionit, paraqet njërën ndër shtylla e rëndësishme të kësaj monografie, ngaqë në mënyrë kompleske dhe të mbështetur mbi artefaktet dhe gjetjet tjera arkeologjike, pasqyron kulturën shpirtërore nga shenjtorët e deri te hyjnitë. Te kjo pjesë, (observatori i Kokinës), hyjnia e rrjedhave të ujit, kulti i Nënës së Perëndimve (Dea Dardanica) dhe të tjerave të kësaj natyre, shihet ndërlidhja me kozmogominë, si kulturë materiale universale, të gjetura në hapësirën dardane.

Por, ajo që monografisë i jep dimensionin e një studimi serioz, është pjesa që merret me besimet funerale, nga bota e tumave të varrimit. Këtu, vëmendje zgjon pasqyrimi i rastit unik të stelës së Kulinës, si dhe pasqyrimi i argumentuar i tupjegies dhe varrosjes së hirit, urnave të mbarështruara në kuadër të tipologjisë së varreve. Të gjitha këto dëshmohen me anën e repertuarit të Aneksit të nekropoleve tumulare.

Monografia përcillet me arta, skica dhe foto të ndryshme të artefakteve dhe tumulave të hulumtuara gjatë viteve të pesëdhjeta-tetëdhjeta si dhe ato të viteve të fundit, të mbikëqyrura nga areologët nga Shqipëria dhe Kosova.

Me këtë rast duhet konstatuar se ilustrimet nuk kanë cilësitë teknike që duhet t’i kishte një monografi e tillë. Ndaj, mbetet si detyrë, që Instituti Albanologjik, ribotimin e monografisë ta përcjellë me ilustrime cilësore (në ofset) dhe madje, ato të trajtohen si shtojcë speciale e librit, në mënyrë që të rrumbullaksohet pasqyrimi i gjithë problematikës.

Meqë, kjo monografi, mund të merret si e arritura me komplete e paraqitjes së dardanëve dhe të mbretërisë së Dardanisë në rrethanat e antikitetit, është me interes që kjo vepër të përkthehet në anglisht dhe, bashkë me pjesën ilustrative (si shtojcë), të plasohet në botën akademike jashtë. / KultPlus.com

Promovohet katalogu i ekspozitës arkeologjike ‘Dardania Antike’, 676 eksponentë ende në Serbi

Posted on by Kult Plus

Era Berisha

Ekspozita arkeologjike ‘Dardania Antike’ në Muzeun Kombëtar të Kosovës, fillimisht ishte përgatitur me rastin e shënimit të dekadës së parë jubilare të Pavarësisë së Kosovës duke u hapur për herë të parë për publikun në datën: 23 shkurt 2018, ku që nga ajo ditë deri në fund të të njëjtit vit, ishin mbi 30,000 vizitorë, kurse tani kësaj ekspozite i është formuar katalogu i saj, e punuar nga arkeologët: Arben Hajdari dhe Milot Berisha, me ç’rast sot edhe u promovua, shkruan KultPlus.

Ky katalog shpalos repertorin arkeologjik të zgjedhur dhe të pasur me artefakte dhe ekofakte të paraqitura në këtë ekspozitë, e që daton kronologjikisht nga periudha neolitike deri në Mesjetën e vonë, një periudhë kohore rreth tetë mijë vjetësh. Ekspozita, përkatësisht pavijoni i koleksionit të pasur arkeologjik të Kosovës, zbulon kronologjinë historike më emblematike, një rrëfim tregimtar të prerjes materiale dhe shpirtërore të civilizimeve antike të Kosovës.

Të gjitha këto koleksione arkeologjike të trashëgimisë kulturore të Kosovës, pasqyrojnë identitetin e pasur kulturor dhe historik të vendit duke përfshirë artefakte nga periudhat si: periudha neolitike, periudha kalkolitike, Antikiteti, epoka e bronzit, bakrit dhe hekurit, periudha klasike, krishterimi, periudha helenistike dhe Antikiteti i vonë. Andaj, mbrojtja e trashëgimisë kulturore arkeologjike luan rol kyç në promovimin e paqes, demokracisë dhe zhvillimit të qëndrueshëm duke nxitur kështu tolerancë, dialog ndërkulturor dhe ndërfetar dhe mirëkuptim të ndërsjellë e në të njëjtën kohë pasqyron dëshmitë materiale nga e kaluara duke u shndërruar në një aset kombëtar që dëshmon për vlerën e civilizimit dhe kulturës në vendin tonë.

