Poezi nga Dritëro Agolli
E vetmuar ti, i vetmuar unë
Nga e diela deri tek e diela.
S’ke ç’t’i bësh, nuk dilet tek kjo turmë
Dhe sikur t’i ngjitësh shpirtit vela.
Ja, për shembull, vela shpirti pati,
Do lundrosh me velat nëpër dete,
Përsëri do kthehesh tek krevati,
Po atë vetmi do kesh me vete.
Dhe këputen ditët si tespihe
Nga e diela deri tek e diela.
S’i shpëtojmë aspak kësaj vetmie
Dhe nëse na zgjojnë në treqind gjela./KultPlus.com
Poezi nga Dritëro Agolli
Kur dashuroheshim në kohën tonë,
Kur tretesha dhe digjesha për ty,
Nga njëri-tjetri letrat vinin vonë,
… Kalonte dhe një muaj apo dy.
Po ndofta dashuria mbahej gjallë,
Se zjarrin mbanin letrat në udhëtim
Me biçikletë a mushkë apo me kalë
Në vapë e shi, dëborë dhe thëllim.
Kur dashuroheshim në kohën tonë
Me zor na vinin letrat fshat-qytet
Nuk kishim nëpër dhomë telefon
Dhe në ëndërr s’kishte faks dhe internet.
Megjithatë më mirë që nuk kishte
As telefon, as internet, as faks,
Se fjalë e nisur shpejt dhe mund ta vriste
Një dashuri të vjetër për një çast. /KultPlus.com
“Adio, gjakftohtësi, armë e shkrimeve të mija! Pse vallë? Kjo siç duket është merita jote. Unë në përgjithësi kurrë nuk kam hapur sytë rrugëve pas fustaneve, po tani i kam mbyllur fare – kudo vetëm ty të shoh”. Deri në fund të jetës, Dritëro Agolli e deshi Sadijen, jo sa vetja. Ai thotë, edhe më shumë. Do të mjaftonin vetëm disa letra, shkëputur nga një letërkëmbim i gjatë, për të kuptuar, ndoshta jo gjithçka, por diçka nga ajo ndjenjë e thellë që i lidhte. Ai, tashmë poet e shkrimtar i konsoliduar, “në moshën e Krishtit”, siç thotë ai, ndërsa ajo, një vajzë, që sapo kishte mbaruar shkollën e punonte si mësuese letërsie në Shkodër.
Ai në Tiranë, ndërsa ajo në Shkodër. Një distancë e gjatë asokohe, kur mjetet e transportit ishin të kufizuara, ndërsa ato të komunikimit përmblidheshin në ndonjë telefon të rrallë, letra e telegrame, shkruan Panorama. Sot, në botën e teknologjisë, së skype-it, whatsapp-it, facebook-ut, ato letrat e zverdhura nga koha dhe të shkruara me dorë, janë edhe më të vyera dhe të papërsëritshme. Aq më tepër kur shkruhen nga njerëz të letrave. Në ditën e 75-vjetorit të Sadijes dhe në prag të ditëlindjes së Dritëroit, po botojmë disa letra që dy të dashuruarit i dërgonin njëritjetrit në vitet ’60. Dritëroi, që nuk para i kishte shumë qejf telefonat, vlerësonte në veçanti letrat, kur ato shkruheshin me vërtetësi e ndjenja të pastra. “Njerëzit zakonisht në këto letrat e dashurisë kanë qejf të bëhen ose hamletë, të tregojnë sa vuajnë e sa janë të mërzitur nga bota, ose të bëhen si xhaxhallarë të urtë me shprehje plot mirësi e didaktikë, t’i mësojnë vajzat të mos bijen në gabime, t’u thonë atyre se ka njerëz që janë të liq e ku të di unë. Këta u shëmbëllejnë atyre njerëzve, të cilët kur flasin me femra i venë më shumë rëndësi intonacionit të zërit, gjesteve elegante, manierës së të qëndruarit dhe harrojnë të mjerët, natyrën e tyre. Fatkeqët!”, shkruan në një prej letrave dërguar Sadijes, Dritëroi. Ai është më pasionant, ndërsa ajo më e përmbajtur dhe më koncize në letrat e saj. Ndjenjat dhe mallin për Dritëronë i shpreh në pak rreshta, ndërsa ai duket se nuk lodhet duke i shkruar se sa e do dhe sa ia ndien mungesën kur janë larg. Veç dy stileve të ndryshme të të shkruarit, por edhe dy karaktereve të ndryshme, nëpër letra zbulojmë edhe dy të folme. Ai me të folurën e Devollit, ndërsa ajo të Shkodrës. “Tashti fillon edhe shkolla, kështu që do të jem gjithëmonë e zanun, por mos kujto që s’do kem kohë të lirë të mendoj për ty. Çdo natë mendoj dhe due që të shohë në andër. Ti je njeriu ma i mirë dhe ma i afërt për mue, edhe atëherë kur jam e inatosur me ty”, i shkruan Sadija. Letërkëmbimi, si forcë zakoni, por edhe si një dëshmi dashurie, ka vijuar deri në vitet e fundit të jetës së shkrimtarit, atëherë kur mendonte se fluturimet e pulëbardhave mbi liqenin e Pogradecit do të ishin të fundit që do të shihnin së bashku
Nuk e dij se ç’ka ndodhur me mua. Në moshën e Krishtit unë të bëhem kaq i papërmbajtur në çfaqjen e ndjenjave të mija? Mjafton të qëndroj pakëz në vetmi e të jepem i tëri pas teje. Kurse kur jam me shokët nuk e kam mëndjen në muhabetin e përgjithshëm. Më thonë se paskam ndryshuar kaq shumë sa s’njihem. Unë nuk kam qejf të ndryshoj natyrën time, prandaj ngushëlloj vehten, duke menduar se shokët, me që dijnë historinë time me ty, gabojnë në gjykimet e tyre. Po ç’është e vërteta unë ju jap të drejtë atyre se diçka ka ndodhur. Në mesditë të jetës dashuria qënka e çuditshme. Dua që në këtë çast të jem me ty. Ti të rrish karshi meje, të flasësh, të qeshësh. E di ti se më pëlqen qeshja jote? Ti qesh fare, fare. E sheh si është natyra e njeriut e dyfishtë? Unë në tregime e në vjersha jam shumë i përmbajtur, apo jo? Edhe në shkrimet e dashurisë bile jam i përmbajtur. Po kur nis të të shkruaj ty dhe e humb gjakftohtësinë. Adio, gjakftohtësi, armë e shkrimeve të mija! Pse vallë? Kjo siç duket është merita jote. Unë në përgjithësi kurrë nuk kam hapur sytë rrugëve pas fustaneve, po tani i kam mbyllur fare – kudo vetëm ty të shoh. Letra është një shprehje e çastit.
Sikur ne t’i shkruanim letrat e t’i mbanim pa i dërguar qoftë edhe një ditë, natyrisht po të ishim në gjëndje shpirtërore normale, të tretën ditë do t’i grisnim e do të thoshim me vehte: ç’marrëzi kemi shkruar! Të tri letrat që të kam nisur para kësaj kanë plot marrëzira, se shpirtërisht nuk kam qënë mirë. Po mos u mërzit, njeriu duhet të ketë edhe çaste marrëzie, se do të na mbyste atëherë monotonia. Duhet të zbavitemi me ndonjë letër me nuanca anormale. Njerëzit zakonisht në këto letrat e dashurisë kanë qejf të bëhen ose hamletë, të tregojnë sa vuajnë e sa janë të mërzitur nga bota, ose të bëhen si xhaxhallarë të urtë me shprehje plot mirësi e didaktikë, t’i mësojnë vajzat të mos bijen në gabime, t’u thonë atyre se ka njerëz që janë të liq e ku të di unë. Këta u shëmbëllejnë atyre njerëzve, të cilët kur flasin me femra i venë më shumë rëndësi intonacionit të zërit, gjesteve elegante, manierës së të qëndruarit dhe harrojnë të mjerët, natyrën e tyre. Fatkeqët! Me këtë, pa ditur edhe vetë, bëhen të mërzitëshëm. Unë sot gjithënjë kam jetuar me ty. Shkonja në rrugë – isha me ty, shkonja në kafe – isha me ty, shkonja në bibliotekë të kërkonja ndonjë libër – isha me ty. Po ç’u bë kjo, thosha me vehte, ëngjëll mbrojtës?
