Uranik Emini

Më 1 shkurt, në ambientet e KultPlus Caffe Gallery, PEN Qendra e Kosovës zhvilloi me shumë sukses akitivitetet e saja kulturore e letrare paraparë për projektin “Debati për Kulturën dhe Letërsinë në kohë pandemie”, shkruan KultPlus.

Temperaturat e ftohta nuk ndikuan që të pranishmit të zënë vendet e tyre dhe rrjedhimisht të fillojë edhe debati rreth temës “krijimtaria letrare në periudhën e pandemisë”,  ku të pranishëm në panel për të diskutuar më gjerë në një anë studimore, ishin: shkrimtarja Nerimane Kamberi, profesori dhe dramaturgu, Haqif Mulliqi, si dhe moderator i debatit, profesori universitar, Sali Bashota.

Me vëmendje të plotë nga numri i pranishmëve, debatin e filloi profesori Bashota, i cili bëri prezantimin e panelistëve dhe më pas ia dha fjalën shkrimtares Kamberi.

Kjo e fundit e hapi këtë debat me një thënië të shkrimtarit të njohur, Franz Kafka, për të dalur gradualisht edhe te letërsia franceze dhe gjithashtu edhe shkrimtarët shqiptarë.

“Shpesh kam menduar se mënyra më e mirë për të jetuar për mua do të ishte të ulem me një llambë dhe atë që më duhet për të shkruar në mes të një bodrumi të madh të izoluar. Do të më silleshin ushqimet dhe di t’i linin gjithmonë shumë larg vendit tim, pas derës më të jashtme të bodrumit”, Kafka në letrën Felices. “Këtë titull kumtese mund ta ndryshoja ) “Krijimtaria letrare në kohë lufte”, sepse ajo që përjetoi bota dhe po vazhdon ta përjetoj ishte një luftë speciale. (Presidenti francez Emanuel Macron deklaroi se jemi në gjendje lufte”, tha mes tjerash Kamberi.

Kamberi përmendi edhe krjimatrinë franceze, ku shtëpitë botuese atje parapanë se do të rritej fluksi i librave në botim gjatë pandemisë.

“Në Francë, ku kemi një traditë shkrimtarie, shtëpitë botuese parapanë së do të rritet fluksi i librave për botim, vepër e parë apo vepër e re e një autori të afirmuar. Por disa prej tyre nuk deshën të botojnë libra me tematikë pandemie, si lloj ditarë lufte, sepse deshën vepra që do të zgjasin në kohë, ndoshta edhe që do të mbesin në historinë e letërsisë, qoftë kombëtare qoftë ndërkombëtare, jo diçka të përkohshme, që lidhej me aktualitetin e atypëratyshëm”.

Tutje, shkrimtarja përmendi edhe faktin se në rastin e luftës së Kosovës, më shumë ka të krijuar filma sesa shkrime për këtë ngjarje kaq madhore për vendin.

“Edhe në rastin e luftës së Kosovës, pak është shkruar, kaluan njëzet vjet, ndoshta kaq e ndoshta edhe më shumë i duhet njeriut për të treguar, për t’a shndërruar një përjetim në një rrëfim…Do të shkruhet menjëhere, njëkohësisht, si një nevojë emergjente ( Bashota dhe poezia e tij, Kamberi dhe tregimet për dhe rreth pandemise në portale kulturore (Lejeune, Petit écran). Nëse krijimtaria letrare nuk qe e madhe me tematikën e pandemisë, u rilexua Murtaja e Kamysë e tash më shumë si një alegori e pushtimit gjerman u pa thjesht si një epidemi dhe si solidariteti I njërëzve, u rilexua « Njëqind vjet vetmi » të Markezit, u rilexuan « Memoaret e Hadrianit » ndoshta për të kërkuar një gjendje të ngjashme me atë që po e përjetonte njërëzimi në shekullin XXI , gjë që do t’a ndihmonte sadopak që të kuptoj e të di se si të sillej, kërkohej një refleksion I thellë, nga parardhësit e shkrimtarëve të sotëm”, tha ajo në fund.

