Koncerti Grand Gala “Liszt 212 Vjet” në Durrës nuk ishte thjesht një ngjarje muzikore, por një urë kulturore që lidh Shqipërinë me Hungarinë, kulminacioni i merituar i “Hungarissimo 2023”, Javës Kulturore Hungareze që përfshiu Shqipërinë.
Hapësira e shenjtë e teatrit u pushtua nga kompozimet e fuqishme të Franz Liszt, teksa performuesit, me çdo goditje të harkut dhe çdo notë të luajtur, sollën për publikun shqiptar pasionin dhe vrullin e klasikut të madh hungarez.
Teatri “Aleksandër Moisiu” u gjallërua nga jehona e kompozimeve të Franz Liszt, teksa Orkestra Simfonike e RTSH performonte para një publiku të mahnitur. Interpretimet e pianistes së mirënjohur Almira Emiri u pritën me duartrokitje entuziaste, duke mishëruar frymën dhe kompleksitetin e kompozimeve të Liszt. Ndërkohë, udhëheqja mjeshtërore e dirigjentit Oleg Arapi dhe drejtimi artistik i Liman Malokut siguruan një përvojë gjithëpërfshirëse që elektrizoi të pranishmit.
Përzgjedhja e programit të mbrëmjes ishte e kuruar me kujdes dhe solli pjesë që luheshin për herë të parë në vendin tonë. “Rapsodi Hungareze Nr. 2”, me melodinë e saj të njohur, paraqiti një pamje të gjallë të shpirtit hungarez, ndërsa forca orkestrale pas “Les Preludes” pikturoi një peizazh zanor me përmasa epike. Dramaticiteti dhe veçanësia e “Totentanz” ishin gjithaq drithëruese për dëgjuesit. Këto pjesë, të përjetshme në bukurinë dhe kompleksitetin e tyre, jo vetëm u interpretuan, por erdhën me një frymë të re në skenën shqiptare, duke rezonuar me një publik që ishte i etur për një udhëtim muzikor në zemrën e romantizmit hungarez.
Jo vetëm kaq, por bukuria e mbrëmjes u shtua dhe nga një dhuratë e posaçme për teatrin e Durrësit, i cili përgjatë 15-viteve të fundit nuk ka pasur një piano për performuesit e ndryshëm. Nisur nga ky fakt, “Hungarissimo”, në bashkëpunim me Ambasadën e Hungarisë në Shqipëri, mundësuan riparimin dhe risjelljen në skenë të një instrumenti funksional, që do u shërbejë jo vetëm pianistëve të afirmuar, por edhe gjithë talenteve të reja durrsake që do të marrin përsipër peshën e performimit në skenën e teatrit “Aleksandër Moisiu”.
Kujtojmë që “Hungarissimo” e këtij viti ishte veçanërisht domethënëse pasi shënoi gjithashtu 200 vjetorin e poetit kombëtar të Hungarisë Sándor Petőfi. Ndikimi i tij dhe festimi i jetës dhe veprave të tij kanë qenë një fenomen global dhe Java e Kulturës Hungareze në Shqipëri kontribuoi në këtë përkujtim ndërkombëtar.
Seria e ngjarjeve në të gjithë Shqipërinë, duke filluar nga Tirana, duke kaluar nëpër Vlorë, Pogradec, Korçë, e më në fund duke kulmuar në Durrës, ishin më shumë se një vitrinë e kulturës hungareze. Ato ishin një dëshmi e fuqisë së shkëmbimit kulturor dhe promovimit të mirëkuptimit dhe respektit të ndërsjellë midis kombeve. Suksesi i Javës Kulturore Hungareze mund të matet jo vetëm në pjesëmarrjen dhe duartrokitjet, por edhe me ndikimin e qëndrueshëm që ka pasur në nxitjen e dialogut ndërkulturor. Në fakt, eventi u përqafua jo vetëm brenda Shqipërisë, por u celebrua edhe nga miqtë e shumtë hungarezë në Hungari dhe jo vetëm. Entuziazmi dhe vlerësimet e larta nga pjesëmarrësit dhe audienca nënkuptojnë se eventi arriti qëllimin e tij për të festuar dhe thelluar lidhjet kulturore që ndajnë Hungaria dhe Shqipëria. Për këtë arsye, grupi organizator i Festival Academy është thellësisht mirënjohës për të gjithë ata që na u bashkuan në këtë rrugëtim.Java e Kulturës Hungareze ka lënë gjurmë të pashlyeshme në peizazhin kulturor të Shqipërisë, duke u dëshmuar si një histori e pabesueshme suksesi. Gama e gjerë e ngjarjeve, me muzikë, art dhe letërsi, jo vetëm që nderoi trashëgiminë hungareze, por gjithashtu hapi rrugën për bashkëpunime të ardhshme dhe përpjekje kulturore midis dy vendeve. Pashmangshmërisht, kjo festë ka vendosur një standard të lartë për ngjarje të ngjashme në të ardhmen. / atsh / KultPlus.com
Projekti Ecopark në Durrës ka arritur në finalen e çmimit prestigjioz botëror të arkitekturës.
Lajmin e bëri të ditur Kryeministri Edi Rama, mbrëmjen e së shtunës, teksa ndau në rrjete sociale, informacionin e publikuar në faqen e prestigjozes ndërkombëtare, //miesarch.com/work/5462, mbi çmimet në arkitekturen kontemporane.
“I emocionuar të njoftoj se projekti Durres Ecopark ka arritur në finalen e çmimit prestigjioz botëror të arkitekturës në https://miesarch.com/work/5462”, u shpreh Rama.
Kryeministri theksoi se, “duke e shndërruar një landfill dikur famëkeq në një simbol të eko-rezistencës, ne po bëjmë hapa drejt një Shqipërie më të pastër dhe më të gjelbër”.
“Kjo arritje tjetër e vlerësuar botërisht është vetëm dëshmia e radhës e vizionit fitues për këtë vend të Rilindjes Urbane dhe e pasionit e këmbënguljes sonë për ta ngjitur Shqipërinë në një majë të re. Le të vazhdojmë me këmbëngulje vetëm përpara, duke u bashkuar të gjithë për Shqipërinë e Pastër, si edhe duke bërë çdo përpjekje që punët e bukura të shtohen bashkë me respektin e botës për vendin tonë të mrekullueshëm”, u shpreh Rama.
“Eco Park Durrës është një park i madh publik i ndërtuar mbi një ish-landfill, që ishte një problem serioz mjedisor për qytetin. Dizajni është frymëzuar nga një mozaik i famshëm lokal romak, “Bukuroshja e Durrësit”, i cili shërben si një metaforë për shndërrimin e një vendi të ndotur me konotacione negative në një hapësirë publike për rekreacion dhe edukim mjedisor”, thuhet në artikull.
Projekti transformon një landfill të kontaminuar në një vendgrumbullim sanitar të formuar nga kodra të përbëra nga mbetjet. Kodrat janë të mbuluara me bimësi dhe të skalitura duke krijuar një ndërhyrje artistike. Një rrjet shtigash dredha-dredha e bën të gjithë peizazhin të kalueshëm duke e kthyer atë në një park publik të qytetit të pajisur me ambiente rekreative dhe sportive.
Kodra më e madhe, e bërë gjithashtu me mbeturina të ngjeshura, strehon në njërën anë murin më të lartë të ngjitjes në Ballkan, i cili është gati për të zhvilluar garat ndërkombëtare. Pavijoni Eco, i vendosur në hyrje, ka ambiente për parkun dhe një ekspozitë të përhershme që promovon ndërgjegjësimin ekologjik tek vizitorët dhe shkollat. Një rrjet prej nëntë pavijonesh eco tematike do të ndërtohet në majë të kodrave për të paraqitur problemet kryesore mjedisore të Shqipërisë dhe për të përforcuar rolin edukativ të parkut.
Vendi është përdorur prej vitesh si një vendgrumbullim i hapur ku mbetjet e ngurta janë grumbulluar pa asnjë mbrojtje. Si rezultat u krijua një problem serioz mjedisor. Ndotja e tokës prodhohej nga rrjedhjet e mbetjeve të ngurta në tokë. Ndotja e ajrit u shkaktua nga zjarret e shpeshta të provokuara nga njerëzit që digjnin ilegalisht plastikë dhe mbetje organike për të nxjerrë çelikun. Ndotja e ujit u krijua nga shpërndarja e mbetjeve në kanalet e ujit dhe ndotja e ushqimit u krijua për shkak të praktikës së ushqyerjes së kafshëve me materialet organike të mbetjeve.
Funksioni kryesor i projektit ishte të zgjidhte një problem emergjence mjedisore. Por, ky problem nuk u kuptua vetëm si teknik që mund të zgjidhej me një landfill sanitar të rrethuar. Ai u kuptua edhe si një çështje sociale që kërkonte një strategji më komplekse të fokusuar në zgjidhjen e problemeve mjedisore, krijimin e hapësirave publike rekreative për qytetin dhe promovimin e ndërgjegjësimit ekologjik tek qytetarët. Kjo strategji parashikon eco-parkun si një makinë të gjallë mjedisore të aftë për të evoluar në të ardhmen duke shtuar pavijonet e reja tematike dhe programe edukative.
Materiali kryesor i përdorur për ndërtimin e parkut janë mbetjet e gjetura në landfillin në vend. Mbetjet zhvendosen, formohen dhe kompaktohen për të formuar një peizazh artificial. Ky peizazh funksionon si një makinë pastrimi, duke nxjerrë rrjedhjet dhe duke eliminuar gazrat e metanit. Maja e kodrave është e mbuluar me një gjeomembranë dhe një kapak balte përfundimtare ku mbillet bimësia.
Kodra më e madhe ku ndodhet një mur ngjitjeje mbështetet nga një mur masiv 30 metra i lartë i bërë prej betoni të përforcuar që është projektuar në një formë të lakuar për të përballuar më me efikasitet forcat. Muri i ngjitjes është bërë nga panele GRP të papërshkueshëm nga uji të montuara në një strukturë çeliku të galvanizuar. Gjeometria e murit është e formuar për të siguruar zona të ndryshme ngjitjeje si zona e ngjitjes për fëmijë ose ngjitje me shpejtësi. /ATSH /KultPlus.com
648 turistë amerikanë, anglezë, kanadezë, australianë, etj., mbërritën mëngjesin e sotëm në portin e Durrësit me kroçierën “Nautica”.
Anija turistike ka qëndruar mëngjesin e sotëm në kalatën portuale nr.5 dhe ka sjellë në vendin tonë turistë nga 18 vende të ndryshme të botës mes të cilëve edhe nga kontinente të largëta si Australia, Amerika e Veriut, Zelanda e Re.
Nuk mungonin vizitorët edhe nga vendet e BE-së si Gjermani, Belgjikë, Holandë, Poloni etj.
Shumë nga turistët po vizitojnë sitet turistike dhe ato të trashëgimisë kulturore të qytetit bregdetar dhe zonave përreth në Krujë dhe Tiranë. / KultPlus.com
Kroçera “La Belle De L’Adriatique” po vijon të sjell në Portin e Durrësit turistë nga vende të ndryshme të cilët çdo ditë e më shumë po zgjedhin për të eksploruar dhe kaluar pushimet në vendin tonë.