Dreq o punë. Është mirë kur të duan, apo jo? Po jo kur të duan “se na bashkojnë zakonet dhe afërsitë krahinore”! Kur të duan krejt ndryshe, krejt pa përcaktuar, pa rregulla, atëherë mund të jesh e lumtur. Unë nuk kam qef të më duan me rregulla, nuk dua të hyj nëpër unazë si akrobat. Bile unë kam qejf kështu: nuk e ndjen vehten mirë me mua një ditë, thua: më mërzite, Dritëro, sot nuk të dua, nesër mund të të dua, m’u çduk tani nga sytë! Çaste të tilla ka, apo jo? Po njeriu është edhe rrufjan-hipokrit, që ka frikë të hapet e të shprehë gjithënjë të vërtetën. Megjithëse ti kështu nuk më ke thënë asnjëherë, po unë ka patur raste, që çaste të tilla, të shkurtra fatmirë- sisht, i kam nuhatur. E dij që këto janë në natyrën e njeriut, prandaj as jam mërzitur fare. Po mos nuhatnja të tilla çaste, unë nuk do të të desha dhe nuk do martohesha me ty. I marrë, do thuash, po është e vërtetë. Tani të të them pse nuk të kam marrë në telefon. E di ti se unë nuk kam qef të flas në telefon se më mbarohen fjalët? S’di ç’të them. Që të flas, unë dua ta shoh njerinë, ose ta përfytyroj. Në telefon as e shoh, as e përfytyroj. Nuk e kuptoj se si më ka lindur kjo mani e pse më mbyllet goja në telefon. Duhet të jetë ndonjë sëmundje! Prandaj mos ma merr për të keq që nuk të kam telefonuar. Në Durrës nuk kam shkuar për të pyetur atë shokun tim, se ç’bëri me syzet që kam porositur për ty. E kam marrë ca herë në telefon, po ka qënë me leje dhe nuk më ka dalë. Kam filluar të bëj një jetë më normale, më realiste. Për librin tim* me tregime kam pyetur në ndërmarrje të botimeve e më kanë thënë se së shpejti duhet të dalë në qarkullim. Më nxori mjaft telashe ky libër. Sipas numrit ky është libri i katërt që botoj, po më i vështiri dhe më i ngatërruari. Ky i pesti me vjersha që po pregatit s’besoj të ketë fatin e tregimeve. Në vjersha jam në terrenin tim dhe di të orientohem, megjithëse një zvaranik më tha se shumë vjersha duhet t’i heq. Lexova një libër nga Dostojevski dhe më ka lënë pa gjumë me tipat dhe figurat e tij të tmerrshme. Një burrë tërë natën mendon para qivurit të gruas së tij, që ka vrarë vehten. Cilat kanë qënë arësyet që gruaja e tij vrau vehten? Rreth kësaj shkruhet tregimi. Ka një moment të hatashëm Burrin e ka ftuar një njeri në duel (përpara se ky të martohej). Ai refuzon, nuk pranon të bëjë duel. Të gjithë e quajnë frikacak. Pas shumë situatash gruaja e çdashuron atë. Ai është shtrirë e fle. Ajo merr revolen dhe ia vë në tëmbth tytën e hekurt. Ai hap sytë, e shikon me gjakftohtësi tytën dhe i mbyll prapë. Gruaja tronditet. Përherë të parë kupton se ky nuk është frikacak. Po si është e mundur që refuzoi duelin? “Të refuzosh duelin – tha ai – kërkon më shumë burrëri!” Me të vërtetë është tregim i fortë. Gjynah që ti nuk e lexon dot. E kështu, moj e dashur, mjaft griva, po e mbyll letrën. Të puth, Dritëro 19.8.1964 *Bëhet fjalë për librin “Zhurma e erërave të dikurshme”, botim i ndaluar në vitin 1965.
*** E dashur Sadije, Kjo është letra e fundit për 1964-n. Bukur ndodhi me ne. Na ishin dy njerëz diku në një qytet, u takuan, u dashuruan. Viti ecte, ecte. Dhe kështu erdhi dita e fundit e 1964. Njeriu ditën e fundit të vitit bëhet pak fillosof, apo jo? Të kujtohet kur më ke takuar mua me një shishe në dorë vjet në këtë kohë? Ku ta dinje ti se ai njeri me atë shishe një ditë do të bëhej burri yt? E sheh sa të papritura ka në një vit? Po ti mund të mos bëheshe gruaja ime. Kudo që të ishe e me këdo që të takoheshe ti do të ishe njeri i mirë dhe i bukur. Ndofta unë ty të kam ëndërruar edhe në vite të tjerë, edhe pa të parë? Ë, ku ta dish? Po bëhem pak mistik e qesharak. Në fund të këtij viti, plot dashuri për ty, të uroj të jesh e mirë, e bukur, e dashur. Unë jam ngaherë edhe burri, edhe i dashuri yt. Të puth shumë, shumë.
Dritëro
*** E dashur Sadije, U ktheve në shtëpi e lodhur, po me fitore. U bëre zyrtarisht gruaja ime. S’ka tani tërc mërc. Emrin tim e ke edhe në pashaportë. Bëjmë shaka, se s’ka ndonjë rëndësi një vulë e thatë. Ne edhe sikur mos e kishim atë vulë prapë bashkë do të ishim. Sa u lodhe dhe sa nerva prishe ato nja dy ditë që isha unë në Shkodër. Po kushdo që të ishte ashtu do të mërzitej si ti. Nisesh për një gjë serioze e të del përpara një pengesë mizerabël! Mua më vinte shumë keq për ty. Po mirë që mbaruam shpejt. Unë ty të dua gjithënjë e më shumë. Mos kij për këtë asnjë dyshim. Edhe celebrimin e bëmë, edhe e duam shoku shokun. Vetëm, me që janë bërë tërë formalitetet, ti duhet të vish ndonjëherë në Tiranë. Llogjikisht tani nuk duhet të kesh asnjë pengesë nga asnjeri. Të them të vijsh se mua ngaherë më merr malli për ty. Dje, pas celebrimit tonë të famshëm, unë kam qirasur gjithë ata njerëz. Të trashëgohesh, thosh njeri; të trashëgohesh, thosh tjetri. Sikur ne u fejuam dje! Siç duket ajo e djeshmja paska rëndësi dhe u quajtka si martesë. Sot më erdhi telegrami yt dhe u gëzova që e ndjen vehten mirë. Kur u nise dje unë u trëmba, se do të sëmureshe shumë rrugës. Lutjen a e bëre? Mos e lërë pasdore dhe mos i nënvleftëso formalitetet, si unë se ngatërron punën siç e ngatërrova unë në zyrën e gjëndjes civile në Shkodër. Po më mirë që e bëmë celebrimin në Tiranë, u bë më natyrshëm e më njerzishëm. Edhe Qakua me Vaskën ishin simpatikë. Eja papritur ndonjëherë. Të puth shumë Dritëro 7.1.1965
*** I dashtun, në Shkodër po bjen borë. Ç’mrekulli? Sikur të ishe dhe ti do të ishte edhe ma mirë. Megjithëse ndejta deri tashti tue ba plane simestrale, gëzimi i dëborës së parë që po bjen nuk më asht shue. Kjo dëbora lidhet gjithëmonë me kujtime të bukura. Nesër filloj edhe shkollën, do dalë të bajë disa fotografi. Sot më dukesh sikur të përcillnja në ndonji vend të afërt, sikur ti do të vijsh përsëri së shpejti. Vetëm kur ikën më kap mërzija. Tashti e shoh sa e lidhun jam me ty. Mirë thue ti jemi lidhë me fije të padukëshme aqë keq sa nuk mund të zgjidhemi ma. Tashti hajde mbas tre javësh se këtu harxhon edhe shumë të holla. Unë të premtoj se nuk do të mërzitem. Tashti fillon edhe shkolla, kështu që do të jem gjithëmonë e zanun, por mos kujto që s’do kem kohë të lirë të mendoj për ty. Çdo natë mendoj dhe due që të shohë në andër. Ti je njeriu ma i mirë dhe ma i afërt për mue, edhe atëherë kur jam e inatosur me ty. Mor fishek meqënëse ke premtue se do të mbarojsh novelën, puno, mos u sill shumë. Artikullin a e shkrove, do të kesh mendue mjaftë në autobuz. Katër orë nuk i thojnë pak, mandej bashkëudhëtari nuk besoj të të ketë mbajtë me muhabet. S’kisha pse të bahesha xheloze. Po shkoj të fle se ora shkoi vonë. Të puth përpara se të marrë gjumi, sidomos synin që nuk të sheh para mirë. Do ta shëroj edhe atë me të puthuna. Të puth shumë Sadija P.S. Sot sa ika prej shkollës së tregtisë, mora tre letrat e tua. Natën e mirë i dashtun 8.II.1965
*** Gjëra të padukshme Kam lënë tek ti mishin, kockat, flokët qime për qime. Dhe po ta hapësh shpirtin e gjen dhe zemrën time Ku fshihet një koleksion që as ti s’e kupton… Në verë do të shkojmë në një hotel buzë liqenit. Atje do të ndjekim me sy pulëbardhat që shpërndahen e bashkohen mbi cipën e kaltërt, duke formuar një lule të bardhë të madhe, që zhduket e shfaqet, që shpërbëhet dhe bëhet përsëri mes thirrjesh të sinqerta gëzimi. Ne, dy pleqtë të ulur në ballkon, do t’i ndjekim me sy këto qenie të bardha duke psherëtirë. Pak kohë na ka mbetur ta soditim këtë mrekulli! A mbase do të jetë hera e fundit… Verë 2014, Tushemisht, Pogradec
*** E dashur Sadije, Të dua si jetën time, madje edhe më shumë; dëshiroj sinqerisht që unë të vdes dhe ti të jetosh. Unë edhe i vdekur, do të ndjek për të të parë buzëqeshjen tënde, megjithëse kjo buzëqeshje, brenda errësirës së varrit nuk duket, por unë do të bëj të pamundurën, qoftë edhe me anën e një fluture, që do të dalë nga kockat e mia. 13 maj 2014. /KultPlus.com
Nga: Halil Haxhosaj
Figura e Kosovës zë vend të veçantë pothuaj në të gjitha zhanret e krijimtarisë sonë, duke filluar nga ajo letrare, teatrore, filmike, muzikore, në arte pamore, si në pikturë e skulpturë, etj. Nga motivi dhe tema e Kosovës janë krijuar dhe janë skalitur jo vetëm vepra e kryevepra, por janë shkruar edhe poezi, tregime, romane, drama dhe vepra muzikore, madje edhe opera. Secila prej llojeve të krijimtarisë me temë për Kosovën kanë shënuar diçka të veçantë dhe të arrirë artistike e letrare. Madje, me këtë temë janë marrë krijuesit më të spikatur dhe më të njohur të krijimtarisë sonë kombëtare kudo ku jetojnë dhe krijojnë shqiptarët.
