E vetmuar ti, i vetmuar unë
Nga e diela deri tek e diela.
S’ke ç’t’i bësh, nuk dilet tek kjo turmë
Dhe sikur t’i ngjitësh shpirtit vela.
Ja, për shembull, vela shpirti pati,
Do lundrosh me velat nëpër dete,
Përsëri do kthehesh tek krevati,
Po atë vetmi do kesh me vete.
Dhe këputen ditët si tespihe
Nga e diela deri tek e diela.
S’i shpëtojmë aspak kësaj vetmie
Dhe nëse na zgjojnë në treqind gjela. /KultPlus.com
Poezi nga Dritëro Agolli
Ti në kanape tani dremit
Ndofta gjumi ende s’të ka zënë,
Abazhuri mbi qerpikë ndrit
Libri nga gishtërinjtë të ka rënë.
Para teje ndal mendimi im:
Jemi dashuruar edhe sharë
Jemi ndarë shpesh në udhëtim,
Por drejt njeri-tjetrit kemi ngarë.
Dhoma hesht e rruga larg gjëmon
Ti sheh ëndrra kaltëroshe shumë
Unë, ndonëse pi dhe mogadon,
Mezi fle, se jam njeri pa gjumë.
Të kam pasur ëndërr çast e orë,
Ëndërr të trishtuar dhe të mire
Po të jem vërtetë një Pitagorë
Ti je teorema më e vështirë… /KultPlus.com
Poezi nga Robert Burns / Përktheu Dritëro Agolli
Për mua gjej një shishe verë,
Ma hidh në kupën e argjendtë
Po nisem për të fundit herë
Dhe pi për dashurinë e shenjtë.
Kërcet direku i anijes
Kur era rreh e ndehet terri
Kur toka dalëngadalë zë fshihet
Unë pi për ty, e dashur Meri!
Më pret tufani dhe stuhia
Flamuri ngrihet palë palë
Për luftë larg më fton buria
Shigjetat derdhen valë-valë.
S’më tremb aspak luftë e tërbuar,
S’më tremb sfilitja, humbja, sherri,
Më tremb veç ndarja e trishtuar
Veç ndarja e hidhur me ty, Meri! / KultPlus.com
Një mbrëmje-homazh për Dritëro Agollin u zhvillua në fundjavë, me vargjet e tij të pazbuluara. Publiku shijoi vargjet e Dritëroit përmes interpretimit emocionues të aktores Ema Andrea dhe këngëtarit Gjergj Kaçinari.
Aktiviteti u zhvillua pranë sheshit “Skënderbej” kur përveç interpretimit të vargjeve, një pjesë e tyre të kthyera në këngë, pati edhe performanca koreografike.
Në këtë aktivitet që zhvillohet në muajin e tij të lindjes, ishin të pranishëm familjarë, miq e adhurues të shkrimtarit.
Mbrëmja ishte si një homazh i gjallë për jetën dhe veprën e shkrimtarit të shquar Dritëro Agollit, duke përforcuar pozitat e tij si një nga zërat më të fuqishëm të letërsisë shqipe, ndërkohë që vargjet e tij vazhdojnë të frymëzojnë brezat edhe pas largimit fizik./atsh/KultPlus.com
Mjegulli i dashurisë” është një ndër poezitë më të bukura kushtuar dashurisë nga poeti i njohur shqiptar Dritëro Agolli. Në këtë poezi, autori trajton afërsinë dhe largësinë, të dyja me emocionet e veta në njëlidhje. Largësia nxit mallin, ndërsa afërsia shton emocionet. Të dyja e trembin autorin, edhe pse shprehet vetëm për largësinë se e tremb, kurse për afërsinë shprehet se “i bëhet çark”, pasi afërsia i shton më shumë ndjenjat dhe emocionet.
Kur ikja larg, drejt teje vija
Kur vija afër, ikja larg
Për dreq më trembte largësia
Dhe afërsia bëhej çark.
As e kuptoja si të desha
një mjegull pus një çmenduri,
si një poet që shkruan vjersha
dhe ndez një shkrepëse dhe i bën hi
dhe ndoshta kjo ish dashuria
e çakërdisur kuturu…
për dreq më trembte largësia
dhe afërsia gjithashtu. /bota.al/ KultPlus.com
Poezi nga Dritero Agolli
Sa pak këndojmë për gratë tona!
Për gratë
E bukura e të mira,
Që na përkëdhelin me duar të njoma
Kur kthehemi nga rrugë të vështira.
Gabohemi shumë,
Kur flasim e grijmë
Rreth gotës me birrë,
Rreth gotës me verë,
Se gratë tona e humbën freskinë
Se ishin të këndshme njëherë…
Jo, jo, s’humbet hijeshia e tyre,
Mjafton të qëndrojnë pak në pasqyrë
Dhe të duken prapë të njoma.
E si të mos këndojmë
Poetë,
Për ato që kanë ditur në jetë
Të lindin kreshnikë e peri,
Jo në maternitet e në shtëpi
Po edhe në korie e në arë,
Duke prerë dru
E duke hedhur farë?! / KultPlus.com
Në mjediset e Qendrës së Botimeve për Diasporën, u zhvillua takimi mes përkthyesve dhe redaktorëve letrarë (pedagogë pranë Fakultetit të Gjuhëve të Huaja në Universitetin e Tiranës), të angazhuar në projektin e përkthimit në pesë gjuhë të poezive të Dritëro Agollit.
Përkthyesit pjesëmarrës për 52 ditë në rezidencën “Fan Noli” të Qendrës së Botimeve për Diasporën janë: Rigels Halili nga Polonia, Eleana Zhako nga Belgjika, Griselda Doka nga Italia, Loreta Shillcok nga Gjermania dhe Evelyne Noygues nga Franca.
Gjatë kësaj periudhe përkthyesit në rezidencë në bashkëpunim me redaktorët letrarë do të përmbyllin projektin e përkthimit në 5 gjuhë të përmbledhjes me poezi nga shkrimtari i mirënjohur Dritëro Agolli.
Projekti i rezidencës së përthyesve është fitues i programit “Kultura Lëviz Evropën”, i financuar nga Bashkimi Evropian dhe i zbatuar nga Instituti “Gëte”.
Lidhur me sfidat e përkthimit të poezisë së Dritëroit, u theksua në veçanti vështirësia në ruajtjen e drejtpeshimit mes thjeshtësisë së gjuhës dhe kompleksitetit të përmbajtjes, të përcjelljes së kontekstit specifik shqiptar për një lexues të huaj, të ruajtjes së nuancave të humorit dhe ironisë, apo të ritmit dhe rimës, si dhe të referencave kulturore, elementeve të folklorit apo simbolikave të ngulitura në traditën shqiptare.
Të pranishëm në këtë takim ishin përkthyesit: Manjola Nasi, Evelyne Noygues, Loreta Shillock, Griselda Doka dhe redaktorët: Rudina Xhillari, Mirela Papa, Marsela Likaj dhe Lorena Dedja./atsh/KultPlus.com
Së shpejti shkrimtari i madh Dritëro Agolli do të ketë një shtëpi muze në fshatin e tij të lindjes në Menkulas të Devollit. Ka qenë një kërkesë e kahershme e banorëve të këtij fshati, kërkesë e cila pritet që së shpejti të bëhet realitet.
Një projekti do të sjellë një shtëpi muze të denjë për gjeniun e letrave shqipe por edhe një atraksion të ri turistik në këtë zonë.
“Përfshin ndërtimin nga e para të shtëpisë muze, do të shërbejë për të shfaqur gjithë veprimtarinë e kolosit të veprave shqipe në Devoll dhe të shpresojmë që do jetë një atraksion turistik për Devollin. Implementimi i veprës kap shifrën e 31 milion lekëve të reja dhe 60% e financon këshilli i qarkut dhe 40% bashkia Devoll”, tha Eduart Duro, kryetar i Bashkisë Devoll.
Vitin që vjen pritet që ky muze të jetë i perfunduar dhe hape dyert për vizitorët ndërkohë që gjithë ndërtesa do të jetë multifinksionale, thotë kryetari i këshillit të qarkut Korçë
“Është procedura e përgatitjes së tenderimit dhe shpresojmë që brenda këtij viti të kemi ecur me ndërtimin dhe brenda vitit tjetër të ketë përfunduar. Ndertesa është konceptuar të jetë multifinksionale, të ketë pjesën që i takon jetës së Dritëro Agolli, i cili është NDER i KOMBIT, ndërkohë do të ketë pjesë funksionale që do të shërbejnë për aktivitete kulturore artistike për rajonin”, tha Erjon Nexhipi, kryetar i Këshillit të Qarkut Korçë.
Qarku i Korçës ka numrin më të madh të muzeve në vend, fakt ky që ka tërhequr me mijëra turistë të huaj, kryesisht nga Europa Veriore. /euronews.al/KultPlus.com
Poezi e shkruar nga Dritëro Agolli.