Autoriteti Portual Durrës bën të ditur se dje kanë mbërritur 142 turistë, kryesisht francezë, të cilët në turin e tyre ditor do të njihen nga afër me destinacionet turistike e historike të Durrësit, Krujës e kryeqytetit.
Për gjatë këtij 6 mujori, mbi 240,000 pasagjerë dhe 95,036 automjete kanë udhëtuar nga dhe drejt Portit të Durrësi.
Referuar të dhënave zyrtare nga Autoriteti Portual Durrës, 111,395 pasagjerë janë regjistruar në hyrje dhe 127,784 në dalje, ose në total, 15,881 pasagjerë më shumë se 6 mujori i parë i vitit paraardhës.
Muaji qershor reflekton një rritje të konsiderueshme në masën 13 % sa i përket transportit të pasagjerëve me tragete nga ku janë përpunuar rreth 50,000 pasagjerë dhe 18,670 automjete, respektivisht 5,650 pasagjerë dhe rreth 10,430 automjete më shumë, në raport me qershorin e vitit të kaluar.
Ndërkohë që me çeljen e sezonit veror, ka nisur edhe aplikimi i masave shtesë të shërbimeve në terminalin e trageteve për përballimin e fluksit progresiv në hyrje-daljet e udhëtarëve, të fokusuara kryesisht në rritjen e parametrave të sigurisë dhe shërbimeve që ofrohen nga subjektet private në sektorin e udhëtarëve./atsh/KultPlus.com
Durrësi ka nisur zyrtarisht sezonin e kroçerave turistike edhe për këtë vit kalendarik. Mëngjesin e kësaj të hëne është ankoruar në port kroçera “La Belle De L’Adriatique”, e cila ka sjellë 134 turistë, kryesisht francezë.
Për të disatin vit radhazi është pikërisht “La Belle De L’Adriatique”, që hap siparin e sezonit turistik për kroçerat në portin e Durrësit, të cilat sjellin turistë nga vende të ndryshme të botës.
Turistët e huaj gjatë qëndrimit njëditor ndalen në sitet arkeologjike të Durrësit, Krujës e Tiranës.
Anija me gjatësi 111 m, e cila lundron nën flamurin belg u ankorua në kalatën 5 të portit. Ky nuk do të jetë lundrimi i saj i vetëm drejt Durrësit për këtë vit, ndërsa mësohet se gjatë këtij sezoni kjo anije turistike do të vizitojë portin më të madh të vendit edhe 5 herë të tjera.
“Monet”, “Sea Cloud, “Amadea” apo “Seven Seas” janë disa nga kroçerat që do të rikthehen edhe këtë sezon në portin e Durrësit.
Anijet turistike dhe jahtet po përfshijnë gjithnjë e më shumë vendin tonë në axhendat e tyre, duke e kthyer në një prej destinacioneve të preferuara.
Sipas të dhënave zyrtare nga Autoriteti Portual Durrës, përgjatë periudhës prill-tetor 2023, 23 kroçiera kanë konfirmuar ndalesën e tyre në Durrës.
Autoriteti Portual Durrës ka marrë të gjitha masat për pritjen e anijeve dhe sigurinë e turistëve në territorin portual, duke vënë kalatat portuale në funksion të tyre përgjatë gjithë sezonit.
Në përfundim të vizitës së saj në Durrës, kroçera “La Belle de L’Adriatique” do të niset drejt portit të Barit, Mal i Zi, për të vijuar eksplorimin e siteve turistike në brigjet e Mesdheut/atsh/KultPlus.com
Arkeologët kanë zbuluar struktura dhe artefakte të lashta në kantierin e shkollës 9-vjeçare “Eftali Koçi” në Durrës. Gërmimi zbulon struktura dhe artefakte të rëndësishme antike, duke hedhur dritë të re mbi historinë pararomake dhe romake të Durrësit.
Si rezultat i gjetjeve historike, Këshilli Kombëtar i Trashëgimisë Kulturore urdhëroi që çdo strukturë e pambuluar duhet të mbrohet në gjendjen e saj origjinale. Ky zbulim ka qenë përbënte një sfidë për ndërtimin e shkollës 9-vjeçare “Eftali Koçi”, pasi kërkonte zhvendosjen e godinës dhe rimendimin e projektimit të saj.
“Respektimi i Protokolleve Ligjore ndihmoi në sigurimin e ruajtjes së trashëgimisë kulturore dhe zbutjes së kërcënimeve ndaj zonës arkeologjike gjatë planifikimit”, thuhet në faqen zyrtare të PNUD-it.
Ekipi i arkeologëve nën drejtimin e Iris Pojanit bëri zbulimin e jashtëzakonshëm, ku gjeti një pjesë të një harte të gdhendur në mënyrë të detajuar për të kaluarën e qytetit. Harta tregonte ndarjen e qytetit në hapësira të ndryshme si dhe jep informacion të vlefshëm për historinë e hershme të qytetit dhe shtrirjen e tokave bujqësore përreth.
Arkeologia Pojani dhe grupi i saj zbuluan edhe artefakte sa i përket jetës fetare urbane dhe jashtë urbane, duke theksuar rëndësinë e religjionit të qytetit, shoqëruar me një sistem kompleks rrugësh dhe ndërtesash, duke shfaqur planifikimin e tij mbresëlënës urban.
Pas prezantimit të gjetjeve, Ministria e Kulturës vendosi të ruajë murin dhe kullën e plotë të epokës helenistike arkaike dhe të zhvendosë themelet e shkollës në një zonë të pabanuar, për të lejuar vizitorët të vizitojnë zbulimet pa ‘cenuar’ hapësirën e shkollës, duke u caktuar një hyrje e veçantë u projektua posaçërisht për qëllime vizite.
Përveç strukturave të mureve, shumë artefakte u mblodhën në vend gjatë gërmimeve arkeologjike. Specialistët po punojnë tani për të përpunuar gjetjet.
Vazo me figura të zeza dhe të kuqe të shekullit të 5-të gjenden së bashku me llamba, mallra dhe forma të ndryshme. Figurina terrakote të subjekteve njerëzore dhe kafshësh janë të dëshmuara mirë. Tani procesi i gërmimit ka përfunduar dhe rikonstruksioni i shkollës është vendosur të vazhdojë menjëherë pas përfundimit të saj, në përputhje me ligjin. Zbulimet gjatë gërmimeve hedhin dritë të re mbi shoqërinë e lashtë që jetonte dikur në atë në zonë, duke ofruar një pasqyrë të vlefshme në mbi praktikat e tyre kulturore dhe ekonomike.
Gjatë një vizite në vendin e gërmimit, Përfaqësuesja e Përhershme e PNUD-it, Monica Merino shprehu vlerësimin për projektin, duke thënë: “Projekti EU4Schools është më shumë se thjesht ndërtimi i një shkolle. Ai përfaqëson një angazhim për ruajtjen e trashëgimisë së pasur kulturore të Durrësit që brezat e ardhshëm ta vlerësojnë dhe ta gëzojnë”. /rtsh.al/ KultPlus.com
Pas një sërë hotelesh prestigjioze me 5 yje të cilët kanë vendosur që të investojnë kapitalet e tyre në vendin tonë, një tjetër emër i madh i hoteleve i shtohet konkurrencës.
Kryeministri Edi Rama ndau sot në rrjetet sociale pamje nga hoteli më i ri e më i madh në vend i brandit prestigjioz ndërkombëtar Meliá.
“Me 520 dhoma dhe 470 të punësuar, hoteli hap dyert në pranverë buzë bregdetit Adriatik si një shembëlltyrë e Shqipërisë turistike që përparon çdo ditë”, tha Rama.
“Melia Hotel”, është grupi i cili po investon në zonën e Gjirit të Lalzit, duke krijuar kushte mjaft të mira për pushuesit, ndërsa hapja e tij pritet që të ketë edhe një impakt në zhvillimin ekonomik të zonës./atsh / KultPlus.com
Torra Veneciane në Durrës do të kthehet në qendrën e parë të interpretimit të Trashëgimisë Kulturore.
Delegacioni i Bashkimit Evropian në Tiranë ndau sot foto nga rikonstruksioni i Torrës Veneciane.
“Fantastike të shohim Torrën Veneciane pa skela pas disa muajsh restaurimi të kujdesshëm nga ekspertët e EU4Culture”, theksoi Delegacioni i BE-së në rrjetet sociale.
“Kulla do të kthehet në qendrën e parë të interpretimit të Trashëgimisë Kulturore dhe për këtë qëllim po montohen të gjitha pajisjet digjitale. Mezi presim hapjen e saj në verën e ardhshme!”, shtoi delegacioni i BE.
“Krenarë të shohim një tjetër objekt të rëndësishëm të trashëgimisë kulturore shqiptare duke u rehabilituar falë programit EU4Culture, të zbatuar nga UNOPS”, përfundoi delegacioni i BE-së. / KultPlus.com
Durrësi ka marrë një tjetër pamje përgjatë ditëve të fundit dhe tashmë është gati për të pritur festat e fundvitit.
Kryeministri Edi Rama publikoi mbrëmjen e sotme në rrjetet sociale pamje nga Durrësi i dekoruar me zbukurimet shumëngjyrëshe.
Dhjetori është muaji i festave dhe si të gjitha qytetet, edhe Durrësi është përfshirë nga atmosfera e gëzueshme e këtyre ditëve.
Përveç pemës së madhe të vendosur në qendër të Durrësit, vezullimi i dritave shumëngjyrëshe dhe zbukurimet e ndryshme kanë krijuar tashmë atmosferën festive në këtë qytet. /atsh /KultPlus.com
Kryeministri Edi Rama deklaroi sot se porti i ri i Durrësit do të jetë motor i jashtëzakonshëm ekonomik për Durrësin e mbarë Shqipërinë.
Në një postim në rrjetet sociale, Rama përshëndeti votimin e marrëveshjes nga Kuvendi me 74 vota pro dhe 35 vota kundër.
“Me kënaqësinë e hapjes me votën e mbrëmshme PRO të rrugës për ndërtimin e Portit Turistik, që do të jetë një motor i jashtëzakonshëm ekonomik për Durrësin e mbarë Shqipërinë”, tha Rama.
Në fjalën e tij në Kuvend, Rama theksoi se Porti Turistik i Durrësit është investimi më i madh i huaj në historinë e vendit, i cili do ta kthejë Durrësin në një portë të bukur të Mesdheut turistik dhe do t’i japë Shqipërisë një hov të madh drejt majës së vendit kampion të turizmit në Ballkan.
Kryeministri tha se ai do të jetë një motor ekonomik që do të sjellë një vlerë prej 8 miliardë euro në Prodhimin e Brendshëm Bruto.
Rama u shpreh se shteti nuk fal asnjë taksë në rastin e ndërtimit të Portit Turistik të Durrësit, por përfiton 1.069 miliardë euro nga taksat.
Sipas tij, “për herë të parë në histori shteti është edhe ortak me një investitor të huaj, i cili investon të paktën 2.1 miliardë”.