Edhe në poezi tema për Kosovën zë njërin ndër vendet më të merituara. Pothuaj se nuk ka poetë shqiptarë që nuk ka shkruar ndonjë varg për Kosovën. Andaj, mund të konstatohet se sot nuk ekziston poetë shqiptarë, sidomos në Kosovë, që nuk i ka kushtuar, bile, disa vargje Kosovës, apo që nuk e ka trajtuar këtë temë në poetikën e vet. Poetët që kanë shkruar për Kosovën janë: Ismail Kadare, Dritëro Agolli, Fatos Arapi, por edhe Zef Serembe, Hil Mosi, Asdreni, Lasgush Poradeci, Mitrush Kuteli, Vorea Ujko, Enver Gjerqeku, Din Mehmeti, Martin Camaj, Esad Mekuli, Ali Podrimja, e deri edhe te poeti më i ri i brezit të poezisë bashkëkohore shqiptare. Poezitë me këtë temë janë mbledhur edhe në vëllime të veçantë apo, pse jo, janë përpiluar edhe antologji me tematikë për Kosovën.
Kosova në vargjet poetike të Dritëro Agollit
Edhe Dritëro Agolli, njëri ndër poetët më të njohur të poezisë sonë bashkëkohore, shkroi vargje për Kosovën. Ato janë madje një ndër kulmet e poezisë së tij në përgjithësi. Interesimi për poezi me tematikën dhe motivin e Kosovës, Agollin poet, shqiptar dhe njeri e preokupoi që në fillim. Por, kjo tematikë sa vjen e shtresohet në krijimtarinë e tij në përgjithësi dhe në atë poetike në veçanti, kur shtohet më shumë dhimbja, malli, gjaku, tmerri, robëria, kur ndërrohen stinët dhe ngatërrohen faqet e historisë sonë. Apo kur atdheu i poetit dhe i të gjithë shqiptarëve bëhet:
“O gur i çarë më dysh me sëpatë
Ku shalët i hap mbi dy anët
shqiponjëza plakë”
sepse nëpër të çarën e tij rrjedh lumi, i cili shndërrohet në simbol funksional figurativ poetik të bashkimit të atdheut të ndarë, e pse jo edhe të copëtuar. Krenaria e këtij atdheu të poetit kurrë nuk është zbehur në krijimtarinë tonë, por ajo ka qëndruar dhe gjithmonë është skalitur me mjete dhe elemente të reja e bashkëkohore. Edhe pse ndonjëherë në këto vargje duket se rrjedh nga pak lëng me shije romantike, kur ato lexohen më tutje, kjo bindje zhduket dhe zbehet.
Zbehja ndodh sepse Kosova gjithmonë është plagë e pashëruar që kullon gjak, i cili mbase edhe rastësisht duhet derdhur për lirinë e pa fituar dhe të mbetur peng ngaherë deri në fund të shekullit XX. Mbase, mu këtë motiv e trajton me përkushtim, me ndjenjë dhe me frymëzim të madh poeti Dritëro Agolli në poetikën e vet. Në fund të viteve të nëntëdhjeta të shekullit të XX, ai do të shkruaj disa poezi për Kosovën si “Unë di shumë për Kosovën”, “Qeleshja”, “Mesazhi i çuditshëm”, “Nusja nga Kosova”, “Këngë për Kosovën:”, “Një gur i çarë”, “Tespihet e Idriz Seferit”, e të tjera. Duhet cekur se disa prej poezive të lartë përmendura e kanë të shënuar edhe datën e shkrimit, me çka dëshmohet e dhëna se shumica prej tyre janë shkruar gjatë viteve 1995, 1996 dhe 1997. Secila prej tyre është një hallkë e temës që pasqyron, kuptohet artistikisht, gjendjen e Kosovës, që ishte bërë motiv dominues në krijimtarinë tonë në fund të shekullit të kaluar.
Vargjet e këtyre poezive frymojnë me kohën, lëngojnë me klimën dhe motin e asaj kohe, ecin nëpër vështirësitë e saj dhe përballen me të gjitha pengesat që u dalin përpara. Vargjet e tyre shndërrohen në dhimbje, ofshama, plagë, por janë qëndresë dhe pasqyrim i trimërisë dhe i pamposhtmërisë. Vetëm kështu vargjet poetike për Kosovën të Dritëro Agollit, marrin ngjyrën e gjakut të derdhur të trimave që shkruan lirinë e saj të ëndërruar me mote, stinë e shekuj. Agolli nuk mëdyshjet për fitoren, luftën çlirimtare dhe lirinë, andaj në këto vargje duket haptas optimizmi dhe kurorëzimi i sakrificës për lirinë e plotë të Kosovës edhe pse ende bëheshin ahengje dhe kurdisje në kurriz të lirisë së saj.
“Atdhe
O gur i çarë, engjëjt e tu këtej
dhe andej nga Kosova,
Me lugën e djajve çorbën e glasave hanë.
“E shijshme kjo çorbë,
e na rroftë shqiponja”-
Këndojnë nën shalët e shqipes
engjëjt e djajtë anembanë”
thotë Dritëro Agolli në vargjet e fundit të poezisë “Një gur i çarë” të shkruar në muajin shtator të vitit 1995. Por, pena e tij nuk do të ndalet vetëm me kaq. Ajo me dorën e poetit do të shkruaj edhe më tutje, do të këndojë këngë të tjera. Do të shkruaj vargjet më të bukura për Kosovën në poezinë “Këngë për Kosovën”, ku pasqyrohet afshi, malli, akuza, mosdurimi, mllefi, e pse jo edhe sarkazma dhe satirizimi. Të gjithë këto elemente bashkëdyzohen dhe frymojnë nëpër kohën dhe hapësirën e caktuar, nëpër rrathët e historisë së vrazhdë.
Figura e atdheu të çarë
Poezia “Këngë për Kosovën” përbëhet prej tetë pjesësh që shënohen me numër prej 1 deri në 8. Secila pjesë i ka nga tri strofa (pjesa e 7-të i ka katër) me nga katër vargje dymbëdhjetë rrokeshe me rimë ABAB. Gjashtë pjesët e poezisë fillojnë me sintagmën poetikë “Këngë e vargje …”, ndërsa pjesa e tretë nis me “Kënga për Kosovën …” dhe ajo e teta me “Për Kosovën thurin…” që nuk janë asgjë tjetër veçse derivate të sintagmave të gjashtë pjesëve të tjera të poezisë. Në vargjet e kësaj poezie, tema e Kosovës ngritët artistikisht në nivel kombëtar dhe atdhetar.
Poeti Agolli këtë e shtron në formë të një dialogu imagjinar poetik duke simbolizuar atdheun e shqiptarëve të ndarë në pjesë, e sidomos Kosovën e ndarë nga Shqipëria dhe të mbetur nën sundimin serb. Andaj, ai “i mbështjellë” vargjet me petkun baladesk e legjendar ballkanik i cili shtrihet trup e tërthor në krijimtarinë e Ballkanit, duke gërshetuar elemente të popujve të tij. Kosova, në këtë rast kërkon ndërtim të themeleve të rinj, për çka duhet bërë theror “kurban”, si në baladën e murosjes. Në këto themele, poeti kërkon që të bëhet kurban ai vet, sepse atëherë shpirti i tij do të dëshmojë para serbit se në themelet e Kosovës është derdhur gjak i ri, për ta ruajtur atë, kullat dhe autencitetin e saj, duke filluar me vargjet:
“Këngë e vargje thurin për Kosovën,
Për një gur, për kullat me frëngji.