Ti në kanape tani dremit
Ndofta gjumi ende s’të ka zënë,
Abazhuri mbi qerpikë ndrit
Libri nga gishtërinjtë të ka rënë.
Para teje ndal mendimi im:
Jemi dashuruar edhe sharë
Jemi ndarë shpesh në udhëtim,
Por drejt njëri tjetrit kemi ngarë.
Dhoma hesht e rruga larg gjëmon
Ti sheh ëndrra kaltëroshe shumë
Unë, ndonëse pi dhe mogadon,
Mezi fle, se jam njeri pa gjumë.
Të kam pasur ëndërr çast e orë,
Ëndërr të trishtuar dhe të mirë
Po të jem vërtetë një Pitagorë
Ti je teorema më e vështirë… /KultPlus.com
Poezi nga Dritëro Agolli
Im ate token shume e donte
Sic donte nene e grua
Per token lodhej dhe rekonte
Dhe djersen derdhte krua
Kur plis me plis hidhte hapin
I kishte hapi hije
Dhe zogjte e malit udhe i hapnin
Me fjale hiresie
Kur grushtin mbushte plot me fare,
Mahnitej kush e shihte,
Dhe era ndalte frymen ne are,
Qe qejfin mos ja prishte
Ne kembe si ne kater klecka
Ne gur ngrinte hardhucka
Pergjonte lart ne shelg rebecka
Me thonjte me majucka.
Me sqep lejleku bente harqe
Rreth rruzullit te diellit
Dhe dukej sikur ndillte paqe
nen kaltersine e qiellit
Po ati im mbi plisa ecte
Me shpirt te madherishem
Dhe tokes shpirt me shpirt i jepte
Nga shpirti i cuditshem
kur prane molles ulej qete
te hante buke e gjize
Nuk feshferinin gjethe e flete
Nuk pipetinte drize
Me token rrinte dite e nate
Ne vape, ere e mjegull
Ndaj nga pasardhesit im ate
Kerkonte djerse e rregull
Nuk kish syze dijetari
Dhe rafte me deftere,
Po udhe ihapte shkencetari
Me nam te madh e vlere
Ky shkencetar qe njihte dhene
Ne fusha pas me mori;
”mesoje biro abecne
ne brazdat qe le plori
Mesoje biro abecene
E gjithe abeceve
Atje ku plisat shpinen ngrene
Pas plugut e pas qeve….”
Pa dale mire nga pelena
Me dha ne dore hostene
Dhe shfryu si era ne bedena;
”Tani permbyse dhene/
Permbys dhene, dheu s’ankohet
Kur plori ia kruan shpinen,
Po qesh, lot valle dhe gezohet
Dhe gazi cmend luginen.
Dhe te harbuar marrin vrapin
Kercejte radhe-radhe
Dhe sythat syte e vegjel hapin
Per ditezen e bardhe”…
Nje dite i lodhur, i menduar,
I thashe me ngadale:
“Per se kaq shpejt m’i ke mesuar
Kaq pune e brenge e halle?”
Ai nga buzet llullen hoqi
E foli dy-tri fjale:
“Qe mos ta haje qeni shkopin.
Pellumbi im, o djale!”
Pastaj u ngrit te perkedhelte
Balashin dhe Kazilin,
Qe nxirrnin gjuhen si lepjet
Dhe shelgjet i lepinin.
Ata i bindeshin tim eti,
Sic binden dy femije,
Me ta e lidhte fort nje jete
Me qindra mijera fije…
Dhe nuk ia prishnin qejfin kurre
ne vape,ere, e mjegull,
leronin, mbillnin, mbanin grure;
Im ate donte rregull…
Pastaj babai ne plis mbeshtetur
Kendonte fill i vetem,
Sikur perpiqej per ta gjetur
ne kenge te verteten:
“Qe nga maja e malit
Ta shtira dylbine,
Pas drites se llambes
Ta pashe stoline.
Me gjysmen e ballit
Te derdhej shamia,
M’u ne doren time
Sec me ngriu dylbia.
Me eren e malit
Desha te te vinja,
Sarhosh sec me bere,
Mbeta neper brinja.
Qete m’i zu zekthi,
Kali malet mori,
Maje grurit mbata,
C’te bej une i gjori!…
Qe nga maje e malit
Ta shtira dylbine,
Them te vij pas teje,
Them ta shes shtepine…”/ KultPlus.com
Elona Agolli, bija e shkrimtarit të njohur Dritëro Agollit, herë pas here zbulon korrespondencat e babait të saj me të afërmit dhe miqtë e tij, shkruan KultPlus.
Ndër të tjera, para disa vitesh Elona pati zbuluar edhe një letër që i ishte dërguar babait të saj nga Ali Podrimja, në kohën sa e kishte të shtrirë djalin e tij Lumin, në një spital në Beograd.
Letra është e vitit 1979, dhe sipas Elenës, Ali Podrimja në atë kohë duhet të ketë qenë 37 vjeç.
Podrimja i drejtohej Dritëro Agollit me një lutje, se nëse mund ti gjej ndonjë mjek të mirë, për djalin e tij Lumin. Kurse letra ishte drejtuar Beograd-Tiranë.
Më poshtë po ju sjellim letrën e plotë të Ali Podrimës, që ia kishte nisur në vitin 1979, Dritëro Agollit.
I dashur Dritëro ,
Dëshiroja të jem me Juve, por qe ,më gjet kjo e keqe. Megjithë intervenimet e mëdha të mjekëve, fëmija im gjendet në një kotësi të thellë .
Ai nuk kishte ekinokokun, por tumor në brinin e shtatë të anës së majtë. Tmerr, tmerr dhe diçka e paparamenduar . S’di si do ta mashtroj dhe si do t’i tregoj Fitores; s’di si do t’i kaloj ditët me të.
I dashur Dritëro, nëse mundesh dhe nëse ke miq të mirë nga mjekët, të lutem interesohu dhe më lajmëro disi. Qëllimi im është ta shpëtoj Lumin , të gjej ilaç për jetën e tij.
Këtë fotografi të Lumit ia jep Xhevairit.
Më fal , nuk po mundem më të shkruaj .
Ju dëshiroj çdo të mirë ty, familjes suaj dhe të gjithë shokëve.
Me dashuri vëllazërore
Ali Podrimja
30.10.79 , Beograd
P.S
30 tetorin do ta mbaj në mend si ditë të rëndë për familjen time .
Aliu
Kohë më pas , do të shkruhej e mrekullueshmja poezi “Lum Lumi”:
Lum Lumi
A thua është dita jote e fundit në spital
do t’i biem deri në fund a thua
edhe kësaj dite të lodhur në orën e familjes.
Nuk të kam sharë as nuk të kam rënë kurrë
vetëm të kam thënë; Ai në hapsirë atje larg jam Unë.
Në jetë, në art vrasësit më të mëdhenj janë frikacakët.
Mjeshtëria e tyre; gjuajtja në gabime, dhelpëria.
Ti mëso të duash vogëlush. Ti mëso të ecësh me këmbët e tua
mbi të keqen mbi të mirën, mendo me kokën tënde
kurrë mos pështyj në dashuri, as në pleh;
Mallkim i fisit.
Shkolla jote antike; të dish të çelësh derën e shtëpisë
Në çdo kohë,
Të dish të thuash fjalën kur duhet thënë.
Urrejtja është më e rëndë se vrasja.
Me ditë me shikon nga krevati i vjetër; spitali tepër i vogël
për dhimbjet e tua
për shtatë plagët e tua
për ditët, për netët e tua plot klithje.
spitali tepër i vogël
i vogël tepër spitali
nën te Danubi i thellë e i kaltër.
A thua tërë jetën do të na vijë era jod
sëmundje, murtajë
do pështyjmë gjak e vrer,
a thua tërë jetën t’i dezinfektojmë plaçkat, ëndrrat, fjalët.
A thua edhe këtë ditë do ta kalojmë në spital.
Të shikoj; në syrin tënd flaka, etja, qielli,
Në syrin tënd asnjë dredhi, asnjë mllef
pastërtia e syrit tënd më ka përpirë të tërin.
Në fund të syrit tënd
hap fatin tim të kobshëm.
Ai nuk jam Unë
Ai nuk je TI
Kush jam, kush je?
Syri yt mbyllet, dhe frëngjia në Kullë.
Poezia më e bukur ende s’është shkruar
as do të shkruhet
përderisa zhytësit ende jetojnë
Vogëlushi im, thellësia mashtron, vetëm largon nga e vërteta
dhe çdo fund është tragjik.
Po ç’ka aty poshtë në materie
Miu i Bardhë, antimateria.
Do të vijë koha kur do të më hapësh si një libër
të vjetër psalmesh
kur do të mësoj të ecësh nëpër pluhurin tim
por koha ecën shpeshherë në shpinë të breshkës.