Kuvendi i Shqipërisë votoi mbrëmjen e djeshme me 74 vota pro dhe 35 vota marrëveshjen ndërmjet Këshillit të Ministrave të Republikës së Shqipërisë dhe Eagle Hills Real Estate Development, Albanian Seaports Development Company, sh.a. dhe Nshmi Development L.L.C, në lidhje me projektin e investimit strategjik “Marina & jahtet e Durrësit”. / atsh / KultPlus.com
Kulla veneciane, në zemër të Durrësit shumë shpejt do të hapet për vizitorët.
Lajmin e bëri të ditur ministrja e Kulturës, Elva Margariti e cila pa sot nga afër ecurinë e punimeve në këtë monument simbolik të qytetit të Durrësit.
“Restaurimi i objektit është në fazat përfundimtare dhe do të nisë procesi i plotësimi i tij me pajisjet që do t’i shtojnë kësaj qendre edhe aspektin multimedial, që do të shërbejnë për informimin dhe orientimin e vizitorëve në gjithë qytetin e Durrësit”, shprehet ministrja.
Kulla Veneciane me përfundimin e restaurimit do të shndërrohet në një qendër informacioni dhe interpretimi të historisë së qytetit.
Falë programit EU4Culture, kulla do të “flasë” përmes programeve teknologjike multimediale.
Me një buxhet total prej 40 milionë euro, EU4Culture shtrihet në të gjithë territorin e prekur nga tërmeti i 26 nëntorit të vitit 2019 me ndërhyrje të planifikuara në një sërë objektesh të Trashëgimisë Kulturore. Përveç restaurimit, do të investohet në rijetëzimin e siteve të përzgjedhura të trashëgimisë kulturore, duke përfshirë përmirësimin e shërbimeve dhe kushteve të vendndodhjes. / KultPlus.com
Këto ditë, në Bulevardin e Pishave, në plazhin e Golemit, u zhvillua një aktivitet kulturor jo i zakonshëm! Bulevardi mori pamjen e një “Çarshie të Vjetër” me plotë tezga të zbukuruara me ngjyra dhe motive nga trashëgimia jonë kulturore.
Rrjeti Shqiptar për Zhvillim Rural – ANRD, në bashkëpunim me Bashkinë e Kavajës e me mbështetje nga Enti i Kombeve të Bashkuara për Barazi Gjinore dhe Fuqizimin e Grave – UN WOMEN si dhe me mbështetje financiare nga Qeveria Suedeze, përmes Fondit të Objektivave të Zhvillimit të Qëndrueshëm të Kombeve të Bashkuara në Shqipëri, kishin organizuar PANAIRIN E ARTIZANATIT, në të cilin morën pjesë dhjetëra artizanë e artizane nga Durrësi, Tirana, Elbasani, Kavaja, Vau Dejës, Berati, Gjirokastra etj. Në një kënd ishte edhe tavolina e punës, e menduar si punëtori në natyrë për të gjithë ata të rinj e të reja që dëshironin të provojnë se si bëhet një punë dore nga artizanati. U ekspozuan lloj-lloj produkte të prodhuara mjeshtërisht nga artistë popullorë të këtyre trevave, si: kostume popullore, poçeri, punime tezgjahu, qëndisma, punë grepi e shtize, filigran e produkte të tjera.
Aktiviteti ishte një gjetje origjinale për të bashkuar në një vend shumë artizanë e artizane dhe për t’i ekspozuar punimet e tyre të dorës. Nga ana tjetër, eventi u organizua në vlugun e turistëve vendorë e të huaj dhe, ata që patën rastin ta vizitojnë këtë panair, thjesht u mrekulluan! Ky Panairi i Artizanatit pa dyshim që mund të merret si model i një eventi shumë domethënës, si për turistët ashtu edhe për prodhuesit e punimeve të dorës. Turistët mund të kthehen duke marrë me vete ndonjë punim me motive popullore, ndërsa artizanëve e artizaneve u shtohet besimi se ekonomia solide familjare mund të arrihet edhe përmes artizanatit.
Natyrisht, qëllimi i këtij eventi, mbi të gjitha, është që të nxirren në pah vlerat e trashëgimisë kulturore, të shtohet edhe më shumë dashuria për artizanatin dhe, mbi të gjitha, të sensibilizohen institucionet nacionale për një bashkëpunim sa më të ngushte me mjeshtrit e këtij arti popullor që të jenë sa më shumë pranë origjinales dhe, në këtë periudhë të globalizimit, tregut të përbashkët në industrinë kulturore, t’i qasemi me vlera burimore nga trashëgimia jonë kulturore.
Pa dyshim, ky event model duhet të kalojë në aktivitet tradicional dhe të lëvizë në të gjitha qendrat, duke i ftuar edhe artizanet dhe artizanët nga Kosova, si dhe nga viset e tjera etnike. Ky aktivitet jo vetëm që do të ishte i qëlluar në kohën e turistëve por, mbi të gjitha, do të ishte i dinjitetshëm edhe në pritje të mërgimtarëve tanë! Një mundësi e jashtëzakonshme për zhvillimin e artizanatit si një degë e industrisë kulturore!
Nëse institucionet qendrore dhe ato lokale nuk janë në gjendje që të organizojnë evente të tilla kulturore, të paktën mund t’i përkrahin dhe t’i motivojnë iniciativat e këtilla që mund të dalin nga shoqëria civile. Në rastin konkret, Rrjeti Shqiptar për Zhvillim Rural – ANRD-ja ua bëri të qartë të gjitha institucioneve përkatëse shtetërore se, eventet e këtillë jo vetëm që janë të rëndësishëm, porse edhe të domosdoshëm të shtrihen përgjatë tërë periudhës së turizmit, madje cep më cep shteteve shqiptare si dhe në viseve tona etnike. Trashëgimia jonë kulturore e jashtëzakonshme duhet të dalë përtej “punëtorive”, madje përtej muzeve etnologjike. Në një event si Panairi i Artizanatit duhet që të kenë qasje edhe ata që për shkaqe të ndryshme nuk kanë qenë në vendlindje apo nuk kanë pasur mundësi ta vizitojnë Panairin. Kjo mund të bëhet duke e organizuar vit për vit Panairi të jetë edhe online dhe, përmes katalogëve elektronikë të kenë mundësinë e porositjes të prodhimeve artizanale që mund t’iu pëlqejnë shqiptarëve anekënd botës. /HEJZA/ KultPlus.com
Kulla C në kalanë e Durrësit, e rrëzuar pjesërisht nga tërmeti i vitit 2019, u rikthye ashtu siç ishte.
Rindërtimi i Kullës C, u arrit me mbështetjen e Ministrisë së Kulturës dhe mbështetjen financiare të Fondit të Ambasadorit të SHBA, për ruajtjen e trashëgimisë kulturore si dhe të agjencisë suedeze të “Bashkëpunimit për Zhvillim Ndërkombëtar”.
Në ceremoninë e organizuar me këtë rast, ishin të pranishëm ministrja e Kulturës, Elva Margariti, si dhe ambasadoret e SHBA-së dhe Suedisë, dy vendeve që kontribuan në rindërtimin e kullës. Kjo ishte hera e dytë që kulla rindërtohej, me të njëjtat materiale që kishte më parë, duke ruajtur kështu autenticitetin e saj.
“Monumentet kulturore të Shqipërisë, si kjo kullë dhe Kalaja e Prezës, të cilën e përuruam muajin e kaluar, – tha ambasadorja Kim, – kanë një histori për të na treguar neve dhe brezave të ardhshëm.”
“Shpresoj që të rinjtë, t’i shohin këto fortifikime si një simbol të trashëgimisë së pasur të Shqipërisë dhe, tani, si një simbol të miqësisë së thellë midis Shteteve të Bashkuara dhe Shqipërisë”, u shpreh Kim.
Me tej ambasadorja Kim tha se Ambasada e SHBA ishte krenare që mundi të mbështeste restaurimin e Kullës C përmes Fondit të Ambasadorit të SHBA për ruajtjen e trashëgimisë kulturore.
Ndërsa ambasadorja suedeze, Elsa Hastad shtoi se është e mahnitshme që gjatë gjithë kësaj historie kjo kullë ka qenë një pikë mbrojtje dhe sulmi.
“Ja ku jemi tani të gjithë së bashku, në një kohë ku marrëdhëniet e jashtme ndërtohen me besim, bashkëpunim dhe miqësi”, – tha Hastad.
Ndërsa ministrja e Kulturës Elva Margariti hodhi idenë se emri që mban kulla është jo i denjë për historinë që përcjell kjo fortesë, dhe se do të jenë arkeologët ata që do të vendosin për një emër tjetër.
Përveç një spektakli me efekte vizive mbi muret e kullës, të pranishmit kanë dëgjuar edhe një koncert nga “a cappella” i grupit “The Kroks” tek Universitetit të Harvardit, i përbërë nga 12 studentë, të cilët këndojnë xhaz, pop, swing dhe funk nga këngët më të bukura amerikane dhe më gjerë. Çdo verë, grupi bën turne ndërkombëtarë dhe ata për herë të parë vizitojnë Shqipërinë në kuadër të festimeve për 100-vjetorin e marrëdhënieve diplomatike midis dy vendeve tona.
I njëjti grup do të performojë sonte tek “Reja”, për publikun e Tiranës./atsh/ KultPlus.com
Ministrja e Kulturës Elva Margariti njoftoi mbrëmë se në nëntokën e Durrësit është zbuluar një perëndeshë.
“Nëntoka e Durrësit vazhdon të nxjerrë në dritë historinë e saj. Mes të tjerash zbulime doli në dritë edhe një perëndeshë”, theksoi Margariti në një postim në rrjetet sociale.
“Projekti shqiptaro-francez “Topografia e Epidamne-Dyrrachion, Durrës”, bashkëdrejtuar nga Prof. As. Dr. Eduard Shehi nga Instituti i Arkeologjisë dhe Prof. Catherine Abadie-Reynal nga Universiteti Lyon 2 janë drejt përfundit të gërmimeve arkeologjike në Forumin Bizantin dhe pranë kishës katolike të Shën Luçisë”, u shpreh Margariti.
“Nga gërmimet në Forumin Bizantin janë arritur nivele të periudhës perandorake romake, ku u gërmua një banesë e shek. II e.s., e cila ishte shkatërruar tërësisht nga një zjarr i fuqishëm. Sipas arkeologëve shtresa e djegies së banesës përmban shumë objekte të jetës së përditshme. Mes objekteve të ndryshme, zbuluar këtë vit, bie në sy një figurinë bronzi e një personazhi femëror në lëvizje. Teksa pritet të pastrohet e konservohet, arkeogu Shehi thotë se mund të kemi të bëjmë me figurën e një perëndeshe (ndoshta Artemis ose Lar/Lares), pjesë e faltores së banesës”, nënvizoi Margariti./ KultPlus.com
Ekspedita e përbashkët arkeologjike shqiptaro-franceze ka zbuluar një statujë të vogël bronzi që mendohet se i takon Perëndeshës Artemisë të qytetit antik të Durrësit.