Për Kosovën unë e pres dhe kokën,
E bëj gur themeli në shtëpi”
Për të përfunduar këtë poezi të gjatë të shkruar për Kosovën, me këto vargje:
“Nga rënkimi i murit të shtëpisë
Nën një gardh ku mbillet grurë e kërp,
Do të shtanget serbi larg Serbisë:
“Qenka Dritëroi, nuk qenka Serb”!…”
Poeti pastaj do t’i bëjë gati armët e veta, pra vargjet, për të luftuar sepse është dhënë kushtrimi historik emblematik: “Me pushkë e pendë për lirinë e atdheut”. Kështu, derisa armiqtë serbë i mbrehnin kosat për të kositur jonxhë e bari të ri në tokën e Kosovës, ai gjuhën e tij e bën kosë për të:
Ndaj dhe gjuhën time e bëj kosë
Ta kosit livadhin me vërtik
Tok me kosovarët në Kosovë
Në Prizren, Drenicë e Kaçanik
Në këtë poezi, Agolli i përdorë disa fjalë dhe shprehje në gjuhën serbishte, të cilat janë tipike si shprehje shënjuese banale në përdorimin e zakonshëm të leksikut serb, si: “Zhalosna ti majka, otac moj”, “Majka” dhe “Lele majka”, që ngërthen në vetvete identitetin e shprehjes së tyre kombëtare. Nëpërmjet tyre, Dritëro Agolli, këtu, dëshiron t’u tregojë lexuesve shqiptarë, e posaçërisht lexuesve nga Kosova, mesazhin se cili është armiku i tyre dhe përse duhet luftuar që ai të shporret nga këto troje. Kuptohet që tokat e Atdheut të mos jenë të çara, por të bashkuara, unike dhe të jenë një.
Poashtu duke u shprehur me gjuhën e të bukurit, pra të poezisë, ai mëton t’u ngjallë dhe ringjallë atyre ndjenjën e atdhedashurisë dhe të sakrificës për lirinë e tij. Kjo arrihet vetëm duke flijuar çdo gjë, madje edhe jetën, sepse vetëm kështu do të mbyllet “e çara” e gurit, gjegjësisht do të shërohet plaga e çarë që ende kullon. Trupi i atdheut të poetit është i ndarë në dysh. Ai është trup invalid. Endet andej e këtej duke çaluar dhe duke mbetur qyqar.
Ai është një gjysmë e lodhur, një gjysmë zë, një gjysmë këngë, një gjysmë jehonë, e pse jo edhe gjysmë dasmë e gjysmë jetë. Këto gjysma janë dysh i vrazhdë që rrojnë nga kohërat e lashta “për një gur, një fis a një stërgjysh”. Askush nuk mund t’ia dijë hallin këtij trupi të ndarë keq në dysh, të këtij trupi që kështu si është nuk i dihet fillimi e as mbarimi. Ai është i shënuar në librin e asistencës të Evropës që një shekull dhe ashtu jeton në mjegull duke e mbajtur në xhep atë kartë. Kategoria e ngritjes së vetëdijesimit duhet të përballet këtu me armikun që autori e identifikon. Ai është shkaktari kryesor i këtij trupi të ndarë. Ai mundohet që kjo ndarje të thellohet edhe më shumë. Madje, ky invaliditet të bëhet sa më i madh dhe trupi mos të shërohet dhe mos të bashkohet kurrë.
Element përafrues në poezitë e Dritëro Agollit me temë dhe motiv nga Kosova është edhe lumi Drin. Ky lumë bëhet simbol i ndarjes e bashkimit të të gjitha trojeve shqiptare. Lumi Drin sajohet prej degëve të tij: Drini i Bardhë dhe Drini i Zi. Që të dyja degët burojnë në tokat shqiptare, por në fillim rrjedhin të ndarë, për t’u bashkuar më vonë në Shqipëri, afër Kukësit. Pastaj rrjedha e Drinit është më e qetë, është më e fuqishme, është më madhështore, është më krenare dhe e pamposhtur. Nga uji i këtij lumi dalin edhe dritat që e bëjnë atdheun të shkëlqejë dhe të lahet në dritat e diturisë, përparimit e të prosperitetit. Atëherë trupi invalid do të shërohet dhe kënga e tij do të jetë jehonë e madhe, sepse do të dëgjohet anembanë. Do të jehojë kudo dhe kurrë nuk do të shurdhohet as vet dhe askënd tjetër nuk do ta shurdhojë:
“Këngët krahë e degë t’i bashkojnë,
Mbledhur si dy Drina në një Drin.”
Ndërsa, poezia me titul “Këngë për Kosovën” përfundon me katër vargje që në vetvete identifikojnë poetin me Kosovën, me këngën, me sakrificën, me mburrjen, etj. Pra trupi i poetit më nuk është invalid, trupi i tij nuk është i çarë, por është një gur i fortë:
“Ah ta bëj dhe serbin ters të thotë:
“Majka, Dritëroi këndon e ndrit,
Majka, Dritëroi një gur i fortë,
Dritëroi s’ka mbetur invalid”! …
Temën e Kosovës, poeti Dritëro Agolli e trajton edhe si një kushtrim për bashkimin e saj me trupin e atdheut të ndarë dhe të copëtuar. Ky fakt identifikohet edhe në copën tjetër të atdheut të ndarë, në Çamërinë. Por, për të ai shkruan vargje të tjera që shtrihen në gamën e tij poetike.
Imazhi i Kosovës në konotacion historik
Imazhi i Kosovës shpesh është paraqitur vetëm si element historik në zinxhirin e atdheut tonë. Ky imazh karakterizohet i veçantë e shpesh edhe simbiozë e jetës së të gjithë popujve të Ballkanit. Andaj nuk është e rastësishme që për ndonjë ngjarje historike, por edhe për ndonjë figurë, të shkruhen vargje që paraqesin këtë element kaq dominues. Kështu ndodh edhe me poetin Dritëro Agolli.
Ai shkruan vargje për Kosovën dhe imazhin e saj e sheh të shtrirë gjerë e gjatë në histori. Njëherë ai dëshiron që nipit t’ia merr një nuse nga Kosova. Këtë imazh e pasqyron më se miri artistikisht në poezinë “Një nuse nga Kosova” të cilën e nis me vargjet që shprehin një pjesë reale të imazhit të Kosovës, por edhe të atdheut të shqiptarëve të ndarë padrejtësisht që nga 1912-ta. Paraqitja e imazhit të Kosovës në vargjet poetike të kësaj poezie kapërdihet nëpër të kaluarën historike të mbarsur me adete dhe tradita shekullore shqiptare, që edhe sot e kësaj dite janë për t’u lakmuar.
Elementi i martesës është i lashtë sa vet njerëzimi. Ky element është i ngulitur si rit edhe tek shqiptarët. Andaj, poeti Agolli kërkon një nuse për nipin diku në fshatrat më të thella të Kosovës, pas një zjarri me flakë të kuqe. Gjithmonë motet pas këtyre zjarreve kanë qenë të rënda dhe shumë të vështira për shqiptarët. Por, fatmirësisht ata qëndruan të pamposhtur edhe nëpër këto kohëra të liga. Kështu, ëndrra e poetit për ta martuar nipin me një nuse nga Kosova është e pamundur sepse fisi është ndarë dhe rron vetëm me andralla. Nuk është më koha e legjendave dhe e baladave kur vajzat tona i martonim përtej nëntë konakëve dhe i merrnim nuset përtej nëntëdhjetë e nëntë bjeshkëve e maleve.
Kjo tash nuk mund të bëhet sepse diçka ka ndodhur pas asaj kohës së kuqe, kohës së zjarrit që ka djegur gjithçka që ka gjetur në këto troje. Pastaj ka krijuar kufij nëpër tokat shqiptare sa që është vështirë të kalohen, apo pse jo, ata janë edhe të pakalueshëm. Prandaj, poeti ka mall për doket e martesave tona kur nuset merreshin me kuaj dhe rrugëtimi zgjaste shumë. Ai mallëngjehet për këtë sepse dëshiron që vello e nuses së nipit të mbushet me pluhur dhe ai t’ia shkundi pluhurin nga duvaku afër oxhakut, në vatrën e vjetër sa përralla. Dhe për të gjitha këto, poeti Dritëro Agolli shkruan:
Ku s’merr dot një nuse për nip e për djalë,
Se fisin e ndan kufiri me dy pasaporta:
Këto pasaporta s’të lënë
të marrësh nuse me kalë,
As me vetura, as me trena
dhe as me avionë ndofta…
Poezia “Nusja nga Kosova” ka datën e shkrimit, mars 1996. Është kjo koha kur në Kosovë kishte filluar dalja në skenë e djemve luftëtarë, që më nuk mund ta duronin sundimin e egër të Serbisë dhe errësirën shekullore të robërisë. Mbase, pas dy-tri vjetësh njërit kufi “do t’i thyhen dhëmbët” dhe nuset e Kosovës nuk kanë nevojë më për pasaporta, sepse ato do të parakalojnë për ta shfaqur bukurinë e tyre nëpër plazhet e Durrësit, Shëngjinit, Vlorës, Himarës, Sarandës. Por, nuk përfundon çdo gjë këtu, sepse plumbi i shkrepur në Idriz Seferin, që qëlloi tespihet e tij, kokrrat e shkapërderdhura ende janë korijeve. Ato duhet mbledhur, duhet bashkuar dhe duhet bërë një. Mbase, kjo nuk është stinë e qëlluar mu për këtë gjë, por duhet gjetur stinën dhe motin e saj të përshtatshëm. Atëherë i dalim borxhi Atdheut, Kosovës, Çamërisë dhe të gjitha copave të tjera të shkapërderdhura nga plumbi mbi tespihet e historisë sonë.