A thua na u sosën fjalët, këngët,
na mundi ëndrra, udha,
a thua edhe kjo ditë po na lë me shpirt ndër dhëmbë.
Ti je më i madh, vogëlush, më i fortë se ky spital
për inat këtë ditë ta sosim deri në fund.
Lum Lumi.
– poezi nga Ali Podrimja. / KultPlus.com
Poezi nga Dritëro Agolli
Me lodhi mundimi në shpirt tërë jetën
Ta them lakuriq të vertetën.
Po s’munda ta them ngaherë të plotë,
Se ishte zuskë kjo bote.
Tani më vjen keq për aq sa gënjeva,
Megjithëse gënjyen dhe Adami dhe Eva
Të parët genjeshtarë të mjerë
Dhe kjo me jep ngushellim herë-herë. /KultPlus.com
Naimi është fëminia e poezisë sonë. Koha kalon, poezia rritet e maturohet, por për të mbetet e bukur fëminia. Dhe megjithatë Naimi nuk është vetëm fëminia e poezisë sonë, ai ishte nga ustallarët e vërtetë që vuri gurin e parë të sigurt në themelet e saj. Për këtë gjithë brezat poetikë i kanë hequr dhe i heqin kapelën, se nga ai kanë patur ç’të mësojnë.
Ai ka qenë, ndofta, punëtori zemërgjerë më i madh i gjithë poetëve shqiptarë. Me punën e tij të rëndë krijoi në Shqipërinë e kohës së vet poezinë moderne, vjershërimin modern që gjer atëherë mungonte. Hoqi nga fjalori poetik gjithë vjetërsirat që ia mernin frymën gjuhës së gjallë. Fjalën perlë e nxori nga pluhuri i kohës, e bëri të shkëlqejë me tërë bukurinë e saj dhe tregoi se ç’mundësi të pafundme kishte shqipja për të shprehur në art mendime të mëdha. Fjalën ai nuk e mbajti për të qëndisur stolira më vete, por e nxori në udhë të gjërë për t’i shërbyer idealit të tij të lartë, idealit të Shqipërisë së lirë. E çfarë s’bëri ai me atë fjalë! Shkroi poema e vjersha, shkroi këndime e punime pedagogjike, shkroi fjalë të urta dhe esse! Naimi është një det i gjerë. Ky det ka ujra të kulluara e të turbullta, ka valë të mëdha e valë të vogla, ka shkumë të bardhë e shkumë të murrme. Te Naimi mund të futesh si në një labirinth, në të cilin mund të ngatërrohesh po mos njohe kohën naimjane. Krahas vargjeve të shkëlqyera, do gjesh vargje naive gjer në bejte, krahas mendimeve më të përparuara të kohës së vet, do të gjesh edhe mendime qe nuk janë të denja për atë. Por i padiskutueshëm mbetet ideali i tij i madh: lufta për lirinë e Atdheut. Kësaj lufte ai i fali gjithçka: krijimin, mendjen, trupin. Unë gjithnjë e kam përfytyruar Naimin si një qiri që digjet për t’u ndritur të tjerëve. Shqipëria i thërriste: “ndrit”! dhe ai digjej e ndriste. Nuk kish kohë as të ruante veten, as të ruante përsosmërinë e artit të tij. Nuk kish kohë as të ruante veten. Shumë herë nga ky nxitim i madh, nga ky nxitim nën dorën e fuqishme të Shqipërisë që e shkundëte dhe i thoshte me ngut: “shkruaj”, Naimi sakrifikoi artin, gjënë më të shtrenjtë të tij. Ai ndofta linte përgjysmë një vjershë, që mund të bëhej e mrekullueshme, dhe shkruante një këndim për çunat analfabetë të Shqipërisë së robëruar. Vjershën e linte dhembje të madhe, por nuk kishte ç’të bënte. Vallë Naimi që ka bërë aq gjëra të mrekullueshme, nuk ishte i zoti të bënte lirika initme e peizazhe, e vjersha dashurie të përsosura, puro-art? Edhe këtë e bënte, por ai ishte militant dhe si militant kish një mision të lartë historik. Këtë militantizëm kanë mësuar poetët shqiptarë nga mësuesi i tyre i nderuar. Brez pas brezi kështu e kanë quajtur krijimtarinë poetike poetët tanë: punë militante. Ata që e kanë shkëputur krijimtarinë poetike nga nga misioni militant, nga shërbimi ndaj popullit, kanë dështuar si poetë edhe në se kanë patur talent. Në kohën kur jetonte ai, krijonte në Francë edhe Sharl Bodleri. Njëmbëdhjetë vjeç ishte Naimi, kur Bodleri botonte “Lulet e së keqes”. Mund t’i shkruante edhe ai “ Lulet e së keqes”, por këtë s’e bëri, shkroi “Lulet e Verës”, se kjo i duhej Shqipërisë. Ne poetët kemi mësuar e mësojmë nga militantizmi i Naimit, po edhe nga ëmbëlsia e gjuhës së tij, nga tingulli i fjalës së pastër. Fjalën naimjane të duket sikur e prek me dorë, të duket sikur dëgjon jehonën e saj tek ecën nëpër male. Dhe ti duke vërshëllyer e përsërit me vete. Kudo të ndjek ajo fjalë, se ai me punën e tij, do të thosha prej bualli, e pastroi nga ndryshku i huaj, e pastroi siç pastrojnë ustallarët mermerin për të shkëlqyer. Më kujtohet një shprehje e Rafaelit, afërsisht kështu: “kur gjithë bota qan, ti nuk duhet të qeshësh”. Kur Shqipëria qante, Naimi nuk qeshi me artin e vet, nuk u muar me cikërima dhe bëlbëzime poetike, por e vuri artin në shërbim të shoqërisë. Prandaj ne i heqim kapelën dhe themi: “punove mirë, usta”! / KultPlus.com
“Arratisje në Kohëjetë” titullohet ekspozita dedikuar kolosit të letrave shqipe, Dritëro Agollit.
Ekspozita do vijë përmes një kubi të vendosur në Parkun Rinia, mbi të cilin do të ketë projektime duke i zhytur vizituesit në artin grafik me teknologjinë e artit imersiv. Mbi kub do të shfaqet një ditar hologramik me data të rëndësishme të jetës dhe veprës së Dritëro Agollit, nga backgroundi i tij i pasur si gazetar, poet, shkrimtar, politikan, në kohë e mosha të ndryshme.
“Kubi i Arratisjes”, në Parkun Rinia, nisi mbrëmjen e datës 28 mars me një paraçelje me vizitorë të rëndësisë së veçantë si fëmijët me aftësi ndryshe (të Institutit të nxënësve që nuk dëgjojnë). Do të vijohet më tej me pasditen e sotme, në prani të lexuesve, dashamirësve të letërsisë, dhe në datën 30 mars me pjesëmarrjen e Shkollës Nëntëvjeçare “Dritëro Agolli”, duke vijuar pasditja përmbyllëse të dielën e 31 marsit, me praninë e gjimnazistëve të “Sami Frashërit”.
Performanca vjen përmes lojës së dritave dhe siluetave e njëkohësisht të pranishmit do të mund të dëgjojnë edhe regjistrime audio të shkrimtarit të madh duke recituar poezi të tij.
Performanca do të mund të shijohet çdo ditë në park, nga ora 18:00 deri në 22:00.
Ekspozita për Dritëro Agollin, foto: Agim Dobi. / KultPlus.com
Nga: Halil Haxhosaj
Figura e Kosovës zë vend të veçantë pothuaj në të gjitha zhanret e krijimtarisë sonë, duke filluar nga ajo letrare, teatrore, filmike, muzikore, në arte pamore, si në pikturë e skulpturë, etj. Nga motivi dhe tema e Kosovës janë krijuar dhe janë skalitur jo vetëm vepra e kryevepra, por janë shkruar edhe poezi, tregime, romane, drama dhe vepra muzikore, madje edhe opera. Secila prej llojeve të krijimtarisë me temë për Kosovën kanë shënuar diçka të veçantë dhe të arrirë artistike e letrare. Madje, me këtë temë janë marrë krijuesit më të spikatur dhe më të njohur të krijimtarisë sonë kombëtare kudo ku jetojnë dhe krijojnë shqiptarët.
Edhe në poezi tema për Kosovën zë njërin ndër vendet më të merituara. Pothuaj se nuk ka poetë shqiptarë që nuk ka shkruar ndonjë varg për Kosovën. Andaj, mund të konstatohet se sot nuk ekziston poetë shqiptarë, sidomos në Kosovë, që nuk i ka kushtuar, bile, disa vargje Kosovës, apo që nuk e ka trajtuar këtë temë në poetikën e vet. Poetët që kanë shkruar për Kosovën janë: Ismail Kadare, Dritëro Agolli, Fatos Arapi, por edhe Zef Serembe, Hil Mosi, Asdreni, Lasgush Poradeci, Mitrush Kuteli, Vorea Ujko, Enver Gjerqeku, Din Mehmeti, Martin Camaj, Esad Mekuli, Ali Podrimja, e deri edhe te poeti më i ri i brezit të poezisë bashkëkohore shqiptare. Poezitë me këtë temë janë mbledhur edhe në vëllime të veçantë apo, pse jo, janë përpiluar edhe antologji me tematikë për Kosovën.