“Objekti është ende pa pastruar sepse ka vetëm një orë që është gjetur dhe ka nevojë për trajtim dhe observim. Dallohet qartazi se kemi të bëjmë me një personazh femëror, ndoshta mund të jetë edhe Perëndesha Artemisë”.
Bashkëdrejtuesja franceze e projektit Katerine Abedje Rejnal tha se janë evidentuar shtresa të hershme të shekullit të II dhe të III, në të cilat është konstatuar djegie masive nga një zjarr që mendohet se ka djegur të gjithë qytetin. Ndërsa Arkeologia Brikena Shkodra tha se këto gërmime mundësojnë transformimin e forumit bizantin nga shekulli shtatë deri në atë të katërmbëdhjetë.
“Na dha mundësinë që të argumentojmë një pas një që ky moment nga transformuar një pas një. Muret janë përdorur në forma të ndryshme banimi në funksion të qytetit mesjetar deri të paktën në shekullin e 14-të.”
Forumi bizantin është pjesë e një kompleksi të gjerë ndërtimesh e zbukuruar me kolona mermeri dhe me dysheme të veshur me pllaka të mëdha mermeri. Për shkak të vlerave kulturore që përmban Forumi i Bizantin, ai ka hyrë pothuajse në të gjitha guidat turistike të vendit tonë./Tv Klan/ KultPlus.com
Vlora dhe Durrësi, dy qytetet e vjetra shqiptare të cilat me mrekullitë e tyre hyjnë thellësisht në rrënjën e qenies së njeriut, ngërthejnë në vete artin e rilindjes së antikitetit klasik dhe një histori që jo lehtë harrohet. Të ndryshme në pamje por të ngjashme në thelb, këto dy qytete shqiptare të cilat i vizituam këto ditë, të rrëmbejnë vëmendjen për të mos e lëshuar atë nga bukuritë e rralla natyrore, vlerat kulturore dhe vijat bregdetare nga më hijshmet ndonjëherë, shkruan KultPlus.
Rruga Tërthore (Kukës) dhe Kolsh (Kukës), në rrugën e gjatë që ishte planifikuar për në Vlorë, ishin vendet e para të cilat kapën vëmendjen e gjithsecilit qysh në sekondën e parë kur pamjet unike të gjelbërimit në intensitete të ndryshme të ngjyrës së gjelbër, kapluan gjithë spektrin e syrit tonë. Malet gjigande të shtrira në dimensione të ndryshme ku disa nga to ishin të mbuluara ende me dëborë e njëkohësisht të pasura në pamje, shtriheshin në një horizont i cili nën qiellin e kaltër dukej se po hynim në një vend përrallor që zbukuronte dhe vetë qenien e njeriut.
Në një mot të nxehtë por të përballueshëm, dielli i pranishëm rrezatonte mbi tokat e punuara si dhe mbi fusha të cilat dukshëm dëshmonin për një bujqësi të rrallë e tejet të veçantë. Së bashku me natyrën e cila posedonte një pamje të pakrahasueshme më vete, shtigjet e vogla, lulet e ndryshme në dukje e ngjyrë, fshatarët në zonat malore të cilët qysh herët shiheshin të punonin në arrat apo dhe oborret e shtëpive të tyre, ishin disa nga detajet e mrekullueshme të kulturës bujqësore. Ndërkaq, shkëmbinjtë e mprehtë, liqenet dhe lumenjtë që rrjedhin përgjatë drejtimit të tyre të shumanshëm, po rrumbullakonin një peizazh që nuk do të mund të shkrihej më së miri as edhe në ngjyrat e pikturave më autentike impresioniste.
Ndalesa jonë e parë në qytetin e Vlorës na bëri që vrojtimi ynë të merr kahje në drejtime të ndryshme. Për aq sa mund të shihnim, qyteti i cili përballë bregut të detit kishte të vendosur një numër të madh të kafeneve dhe restoranteve të populluara me tarrace, pallate kryesisht të bardha e të ndritshme, shtëpi me fasada tërheqëse, hotele nga më të ndryshmet si dhe natyrisht deti i cili është shoqëruesi i përjetshëm i qytetarëve vlonjat të cilët mes palmave gjigande dhe një trotuari jashtëzakonisht të gjerë, kanë mundësinë të shijojnë një pamje, qoftë ulur apo në këmbë në një ecje që po të duash, dukej se asnjëherë nuk do të kishte një fund.
Një udhëtim në këmbë përgjatë bregut të detit, në zallin e ngrohtë dhe të butë është si një rrugëtim nëpër një qetësi hyjnore. Zhurma e valëve të lehta, era e ëmbël që futet këndshëm në shoqërinë tënde dhe mungesa e popullaritetit, të bënë që të ndjehesh sikur je i vetmi person që ka mundësinë e të shijuarit këtë perspektivë që rrallëherë ndodh. Një atmosferë e cila shijon ndryshe kur prezenca jote nuk ndërlidhet me asgjë tjetër përpos karakteristikave që elementet e lartpërmendura ofrojnë, do të ishte ajo e cila qetëson shpirtin dhe trazon kreativitetin e secilit njeri në cilëndo fushë të mundshme.
Bashkë me diellin i cili ngadalë po fillonte të zbriste dhe cicërimin e zogjve që krijonin një harmoni melodish, për të hapur sezonin veror për këtë vit, të pranishëm në konferencën e parë për mediat nga Kosova ishin: administratori i ‘Marina Bay’ Besmir Lula, menaxheri i ‘Barileva Turist’ Petrit Riza, kryetari i shoqatës së turizmit ‘Arta’ Ervin Sota, themeluesi i platformës “TripToAlbania” Azem Bujupi, konsulle e përgjithshme e Italisë në Vlorë, Ilva Palmieri dhe kryetari i Bashkisë së Vlorës, Dritan Leli.
Ishin çështjet rreth vlerave turistike, përgatitjes më profesionale, risive e ofertave turistike, eksplorimit të botës nënujore të Vlorës, planit strategjik që diaspora të vijë në Shqipëri, rëndësisë ndaj profesionalizmit të shërbimit së porteve detare e malore, relievit fushor e malor, detit Adriatik e Jon, Karaburunit, Ishullit të Sazanit, brigjeve të pafundme të Vlorës, kulinarisë, promovimit të turizmit në nivel nacional, potencialit shumë të madh të zhvillimit të turizmit, problematikat e pandemisë dhe të turizmit në trevat jugore, lumit të Vlorës, Kalasë së Kaninës, Majës së Llogorasë si dhe Manastirit në Lagunë, ato që u shqyrtuan në mesin e tyre në mënyrë që Vlora të shndërrohet në shtëpinë e dytë të atyre që vizitojnë atë në këtë sezon.
Pas një ore, tashmë perëndimi i diellit kishte kapluar gjithë hapësirën e qiellit dhe detit për t’i bashkuar ata në një ndërlidhje të jashtëzakonshme në ngjyrë portokalli. Si një copëz magjie, dielli ngadalë u zhduk në përjetësinë e tij për të lënë gjurmë në kujtimet e secilit njeri të pranishëm, teksa meloditë e muzikës italiane vazhduan në sfond duke sjell kështu një ëmbëlsi shtesë të atyre çasteve.
Tani, nisja për në qytetin e Durrësit na zuri në një kontrast krejt ndryshe. Nën tingujt e muzikës tradicionale shqiptare, vëzhguam qytetin e vendosur në brigjet e detit Adriatik i cili përpos historisë të veçantë që posedon, imazhet e shfaqura të jo vetëm banesave që shtriheshin njëra pas tjetrës por edhe të detit i cili në kaltërsinë e tij përqafonte bregdetin në tërë portin e pasur të tij, që janë dy nga karakteristikat e këtij qyteti.
Stile të ndryshme arkitekturore që portretizojnë periudha të ndryshme të ndikimit si ato ilire, greke, romake dhe italiane janë dukshëm të dallueshme në secilin cep. Tani, qyteti ngërthen në vete një stil modernist i cili me blloqet e mëdha, ndërtesat moderne, qendrat tregtare dhe hapësirat e gjelbra të japin përshtypjen se jeta historike e Durrësit ndryshon vazhdimisht. Por veçantia e këtij qyteti është padyshim Muzeu Arkeologjik i cili është i vendosur pranë plazhit. Mure bizantine të shekullit të gjashtë, artefakte nga zona antike e Dyrrachium, koleksioni i gjerë nga periudha ilire, greke e lashtë, helenistike dhe romake, stela romake funerale, sarkofagët prej guri, mozaik eliptik shumëngjyrësh, koleksion bustesh e shumë të tjera, përshkojnë muret e pjesës më të madhe të Muzeut.
Po ashtu, shijimi i ushqimit tradicional, atij detar dhe italian në restorantet me pamje brilante, ecjet nëpër bregun detar mbi rërë, dashamirësia e durrsakëve, plazhet e shumta dhe imazhet piktoreske të cilat të shfaqen papritmas që nga mëngjesi e deri në mesnatë, përthekojnë disa nga veçoritë e përsosura dhe tiparet dalluese të këtij destinacioni bregdetar dhe kulturor.
Për shkak të historisë së tij të gjatë, Durrësi konsiderohet të jetë natyrshëm i mbushur me vende dhe gjetje arkeologjike të lashta, duke përfshirë amfiteatrin e famshëm të perandorit romak Hadrian, kapaciteti prej 15,000 vendesh e bënë atë amfiteatrin e dytë më të madh në Ballkan. Po ashtu, është një vend fantastik për adhuruesit e historisë dhe artit ku përtej Muzeut Arkeologjik, vizitorët mund të eksplorojnë Muzeun Etnografik, i cili ishte shtëpia e aktorit të famshëm Aleksandër Moisiu si dhe Galerinë e Arteve në qendër.
Kudo që sheh përreth është thjeshtë mahnitëse. Ky vend gjithandej është një mrekulli më vete.
Ishte spektakli i shiut ai i cili vulosi fundin e këtij udhëtimi teksa prekëm kufirin në Shqipëri. Nën piklat e shpeshta që binin në xhama, reflektuam mbi gjithsej dy netët e kaluara në dy vendet më të bukura shqiptare dhe jo vetëm.
Ky udhëtim që i bashkoi gazetarët e Kosovës për një eksplorim të mirë, na dërgoi për qëndrim dhe vizitë në hotelet si: Kraal Hotel (Vlorë) dhe Adriatik Hotel (Durrës). Ndërsa, i pranishëm me ne gjatë gjithë udhëtimit ishte edhe drejtori Azem Bujupi nga platforma ”Trip to Albania”.
Aktivitetet e ndërmarra nga ky udhëtim janë mundësuar nga “Trip to Albania” dhe Asociacioni i Gazetarëve të Kosovës. / KultPlus.com
Në qytetin e Durrësit vijon puna për rijetësimin e monumenteve të kulturës.
Ministrja e Kulturës, Elva Margariti zhvilloi sot një takim me kryetaren e bashkisë së Durrësit, Emiriana Sako, me të cilin bisedoi mbi projektet e rijetësimit të disa prej monumenteve të qytetit bregdetar.