Dritëro Agolli e njeh mirë dhe di shumë për Kosovën dhe e do shumë sepse është pjesë e çarë e atdheut. Por, Dritëroi nuk e do Kosovën vetëm pse është poet. Ai atë e do si njeri e si humanist, e mbi të gjitha si shqiptar, sepse ai i di të gjitha dhe nuk ka kush çka i thotë e as çka i shpjegon për të:
Unë i di të gjitha dhe s’ka kush më thotë
Se gjoja Kosovën nga larg si poet e dashuroj,
Mes Kosovës jam brenda me kokën e ftoftë,
Ndaj Kosovën, si bukën,
nga mitet vërtet çmitizoj …
Imazhi i Kosovës në vargjet poetike të Dritëro Agollit[1], jo vetëm që del i demitizuar, por është bashkëkohor, human, i realizuar mirë poetikisht dhe i skalitur artistikisht. /KultPlus.com
Vaçe Zela lindi më 7 prill 1939, në qytetin e vogël të Lushnjës. Padyshim mund të themi se ishte një këngëtare ikonë e skenës shqiptare.
Ajo e filloi karrierën e saj në moshë të re dhe në vitin 1962 ishte e para që fitoi Festivalin e Këngës. Me këngën Fëmija i parë, ajo dëshmoi se një idhull i muzikës po lindte atë mbrëmje të 26 dhjetorit të vitit 1962.
Repertori i saj është shumë i pasur; numërohen me dhjetëra këngë popullore, të lehta, kantata, balada, etj. Ajo ka dhënë një kontribut të rëndësishëm edhe në muzikën e filmit, ku ka interpretuar shumë këngë si pjesë e muzikës së filmave.
Fituese 12 herë e festivalit, Vaçja fitoi famë gjatë kohës komuniste dhe iu dha titulli ‘Artist i Merituar’ në vitin 1973 dhe ‘Artist i Popullit’ në vitin 1977.
Vaçe Zela është larguar përfundimisht prej skenës në vitin 1992.
Ajo është e vetmja femër shqiptare e nderuar në të gjallë me Urdhrin “Nderi i Kombit” më 24 dhjetor 2002 nga presidenti Alfred Moisiu me arsyen: “Për vlerat e rralla si Artiste e Shquar, me popullaritet të jashtëzakonshëm, për interpretimin mjeshtëror të këngës së muzikës së lehtë dhe asaj popullore, për pasurinë e vyer që krijoi në shkollën shqiptare të interpretimit muzikor”.
U nda nga jeta më 6 shkurt 2014, në Bazel të Zvicrës./ KultPlus.com
Poezi nga Dritëro Agolli
E shkuara ka çaste dhe orë të hidhura, mos ma kujto
për shembull, më pe me duar të lidhura, mos ma kujto!
Për shembull, më pe në rruge të pire, mos ma kujto,
Të pirë e të humbur, të sharë e të grirë, mos ma kujto!
Për shembull, më rrahën dy-tre vagabondë, mos ma kujto,
Tek shihja një grerëz tek rrinte mbi gonxhe, mos ma kujto!
Për shembull, pësova diku një disfate, mos ma kujto,
Dhe gjumi s’më zinte me ditë e me natë, mos ma kujto!
Për shembull, më pe duke ecur e qarë, mos ma kujto,
Mbështetur pas murit me zemër të vrarë, mos ma kujto!
Për shembull, me pe duke ngrënë e genjyer, mos ma kujto,
Të prishur, të shturur, të rënë e të thyer, mos ma kujto!
Për shembull, në shtrat s’u bëra për burrë, mos ma kujto,
I turpshëm i drodha si qengj nën lëkurë, mos ma kujto!
E shkuara ka orë dhe çaste të hidhura, mos ma kujto,
Ka drojtje dhe heshtje kur lipsen të thirrura, mos ma kujto! / KultPlus.com
Një intervistë me Ismail Kadaren e bërë nga gazetarët për të shfaqur miqësinë që ai kishte me gjeniun tjetër të letrave, Dritëro Agollin.
S. C. – Ju lini të kuptohet se nuk mbani mëri për Agollin. Dukeni se përmbaheni nga një lidhje e vjetër dhe misterioze mes jush. Si arritët të kapërcenit ndjesinë e tradhtisë dhe të neverisë? A mendoni se, në njëfarë mënyre, Agolli ka vepruar nën shtrëngim? A mendoni se, përfundimisht, për arsye të ndryshme, ju mundët t’i rezistonit presionit, kurse ai nuk mundi? Më duhet të them se e kam shumë të vështirë për ta kuptuar.
Në qoftë se një miqësi e kaluar tepër e thellë, mund të quhet një lidhje (lien) e fshehtë e vjetër, atëherë raportet e mia me Dritëro Agollin, mund të emërtohen pikërisht lidhje (lien) e vjetër e fshehtë. Ajo që ka ndodhur më pas midis nesh, kur ai u bë kryetar i Lidhjes së Shkrimtarëve, për shumë njerëz ka qenë e pakuptueshme, pikërisht ngaqë ata nuk kanë ditur një enigmë të kësaj miqësie.
Ne kemi qenë miq të ngushtë për gati 15 vjet. Pas liceut kemi shkuar të dy për studime në Rusi, ai në Leningrad, unë në Moskë. Pas kthimit andej miqësia jonë u forcua me një element të ri, një element tepër thelbësor nën një diktaturë: pikëpamjet e njëjta politike. Ne ishim të dy kundër regjimit komunist dhe haptas flisnim kundër tij. Kjo ka qenë enigma.
Kjo vazhdoi deri pas vitit 1968, kur ai u shenjua për karrierë politike. Ai u bë kryetar i Lidhjes së Shkrimtarëve dhe më pas anëtar i Komitetit Qendror të partisë. Është e kuptueshme që e folura jonë kundër regjimit u zbeh, gjersa u pre krejtësisht. Ajo mbeti kështu e fshehta jonë e përbashkët.
Kur ai lexonte kritikat e tij të tmerrshme kundër meje, askush nuk mund ta merrte me mend se ato “mendime makabre” kundër zyrtarëve me duar të përgjakura, talljet kundër socializmit, Stalinit madje Enver Hoxhës, i kishim bërë bashkë, ca kohë më parë. Dëshira për t’u ngritur në mes të mbledhjes e për t’i thënë: mik i dashur, ti bën analiza të sakta kundër meje dhe veprës sime, ngaqë ke patur të njëjtën mendje si unë, ishte tepër tunduese gjatë këtyre seancave mizore. Natyrisht, asnjëherë s’e mendova ta bëja këtë, sepse do të ishte fatale për të dy. Por, nga ana tjetër, midis asaj gjendjeje surealiste, kur dikush që kishte qenë alter ego-ja ime, më akuzonte, ndihesha jo vetëm i trishtuar, por përjetoja një ndjesi të çuditshme sipëranie dhe sigurie. Kjo vinte, me sa dukej, nga ideja se njeriu që tundte fshikullin kundër meje, në fund të fundit, ishte po aq sa unë kundërshtar i shtetit.
Për një çerek shekulli nën diktaturë kjo mbeti e fshehta jonë e përbashkët. Më e çuditshmja ishte se ajo vazhdoi të mbetej e fshehtë edhe pas rënies së regjimit. Agolli vazhdoi të mbetej emblema e së majtës shqiptare, një nga liderët e partisë socialiste të reformuar. Ai gëzonte gjithmonë statusin e shkrimtarit tepër të shquar, madje fakti që ishte gjithmonë me të majtën, i quhej meritë karakteri. Ai kishte përfunduar kështu me dy biografi: njërën publike, që ia dinin të gjithë, e tjetrën të fshehtë, që së paku ia dija vetëm unë.
Në verën e vitit 2005, rasti e solli që unë t’i propozoja publikisht, gjatë një interviste, biografinë e tij të fshehtë, atë që i bënte nder atij. Pyetjes së një gazetari se ç’mendoja për opinionin e përhapur, se pavarësisht se pozicionimi politik i Agollit (besnikëria ndaj socializmit), i cili ndryshe nga ai i Kadaresë, quhej i gabuar, atij nuk mund t’i mohohej merita e vijimësisë. Kësaj pyetjeje iu përgjigja se kjo nuk është e vërtetë, dhe se në qoftë se, midis ne të dyve, njëri kishte ndërruar bindje politike, e tjetri kishte mbetur besnik i bindjeve të vjetra, ndërruesi ishte ai e besniku isha unë.
Deklarata mund të tingëllonte si vetëmburrje, por shtjellimi ishte tronditës për të gjithë. Unë tregova se për 15 vite rresht, Dritëro Agolli dhe unë kishim patur mendime të njëjta kundër regjimit komunist. Unë shtoja se ai mund ta mohonte sot këtë, por ky mohim do të ishte mohimi i pjesës më të bukur të jetës së tij.
Isha shumë kureshtar të dija se cila do të ishte zgjedhja e tij. Pas dy ditëve, në një intervistë që mund të quhej mallëngjyese, ai pranoi gjithçka që unë dëshmoja, madje shkonte më tej, në rikujtimet e kaluara. Merrej me mend zhgënjimi i ish-militantistëve komunistë. Nga ana tjetër, adhuruesit e tij, që nuk janë të paktë, jam i sigurt se janë çliruar nga bezdia që krijonte biografia e tij zyrtare. Gjithsesi mendoj se kjo dalje e së vërtetës, nga njëra anë ishte diçka emancipuese për botën shqiptare, nga ana tjetër, e ka çliruar atë me siguri nga një ngërç i vjetër.