Kosova në vargjet poetike të Dritëro Agollit
Edhe Dritëro Agolli, njëri ndër poetët më të njohur të poezisë sonë bashkëkohore, shkroi vargje për Kosovën. Ato janë madje një ndër kulmet e poezisë së tij në përgjithësi. Interesimi për poezi me tematikën dhe motivin e Kosovës, Agollin poet, shqiptar dhe njeri e preokupoi që në fillim. Por, kjo tematikë sa vjen e shtresohet në krijimtarinë e tij në përgjithësi dhe në atë poetike në veçanti, kur shtohet më shumë dhimbja, malli, gjaku, tmerri, robëria, kur ndërrohen stinët dhe ngatërrohen faqet e historisë sonë. Apo kur atdheu i poetit dhe i të gjithë shqiptarëve bëhet:
“O gur i çarë më dysh me sëpatë
Ku shalët i hap mbi dy anët
shqiponjëza plakë”
sepse nëpër të çarën e tij rrjedh lumi, i cili shndërrohet në simbol funksional figurativ poetik të bashkimit të atdheut të ndarë, e pse jo edhe të copëtuar. Krenaria e këtij atdheu të poetit kurrë nuk është zbehur në krijimtarinë tonë, por ajo ka qëndruar dhe gjithmonë është skalitur me mjete dhe elemente të reja e bashkëkohore. Edhe pse ndonjëherë në këto vargje duket se rrjedh nga pak lëng me shije romantike, kur ato lexohen më tutje, kjo bindje zhduket dhe zbehet.
Zbehja ndodh sepse Kosova gjithmonë është plagë e pashëruar që kullon gjak, i cili mbase edhe rastësisht duhet derdhur për lirinë e pa fituar dhe të mbetur peng ngaherë deri në fund të shekullit XX. Mbase, mu këtë motiv e trajton me përkushtim, me ndjenjë dhe me frymëzim të madh poeti Dritëro Agolli në poetikën e vet. Në fund të viteve të nëntëdhjeta të shekullit të XX, ai do të shkruaj disa poezi për Kosovën si “Unë di shumë për Kosovën”, “Qeleshja”, “Mesazhi i çuditshëm”, “Nusja nga Kosova”, “Këngë për Kosovën:”, “Një gur i çarë”, “Tespihet e Idriz Seferit”, e të tjera. Duhet cekur se disa prej poezive të lartë përmendura e kanë të shënuar edhe datën e shkrimit, me çka dëshmohet e dhëna se shumica prej tyre janë shkruar gjatë viteve 1995, 1996 dhe 1997. Secila prej tyre është një hallkë e temës që pasqyron, kuptohet artistikisht, gjendjen e Kosovës, që ishte bërë motiv dominues në krijimtarinë tonë në fund të shekullit të kaluar.
Vargjet e këtyre poezive frymojnë me kohën, lëngojnë me klimën dhe motin e asaj kohe, ecin nëpër vështirësitë e saj dhe përballen me të gjitha pengesat që u dalin përpara. Vargjet e tyre shndërrohen në dhimbje, ofshama, plagë, por janë qëndresë dhe pasqyrim i trimërisë dhe i pamposhtmërisë. Vetëm kështu vargjet poetike për Kosovën të Dritëro Agollit, marrin ngjyrën e gjakut të derdhur të trimave që shkruan lirinë e saj të ëndërruar me mote, stinë e shekuj. Agolli nuk mëdyshjet për fitoren, luftën çlirimtare dhe lirinë, andaj në këto vargje duket haptas optimizmi dhe kurorëzimi i sakrificës për lirinë e plotë të Kosovës edhe pse ende bëheshin ahengje dhe kurdisje në kurriz të lirisë së saj.
“Atdhe
O gur i çarë, engjëjt e tu këtej
dhe andej nga Kosova,
Me lugën e djajve çorbën e glasave hanë.
“E shijshme kjo çorbë,
e na rroftë shqiponja”-
Këndojnë nën shalët e shqipes
engjëjt e djajtë anembanë”
thotë Dritëro Agolli në vargjet e fundit të poezisë “Një gur i çarë” të shkruar në muajin shtator të vitit 1995. Por, pena e tij nuk do të ndalet vetëm me kaq. Ajo me dorën e poetit do të shkruaj edhe më tutje, do të këndojë këngë të tjera. Do të shkruaj vargjet më të bukura për Kosovën në poezinë “Këngë për Kosovën”, ku pasqyrohet afshi, malli, akuza, mosdurimi, mllefi, e pse jo edhe sarkazma dhe satirizimi. Të gjithë këto elemente bashkëdyzohen dhe frymojnë nëpër kohën dhe hapësirën e caktuar, nëpër rrathët e historisë së vrazhdë.
Figura e atdheu të çarë
Poezia “Këngë për Kosovën” përbëhet prej tetë pjesësh që shënohen me numër prej 1 deri në 8. Secila pjesë i ka nga tri strofa (pjesa e 7-të i ka katër) me nga katër vargje dymbëdhjetë rrokeshe me rimë ABAB. Gjashtë pjesët e poezisë fillojnë me sintagmën poetikë “Këngë e vargje …”, ndërsa pjesa e tretë nis me “Kënga për Kosovën …” dhe ajo e teta me “Për Kosovën thurin…” që nuk janë asgjë tjetër veçse derivate të sintagmave të gjashtë pjesëve të tjera të poezisë. Në vargjet e kësaj poezie, tema e Kosovës ngritët artistikisht në nivel kombëtar dhe atdhetar.
Poeti Agolli këtë e shtron në formë të një dialogu imagjinar poetik duke simbolizuar atdheun e shqiptarëve të ndarë në pjesë, e sidomos Kosovën e ndarë nga Shqipëria dhe të mbetur nën sundimin serb. Andaj, ai “i mbështjellë” vargjet me petkun baladesk e legjendar ballkanik i cili shtrihet trup e tërthor në krijimtarinë e Ballkanit, duke gërshetuar elemente të popujve të tij. Kosova, në këtë rast kërkon ndërtim të themeleve të rinj, për çka duhet bërë theror “kurban”, si në baladën e murosjes. Në këto themele, poeti kërkon që të bëhet kurban ai vet, sepse atëherë shpirti i tij do të dëshmojë para serbit se në themelet e Kosovës është derdhur gjak i ri, për ta ruajtur atë, kullat dhe autencitetin e saj, duke filluar me vargjet:
“Këngë e vargje thurin për Kosovën,
Për një gur, për kullat me frëngji.
Për Kosovën unë e pres dhe kokën,
E bëj gur themeli në shtëpi”
Për të përfunduar këtë poezi të gjatë të shkruar për Kosovën, me këto vargje:
“Nga rënkimi i murit të shtëpisë
Nën një gardh ku mbillet grurë e kërp,
Do të shtanget serbi larg Serbisë:
“Qenka Dritëroi, nuk qenka Serb”!…”
Poeti pastaj do t’i bëjë gati armët e veta, pra vargjet, për të luftuar sepse është dhënë kushtrimi historik emblematik: “Me pushkë e pendë për lirinë e atdheut”. Kështu, derisa armiqtë serbë i mbrehnin kosat për të kositur jonxhë e bari të ri në tokën e Kosovës, ai gjuhën e tij e bën kosë për të:
Ndaj dhe gjuhën time e bëj kosë
Ta kosit livadhin me vërtik
Tok me kosovarët në Kosovë
Në Prizren, Drenicë e Kaçanik
Në këtë poezi, Agolli i përdorë disa fjalë dhe shprehje në gjuhën serbishte, të cilat janë tipike si shprehje shënjuese banale në përdorimin e zakonshëm të leksikut serb, si: “Zhalosna ti majka, otac moj”, “Majka” dhe “Lele majka”, që ngërthen në vetvete identitetin e shprehjes së tyre kombëtare. Nëpërmjet tyre, Dritëro Agolli, këtu, dëshiron t’u tregojë lexuesve shqiptarë, e posaçërisht lexuesve nga Kosova, mesazhin se cili është armiku i tyre dhe përse duhet luftuar që ai të shporret nga këto troje. Kuptohet që tokat e Atdheut të mos jenë të çara, por të bashkuara, unike dhe të jenë një.