Po ashtu, duke pasur parasysh rrethanat e krijuara gjatë viteve të fundit si pasojë e luftërave, krizave ekonomike dhe shpërthimin global të pandemisë, promovimi i trashëgimisë nxit ndjenjën e identitetit, kujtesën kolektive dhe mirëkuptim të ndërsjellë në mes të komuniteteve.

Fillimisht, fjalën e parë e morri drejtori i Muzeut Kombëtar të Kosovës, Ajet Leci, i cili foli rreth rëndësisë së madhe për Kosovën, që vjen si pasojë e këtij katalogu.

“Katalogu ka një rëndësi të madhe për historinë e Kosovës në përgjithësi. Eksponentët e prezantuar në këtë katalog, një pjesë e tyre janë të ekspozuara në ekspozitën arkeologjike në katin e parë të Muzeut por fatkeqësisht këta eksponentë janë marrë nga pushtuesit serb gjatë viteve të 90-ta dhe nuk janë kthyer më në vendin tonë”, thotë Leci.

Sipas tij, duke u bazuar në dokumentet që posedohen, Muzeu Kombëtar i Kosovës me datë 19.09.2021, ka bërë kërkesë zyrtare ndaj institucioneve përkatëse që eksponentët arkeologjik të kthehen në vendin e origjinës sepse po mbahen padrejtësisht në Serbi.

“Për ti kthyer këto eksponentë në Kosovë, jemi drejtuar ndaj organizatave ndërkombëtare që merren me mbrojtjen e trashëgimisë kulturore”, përfundon Leci.

Ndërsa, citimi i fjalëve të fundit në këtë katalog si dhe paraqitja thelbësore e tij, erdhi nga profesori Arsim Canolli.

“Zemra e një ekspozite arkeologjike është lokaliteti arkeologjik, trupi i saj është depoja e saj ndërsa shpirti i ekspozitës është vitrina e saj. Muzeu ka një zemër të madhe arkeologjike sepse mban në gji, artefakte të një morie lokalitetesh arkeologjike prej periudhës neolite e këndej. Por, trupi është shkëputur e shpirti është lodhur sepse një pjesë e madhe e artefakteve mbahen peng në Serbi që nga qershori i vitit 1999”, thotë Canolli.

Sipas tij, këto fjalë të lartpërmendura gjenden në faqen e fundit të këtij katalogu e që duhet të jenë fjalë e thirrja kryesore që duhet të bëhet çdo ditë derisa Muzeut ti kthehen këto artefakte.

“Katalogu paraqet një narracion kronologjik, përmbajtjes së kësaj ekspozite bazuar në referencë shkencore, por të adaptuar si tekst për lexuesin e vizitorin e zakonshëm dhe ilustruar me fotografi e hartëza të lokaliteteve arkeologjike. Ekspozita paraqet rrëfimin e kulturës ilire/dardane, gjetjet e së cilës janë të pakta ku pikërisht këtu qëndron efekti grishës i kësaj ekspozite”, ka thënë Canolli.

Për Canollin, katalogu është një kallëzues narratologjik, një libër që jep informacione më të mëdha sesa në ekspozitë dhe jo bazike duke kontekstualizuar ekspozitën në aspektin historik dhe arkeologjik.

“Lexuesi do të ketë mundësi të njihet me monumentet kryesore të periudhës dardane dhe interpretimin e tyre në kontekst të kohës së tyre. Ky katalog shërben edhe si lexues shkencor për ciceronët e Muzeut por edhe për vizitorët, studentët dhe të interesuarit e arkeologjisë së Kosovës. Po ashtu, katalogu është i përkthyer edhe në gjuhën angleze, frënge dhe serbe”, përfundon Canolli.