“Me kryetaren e bashkisë së Durrësit, Emiriana Sako për të çuar përpara punët e mira që kemi nisur për rijetësimin e monumenteve të kulturës, që nga amfiteatri, muzeu arkeologjik, TID Durrës e të tjera objekte me një rëndësi të veçantë për qytetin dhe trashëgiminë tonë kulturore”, tha Margariti.
Në qytetin e Durrësit gjenden objekte mjaft të rëndësishme, të cilat përbëjnë potenciale mjaft të favorshme për turizmin kulturor siç janë: Amfiteatri i Durrësit, forumi bizantin, Muzeu Arkeologjik ku janë të paraqitura periudhat greke dhe romake, Torra Veneziane, xhamia e Fatihut, Muzeu Etnografik etj. / KultPlus.com
Gjatë gërmimeve të realizuara në muajt shtator-tetor 2021 nga arkeologët u arrit të zbulohet një rit varrimi shumë i veçantë dhe që haset për herë të parë në territorin e Durrësit. Ai mendohet se është i pari i këtij lloji edhe në territorin e Shqipërisë.
Refrigeriumi ishte një vakt përkujtimor i konsumuar mbi (ose brenda) një varri. Ai bëhej në mënyrë ciklike ditën e vdekjes, ditën e nëntë pas vdekjes dhe më pas në çdo përvjetor.
Gjatë realizimit të tij derdhej ujë, verë, qumësht ose mjaltë mbi varrin e të vdekurit, me qëllim ngushëllimin apo “freskimin” (nga këtu vjen fjala latine ‘Refrigerium’) e shpirtit të tij, i cili siç besohej asokohe qëndronte gjithnjë afër trupit.
Brikena Shkodra-Rrugia është arkeologia që drejtoi kërkimin shkencor që u zbatua nga Instituti i Arkeologjisë dhe ajo rrëfen në videon “Kultura në 1 minutë” mbi zbulimin që u has në një varrezë me 12 varre, që i përkasin 3 periudhave të ndryshme kronologjike, që mendohet se nisin nga fundi i shekullit 6 të Erës Sonë. / KultPlus.com
Ndër artistët më të shquar të artit të Dalmacisë në gjysmën e dytë të shekullit XV, është pa dyshim edhe Andrea Aleksi prej Durrësi. Dokumentet e arkivave të qyteteve bregdetare të Dalmacisë e përmendin shpeshherë si “magister Andrea Alessi da Durazzo” (mjeshtri andrea Aleksi nga Durrësi), ose “magistro andrea lapicide” (mjeshtri andrea gurëgdhendësi, gurëlatuesi). Andrea Aleksi hyn në radhën e atyre arkitektëve dhe skulptorëve të Rilindjes së Dalmacisë, të cilët lanë pas vete vepra të pavdekshme të artit arkitektonik dhe skulpturor.
Ky është njëri ndër tre artistët më të spikatur të Dalmacisë. Veproi të shumtën në Dalmaci dhe më pak në Itali. Këtu do të flitet vetëm për veprimtarinë dhe veprat e tija në Dalmaci.
Veprat e bukura arkitektonike dhe plastike të punuara nga dora e këtij artisti gjenden në shumë qytete e vende të Dalmacisë dhe paraqesin një kontribut jashtëzakonisht të vlefshëm në artin e Rilindjes së Ballkanit. Ato stolisin edhe sot e kësaj dite ngrehina të shumta arkitektonike si; kisha, kapela, kambanare, shtëpi private, të cilat dëshmojnë për një zotësi, shkathtësi dhe fuqi shprehjeje artistike shumë të lartë të këtij artisti të madh….
Andrea (Ndreu) u lind në Durrës aty rreth vitit 1425, por përse është shpërngulur nga Durrësi nuk dihet. Si djalosh njëzetvjeçar, në vitin 1445, punon në punishtën e arkitektit dhe skulptorit të shquar Juraj Dalmatinac.
Dokumenti i parë na paraqet Ndreun duke punuar te gurëlatuesi Marko Petrov në punishtën e tij në Zarë, ku edhe mësoi zejen.
Në Split kishte shtëpinë, familjen dhe punëtorinë e tij me disa nxënës dhe ndihmës. Më 1475 u martua në Split me Marusha de Balistis. Veprimtarinë e tij mund ta përcaktojmë prej vitit 1435, kur nisi të mësojë artin e deri në fund të dhjetëvjetshit të parë të shekullit XVI, kur përmendet i vdekur.
Kur nga rreziku prej turqve Spliti fortifikohej me ngrehjen e rrethojës fortifikuese, aty punon edhe mjeshtri i vjetër, plaku Andrea, sikurse na tregojnë dokumentet relevante të vjetit 1488. Edhe pas këtij viti Andrea përmendet në paditë, kontratat për shitblerje, kontratat për punime të ndryshme e të tjera. Më 1847 përmendet përsëri përkitazi me punimet në kambanaren e Splitit.
Si mjeshtër përmendet për herë të fundit më 1503. Më 30. VIII. 1504 la pas vete dhiatën me anën e së cilës i fali kishës së Rrëshajëve në Split toka të shumta. Besohet se vdiq në vitin 1504. Emrin e tij sot e mban një rrugë e Splitit.
Veprat e Andrea Aleksit
Andrea Aleksi ishte fillimisht bashkëpunëtori kryesor i Juraj Dalmatincit, të emërtuar nëpër dokumente Giorgo da Sebenico. Në listën e bashkëpunuesve të këtij artisti nën numrin 16 është shënuar emri: Andrea Nicolo da Durazzo (më 8.I.1445), kurse në listën e viti 1452: Andrea Alessi Albanesi da Durazzo.
Në literaturën e ish Jugosllavisë e quajnë zakonisht Andrija Aleshi iz Draça.
Më vonë Andrea bashkëpunon me mjeshtrin Nikolla Fiorentinasin, sajellës i Rilindjes në Dalmaci. Është vështirë të veçohet vepra e Ndreut nga ajo e bashkëpuntorëve të tij. Për ta zgjidhur këtë problem, shkrimtarëve u ndihmoi pa dyshim analiza e stilit dhe e karakteristikave të Pagëzimores së Katedrales së Trogirit, për të cilën dihet se është vepër e Andreut.
Në vazhdim do të cekim me radhë thuajse të gjitha veprat e këtij artisti, për të cilat është vërtetuar se janë punuar nga dora e tij ose e ndihmësve të tij, nën udhëheqjen e këtij mjeshtri tonë të madh.
Veprat e Andreut në Shibenik.
Në vitet 1441-1451, së bashku me Juraj Dalmatinasin, Andreu punoi në Shibenik. Sipas koncepcionit dhe veçorive artistike, vepra të tija janë: truproja e profetit Eli në altarin e relikjeve të katedralës, brezi i lulëzuar i stolisur me dragonj, mbështetur njëri në tjetrin, jashtë katedralës. Gjurmët e daltës dhe të dorës së shkathët të Andreut shihen edhe në truproren e Shën Hieronimit, në Atin e Pushtetshëm të kupës së brendshme, në truporet e pagëzimores, në gurin e varrit të ipeshkvit Sisgoreo, punuar më 1453, si dhe në shikimin e derës së katedralës. Interesante janë edhe dritaret e mëdha të korit të Shibenikut me dantele të komplikuara gotike, të futura në një suazë katërkëndëshe kënddrejtë, gjë e cila i takon Rilindjes. Vepër e Andreut po ashtu është edhe relievi i Shën Hieronimit në medalionin e rrumbullakët në korin e Katedralës së Shibenikut, i punuar në vitin 1468. E tija është edhe Kapela e Shën Domenikut në të njëjtën kishë, e ndërtuar në vitin 1448.
Veprat e Andreut në Trogir.
Trogiri është vend në të cilin Andreu krijoi veprat kryesore të tij. Vepra më e rëndësishme dhe më e bukura e Andreut është Pagëzimorja e Trogirit, të cilën filloi ta ndërtojë në vitin 1466, kurse dhe e përfundoi më 1467, duke e nënshkruar kështu: Andreas Alexius Durrhachinus.
Në këtë vepër madhështore ai paraqiti një sintezë të punës dhe të mundësive të veta. Në fund të katedrales gjendet dera e pagëzimores në mes të shtyllëzave të skalitura në gjethe e kokrra të mëdha lerthi. Andrea e përpunoi derën nën ndikimin e stolisjes romane të Pallatit të Dioklecianit në Split, duke i nxjerrë dy gungëza përmes shiritave të gdhendur me tubëza lulesh e frutash, të cilat i mbështeteshin derës si kënde të saja. Andrea skaliti në disa rrasa mermeri në bareliev “Pagëzimin e Krishtit”. Rrasat mandej i puqi më së miri dhe ua mveshi mureve. Pagëzimorja e Trogirit përbrenda është katërkëndëshe këndrejtë me një kupës të mprehtë, venduar mbi një kornizë dystivëshe të stolisur me gjethe të skalitura, me majë të sjellë në të djathtë. Nën kornizë lëshoi një brez të madh të skalitur e të dekoruar me dragonj, të cilët mbajnë në duar një kordon të trashë festimesh. Dragonjtë janë barkosha e hundëçupulë. Korniza është mbështetur mbi disa shtyllëza të skalitura në vija vertikale. Ndërmjet shtyllëzave janë gropuar, gërryer, gungëzat e zakonshme që lartohen, të skalitura edhe ato me vija vertikale. Anesat e murit kanë formë rombi të stolisur drandofillëza, sikurse është stolisur përjashta Katedrala e Shibenikut. Mbi altarin e kapelës lartohet truporja e Pagëzuesit. Në faqen e murit, përballë altarit, përmbi kornizën dystivëshe me gjethe në valvitje në drejtim të kundërt, gjendet një gungë në të cilën është vendosur truporja e Shën Hieronimit, duke përsiatur në mes harpiave dhe gjarpërinjve, ndërsa pranë gjendet një luan. Andreu i ri dhe i gjallërishëm, në Pagëzimoren e Trogirit bëri një realizim jashtëzakonisht të fuqishëm të Shën Hieronimit në shpellë–një nga veprat më të bukura të tija. Në Pagëzimoren e Trogirit na shfaqet Rilindja e plotë: figurat donatelike, lulevargjet (girlandat) e lulëzuara, shtyllakët (pilastrat) e kaneluar. Autori zotëron mjeshtërisht hapësirën dhe merr idenë themelore arkitektonike nga forma e tempullit të Jupiterit në Pallatin e Dioklecianit. Rilindja zgjoi një interesim të madh për motivet klasike, të cilët i gjejmë në relievet dhe dekorimet e pagëzimores. Në këtë punim shkëlqen prirja stilistike me plot origjinalitet. Truporet e skalitura në mermer paraqiten të valvitura e të matura, me flokë të lëshuara, me simetri të plotë dhe me rrudhat e petkave të skalitura shumë thellë. Stili i përzierë gotiko-klasik, shihet edhe në gungën (apsidën) e katedralës dhe në harkun e pagëzimores, i cili ka një hark të mprehtë, kurse sipërfaqet e tija janë të zbukuruara me kaseta klasike, sikurse është harku i pagëzimores së Splitit.