Ndoshta e gjitha kjo për ju dhe për lexuesin perëndimor, ngjan tejet e pakapshme. Por kjo ka qenë kështu. Duke e shpjeguar, unë nuk marr për-sipër as ta mbroj, as ta përligj, e as ta damkos. Fola gjatë për Agollin, jo vetëm se ai është i pranishëm gjerësisht në këtë libër dokumentesh, por kryesorja sepse ai do të mbetet gjithmonë në letërsinë shqipe si një ndër shkrimtarët kryesorë të saj.
Si episod mbyllës në këtë shënim, po ju tregoj fjalët e tij, thënë sime shoqeje, në një gjendje disi depresive, pikërisht në atë kohë të egër: “Helena, një gjë duhet të mos e harrosh kurrë, asnjeri në botë nuk e ka dashur I. K. sa unë”.
Kur ime shoqe m’i përsëriti ato fjalë, unë aty për aty i besova.
S. C. – Nëse i keni besuar, unë ju besoj gjithashtu. Por, në të njëjtën kohë, konstatoj dhunën e asaj çfarë shkroi, në të njëjtën periudhë, kundër jush, dhe që mund ta lexojmë në dokumentet e “Dosjes Kadare”. Atëherë, së fundi, çfarë mendoni se besonte në të vërtetë Agolli?
Pyetja juaj është e vështirë. Së pari, është e nevojshme që të kuptoni se lidhja jonë është ajo mes dy shkrimtarësh. Në radhë të parë, ne ishim shkrimtarë, domethënë pjesëtarë të së njëjtës familje. Agolli kishte talent të njohur dhe të vlerësuar nga të gjithë, përfshirë këtu dhe mua.
Edhe ai spiunohej dhe kërcënohej prej diktaturës. Ai, gjithashtu, ka pasur disa vepra të ndaluara. Ishim në të njëjtin burg, gjë që krijon një lidhje të vërtetë.
Por, për fat të keq, Agolli, më shumë se unë, ishte i tërhequr nga karriera. Ndoshta, gjithashtu, ata ia dolën të ndiznin tek ai një ndjenjë shemrimi.
Kjo lidhje pa dyshim që është zhvilluar në nivele të ndryshme: përzemërsia, respekti, një rivalitet i ngjallur dhe i ushqyer prej regjimit dhe dëshirës për karrierë. Të gjitha këto nivele vazhduan gjatë gjithë kësaj historie.
S. C. – Po sot, cila është përfundimisht marrëdhënia juaj me Agollin?
Që prej kësaj interviste të fundit, nuk kam pasur më kontakt ose shkëmbim me të. Por, për t’iu përgjigjur më saktësisht, do t’ju them këtë: gjithmonë kam pasur dhe kam ende dy peshore, për njerëzit që kanë talent dhe për ata që nuk kanë.
Ndoshta është e padrejtë, ndoshta kjo është e kushtëzuar prej statusit tim prej artisti, por kështu është. Nëse Agolli do të ishte një shkrimtar mediokër, do t’ju flisja ndryshe për të. Por Agolli ka talent. Pra, në një mënyrë a në një tjetër, ai është i familjes dhe do të flas ndryshe për të.
Talenti i vërtetë, në mënyrë të natyrshme, krijon një lloj përparësie. Edhe kur gabon, është ajo prirja për ta minimizuar. Sepse mendon instinktivisht se ka diçka “minimizuese”, diçka që, ndoshta, nuk e dini akoma, diçka që, fundi i fundit, keni qejf ta imagjinoni si misterioze. Isha i bindur se, pas sulmeve kundër meje, atë e brente ndërgjegjja. Shpesh, ai nuk e fshihte këtë gjë.
Përveç kësaj, siç thashë, kur ishim miq, ishim të tillë me të vërtetë. Ne kemi pasur një fat të përbashkët. Në vitin 1965, për shembull, kur romani “Përbindëshi” u ndalua, libri i tij më i mirë, “Zhurma e erërave të dikurshme”, u ndalua gjithashtu.
I tillë ishte vizioni im për botën. “Hamleti”, mes pikëpyetjeve që nuk resht së ngjalluri, ngre gjithmonë këtë pyetje: pse fantazma u pa prej disave dhe jo prej të tjerëve? Në botën komuniste këto lloj gjërash ndodhnin shpesh. Për më tepër, ndodhte shpesh të mos ishte e lehtë të dalloje njeriun prej fantazmës. /exlibris/ KultPlus.com
“Mjegulli i dashurisë” është një ndër poezitë më të bukura kushtuar dashurisë nga poeti i njohur shqiptar Dritëro Agolli. Në këtë poezi, autori trajton afërsinë dhe largësinë, të dyja me emocionet e veta në njëlidhje. Largësia nxit mallin, ndërsa afërsia shton emocionet. Të dyja e trembin autorin, edhe pse shprehet vetëm për largësinë se e tremb, kurse për afërsinë shprehet se “i bëhet çark”, pasi afërsia i shton më shumë ndjenjat dhe emocionet.
Kur ikja larg, drejt teje vija
Kur vija afër, ikja larg
Për dreq më trembte largësia
Dhe afërsia bëhej çark.
As e kuptoja si të desha
një mjegull pus një çmenduri,
si një poet që shkruan vjersha
dhe ndez një shkrepëse dhe i bën hi
dhe ndoshta kjo ish dashuria
e çakërdisur kuturu…
për dreq më trembte largësia
dhe afërsia gjithashtu. /KultPlus.com
Poezi nga Dritëro Agolli
Vajta në Stamboll të bëj pazar,
për kujtim të ble një vazo balte:
– Paqe dhe selam, usta poçar,
Vazon më të mirë po e pate
Paqe dhe selam, usta poçar!
Vazoja nga dora shkau e ra
Dhe m’u bë njëzet e pesë copë,
Më erdhi rrotull deti Marmara
Dhe m’u hap dyqani turk si gropë,
Më erdhi rrotull deti Marmara.
Pa më shau poçari keq turqisht,
Unë e shava shqip e mend i rashë;
Për çudi poçari nuk u ligsht,
Veç dy lot në sytë e kuq i pashë,
Për çudi poçari nuk u ligsht!
Mos u çmend ky turk, ky musliman?
Unë e shaj, ai me duar në qafë!
Poçe tjeter mori në dyqan
Dhe më tha: ” Më shaj, për besë, prapë!”
Poçe tjetër mori në dyqan.
Psheretiu si unë: ” Jam shqiptar,
Shqip, vëlla, ti shamë dhe një herë,
Fjala shqipe s’blihet në pazar,
Në dyqan ka vjet që s’e kam ndjerë,
Fjala shqipe s’blihet në pazar!”
Ikën nga dyqani burra e gra,
Unë e një poçar e tjetër s’kishte,
Vazot frynte deti Marmara,
Vazove poçari shqip u fliste,
Vazot mbushte deti Marmara. /KultPlus.com
Në përkujtim të ndarjes nga jeta të shkrimtarit të madh, Dritëro Agolli, vlen të përmendet fakti që vepra e tij, vijon rrugëtimin. Romani “Shkëlqimi dhe rënia e shokut Zylo”, versioni i plotë i të cilit është përkthyer së fundmi në italisht nga Julian Zhara, ka marrë vlerësime nga kritika italiane.
Anna Lattanzi, në një artikull për “Albania Letteraria”, vlerëson romanin si “një nga veprat më të arrira satirike të letërsisë shqiptare” dhe thekson se “ndonëse flet për Shqipërinë e djeshme, ironia dhe mesazhet e tij janë aktuale edhe sot”.
Ndërkohë, Giorgio Bona, në një shkrim për “Carmilla”, e quan romanin një “monument të ironisë së mençur” dhe vë në dukje se si Mehmet Shehu, në kohën kur u botua fillimisht, e kishte kritikuar publikisht, por ama privatisht kishte kërkuar të lexonte seritë e tjera pasardhëse.
“Shkëlqimi dhe rënia e shokut Zylo”, kryevepra e Dritëro Agollit, sjell për lexuesit italianë një portret të gjallë të burokracisë komuniste shqiptare, me gjithë absurditetin dhe satirën që e karakterizon, duke e bërë ate, një roman që vazhdon të magjepsë.
Botimi i ri në italisht jo vetëm që e sjell romanin në një version të plotë, por edhe rikthen në vëmendje një autor të madh shqiptar si Dritëro Agolli./atsh/KultPlus.com
Elona Agolli, bija e shkrimtarit të njohur Dritëro Agollit, herë pas here zbulon korrespondencat e babait të saj me të afërmit dhe miqtë e tij, shkruan KultPlus.
Ndër të tjera, para disa vitesh Elona pati zbuluar edhe një letër që i ishte dërguar babait të saj nga Ali Podrimja, në kohën sa e kishte të shtrirë djalin e tij Lumin, në një spital në Beograd.