Po ashtu, kryeministri i Republikës së Kosovës, Albin Kurti foli rreth pasurisë kulturore të Kosovës dhe rëndësisë për ruajtjen e mëtutjeshme të saj.

“Duke mbrojtur trashëgiminë kulturore, ne e mirëmbajmë kujtesën kolektive, forcojmë ndjenjën e përkatësisë, konsolidojmë rrjetet e solidaritetit dhe ndihmojmë zhvillimin në vend. Trashëgimia kulturore është ndër burimet më të fuqishme formative të identitetit duke fuqizuar lidhjen tonë me historinë, zhvillon ndjenjën e pronësisë e kujdesit ndaj vlerave dhe nxit përgjegjësinë ndaj gjeneratave që vijnë pas nesh”, thotë Kurti.

Sipas tij, ruajtja e pasurisë kulturore 1000 vjeçare si detyrim i përbashkët i shoqërisë bashkëkohore për brezat pasardhës, është përcaktuar në Kushtetutën e Kosovës ku sipas përcaktimit ligjor, potenciali e trashëgimisë kulturore përfshin të gjitha dëshmitë materiale dhe jo-materiale dhe veçori të veçanta të veprimtarisë njerëzore.

“Sot po promovojmë një pjesë tejet të rëndësishme të kësaj pasurie kulturore të shtetit tonë. Trashëgimia jonë arkeologjike paraqet tërësinë e kulturës materiale, të krijuar nga njerëzimi në të kaluarën, e cila rrit të kuptuarit tonë për njohjen, strukturën, veprimtarinë dhe kulturën e shoqërive të lashta ku si e tillë ka vlera të çmueshme dhe është e papërsëritshme”, ka thënë Kurti.

Për Kurtin, trashëgimia e pasur arkeologjike dëshmon vlerën e civilizimit dhe kulturës të vendit tonë duke pasqyruar vlerat e kujtesës, lashtësisë, origjinalitetit, rrallësisë dhe veçantisë.

“Kjo ekspozitë paraqet një repertor të pasur arkeologjik të artefakteve dhe ekofakteve që datojnë nga epoka e neolitit e deri te mesjeta e vonë. Për fat të keq, ky thesar vazhdon të jetë i paplotë, sepse pjesa më e rëndësishme e koleksionit arkeologjik sot nuk gjendet në Kosovë por në Muzeun e Beogradit”, thotë Kurti.

“Këtë çështje po e bartim në forume ndërkombëtare si në ato profesionale ndërqeveritare por edhe në ato gjyqësore. andaj kërkesa jonë për drejtësi përmes dëmshpërblimit së shpejti do të marr formë konkrete”, thekson Kurti.

Pastaj, në një formë tejet të veçantë e që në fakt futi në konfuzion të pranishmit, ishte video-prezantimi i gjithsej 676 artefakteve arkeologjike dhe etnologjike të cilat nuk janë më në Muzeun e Kosovës, përveç njërës. Ideja për të shfaqur këto artefakte në një mënyrë të veçantë ishte tejet e bukur, me ç’rast u dallua edhe origjinaliteti i tyre, përmes së cilave u përhap një ndjenjë e përkatësisë.

Teksa, prezantimi i artefakteve ende po vazhdonte, fjalën e morri edhe njëri nga autorët e katalogut, arkeologu Arben Hajdari.

“Përmes këtij katalogu ne synojmë që të ofrojmë një narracion i cili do të jetë një ndërmjetësues i rëndësishëm në mes vizitorëve dhe vlerave arkeologjike dhe historike të eksponentëve. Ne kemi krijuar një panoramë të përgjithshme të viteve nëpër të cilat ka kaluar Kosova që nga periudha parahistorike”, thotë Hajdari.

Ndërsa, krejt në fund në emër të Ministrisë së Kulturës, Rinisë dhe Sportit, kryeministri i Republikës së Kosovës, Albin Kurti u ftua për ta pranuar një dhuratë simbolike që përfshiu një artefakt nga kultura e Vinçes nga Komuna e Mitrovicës. / KultPlus.com