Ndërkaq, profesori Mulliqi, në një formë të eseut e filloi fjalimin e tij për këtë natë të debatit.

“Që nga fillet e mija si shkrimtar, disi, e kam përjetuar veten time si një nxënës që ka prirje për tragjedinë, dhe i cili, përmes tragjedisë antike e vështroja atë thënien monumentale të S. Beket se: Nuk ka asgjë më qesharake se sa fatkeqësia e njerëzve”.

Mulliqi beson se në letërsi është shkruar për epidemi të ndryshme, ndërsa letërsia shqiptare popullore është e mbushur plot e përplot tregime të këtilla të rrezikshme ku rrëfehen legjenda mbi fatalitetin, individual dhe kolektiv.

“Kur po e shkruaja këtë ese, mu kujtua, një ngjarje që nga koha kur vdiq Perikleu (në shekullin e V para epokës së re). Të dhënat thonë se ai vdiq nga një epidemi e rëndë e asaj kohë, dhe kur, mbi shtratin e tij të vdekjes, mjeku i ri, Hipokrati, e mbajti fjalimin mbresëlënës për të, e sipas të cilit fjalim, sot ekziston sintagma që e quhet, Betim i Hipokratit, me atë rast ai kishte thënë se: shumë epidemi nëpër botë, në të gjithë mijëvjeçarët që do të vijnë, dhe se, në fund, më e rëndësishmja për të gjithë që do të na mbetet, do jetë, Liria e shpirtit e cila, duhet të jetë mbrojtja më e fuqishme e krenarisë njerëzore”.

Ai thotë se puna e shkrimtarit nuk ndërlidhet në asnjë mënyrë me kushtet dhe rrethanat e jashtme nga të cilat do të varej procesi i të shkruarit që bëjnë shkrimtrarët.

“Puna e shkrimtarit nuk është diçka ekskluzive. Kjo punë, në asnjë mënyrë, nuk ndërlidhet me kushtet dhe rrethanat e jashtme nga të cilat do të varej procesi i të shkruarit që bëjmë ne. Për aq më shumë, të shkruarit nuk e nënkupton as pjesëmarrjen e publikut, gjë që s’është rasti me artet vizuale dhe skenike, të cilat, esencialisht kanë nevojë për galeritë, teatrot, sallat e koncerteve apo ato të kinemave. Ne, faktikisht, shkruajmë sipas një dinamizmi intim që kemi, duke luftuar me demonët tanë, ndërsa me ata, kjo pandemi nuk ka as edhe një lloj lidhje”.

Në fund, profesori shton se letërsia i posedon mekanizmat e vetë që të mbrohet nga banalizuat e këtillë dhe ta luaj rolin e saj në shoqëri. 

Biseda u zgjerua edhe më shumë kur publiku u ftua për t’u inkuadruar në diskutim, derisa shkrimtari dhe profesori universitar, Avni Spahiu, së bashku me Ibrahim Berishën, bisedën e zgjeruan tutje me mendime dhe analiza të ndryshme personale për të krijuar kështu një atmosferë debati. E gjitha kjo u zhvillua nën prezencën e ngrohtësisë shpirtërore të bibliotekës së KultPlus Caffe Gallery dhe pikturave të artistit Sadri Morina, ekspozita e të cilit ende po vazhdon të qëndrojë e hapur për admiruesit.

Ndërkaq, projekti “Debati për Kulturën dhe Letërsinë në kohë pandemie” do të mbahet deri në fund të muajit shkurt, ku çdo të martë dhe të enjte në KultPlus Caffe Gallery, duke filluar nga ora 17:00, do të debatohet rreth temave si: Komunikimi ndërkulturor, Gjuha e shkrimit letrar sot, Letërsia dhe teknologjia, Letërsia e gruas, Roli i letërsisë në periudha krizash dhe Letërsia e përkthyer. /KultPlus.com