Poashtu duke u shprehur me gjuhën e të bukurit, pra të poezisë, ai mëton t’u ngjallë dhe ringjallë atyre ndjenjën e atdhedashurisë dhe të sakrificës për lirinë e tij. Kjo arrihet vetëm duke flijuar çdo gjë, madje edhe jetën, sepse vetëm kështu do të mbyllet “e çara” e gurit, gjegjësisht do të shërohet plaga e çarë që ende kullon. Trupi i atdheut të poetit është i ndarë në dysh. Ai është trup invalid. Endet andej e këtej duke çaluar dhe duke mbetur qyqar.
Ai është një gjysmë e lodhur, një gjysmë zë, një gjysmë këngë, një gjysmë jehonë, e pse jo edhe gjysmë dasmë e gjysmë jetë. Këto gjysma janë dysh i vrazhdë që rrojnë nga kohërat e lashta “për një gur, një fis a një stërgjysh”. Askush nuk mund t’ia dijë hallin këtij trupi të ndarë keq në dysh, të këtij trupi që kështu si është nuk i dihet fillimi e as mbarimi. Ai është i shënuar në librin e asistencës të Evropës që një shekull dhe ashtu jeton në mjegull duke e mbajtur në xhep atë kartë. Kategoria e ngritjes së vetëdijesimit duhet të përballet këtu me armikun që autori e identifikon. Ai është shkaktari kryesor i këtij trupi të ndarë. Ai mundohet që kjo ndarje të thellohet edhe më shumë. Madje, ky invaliditet të bëhet sa më i madh dhe trupi mos të shërohet dhe mos të bashkohet kurrë.
Element përafrues në poezitë e Dritëro Agollit me temë dhe motiv nga Kosova është edhe lumi Drin. Ky lumë bëhet simbol i ndarjes e bashkimit të të gjitha trojeve shqiptare. Lumi Drin sajohet prej degëve të tij: Drini i Bardhë dhe Drini i Zi. Që të dyja degët burojnë në tokat shqiptare, por në fillim rrjedhin të ndarë, për t’u bashkuar më vonë në Shqipëri, afër Kukësit. Pastaj rrjedha e Drinit është më e qetë, është më e fuqishme, është më madhështore, është më krenare dhe e pamposhtur. Nga uji i këtij lumi dalin edhe dritat që e bëjnë atdheun të shkëlqejë dhe të lahet në dritat e diturisë, përparimit e të prosperitetit. Atëherë trupi invalid do të shërohet dhe kënga e tij do të jetë jehonë e madhe, sepse do të dëgjohet anembanë. Do të jehojë kudo dhe kurrë nuk do të shurdhohet as vet dhe askënd tjetër nuk do ta shurdhojë:
“Këngët krahë e degë t’i bashkojnë,
Mbledhur si dy Drina në një Drin.”
Ndërsa, poezia me titul “Këngë për Kosovën” përfundon me katër vargje që në vetvete identifikojnë poetin me Kosovën, me këngën, me sakrificën, me mburrjen, etj. Pra trupi i poetit më nuk është invalid, trupi i tij nuk është i çarë, por është një gur i fortë:
“Ah ta bëj dhe serbin ters të thotë:
“Majka, Dritëroi këndon e ndrit,
Majka, Dritëroi një gur i fortë,
Dritëroi s’ka mbetur invalid”! …
Temën e Kosovës, poeti Dritëro Agolli e trajton edhe si një kushtrim për bashkimin e saj me trupin e atdheut të ndarë dhe të copëtuar. Ky fakt identifikohet edhe në copën tjetër të atdheut të ndarë, në Çamërinë. Por, për të ai shkruan vargje të tjera që shtrihen në gamën e tij poetike.
Imazhi i Kosovës në konotacion historik
Imazhi i Kosovës shpesh është paraqitur vetëm si element historik në zinxhirin e atdheut tonë. Ky imazh karakterizohet i veçantë e shpesh edhe simbiozë e jetës së të gjithë popujve të Ballkanit. Andaj nuk është e rastësishme që për ndonjë ngjarje historike, por edhe për ndonjë figurë, të shkruhen vargje që paraqesin këtë element kaq dominues. Kështu ndodh edhe me poetin Dritëro Agolli.
Ai shkruan vargje për Kosovën dhe imazhin e saj e sheh të shtrirë gjerë e gjatë në histori. Njëherë ai dëshiron që nipit t’ia merr një nuse nga Kosova. Këtë imazh e pasqyron më se miri artistikisht në poezinë “Një nuse nga Kosova” të cilën e nis me vargjet që shprehin një pjesë reale të imazhit të Kosovës, por edhe të atdheut të shqiptarëve të ndarë padrejtësisht që nga 1912-ta. Paraqitja e imazhit të Kosovës në vargjet poetike të kësaj poezie kapërdihet nëpër të kaluarën historike të mbarsur me adete dhe tradita shekullore shqiptare, që edhe sot e kësaj dite janë për t’u lakmuar.
Elementi i martesës është i lashtë sa vet njerëzimi. Ky element është i ngulitur si rit edhe tek shqiptarët. Andaj, poeti Agolli kërkon një nuse për nipin diku në fshatrat më të thella të Kosovës, pas një zjarri me flakë të kuqe. Gjithmonë motet pas këtyre zjarreve kanë qenë të rënda dhe shumë të vështira për shqiptarët. Por, fatmirësisht ata qëndruan të pamposhtur edhe nëpër këto kohëra të liga. Kështu, ëndrra e poetit për ta martuar nipin me një nuse nga Kosova është e pamundur sepse fisi është ndarë dhe rron vetëm me andralla. Nuk është më koha e legjendave dhe e baladave kur vajzat tona i martonim përtej nëntë konakëve dhe i merrnim nuset përtej nëntëdhjetë e nëntë bjeshkëve e maleve.
Kjo tash nuk mund të bëhet sepse diçka ka ndodhur pas asaj kohës së kuqe, kohës së zjarrit që ka djegur gjithçka që ka gjetur në këto troje. Pastaj ka krijuar kufij nëpër tokat shqiptare sa që është vështirë të kalohen, apo pse jo, ata janë edhe të pakalueshëm. Prandaj, poeti ka mall për doket e martesave tona kur nuset merreshin me kuaj dhe rrugëtimi zgjaste shumë. Ai mallëngjehet për këtë sepse dëshiron që vello e nuses së nipit të mbushet me pluhur dhe ai t’ia shkundi pluhurin nga duvaku afër oxhakut, në vatrën e vjetër sa përralla. Dhe për të gjitha këto, poeti Dritëro Agolli shkruan:
Ku s’merr dot një nuse për nip e për djalë,
Se fisin e ndan kufiri me dy pasaporta:
Këto pasaporta s’të lënë
të marrësh nuse me kalë,
As me vetura, as me trena
dhe as me avionë ndofta…
Poezia “Nusja nga Kosova” ka datën e shkrimit, mars 1996. Është kjo koha kur në Kosovë kishte filluar dalja në skenë e djemve luftëtarë, që më nuk mund ta duronin sundimin e egër të Serbisë dhe errësirën shekullore të robërisë. Mbase, pas dy-tri vjetësh njërit kufi “do t’i thyhen dhëmbët” dhe nuset e Kosovës nuk kanë nevojë më për pasaporta, sepse ato do të parakalojnë për ta shfaqur bukurinë e tyre nëpër plazhet e Durrësit, Shëngjinit, Vlorës, Himarës, Sarandës. Por, nuk përfundon çdo gjë këtu, sepse plumbi i shkrepur në Idriz Seferin, që qëlloi tespihet e tij, kokrrat e shkapërderdhura ende janë korijeve. Ato duhet mbledhur, duhet bashkuar dhe duhet bërë një. Mbase, kjo nuk është stinë e qëlluar mu për këtë gjë, por duhet gjetur stinën dhe motin e saj të përshtatshëm. Atëherë i dalim borxhi Atdheut, Kosovës, Çamërisë dhe të gjitha copave të tjera të shkapërderdhura nga plumbi mbi tespihet e historisë sonë.
Dritëro Agolli e njeh mirë dhe di shumë për Kosovën dhe e do shumë sepse është pjesë e çarë e atdheut. Por, Dritëroi nuk e do Kosovën vetëm pse është poet. Ai atë e do si njeri e si humanist, e mbi të gjitha si shqiptar, sepse ai i di të gjitha dhe nuk ka kush çka i thotë e as çka i shpjegon për të:
Unë i di të gjitha dhe s’ka kush më thotë
Se gjoja Kosovën nga larg si poet e dashuroj,
Mes Kosovës jam brenda me kokën e ftoftë,
Ndaj Kosovën, si bukën,
nga mitet vërtet çmitizoj …
Imazhi i Kosovës në vargjet poetike të Dritëro Agollit[1], jo vetëm që del i demitizuar, por është bashkëkohor, human, i realizuar mirë poetikisht dhe i skalitur artistikisht. /KultPlus.com
Me rastin e 92-vjetorit të lindjes, bashkia e Devollit i kushtoi një aktivitet shkrimtarit të madh Dritëro Agolli, “Nderi i Kombit”.