Letra është e vitit 1979, dhe sipas Elenës, Ali Podrimja në atë kohë duhet të ketë qenë 37 vjeç.
Podrimja i drejtohej Dritëro Agollit me një lutje, se nëse mund ti gjej ndonjë mjek të mirë, për djalin e tij Lumin. Kurse letra ishte drejtuar Beograd-Tiranë.
Më poshtë po ju sjellim letrën e plotë të Ali Podrimës, që ia kishte nisur në vitin 1979, Dritëro Agollit.
I dashur Dritëro ,
Dëshiroja të jem me Juve, por qe ,më gjet kjo e keqe. Megjithë intervenimet e mëdha të mjekëve, fëmija im gjendet në një kotësi të thellë .
Ai nuk kishte ekinokokun, por tumor në brinin e shtatë të anës së majtë. Tmerr, tmerr dhe diçka e paparamenduar . S’di si do ta mashtroj dhe si do t’i tregoj Fitores; s’di si do t’i kaloj ditët me të.
I dashur Dritëro, nëse mundesh dhe nëse ke miq të mirë nga mjekët, të lutem interesohu dhe më lajmëro disi. Qëllimi im është ta shpëtoj Lumin , të gjej ilaç për jetën e tij.
Këtë fotografi të Lumit ia jep Xhevairit.
Më fal , nuk po mundem më të shkruaj .
Ju dëshiroj çdo të mirë ty, familjes suaj dhe të gjithë shokëve.
Me dashuri vëllazërore
Ali Podrimja
30.10.79 , Beograd
P.S
30 tetorin do ta mbaj në mend si ditë të rëndë për familjen time .
Aliu
Kohë më pas , do të shkruhej e mrekullueshmja poezi “Lum Lumi”:
Lum Lumi
A thua është dita jote e fundit në spital
do t’i biem deri në fund a thua
edhe kësaj dite të lodhur në orën e familjes.
Nuk të kam sharë as nuk të kam rënë kurrë
vetëm të kam thënë; Ai në hapsirë atje larg jam Unë.
Në jetë, në art vrasësit më të mëdhenj janë frikacakët.
Mjeshtëria e tyre; gjuajtja në gabime, dhelpëria.
Ti mëso të duash vogëlush. Ti mëso të ecësh me këmbët e tua
mbi të keqen mbi të mirën, mendo me kokën tënde
kurrë mos pështyj në dashuri, as në pleh;
Mallkim i fisit.
Shkolla jote antike; të dish të çelësh derën e shtëpisë
Në çdo kohë,
Të dish të thuash fjalën kur duhet thënë.
Urrejtja është më e rëndë se vrasja.
Me ditë me shikon nga krevati i vjetër; spitali tepër i vogël
për dhimbjet e tua
për shtatë plagët e tua
për ditët, për netët e tua plot klithje.
spitali tepër i vogël
i vogël tepër spitali
nën te Danubi i thellë e i kaltër.
A thua tërë jetën do të na vijë era jod
sëmundje, murtajë
do pështyjmë gjak e vrer,
a thua tërë jetën t’i dezinfektojmë plaçkat, ëndrrat, fjalët.
A thua edhe këtë ditë do ta kalojmë në spital.
Të shikoj; në syrin tënd flaka, etja, qielli,
Në syrin tënd asnjë dredhi, asnjë mllef
pastërtia e syrit tënd më ka përpirë të tërin.
Në fund të syrit tënd
hap fatin tim të kobshëm.
Ai nuk jam Unë
Ai nuk je TI
Kush jam, kush je?
Syri yt mbyllet, dhe frëngjia në Kullë.
Poezia më e bukur ende s’është shkruar
as do të shkruhet
përderisa zhytësit ende jetojnë
Vogëlushi im, thellësia mashtron, vetëm largon nga e vërteta
dhe çdo fund është tragjik.
Po ç’ka aty poshtë në materie
Miu i Bardhë, antimateria.
Do të vijë koha kur do të më hapësh si një libër
të vjetër psalmesh
kur do të mësoj të ecësh nëpër pluhurin tim
por koha ecën shpeshherë në shpinë të breshkës.
A thua na u sosën fjalët, këngët,
na mundi ëndrra, udha,
a thua edhe kjo ditë po na lë me shpirt ndër dhëmbë.
Ti je më i madh, vogëlush, më i fortë se ky spital
për inat këtë ditë ta sosim deri në fund.
Lum Lumi.
– poezi nga Ali Podrimja. / KultPlus.com
Dritëro Agolli lindi (13 tetor 1931- 3 shkurt 2017) ishte poet, prozator, publicist dhe politikan shqiptar. Kritik ndaj frymës tradicionaliste dhe patriotizmit retorik, Dritëro Agolli solli në poezi ndjeshmëri e figuracion të ri, duke e përtërirë sistemin e vjershërimit shqip, përcjell KultPlus.
Mësimet e para i kreu në vendlindje, vazhdoi gjimnazin e Gjirokastrës , një shkollë me mjaft traditë. Ai vazhdoi studimet e tij në Fakultetin e Arteve në Shën Petersburg. Ka punuar shumë kohë si gazetar në gazetën e përditshme “Zëri i popullit” dhe për shumë vjet ka qenë kryetar i ‘Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë’.
Krijimtaria e tij letrare është mjaft e pasur në gjini e lloje të ndryshme: poezi, poema, tregime, novela, romane, drama, skenarë filmash. Disa prej veprave më të rëndësishme të tij janë përkthyer në perëndim e në lindje. Dritëro Agolli hyri që në fillim në letërsinë shqiptare (vitet ’60) si një protagonist i saj, duke i ndryshuar përmasën e së ardhmes. Në veprën e tij, Agolli e vendosi veten si protagonist bujku dhe bariu, fshatari dhe studenti, malësori dhe fusharaku. Agolli u bë poeti i tokës dhe i dashurisë, shkrimtari i filozofisë dhe i dhimbjes njerëzore.
Si shkrimtar i madh i një ‘gjuhe të vogël’, ai është po aq i dashur prej lexuesve bashkëkombës, sa dhe në metropolet e kulturës botërore. Agolli krijoi një model të ri vjershërimi në problematikë dhe në mjeshtërinë letrare, ai gërshetoi natyrshëm vlerat tradicionale të poezisë me mënyra të reja të shprehjes poetike. Thjeshtësia e komunikimit, mesazhet universale dhe shprehja e hapur e ndjeshmërisë janë shtyllat e forta ku mbështetet poezia e tij. Në prozën e tij, Agolli solli risi vetëm në strukturën narrative, por dhe në galerinë e personazheve të veta. Ata janë sa të çuditshëm aq dhe të zakonshëm, sa tragjikë aq edhe komikë, sa të thjeshtë aq edhe madhështorë.
Vepra e tij poetike më e njohur është “Nënë Shqipëri”, ku krijohet figura e atdheut me traditat heroike, me vështirësitë e shumta me të cilat u përballen. Me vëllimet poetike “Pelegrini i vonuar”, “Lypësi i kohës”, “Fletorkat e mesnatës” autori shpall sfidën e tij të re të mjeshtërisë. Ne këto vëllime shpërfaqet poeti me ideal të tronditur, që duhet të gjejë vlerën dhe kuptimin e jetës së vet dhe të brezit që përfaqëson në kushtet e tronditjeve të mëdha të shoqërisë dhe të ndryshimeve rrënjësore të rrugës drejt së ardhmes së saj. Në prozë, bëri emër sidomos romani ‘Komisari Memo’, në të cilin pasqyrohet roli i madh edukues dhe drejtues në vitet e Luftës Nacional – Çlirimtare.
Në vitin 2011 Dritëro Agolli, është nderuar me titullin doktor Honoris Causa nga Universiteti Evropian i Tiranës. Në një ceremoni të veçantë, iu dha ky titull shkrimtarit të shquar “Për kontributin e madh dhe të rëndësishëm në krijimtarinë e tij letrare për më shumë se 60 vjet, si poet, prozatore, dramaturg përkthyes e eseist”. / KultPlus.com
Poezi nga Dritero Agolli
Ditë e mahnitshme!
Lulet lahen me vesë,
Kuajt hingëllijnë e lopët pëllasin për viçat,
Shtërgu në plepin pa majë rri mes folesë
Dhe trëndafili i bardhë fsheh spicat
Fletëve të dendura nën kurorat me palë,
Ndërsa këndezi mburret, se tej nga plevicat,
Mposhti një natë, megjithse ngadalë.
Ditë e mahnitshme!
Duket sikur kësaj dite, që herët me natë,
Zoti kishte mbaruar të gjitha krijimet
Dhe nisej tani drejt një pushimi të gjatë
Majë Tomorrit diku në burimet,
Ose atje në Kulmak në barakë
Pa gjë në trastë,
Pa skicat, pa zhgarravitjet, pa vizatimet,
Veç me peshqirin e bardhë në qafë.
Ditë e mahnitshme!/ KultPlus.com
Poezi nga Dritëro Agolli
Ja kështu, ti erdhe, ndenje, ike
Dhe sikur këtu nuk ishe kurrë
S’erdhe si e dashur, por si mike
Thjesht si vizitore tek një burrë.