Edhe dekori iskulpturor i anijatave të pagëzimores përmban motivet e njëjta të goticizmit dhe të klasicizmit. Nën vargun e dyfishtë të gjetheve të vrullshme, që i luhat era në dy drejtime, dragonjtë e pafrenuar mbajnë kurorat e rënda të luleve e të pemëve. Përmbi hyrjen në Pagëzimore gjendet relievi i madh i pagëzimit të Krishtit në Lumin Jordan, ku shihet modeli i plotë, sepse rrudhat e petkave humbasin vijën gotike, bëhen më të drejta dhe më të thella.
Pagëzimorja ka dekorin e rilindjes: gjethet që valviten në dy drejtime, rozetat e lulëzuara, larimet (frizat) me dragonj që mbajnë girlandat (lulevargjet) me lule, shtyllakët (pilastrat) e kaneluar, kapitelet me akant (dashtër) dhe bririn e begatisë, shtyllakët konkavë (të luguar) që mbarojnë me guaskë, etj.
Më 4. I. 1468, pasi mbaroi Pagëzimoren e Trogirit, Andrea Aleksi ndërmorri ndërtimin e kishës (kapelës) të Lumit Orsini po në Katedralën e Trogirit, së bashku me Nikolla Firentinasin, i cili vdiq më 1472, kështu që Andreu e vazhdoi punën vet. Kjo kishëz pompoze u ndërtua në navatën e majtë. Harku është i hijeshuar me skalitje të ndryshme. Kjo kapelë (kishëz) është mjaft e madhe dhe ka një kupolë, në mesin e së cilës është skalitur reliev i Atit të Pushtetshëm, rrethuar nga katër serafinë. Në altar janë skalitur në një rrasë dy engjëj, kurse sarkofagun e ri e të Lumit Orsini, në të cilin janë skalitur katër skenat e jetës së këtij Shenjtërori, e mbajnë katër engjëj të tjerë. Midis njëzet fillakëve të mermertë dalin hajnisht trupore dragonjësh të lakuriquar (cullakë) me flakadanë në dorë. Mandej kemi shtatoret (truporet) e dymbëdhjetë apostujve, të katër shenjtërorëve të tjerë, truporen e Shëlbyesit me katër engjëj, aktin e kurorëzimit të Zojës etj.
Harku me kaseta në kapelën e Lumit Orsini fitoi një realizim të ri të Rilindjes, Andreu tregon një lartësi shprehjeje artistike në skalitjet e truporeve (shtatoreve) të ndryshme në Trogir, sikurse janë: Ati i Pushtetshëm, Krishti, Zoja, Shën Gjon Pagëzuesi, Shën Gjon Ungjilltari, Shën Filipi, Shën Hieronimi etj. Përpos këtyre, në Trogir Andreu ka punuar edhe monumente të tjera.
Më 1469 punoi varrin e humanistit Ivan Sabota dhe të birit të tij Shimunit. Gjithashtu, ka punuar edhe në dekorimin e pallateve të bukura Torlon dhe Qipiko, për çka na dëshmojnë triforat dhe portaret e tyre të mrekullueshme. Relievi mbi varrin e ipeshkvit Torlon, truproja e Shën Pjetrit përmbi derën e kësaj kishe dhe skulpturat në kishën e Shën Sebastianit, janë vepra të tija, sepse karakteristika e daltës së tij është shenjë e besueshme.
Veprat e Andreut në Zarë.
Në altarin kryesor të kishës së Shën Gjonit, më 1955 u zbulua një rrasë e bardhë mermeri, e gjerë 34 cm, e lartë 35 dhe e trashë 6 cm, e cila në anën e përparme kishte të skalitur kompozicionin e Shën Hieronimit në shpellë. Relievi është i ruajtur mirë, ku mund të shihen edhe detajet. Shenjtërori plak, i devotshëm, disi i mbështjellë me një cergë, qëndron ulur me këmbë të kryqëzuara. Me dorën e djathtë shfleton librin, që gjendet në një mëngë të shkëmbit. Pak më lart gjenden të skalitur edhe dy libra. Para tij, në thellësinë e shpellës qëndron i qetë një luan. Poshtë në shpellë gjendet një kapelë kardinali; djathtas, në skaj të shpellës është skalitur një gjarpër, kurse përmbi të, në thellësinë e shkëmbit, një dragua me flatra të hapura.
Kompozicioni është i qerthulluar nga sipër si dhe në të dy anët, ndërsa poshtë si bazë gjendet një kënddrejtë. Relievi i Zarës për nga kompozicioni u afrohet atyre të Splitit (më pak atij të Galerisë dhe më tepër atij në kodrinën Marian). Trajta e shpellës dhe mënyra e latimit të shkëmbit, vendosja e luanit, e librave dhe e gjarpërit, janë të ngjashme. Dragoi këtu është shumë më lart dhe ka një pozicion tjetër fare. Shenjtërori këtu i ka këmbët të kryqëzuara, kurse në ata të Splitit ka mbështetur mjekrën në dorë dhe lexon. Kryet dolikocefal (të zgjatur), balli me madhësi mesatare, laprat e veshëve të trasha e të mishta, dora e djathtë (dorë plaku), shiritat e kapelës valviten në mënyrë temperamente. Relievi i Zarës na tregon një siguri, liri dhe mjeshtri në komponim. Figura e shnjtërorit është e vendosur në qendër të katërkëndëshit dhe këtij i janë nënshtruar si shpella e shkëmbi, ashtu edhe shtazët. Luani, për shkak të dimensioneve të vogla, nuk ka mundur të paraqitet në thellësi, si në relievin e Marianit në Split, por nuk është i latuar pa shije, si në atë të Galerisë së Splitit. Gjarpëri lakohet në mënyrë natyrore në drejtim të diagonales së katërkëndëshit dhe nxjerr kokën prej një gavre. Edhe kapela e kardinalit është trajtuar më gjallërishëm. Relievi i shën Hieronimit, i zbuluar në Zarë, është një nga veprat më të bukura të Andreut dhe gati identik me atë të Marianit në Split. Në bazë të disa motiveve, duket se artisti ynë ka punuar në Zarë edhe në pallatin e Grisogono-Vovo-s, sepse aty gjejmë kamare (nisha) jo të thella, të kaneluara që mbarojnë me guaskë, që është tipar i punimve të Andreut.
Veprat e Andreut në Split.
Veprat e Andreut në Split mund t’i radhisim kronologjikisht kështu: më 1445, 1451, 1455, dokumentet na tregojnë se ka punuar në ndërtesën e bashkisë së Spitit. Stili dhe karakteristikat e portoreve (portaleve) të oborrit të Pallatit të Ivan d’Augustio dhe në atë të familjes Papaliq në Split, dëshmojnë se këto vepra mund të jenë të tijat. Po të vërtetohej kjo gjë, Andrea do të ishte mjeshtër edhe më i madh. Ka gjasë, sepse ornamentet e tyre janë të ngjashme me ato në rrasën e varrit të ipeshkvit Ivan Skafa në Rab, që e punoi Andreu. Në një dokument tjetër theksohet se Andrea Aleksi ka punuar në ngrehinën monumentale të quajtur “Palatium”, si dhe në ndërtesën e një tregtari venedikas të quajtur Venturi Meraviglia. Dokumentet arkivore venedikase na tregojnë se Andreu punoi në kapelën e Shën Katarinës në kishën e Shën Domenikut më 1448 për 105 dukatë. Po në këtë kapelë ndërtoi edhe varrin e familjes fisnike Luccari.
Në mbarim të vitit 1472 Andrea merr përsipër ripërtëritjen dhe zbukurimin e kambanares së Katedralës së Splitit. Punimet i bëri kryesisht në katin e katërt, i cili paraqet një vepër arkitektonike të bukur, proporcionet e së cilës kanë një elegancë të gjallë. Plastika dekorative përmban ornamente që gjenden edhe në apsidën e Katedralës së Trogirit.
Relievi i Shën Hieronimit në kishën e vogël pitoreske të këtij shenjtënori në kodrinën Marian në Split, është i nënshkruar prej Andreut dhe mban datën e vitit 1480. Kjo është vepra më interesante në Split. Ky reliev, me paraqitjen e Shën Hieronimit në shpellë në altarin e kishës, është dhuratë e Andreut që ia kushtoi kësaj faltoreje.
Analiza stilistike e kësaj vepre vërteton se autor është i nënshkruari Andrea. Relievi është i skalitur në gurë polikromë. Shembëlltyra e Shën Hieronimit është një prodhim apo punim tipik i galerisë së tipave të këtij mjeshtri shqiptar. Përfaqësuesit më të mirë të këtyre tipave i gjejmë edhe në veprat e tij në Trogir. Kështu është paraqitur figura e një njeriu thatanik e ashtmadh me kokë dolikocefale, i cili rri ulur në gjysmëterrin e thellësisë së shkëmbit. I mbështetur me njërin krah në një plasaritje lexon librin, ndërsa në dorën tjetër mban një shkop. Prej gavrave të shkëmbit shikojnë hajnisht e tinëzisht përcjellësit e tij: luani, harpia, gjarpëri. Polikromia e gurit i jep pa dushim një plasticitet më të fortë dhe kontraste më të bukura kolorike. Niveli artistik i kësaj vepre, eleganca, shqetësimi dhe lëvizja e hovshme janë faktorë të një interpretimi figurativ plastik.
Më 1947 Galeria e Arteve e Splitit zbuloi edhe një reliev të këtillë në ishullin Rab. Relievi i ka dimensionet gati të njëjta me atë të Marianit dhe të Zarës. Përmbajtja dhe mënyra e përpunimit janë të ngjashme me relievin në Marian dhe në Zarë, por ka vetëm disa ndryshime të vogla. Relievi është i suazuar me një vijë të thjeshtë, plaku mjekërosh, Shën Hieronimi, rri ulur në shkëmb në thellsësinë e shpellës, i veshur me petka të grisura, me dorën e majtë në ije duke mbajtur shkopin; në të djathtën ka mbështetur mjekrën dhe lexon librin e hapur. Aty gjenden edhe shtazët simbolike, që i gjejmë edhe në paraqitjet ikonografike të këtij shkrimtari të shenjtë të kishës. Ambienti i këtij relievi u përngjanë shpellave fantastike të kompozicioneve pitoreske fetare të mjeshtërve të hershëm të Firences, të qindvjetëshit XV. Në fund të shpellës këtu kemi edhe një stemë të qerthulluar me flatra të hapura, që s’e gjejmë në relievet e tjerë. Kjo vepër i ka të gjitha veçoritë e punimeve të Andrea Aleksit: figurat thatanike, modelimin e kreut e të gjymtyrëve, mënyrën e komponimit dhe sintezën e këndshme të goticizmit dhe të klasicizmit dhe u përgjanë veprave të tjera të këtij lloji. Mirëpo, relievi i Shën Hieronimit, që gjendet në Galerinë e Arteve të Splitit, është diçka më i dobët se të tjerët, ndonëse në tërësi mjaft i fuqishëm. Së këndejmi, disa historianë të artit mendojnë se këtë vepër e kanë punuar nxënësit e Andreut më 1475-1480.