Në këtë aktivitet, në Menkulas, fshatin ku Dritëro Agolli lindi dhe u rrit, mori pjesë edhe prefekti i qarkut të Korçës, Nertil Jole.
“Me vargje e muzikë kujtuam shkrimtarin tonë të dashur, i cili me artin dhe fjalën e tij ndryshoi përmasën e së ardhmes. Në veprën e tij, Agolli e vendosi veten si protagonist, duke u bërë bujku dhe bariu, fshatari dhe studenti, malësori dhe fusharaku. Agolli u bë poeti i tokës dhe i dashurisë, shkrimtari i filozofisë dhe i dhimbjes njerëzore. Vepra letrare e tij na bën të ndihemi dinjitozë përballë botës së madhe”, tha Jole.
Por, shtoi Jole, Dritëro Agolli kontribuoi edhe në politikë, ku me thjeshtësinë dhe mençurinë e tij, me mendimin e kualifikuar dhe të pavarur, ishte një zë i papërsëritshëm, mendimi më i pjekur dhe më i veçantë i parlamentit, në vite të vështira për Shqipërinë.
Dritëro Agolli lindi më 13 tetor 1931, në Menkulas të rrethit të Devollit. Dritëro Agolli cilësohet si një nga shkrimtarët më të mirë të të gjitha kohërave në letërsinë shqipe. Për kontributin e tij të jashtëzakonshëm shkrimtari i madh, Dritëro Agolli, veç çmimeve të tjera, është vlerësuar edhe me titullin e lartë, “Nderi i Kombit”.
Është shpallur “Qytetar Nderi” i Tiranës në vitin 2003. Dritëro Agolli është fitues i katër çmimeve të Republikës dhe i disa çmimeve vjetore në letërsi. U pranua anëtar i Akademisë së Firences “Muzat” në Itali. Përveç qytetit të Tiranës, ai është “Qytetar Nderi” edhe i qyteteve të Korçës e Gjirokastrës.
U nda nga jeta më 3 shkurt 2017, në Tiranë. /ATSH /KultPlus.com
“Mjegulli i dashurisë” është një ndër poezitë më të bukura kushtuar dashurisë nga poeti i njohur shqiptar Dritëro Agolli. Në këtë poezi, autori trajton afërsinë dhe largësinë, të dyja me emocionet e veta në njëlidhje. Largësia nxit mallin, ndërsa afërsia shton emocionet. Të dyja e trembin autorin, edhe pse shprehet vetëm për largësinë se e tremb, kurse për afërsinë shprehet se “i bëhet çark”, pasi afërsia i shton më shumë ndjenjat dhe emocionet.
“Mjegulli i dashurisë”
Kur ikja larg, drejt teje vija
Kur vija afër, ikja larg
Për dreq më trembte largësia
Dhe afërsia bëhej çark.
As e kuptoja si të desha
një mjegull pus një çmenduri,
si një poet që shkruan vjersha
dhe ndez një shkrepëse dhe i bën hi
dhe ndoshta kjo ish dashuria
e çakërdisur kuturu…
për dreq më trembte largësia
dhe afërsia gjithashtu. /KultPlus.com
Poezi nga Dritëro Agolli
Poçari
Vajta në Stamboll të bëj pazar,
për kujtim të ble një vazo balte:
– Paqe dhe selam, usta poçar,
Vazon më të mirë po e pate
Paqe dhe selam, usta poçar!
Vazoja nga dora shkau e ra
Dhe m’u bë njëzet e pesë copë,
Më erdhi rrotull deti Marmara
Dhe m’u hap dyqani turk si gropë,
Më erdhi rrotull deti Marmara.
Pa më shau poçari keq turqisht,
Unë e shava shqip e mend i rashë;
Për çudi poçari nuk u ligsht,
Veç dy lot në sytë e kuq i pashë,
Për çudi poçari nuk u ligsht!
Mos u çmend ky turk, ky musliman?
Unë e shaj, ai me duar në qafë!
Poçe tjeter mori në dyqan
Dhe më tha: ” Më shaj, për besë, prapë!”
Poçe tjetër mori në dyqan.
Psheretiu si unë: ” Jam shqiptar,
Shqip, vëlla, ti shamë dhe një herë,
Fjala shqipe s’blihet në pazar,
Në dyqan ka vjet që s’e kam ndjerë,
Fjala shqipe s’blihet në pazar!”
Ikën nga dyqani burra e gra,
Unë e një poçar e tjetër s’kishte,
Vazot frynte deti Marmara,
Vazove poçari shqip u fliste,
Vazot mbushte deti Marmara. /KultPlus.com
Elona Agolli, bija e shkrimtarit të njohur Dritëro Agollit, herë pas here zbulon korrespondencat e babait të saj me të afërmit dhe miqtë e tij, shkruan KultPlus.
Ndër të tjera, para disa vitesh Elona pati zbuluar edhe një letër që i ishte dërguar babait të saj nga Ali Podrimja, në kohën sa e kishte të shtrirë djalin e tij Lumin, në një spital në Beograd.
Letra është e vitit 1979, dhe sipas Elenës, Ali Podrimja në atë kohë duhet të ketë qenë 37 vjeç.
Podrimja i drejtohej Dritëro Agollit me një lutje, se nëse mund ti gjej ndonjë mjek të mirë, për djalin e tij Lumin. Kurse letra ishte drejtuar Beograd-Tiranë.
Më poshtë po ju sjellim letrën e plotë të Ali Podrimës, që ia kishte nisur në vitin 1979, Dritëro Agollit.
I dashur Dritëro ,
Dëshiroja të jem me Juve, por qe ,më gjet kjo e keqe. Megjithë intervenimet e mëdha të mjekëve, fëmija im gjendet në një kotësi të thellë .
Ai nuk kishte ekinokokun, por tumor në brinin e shtatë të anës së majtë. Tmerr, tmerr dhe diçka e paparamenduar . S’di si do ta mashtroj dhe si do t’i tregoj Fitores; s’di si do t’i kaloj ditët me të.
I dashur Dritëro, nëse mundesh dhe nëse ke miq të mirë nga mjekët, të lutem interesohu dhe më lajmëro disi. Qëllimi im është ta shpëtoj Lumin , të gjej ilaç për jetën e tij.
Këtë fotografi të Lumit ia jep Xhevairit.
Më fal , nuk po mundem më të shkruaj .
Ju dëshiroj çdo të mirë ty, familjes suaj dhe të gjithë shokëve.
Me dashuri vëllazërore
Ali Podrimja
30.10.79 , Beograd
P.S
30 tetorin do ta mbaj në mend si ditë të rëndë për familjen time .
Aliu
Kohë më pas , do të shkruhej e mrekullueshmja poezi “Lum Lumi”:
Lum Lumi
A thua është dita jote e fundit në spital
do t’i biem deri në fund a thua
edhe kësaj dite të lodhur në orën e familjes.
Nuk të kam sharë as nuk të kam rënë kurrë
vetëm të kam thënë; Ai në hapsirë atje larg jam Unë.
Në jetë, në art vrasësit më të mëdhenj janë frikacakët.
Mjeshtëria e tyre; gjuajtja në gabime, dhelpëria.
Ti mëso të duash vogëlush. Ti mëso të ecësh me këmbët e tua
mbi të keqen mbi të mirën, mendo me kokën tënde
kurrë mos pështyj në dashuri, as në pleh;
Mallkim i fisit.
Shkolla jote antike; të dish të çelësh derën e shtëpisë
Në çdo kohë,
Të dish të thuash fjalën kur duhet thënë.
Urrejtja është më e rëndë se vrasja.
Me ditë me shikon nga krevati i vjetër; spitali tepër i vogël
për dhimbjet e tua
për shtatë plagët e tua
për ditët, për netët e tua plot klithje.
spitali tepër i vogël
i vogël tepër spitali
nën te Danubi i thellë e i kaltër.
A thua tërë jetën do të na vijë era jod
sëmundje, murtajë
do pështyjmë gjak e vrer,
a thua tërë jetën t’i dezinfektojmë plaçkat, ëndrrat, fjalët.
A thua edhe këtë ditë do ta kalojmë në spital.
Të shikoj; në syrin tënd flaka, etja, qielli,
Në syrin tënd asnjë dredhi, asnjë mllef
pastërtia e syrit tënd më ka përpirë të tërin.
Në fund të syrit tënd
hap fatin tim të kobshëm.
Ai nuk jam Unë
Ai nuk je TI
Kush jam, kush je?
Syri yt mbyllet, dhe frëngjia në Kullë.
Poezia më e bukur ende s’është shkruar
as do të shkruhet
përderisa zhytësit ende jetojnë
Vogëlushi im, thellësia mashtron, vetëm largon nga e vërteta
dhe çdo fund është tragjik.
Po ç’ka aty poshtë në materie
Miu i Bardhë, antimateria.