Për takimin, tjetër ëndërr kisha,
Tjetër doli, siç u ndodh në botë
Ëndërrova në kulm të trëndafilta
Si një verë a trëndafil në gotë.
Dhe megjithatë them, faleminderit!
Ti më dhe një fluturim mbi një ëndërr,
Nëpër portën hapur prej ylberit
Dhe s’ka gjë se ëndrra ishte zhgjëndërr. /KultPlus
E vetmuar ti, i vetmuar unë
Nga e diela deri tek e diela.
S’ke ç’t’i bësh, nuk dilet tek kjo turmë
Dhe sikur t’i ngjitësh shpirtit vela.
Ja, për shembull, vela shpirti pati,
Do lundrosh me velat nëpër dete,
Përsëri do kthehesh tek krevati,
Po atë vetmi do kesh me vete.
Dhe këputen ditët si tespihe
Nga e diela deri tek e diela.
S’i shpëtojmë aspak kësaj vetmie
Dhe nëse na zgjojnë në treqind gjela. /KultPlus.com
Poezi nga Dritëro Agolli
Ti në kanape tani dremit
Ndofta gjumi ende s’të ka zënë,
Abazhuri mbi qerpikë ndrit
Libri nga gishtërinjtë të ka rënë.
Para teje ndal mendimi im:
Jemi dashuruar edhe sharë
Jemi ndarë shpesh në udhëtim,
Por drejt njeri-tjetrit kemi ngarë.
Dhoma hesht e rruga larg gjëmon
Ti sheh ëndrra kaltëroshe shumë
Unë, ndonëse pi dhe mogadon,
Mezi fle, se jam njeri pa gjumë.
Të kam pasur ëndërr çast e orë,
Ëndërr të trishtuar dhe të mire
Po të jem vërtetë një Pitagorë
Ti je teorema më e vështirë… /KultPlus.com
Poezi nga Robert Burns / Përktheu Dritëro Agolli
Për mua gjej një shishe verë,
Ma hidh në kupën e argjendtë
Po nisem për të fundit herë
Dhe pi për dashurinë e shenjtë.
Kërcet direku i anijes
Kur era rreh e ndehet terri
Kur toka dalëngadalë zë fshihet
Unë pi për ty, e dashur Meri!
Më pret tufani dhe stuhia
Flamuri ngrihet palë palë
Për luftë larg më fton buria
Shigjetat derdhen valë-valë.
S’më tremb aspak luftë e tërbuar,
S’më tremb sfilitja, humbja, sherri,
Më tremb veç ndarja e trishtuar
Veç ndarja e hidhur me ty, Meri! / KultPlus.com
Një mbrëmje-homazh për Dritëro Agollin u zhvillua në fundjavë, me vargjet e tij të pazbuluara. Publiku shijoi vargjet e Dritëroit përmes interpretimit emocionues të aktores Ema Andrea dhe këngëtarit Gjergj Kaçinari.
Aktiviteti u zhvillua pranë sheshit “Skënderbej” kur përveç interpretimit të vargjeve, një pjesë e tyre të kthyera në këngë, pati edhe performanca koreografike.
Në këtë aktivitet që zhvillohet në muajin e tij të lindjes, ishin të pranishëm familjarë, miq e adhurues të shkrimtarit.
Mbrëmja ishte si një homazh i gjallë për jetën dhe veprën e shkrimtarit të shquar Dritëro Agollit, duke përforcuar pozitat e tij si një nga zërat më të fuqishëm të letërsisë shqipe, ndërkohë që vargjet e tij vazhdojnë të frymëzojnë brezat edhe pas largimit fizik./atsh/KultPlus.com
Mjegulli i dashurisë” është një ndër poezitë më të bukura kushtuar dashurisë nga poeti i njohur shqiptar Dritëro Agolli. Në këtë poezi, autori trajton afërsinë dhe largësinë, të dyja me emocionet e veta në njëlidhje. Largësia nxit mallin, ndërsa afërsia shton emocionet. Të dyja e trembin autorin, edhe pse shprehet vetëm për largësinë se e tremb, kurse për afërsinë shprehet se “i bëhet çark”, pasi afërsia i shton më shumë ndjenjat dhe emocionet.
Kur ikja larg, drejt teje vija
Kur vija afër, ikja larg
Për dreq më trembte largësia
Dhe afërsia bëhej çark.
As e kuptoja si të desha
një mjegull pus një çmenduri,
si një poet që shkruan vjersha
dhe ndez një shkrepëse dhe i bën hi
dhe ndoshta kjo ish dashuria
e çakërdisur kuturu…
për dreq më trembte largësia
dhe afërsia gjithashtu. /bota.al/ KultPlus.com
Poezi nga Dritero Agolli
Sa pak këndojmë për gratë tona!
Për gratë
E bukura e të mira,
Që na përkëdhelin me duar të njoma
Kur kthehemi nga rrugë të vështira.
Gabohemi shumë,
Kur flasim e grijmë
Rreth gotës me birrë,
Rreth gotës me verë,
Se gratë tona e humbën freskinë
Se ishin të këndshme njëherë…
Jo, jo, s’humbet hijeshia e tyre,
Mjafton të qëndrojnë pak në pasqyrë
Dhe të duken prapë të njoma.
E si të mos këndojmë
Poetë,
Për ato që kanë ditur në jetë
Të lindin kreshnikë e peri,
Jo në maternitet e në shtëpi
Po edhe në korie e në arë,
Duke prerë dru
E duke hedhur farë?! / KultPlus.com
Në mjediset e Qendrës së Botimeve për Diasporën, u zhvillua takimi mes përkthyesve dhe redaktorëve letrarë (pedagogë pranë Fakultetit të Gjuhëve të Huaja në Universitetin e Tiranës), të angazhuar në projektin e përkthimit në pesë gjuhë të poezive të Dritëro Agollit.
Përkthyesit pjesëmarrës për 52 ditë në rezidencën “Fan Noli” të Qendrës së Botimeve për Diasporën janë: Rigels Halili nga Polonia, Eleana Zhako nga Belgjika, Griselda Doka nga Italia, Loreta Shillcok nga Gjermania dhe Evelyne Noygues nga Franca.
Gjatë kësaj periudhe përkthyesit në rezidencë në bashkëpunim me redaktorët letrarë do të përmbyllin projektin e përkthimit në 5 gjuhë të përmbledhjes me poezi nga shkrimtari i mirënjohur Dritëro Agolli.
Projekti i rezidencës së përthyesve është fitues i programit “Kultura Lëviz Evropën”, i financuar nga Bashkimi Evropian dhe i zbatuar nga Instituti “Gëte”.
Lidhur me sfidat e përkthimit të poezisë së Dritëroit, u theksua në veçanti vështirësia në ruajtjen e drejtpeshimit mes thjeshtësisë së gjuhës dhe kompleksitetit të përmbajtjes, të përcjelljes së kontekstit specifik shqiptar për një lexues të huaj, të ruajtjes së nuancave të humorit dhe ironisë, apo të ritmit dhe rimës, si dhe të referencave kulturore, elementeve të folklorit apo simbolikave të ngulitura në traditën shqiptare.
Të pranishëm në këtë takim ishin përkthyesit: Manjola Nasi, Evelyne Noygues, Loreta Shillock, Griselda Doka dhe redaktorët: Rudina Xhillari, Mirela Papa, Marsela Likaj dhe Lorena Dedja./atsh/KultPlus.com
Së shpejti shkrimtari i madh Dritëro Agolli do të ketë një shtëpi muze në fshatin e tij të lindjes në Menkulas të Devollit. Ka qenë një kërkesë e kahershme e banorëve të këtij fshati, kërkesë e cila pritet që së shpejti të bëhet realitet.
Një projekti do të sjellë një shtëpi muze të denjë për gjeniun e letrave shqipe por edhe një atraksion të ri turistik në këtë zonë.
“Përfshin ndërtimin nga e para të shtëpisë muze, do të shërbejë për të shfaqur gjithë veprimtarinë e kolosit të veprave shqipe në Devoll dhe të shpresojmë që do jetë një atraksion turistik për Devollin. Implementimi i veprës kap shifrën e 31 milion lekëve të reja dhe 60% e financon këshilli i qarkut dhe 40% bashkia Devoll”, tha Eduart Duro, kryetar i Bashkisë Devoll.
Vitin që vjen pritet që ky muze të jetë i perfunduar dhe hape dyert për vizitorët ndërkohë që gjithë ndërtesa do të jetë multifinksionale, thotë kryetari i këshillit të qarkut Korçë
“Është procedura e përgatitjes së tenderimit dhe shpresojmë që brenda këtij viti të kemi ecur me ndërtimin dhe brenda vitit tjetër të ketë përfunduar. Ndertesa është konceptuar të jetë multifinksionale, të ketë pjesën që i takon jetës së Dritëro Agolli, i cili është NDER i KOMBIT, ndërkohë do të ketë pjesë funksionale që do të shërbejnë për aktivitete kulturore artistike për rajonin”, tha Erjon Nexhipi, kryetar i Këshillit të Qarkut Korçë.
Qarku i Korçës ka numrin më të madh të muzeve në vend, fakt ky që ka tërhequr me mijëra turistë të huaj, kryesisht nga Europa Veriore. /euronews.al/KultPlus.com