Andrea ka lënë në Split edhe dy vepra e këto janë: retabli në kishën e Betlehemit në Marian, punuar rreth viteve 1485- 1497, dhe varri, që mbaroi për vete më 1503, në kishën e Rrëshajeve të Splitit.
Veprat e Andreut në Dubrovnik.
Këtu janë zbuluar dy relieve të Shën Hieronimit, njëri nga të cilët është i dëmtuar dhe është gjetur si spolie (pre) pranë kishës së Zonjës së Kashtelit dhe tash gjendet në Pallatin Princor. I dyti gjendet te familja Haler–Pugliesi dhe është gjetur në Sllani. Për masat e të dyve janë gati të njëjtë me atë të Zarës dhe të dy kanë formë katërkëndëshi kënddrejtë. Për këto dy relieve të Shën Hieronimit nuk dihet me saktësi se a janë apo jo veprat e Andreut, por duke u bazuar në stilin dhe në karakterin e tyre, shihet qartazi se prodhim i shkollës dhe i punishtës së tij. Ndoshta i kanë punuar nxënësit ose ndihmësit e tij, porse ai vetë është i pranishëm me shembujt dhe ekzemplarët e vet, kurse shembëlltyrat e tija janë gjedhe direkte. Disa mendojnë se i ka punuar vetë Andreu si plak i thinjur, në kohën kur dora nuk i punonte më si duhet. Kompozicioni dhe përmbajtja e relieveve të Dubrovnikut janë identikë me relievet e Shën Hieronimit në Trogir, në Split dhe në Zarë, por, megjithatë, ekzistojnë edhe disa ndryshime. Shenjtori është i kthyer në drejtim të kundërt, qëndrimi i luanit dhe i harpisë ndryshon, nuk është një, por disa libra. Në relievin e dytë ka edhe më tepër ndryshime. Aty gjejmë elemente të reja të një periudhe të mëvonshme. Plaku nuk është i mbështjellë me cergë, por i veshur me rroba të mira. Kryçi është element i ri i futur në skemën e vjetër ikonografike. Shtazët shikojnë përfundi kryçit, gjarpëri fshihet nën të shënjtin, kurse luani i vogël naiv luan padjallëzueshëm me kapelën e plakut.
Veprat e Andreut në vende të tjera.
Andrea Aleksi ka lënë disa vepra të çmueshme edhe në disa vende të tjera. Besohet se një reliev engjëlli me stemë, që gjendet në kopshtin e familjes Radman në qytetin e vogël Omish, është vepër e tij. Shembëlltyra e engjëllit ka një fytyrë endërrimtare, kurse në ballë një diademë. Rreth e përqark janë të skalitura gjethet e vrullshme të goticizmit të vonshëm. Në të njëjtin kopsht, vepra të Andreut janë: një kapitel i madh dhe një enë kishtare për ujin e bekuar. Në ishullin Korçulla, në qytetin me të njëjtin emër gjenden në një ndërtesë disa kamare jo të thella të kaneluara e që mbarojnë me guaskën karakteristike të Andreut. Ky ka punuar edhe në ishullin Hvar, prej nga është sjellë në Galerinë e Arteve në Split një reliev i Shën Hieronimit. Në Itali artisti ynë punoi në ishjt Tremiti, në Padovë, në Venecie, në Firencë, në Ankonë e Janinë, por për veprat e tija në Itali na mungon literatura.
Stili dhe veçoritë e artit të Andrea Aleksit
Andrea Aleksi në veprat e tija me elemente gotike e klasike, na paraqitet si përfaqësues i periudhës kalimtare prej goticizmit në klasicizëm të artit kroat bregdetar. Në veprat e para shihet më tepër ndikimi i gotikës, kurse më vonë përdor përherë e më tepër format e Rilindjes. Mirëpo, Andreu dinte në një mënyrë të këndshme t’i shkrinte në një këto dy elemente dhe stile. Përmes shkrirjes së goticizmit të lulëzuar në zbukurimet me trajta klasike, ai depërton përherë e më tepër në klasicizëm edhe në krijimin e figurave skulpturore. Në skulpturë Andreu është mjeshtër i rryer dhe gjithmonë u ka mbetur besnik shtatoreve dhe truporeve të zgjatura, me koka dolikocefale, me rrudha të petkave, thuajse janë modeluar në argjil të lagët. Karakteristika kryesore, tipike dhe individuale e veprave të Andreut janë kokat e zgjatura, dolikocefale të shembëlltyrave të ndryshme, gjë që është cilësi e racës njerëzore dinarike. Motive të rëndomta në stolisje, në skulpturë dhe në arkitekturë janë gjethet në luhatje e sipër në dy drejtime të kundërta, rozetat e lulëzuara, frizat e dragonjëve që mbajnë girlandat (lulevargjet) me lule, kanelimi i shtyllave (pilastrave), kapitelët me akantus dhe me bririn e begatisë, pilastrat me skalitje jo të thella konkave që mbarojnë me guaskë, kamaret (nishat) jo të thella konkave (të luguara) të mbushura me kanelura klasike e me maja të mprehta në formë guaske gotike dhe harku i mprehtë. Duke ua bërë një analizë artistike veprave të tija, shihet se Andreu ka njohur mirë pikturimin e Rilindjes dhe në punimet e veta e ka imituar me sukses.
Si ndihmës i mjeshtrit të madh Juraj Dalmatinac dhe si bashkëpunëtor i skulptorit Nikolla Fiorentiasi, Andreu u zhvillua prej një gotiku të vonshëm në një artist të mirëfilltë të Rilindjes dhe paraqet një periudhë kalimtare gotiko-rilindase në artin e Dalmacisë.
Duke i analizuar të gjitha veprat e këtij artist, na shfaqet qartë figura e madhe e këtij personaliteti. Ky arkitekt e skulptor gurgdhendës, në veprat e veta shumnëfishe mbetet i pavdekshëm në artin e Rilindjes dalmatinase dhe aty zë një vend kryesor. Edhe pse në rrugën e tij të zhvillimit artistik shihen qartazi ndikimet e mjeshtërve Juraj dhe Nikolla, Andret nuk mund t’i mohohen vula personale dhe cilësitë individuale. Ky luajti rolin vendimtar në zhvillimin e rilindjes në viset pranë detare të Kroacisë. Në kohën kur në atdheun e tij Skënderbeu zhvillonte luftëra të përgjakshme kundër turqve, Andreu ndërtonte Pagëzimoren e Trogirit, këtë vepër monumentale të ndërtimit arkitektonik e skulpturor. Historiani kroat i artit Kruno Prijatel thotë: “Ndoshta në figurat me koka dolikocefale dhe në trajtat e tjera të shprehjes artistike fshihet fryma shqiptare, çka do të thotë se Andrea ishte i lidhur shpirtërisht me vendin e vet”.
Nga Kadri Halimi
BIBLIOGRAFI:
1) Fiskovič C.–Prijatelj K., Prilozi povijestiumjetnosti u Dobrovniku, Split 1950 (Novi prilozi o andriji Alesiju).
2) M.Vasić, Miloje. Arhitektura i skulptura u Dalmaciji, Beograd 1922.
3) Dom Zef Oroshi, Nji arkitekt e skulptor shqiptar në Dalmati, “Shejzat” II/
1-2, Roma 1958.
4) Karaman, Ljubo. Pregled umjetnosti u Dalmaciji, Zagreb 1952.
5) Kolendić, Petar. Alesi i Firentinac na Tremitima–Glasnik Skop. Nauč. Društva 0/1, Skoplje 1924.
6) Petricioli, Ivo. Alesijev relief sv. Jeronima u Zadru–Vjesnik za arheologiju i historiju dalmatinsku, LVI–LIX, Split 1957.
Aktualisht janë duke u kryer disa punime konservuese dhe përforcuese në “Kullën C” në Kalanë e Durrësit. Po ashtu, janë kryer një seri analizash të cilat ndihmojnë të përcaktohen ndërhyrjet konservuese të cilat janë duke u zbatuar, duke filluar me konsolidimin dhe riparimin e murit të themeleve duke përdorur teknika tradicionale.
Tërmeti i nëntorit shkaktoi shembjen e një pjese të mureve.
Disa monumente në Shqipëri ishin dëmtuar si pasojë e tërmetit në nëntor të 2019-s. Mes tyre i rëndë është dëmi që iu shkaktua Kalasë së Durrësit. Pas disa muajve një grup i restauruesve janë duke punuar në restaurimin e këtij objekti të rëndësishëm kulturor. Është bërë e ditur se ky është vetëm fillimi i ndërhyrjeve dhe se të tjera po ashtu të rëndësishme do të realizohen ditëve në vazhdim.
Ka qenë selia në Shqipëri e organizatës joqeveritare, “CHwB” (Trashëgimia Kulturore pa Kufij) që ka bërë të ditur se aktualisht janë duke u kryer punime konservuese dhe përforcuese në “Kullën C” në Kalanë e Durrësit.
Sipas njoftimit të publikuar në ueb-faqen e tyre është bërë e ditur se ky projekt u nis me mbështetjen financiare të Fondit të Ambasadorit për Ruajtjen e Trashëgimisë Kulturore, Agjencisë Suedeze për Bashkëpunim Ndërkombëtar, mbështetjes shkencore të Fondit Botëror të Monumenteve, dhe Ministrisë të Kulturës, me qëllim adresimin e shembjes pjesore të kullës, shkaktuar nga tërmeti i nëntorit 2019.
“Deri tani ne kemi zbatuar stabilizimin emergjent me qëllim parandalimin e dëmtimeve të mëtejshme në monument. Gjithashtu, kemi kryer një seri analizash të cilat na ndihmojnë të përcaktojmë ndërhyrjet konservuese, të cilat jemi duke i zbatuar, duke filluar me konsolidimin dhe riparimin e murit të themeleve duke përdorur teknika tradicionale”, është shkruar në njoftim.
Kalasë së Durrësit i ishin shembur një pjesë e mureve. Monumenti që ishte ndërtuar nga perandori bizantin Anastasi në shekullin VI, përbëhet nga dy pjesë: Kështjella e sipërme dhe Kështjella e poshtme. Në historinë e monumentit si një rast tjetër ku ishte dëmtuar shumë daton tërmeti i vitit 1273 për t’u rinovuar prapë. Muret e objektit janë të larta 4,6 metra.
Krahas viktimave, dëmeve materiale që kanë lënë shumë familje pa strehë, tërmeti në nëntor kishte shkaktuar dëme edhe në disa prej monumenteve të Shqipërisë. Kalaja e Durrësit, ajo e Prezës afër Tiranës e ajo e Krujës, sipas raportimeve kishin dalë të jenë më të dëmtuarat. Edhe në këto dy kala kishte nisur restaurimi i cili tashmë ka përfunduar me sukses.