Do të vijë koha kur do të më hapësh si një libër
të vjetër psalmesh
kur do të mësoj të ecësh nëpër pluhurin tim
por koha ecën shpeshherë në shpinë të breshkës.
A thua na u sosën fjalët, këngët,
na mundi ëndrra, udha,
a thua edhe kjo ditë po na lë me shpirt ndër dhëmbë.
Ti je më i madh, vogëlush, më i fortë se ky spital
për inat këtë ditë ta sosim deri në fund.
Lum Lumi.
– poezi nga Ali Podrimja. / KultPlus.com
Dritëro Agolli
Gjysma e qiellit me re dhe gjysma tjetër e kaltër
Këtë harmoni shkrepëtima e prish
Gjysma e shpirtit e ngrirë dhe gjysma tjetër e vakët
Dhe në gjoks një ankth si iriq.
Ndaj sot nuk do shkojmë kurrkund,
As në koncert, as në park, as në varre;
Ti shko në dhomën tjeter dhe mbesën përkund
Dhe unë po ndez një cigare.
Mbase kujtohet im bir arratisur në botë
Dhe prish heshtjen e dhjamur mbi telefon!
Ah, kjo cigare që pi është e fortë,
E ndiej kur në gjoks më shtrëngon./KultPlus.com
Dritëro Agolli
Naimi është fëminia e poezisë sonë. Koha kalon, poezia rritet e maturohet, por për të mbetet e bukur fëminia. Dhe megjithatë Naimi nuk është vetëm fëminia e poezisë sonë, ai ishte nga ustallarët e vërtetë që vuri gurin e parë të sigurt në themelet e saj. Për këtë gjithë brezat poetikë i kanë hequr dhe i heqin kapelën, se nga ai kanë patur ç’të mësojnë.
Ai ka qenë, ndofta, punëtori zemërgjerë më i madh i gjithë poetëve shqiptarë. Me punën e tij të rëndë krijoi në Shqipërinë e kohës së vet poezinë moderne, vjershërimin modern që gjer atëherë mungonte. Hoqi nga fjalori poetik gjithë vjetërsirat që ia mernin frymën gjuhës së gjallë. Fjalën perlë e nxori nga pluhuri i kohës, e bëri të shkëlqejë me tërë bukurinë e saj dhe tregoi se ç’mundësi të pafundme kishte shqipja për të shprehur në art mendime të mëdha. Fjalën ai nuk e mbajti për të qëndisur stolira më vete, por e nxori në udhë të gjërë për t’i shërbyer idealit të tij të lartë, idealit të Shqipërisë së lirë. E çfarë s’bëri ai me atë fjalë! Shkroi poema e vjersha, shkroi këndime e punime pedagogjike, shkroi fjalë të urta dhe esse! Naimi është një det i gjerë. Ky det ka ujra të kulluara e të turbullta, ka valë të mëdha e valë të vogla, ka shkumë të bardhë e shkumë të murrme. Te Naimi mund të futesh si në një labirinth, në të cilin mund të ngatërrohesh po mos njohe kohën naimjane. Krahas vargjeve të shkëlqyera, do gjesh vargje naive gjer në bejte, krahas mendimeve më të përparuara të kohës së vet, do të gjesh edhe mendime qe nuk janë të denja për atë. Por i padiskutueshëm mbetet ideali i tij i madh: lufta për lirinë e Atdheut. Kësaj lufte ai i fali gjithçka: krijimin, mendjen, trupin. Unë gjithnjë e kam përfytyruar Naimin si një qiri që digjet për t’u ndritur të tjerëve. Shqipëria i thërriste: “ndrit”! dhe ai digjej e ndriste. Nuk kish kohë as të ruante veten, as të ruante përsosmërinë e artit të tij. Nuk kish kohë as të ruante veten. Shumë herë nga ky nxitim i madh, nga ky nxitim nën dorën e fuqishme të Shqipërisë që e shkundëte dhe i thoshte me ngut: “shkruaj”, Naimi sakrifikoi artin, gjënë më të shtrenjtë të tij. Ai ndofta linte përgjysmë një vjershë, që mund të bëhej e mrekullueshme, dhe shkruante një këndim për çunat analfabetë të Shqipërisë së robëruar. Vjershën e linte dhembje të madhe, por nuk kishte ç’të bënte. Vallë Naimi që ka bërë aq gjëra të mrekullueshme, nuk ishte i zoti të bënte lirika initme e peizazhe, e vjersha dashurie të përsosura, puro-art? Edhe këtë e bënte, por ai ishte militant dhe si militant kish një mision të lartë historik. Këtë militantizëm kanë mësuar poetët shqiptarë nga mësuesi i tyre i nderuar. Brez pas brezi kështu e kanë quajtur krijimtarinë poetike poetët tanë: punë militante. Ata që e kanë shkëputur krijimtarinë poetike nga nga misioni militant, nga shërbimi ndaj popullit, kanë dështuar si poetë edhe në se kanë patur talent. Në kohën kur jetonte ai, krijonte në Francë edhe Sharl Bodleri. Njëmbëdhjetë vjeç ishte Naimi, kur Bodleri botonte “Lulet e së keqes”. Mund t’i shkruante edhe ai “ Lulet e së keqes”, por këtë s’e bëri, shkroi “Lulet e Verës”, se kjo i duhej Shqipërisë. Ne poetët kemi mësuar e mësojmë nga militantizmi i Naimit, po edhe nga ëmbëlsia e gjuhës së tij, nga tingulli i fjalës së pastër. Fjalën naimjane të duket sikur e prek me dorë, të duket sikur dëgjon jehonën e saj tek ecën nëpër male. Dhe ti duke vërshëllyer e përsërit me vete. Kudo të ndjek ajo fjalë, se ai me punën e tij, do të thosha prej bualli, e pastroi nga ndryshku i huaj, e pastroi siç pastrojnë ustallarët mermerin për të shkëlqyer. Më kujtohet një shprehje e Rafaelit, afërsisht kështu: “kur gjithë bota qan, ti nuk duhet të qeshësh”. Kur Shqipëria qante, Naimi nuk qeshi me artin e vet, nuk u muar me cikërima dhe bëlbëzime poetike, por e vuri artin në shërbim të shoqërisë. Prandaj ne i heqim kapelën dhe themi: “punove mirë, usta”! / KultPlus.com
Poezia “Kur të jesh mërzitur shumë” është interpretuar nga shumë muzikantë të ndryshëm, por me një stil unik dhe të veçantë e ka bërë edhe Ardit Gjebrea, duke nderuar e kujtuar autorin e mirënjohur, Dritëro Agollin, i cili më 3 shkurt shënon përvjetorin e vdekjes, shkruan KultPlus.
Poezia e famshme e shkrimtarit të madh Dritëro Agolli.
Këtu s’do jem do jem larguar
Në tokë i tretur si të tjerët
Në kafenenë e preferuar
Nuk do më shohin kamerierët
Dhe nëpër udhët ku kam ecur
S’do ndihet kolla ime e thatë
Mbi varrin tim do të rrijë i heshtur
Një qipariz si murg i ngratë
Ti do trishtohesh atëherë
Se s’do me kesh në dhome të gjallë
Dhe kur në xham të fryje erë
Do qash me erën dalëngadalë
Por kur të jesh mërzitur shumë
Në raft të librave kërkomë
Aty do jem i fshehur unë
Në ndonjë fjalë a ndonjë shkronjë
Mjafton që librin pak ta heqësh
Dhe unë do të zbres do t’vi pranë teje
Ti si dikur me mall do qeshësh
Si një blerim pas një rëkeje.
Në vijim gjeni edhe interpretimin e Ardit Gjebreas. /KultPlus.com
Një intervistë me Ismail Kadaren e bërë nga gazetarët për të shfaqur miqësinë që ai kishte me gjeniun tjetër të letrave, Dritëro Agollin.
S. C. – Ju lini të kuptohet se nuk mbani mëri për Agollin. Dukeni se përmbaheni nga një lidhje e vjetër dhe misterioze mes jush. Si arritët të kapërcenit ndjesinë e tradhtisë dhe të neverisë? A mendoni se, në njëfarë mënyre, Agolli ka vepruar nën shtrëngim? A mendoni se, përfundimisht, për arsye të ndryshme, ju mundët t’i rezistonit presionit, kurse ai nuk mundi? Më duhet të them se e kam shumë të vështirë për ta kuptuar.
Në qoftë se një miqësi e kaluar tepër e thellë, mund të quhet një lidhje (lien) e fshehtë e vjetër, atëherë raportet e mia me Dritëro Agollin, mund të emërtohen pikërisht lidhje (lien) e vjetër e fshehtë. Ajo që ka ndodhur më pas midis nesh, kur ai u bë kryetar i Lidhjes së Shkrimtarëve, për shumë njerëz ka qenë e pakuptueshme, pikërisht ngaqë ata nuk kanë ditur një enigmë të kësaj miqësie.
Ne kemi qenë miq të ngushtë për gati 15 vjet. Pas liceut kemi shkuar të dy për studime në Rusi, ai në Leningrad, unë në Moskë. Pas kthimit andej miqësia jonë u forcua me një element të ri, një element tepër thelbësor nën një diktaturë: pikëpamjet e njëjta politike. Ne ishim të dy kundër regjimit komunist dhe haptas flisnim kundër tij. Kjo ka qenë enigma.
Kjo vazhdoi deri pas vitit 1968, kur ai u shenjua për karrierë politike. Ai u bë kryetar i Lidhjes së Shkrimtarëve dhe më pas anëtar i Komitetit Qendror të partisë. Është e kuptueshme që e folura jonë kundër regjimit u zbeh, gjersa u pre krejtësisht. Ajo mbeti kështu e fshehta jonë e përbashkët.
Kur ai lexonte kritikat e tij të tmerrshme kundër meje, askush nuk mund ta merrte me mend se ato “mendime makabre” kundër zyrtarëve me duar të përgjakura, talljet kundër socializmit, Stalinit madje Enver Hoxhës, i kishim bërë bashkë, ca kohë më parë. Dëshira për t’u ngritur në mes të mbledhjes e për t’i thënë: mik i dashur, ti bën analiza të sakta kundër meje dhe veprës sime, ngaqë ke patur të njëjtën mendje si unë, ishte tepër tunduese gjatë këtyre seancave mizore. Natyrisht, asnjëherë s’e mendova ta bëja këtë, sepse do të ishte fatale për të dy. Por, nga ana tjetër, midis asaj gjendjeje surealiste, kur dikush që kishte qenë alter ego-ja ime, më akuzonte, ndihesha jo vetëm i trishtuar, por përjetoja një ndjesi të çuditshme sipëranie dhe sigurie. Kjo vinte, me sa dukej, nga ideja se njeriu që tundte fshikullin kundër meje, në fund të fundit, ishte po aq sa unë kundërshtar i shtetit.
Për një çerek shekulli nën diktaturë kjo mbeti e fshehta jonë e përbashkët. Më e çuditshmja ishte se ajo vazhdoi të mbetej e fshehtë edhe pas rënies së regjimit. Agolli vazhdoi të mbetej emblema e së majtës shqiptare, një nga liderët e partisë socialiste të reformuar. Ai gëzonte gjithmonë statusin e shkrimtarit tepër të shquar, madje fakti që ishte gjithmonë me të majtën, i quhej meritë karakteri. Ai kishte përfunduar kështu me dy biografi: njërën publike, që ia dinin të gjithë, e tjetrën të fshehtë, që së paku ia dija vetëm unë.
Në verën e vitit 2005, rasti e solli që unë t’i propozoja publikisht, gjatë një interviste, biografinë e tij të fshehtë, atë që i bënte nder atij. Pyetjes së një gazetari se ç’mendoja për opinionin e përhapur, se pavarësisht se pozicionimi politik i Agollit (besnikëria ndaj socializmit), i cili ndryshe nga ai i Kadaresë, quhej i gabuar, atij nuk mund t’i mohohej merita e vijimësisë. Kësaj pyetjeje iu përgjigja se kjo nuk është e vërtetë, dhe se në qoftë se, midis ne të dyve, njëri kishte ndërruar bindje politike, e tjetri kishte mbetur besnik i bindjeve të vjetra, ndërruesi ishte ai e besniku isha unë.
Deklarata mund të tingëllonte si vetëmburrje, por shtjellimi ishte tronditës për të gjithë. Unë tregova se për 15 vite rresht, Dritëro Agolli dhe unë kishim patur mendime të njëjta kundër regjimit komunist. Unë shtoja se ai mund ta mohonte sot këtë, por ky mohim do të ishte mohimi i pjesës më të bukur të jetës së tij.
Isha shumë kureshtar të dija se cila do të ishte zgjedhja e tij. Pas dy ditëve, në një intervistë që mund të quhej mallëngjyese, ai pranoi gjithçka që unë dëshmoja, madje shkonte më tej, në rikujtimet e kaluara. Merrej me mend zhgënjimi i ish-militantistëve komunistë. Nga ana tjetër, adhuruesit e tij, që nuk janë të paktë, jam i sigurt se janë çliruar nga bezdia që krijonte biografia e tij zyrtare. Gjithsesi mendoj se kjo dalje e së vërtetës, nga njëra anë ishte diçka emancipuese për botën shqiptare, nga ana tjetër, e ka çliruar atë me siguri nga një ngërç i vjetër.
Ndoshta e gjitha kjo për ju dhe për lexuesin perëndimor, ngjan tejet e pakapshme. Por kjo ka qenë kështu. Duke e shpjeguar, unë nuk marr për-sipër as ta mbroj, as ta përligj, e as ta damkos. Fola gjatë për Agollin, jo vetëm se ai është i pranishëm gjerësisht në këtë libër dokumentesh, por kryesorja sepse ai do të mbetet gjithmonë në letërsinë shqipe si një ndër shkrimtarët kryesorë të saj.
Si episod mbyllës në këtë shënim, po ju tregoj fjalët e tij, thënë sime shoqeje, në një gjendje disi depresive, pikërisht në atë kohë të egër: “Helena, një gjë duhet të mos e harrosh kurrë, asnjeri në botë nuk e ka dashur I. K. sa unë”.
Kur ime shoqe m’i përsëriti ato fjalë, unë aty për aty i besova.
S. C. – Nëse i keni besuar, unë ju besoj gjithashtu. Por, në të njëjtën kohë, konstatoj dhunën e asaj çfarë shkroi, në të njëjtën periudhë, kundër jush, dhe që mund ta lexojmë në dokumentet e “Dosjes Kadare”. Atëherë, së fundi, çfarë mendoni se besonte në të vërtetë Agolli?
Pyetja juaj është e vështirë. Së pari, është e nevojshme që të kuptoni se lidhja jonë është ajo mes dy shkrimtarësh. Në radhë të parë, ne ishim shkrimtarë, domethënë pjesëtarë të së njëjtës familje. Agolli kishte talent të njohur dhe të vlerësuar nga të gjithë, përfshirë këtu dhe mua.
Edhe ai spiunohej dhe kërcënohej prej diktaturës. Ai, gjithashtu, ka pasur disa vepra të ndaluara. Ishim në të njëjtin burg, gjë që krijon një lidhje të vërtetë.
Por, për fat të keq, Agolli, më shumë se unë, ishte i tërhequr nga karriera. Ndoshta, gjithashtu, ata ia dolën të ndiznin tek ai një ndjenjë shemrimi.
Kjo lidhje pa dyshim që është zhvilluar në nivele të ndryshme: përzemërsia, respekti, një rivalitet i ngjallur dhe i ushqyer prej regjimit dhe dëshirës për karrierë. Të gjitha këto nivele vazhduan gjatë gjithë kësaj historie.
S. C. – Po sot, cila është përfundimisht marrëdhënia juaj me Agollin?
Që prej kësaj interviste të fundit, nuk kam pasur më kontakt ose shkëmbim me të. Por, për t’iu përgjigjur më saktësisht, do t’ju them këtë: gjithmonë kam pasur dhe kam ende dy peshore, për njerëzit që kanë talent dhe për ata që nuk kanë.
Ndoshta është e padrejtë, ndoshta kjo është e kushtëzuar prej statusit tim prej artisti, por kështu është. Nëse Agolli do të ishte një shkrimtar mediokër, do t’ju flisja ndryshe për të. Por Agolli ka talent. Pra, në një mënyrë a në një tjetër, ai është i familjes dhe do të flas ndryshe për të.
Talenti i vërtetë, në mënyrë të natyrshme, krijon një lloj përparësie. Edhe kur gabon, është ajo prirja për ta minimizuar. Sepse mendon instinktivisht se ka diçka “minimizuese”, diçka që, ndoshta, nuk e dini akoma, diçka që, fundi i fundit, keni qejf ta imagjinoni si misterioze. Isha i bindur se, pas sulmeve kundër meje, atë e brente ndërgjegjja. Shpesh, ai nuk e fshihte këtë gjë.
Përveç kësaj, siç thashë, kur ishim miq, ishim të tillë me të vërtetë. Ne kemi pasur një fat të përbashkët. Në vitin 1965, për shembull, kur romani “Përbindëshi” u ndalua, libri i tij më i mirë, “Zhurma e erërave të dikurshme”, u ndalua gjithashtu.
I tillë ishte vizioni im për botën. “Hamleti”, mes pikëpyetjeve që nuk resht së ngjalluri, ngre gjithmonë këtë pyetje: pse fantazma u pa prej disave dhe jo prej të tjerëve? Në botën komuniste këto lloj gjërash ndodhnin shpesh. Për më tepër, ndodhte shpesh të mos ishte e lehtë të dalloje njeriun prej fantazmës. /exlibris/ KultPlus.com