Lëkundjet e fuqishme të tokës nuk janë të panjohura për bregdetin shqiptar. Në historinë mijëravjeçare në analet e historisë ruhen të kronikuara vetëm tri tërmete. Sipas burimeve historike, tërmeti i parë përkon me vizitën e Ciceronit në Durrës kah mesi i shekullit të parë para erës sonë. Disa shekuj më vonë, përkatësisht në vitin 345, një tërmet tjetër do të shkundullonte sërish portin më të njohur të Adriatikut. / KultPlus.com
Dirigjenti Marco Bossi dhe Orkestra e Harqeve të Universitetit të Arteve të Tiranës e drejtuar prej tij ishin mbrëmjen e kaluar protagonistët e mbrëmjes së tretë të Festivalit Ndërkombëtar të Muzikës së Dhomës në Durrës, përcjellë KultPlus.
Ky është edicioni i 16-të i Festivalit që organizohet në qytetin bregdetar nga violinistja Nevila Kalaja Herczegh dhe shoqata “Arti dhe kultura italiane-shqiptare”.
Dirigjenti 30-vjeçar drejtoi me mjaft kompetencë tre vepra të autorëve të njohur në literaturën muzikore, duke shfrytëzuar edhe përvojën e krijuar me orkestra të vendit fqinj në Milano, Potenza e Lecce, por edhe në Athinë, Beograd e Ceki.
Serenata për harqe opus 22 nga Antonin Dvorak (1841 – 1904) tingëlloi mjaft mirë falë sendërgjisë së dirigjentit Marco Bossi dhe instrumentistëve edhe më të rinj në moshë, ndërsa spektatorët e shumtë në Muzeun Arkeologjik Kombëtar të Durrësit duartrokitën lojën e artistëve.
Pesë pjesët e përzgjedhura nga krijimtaria e Dmitri Shostakovich (1906 – 1975) dhe përshtatur për orkestër nga Ylli Ramzoti erdhën me mjaft mjeshtëri e muzikalitet nga instrumentistët Nevila Kalaja Herczegh (violinë) dhe Arben Llozi (violë), përfaqësues të shkollave muzikore të Durrësit dhe Tiranës.
Koncerti për flaut dhe orkestër harqesh mbylli mbrëmjen e tretë të Festivalit në Muzeun Arkeologjik të Durrësit. Bashkatdhetarët italianë Matteo de Francesco (flaut) dhe dirigjenti Marco Bossi me orkestrën e Universitetit krijuan një atmosferë të veçantë, duke marrë edhe përgëzimet e publikut të pranishëm.
Festivali ndërkombëtar i muzikës së dhomës përfundon më 24 korrik dhe në sallën e muzeut arkeologjik kombëtar janë programuar edhe pesë koncerte të tjerë me instrumentistë vendas dhe të huaj. / KultPlus.com
Shiu pranveror, shoqëruesi ynë i veçantë në hyrje të kufirit të Shqipërisë kishte kapluar atmosferën në një mbizotërim të lehtë të pikave të cilat binin lehtësisht mbi dritaret tona e që njëkohësisht pamjet e bukura të reve kishin zënë tërësisht vendin e tyre në qiell, por ketë herë jo në formën e tyre të zakonshme, por ato frymonin në hapësirën personale të maleve të larta të cilat jepnin një përshtypje se po bashkoheshin dy botë krejtësisht të ndryshme në një mjegullinë të vetme që nuk po i dukej as fundi e as fillimi, shkruan KultPlus.
Tokat e shtrira e të punuara në vija dëshmonin se bujqësia është aq e pasur ku së bashku me natyrën që posedonte një gjelbërim herë të errët, herë të çelur e herë një e gjelbër e pa identifikuar dhe shtigjet e vogla të rrezeve që depërtonin pingul vende-vende në shkëmbinjtë përreth, në një ndërlidhje me trazirën e ëmbël të shiut dhe lulet shumëngjyrëshe të cilat dalloheshin akoma më shumë kur ngjyra e tyre gjallërohej nën pikat e shiut, këtë peizazh në hyrje të Shqipërisë e bënte akoma më të bukur për ta shijuar e sidomos kur vrojtohet behari që po binte dalëngadalë mbi një fund që ishte e pamundur ta kapje.
Ndalesa jonë e parë në qytetin e Durrësit, i vendosur në brigjet e detit Adriatik dhe i cili jo vetëm që ka një histori të jashtëzakonshme por ngërthen në vete imazhe të veçanta ku pas çdo blloku të banesave në një shtrirje të gjerë mund të admirohet pamja e detit e cila nga larg dukej se sapo kishte filluar shkëlqimin e portretit në një përndritje të ngrohtë por që në të vërtetë nga afër këto valë dinake sa vinin e u rritnin në një epërsi vrazhdësie që shkrihej në breg duke formuar një ikonografi të tyre dhe duke na dhënë një iluzion se këto valë të cilat përplaseshin sa andej e këtej, kanë jetë dhe po njëlloj si kujtimi ynë për dikë, edhe ato jetojnë në përjetësi.
Ndërsa, në mesditë atëherë kur dielli bëhet gati për ta lëshuar fronin e tij, në një tingëllimë mjalti që po ngjyroste kanvasin e zakonshëm të qiellit të kaltër në një ngjyrë rozë e cila po jetësohej përnjëherë duke pikturuar kështu ndjenja entuziaste me një pendë delikate në një spikatje mbretërore që na kishte zënë rob në mbështjelljen magnetizuese të perëndimit. Ndërkohë , aty pranë, siç pamë mund të zhvillohen edhe sporte të ndryshme si ‘kitesurfing’.
Tani, nisja për në qytetin e Vlorës, qyteti bregdetar në jugperëndim të Shqipërisë, na zuri në një adrenalinë të këngëve shqiptare që si dukej na bëri gati për atë se çfarë do të pasonte më vonë. Hyrja e këtij qyteti i cili ka përballë një mal shtatë lart që ishte prezent në çdo kënd ku sytë arrinin të shihnin dhe së bashku me shtëpitë e boshatisura që dhuronin kënaqësi estetike, rrugicat e ngushta me kalldrëm, dyqanet e vogla të vendosura radhazi në dy anët e rrugës të mbushura me suvenire, palmat që nga larg shtriheshin në pëllëmbë të dorës, e shndërronin Vlorën në një klithmë renesance të antikitetit klasik, aty ku parajsa e shtatë magjepset e rrëmbehet pas mëkatit ngazëllues të ekstazës mistike.
Ecjet përgjatë qytetit të Vlorës, shijimi i ushqimit tradicional në gërshetim me atë detar dhe italian, pemët e vendosura në një vijë vertikale, dashamirësia e vlonjatëve, plazhet e shumta, monumentet kulturore, brigjet e pakrahasueshme, deti trazues e tufat e kafshëve që dilnin papritmas në një befasi të dëlirë si dhe përmes peizazheve të këndshme, mund të përjetohen në një rilindje njerëzore ku zgjuarsia, bukuria dhe e vërteta përjetohen në një afsh lirik.
Gjatë ecjes në këtë qytet unik, një kafene mjaft e veçantë e cila dallohet direkt përballë teatrit ‘Petro Marko’, aty ku u shënua historia e themelimit të Teatrit Profesionist të Dramës, e titulluar me emrin ‘Poema Bistro’, ofronte një rehati përmes soditjes së dizajnit bohem, shijimit të ushqimit tradicional, duke filluar nga mishi i pulës me patate dhe qofte, salca e djathit dhe qepëve, buka me vaj ulliri dhe erëza, djathërat e ndryshëm, sallama e pjekur në skarë, makarona, qofte, sallatat e deri tek verërat diversive e në veçanti e bardha që papritmas të bënte pas vetes. Ndërkohë , për të apasionuarit e pianos, për ata që personalisht nuk kanë pasur mundësi ta ndjejnë magjinë që instrumenti sjell, ekzistonte mundësia që të krijonin një interpretim çasti që lehtësisht mbahet mend në rrënjën surreale të kujtimeve.
Gjithashtu, hapja zyrtare e sezonit turistik veror në Vlorë u shënua me koncertin nga artistët si: Marsela Çibukaj, Bruno dhe Klajdi Haruni. Ky koncert mblodhi rreth vetes qytetarë dhe vizitorë të shumtë duke nisur nga moshat më të vogla e deri tek të moshuarit që po shijonin këngët shqiptare duke kërcyer e argëtuar jashtë mase. Malli për të parë një turmë të tillë i gjeti edhe banorët e shtëpive të afërta në ballkonet e dritaret e tyre duke dëgjuar këngë të vjetra shqipe ku ndër to ishte edhe kënga ‘E dehun jam’ nga bilbili i Kosovës Nexhmije Pagarusha, këngë kjo që në brendësinë tonë solli një qetësi shpirtërore.
Kurse, aty ku shtrihet prehri i shkëmbinjve që rrahet ëmbëlsisht nga tundimi i dallgëve manipuluese, ndodhet edhe vija bregdetare e Vlorës e pasuruar me ujërat e detit të kristaltë që ngjason me atë të ‘Côte d’Azure’ në Francë, pikërisht për arsye se ky peizazh ofron paroksizëm poetik, një burim frymëzimi ku krahnori i zjarrmisë pushon nën hijen modeste shpirtërore.
Gadishulli i Karaburunit ka formën e një harku në një gjatësi rreth 15 km që përqafon një peizazh natyror me bregdetin e përthyer, lëndinat e vogla që zbresin deri poshtë, gjiret e shumta dhe të fshehura, kullotat e pasura dhe gëlqerorët e periudhës së paleogjenit ku shikuesi lehtësisht përmes një udhëtimi me anije, mund ta admirojë këtë copëz gjigande e cila pranon puthjet e shumta të ujit përreth. Ndërkohë, në skajin veriperëndimor të Karaburunit, ndodhet Kepi i Gjuhëzës, pika më perëndimore e Shqipërisë ku është e vendosur shpella e Haxhi Alisë, aty ku rrezet e diellit nuk kanë prekur asnjëherë dhe syri i njeriut humbet në lartësinë dhe bukurinë e mahnitshme të saj që duket sikur zotëron një errësirë e cila frymon si gjurmë e vazhdueshme e këtij Gadishulli.
Ky port është i mbushur me anije të vogla të cilat pushonin afër bregdetit në një vijë çoroditëse, ofronin një pamje ku edhe shkrepja e fotografisë më të bukur nuk do të mund ta përçonte emocionin e huazuar për pak çaste nga soditja e bukurive natyrore dhe fluturimit të shpendëve që formonin një trajektore lëvizëse në horizontin përvëlues të venitjes që fishket në papërfytyrësinë e çiltër.
Ky udhëtim që i bashkoi gazetarët e Kosovës për një eksplorim të veçantë, na dërgoi për qëndrim dhe vizitë në disa hotele që ndodhen në qytetin e Vlorës, si: Albanian Star Hotel, Harmonia Hotels Group, Regina Garden Hotel dhe Kraal Hotel. Ndërsa, i pranishëm me ne gjatë gjithë udhëtimit ishte edhe drejtori Azem Bujupi nga portali ”Trip to Albania”, i cili do të hapet zyrtarisht më 30 maj të këtij viti.
Po ashtu, kryetari i Bashkisë së Vlorës, Dritan Leli në një prononcim për të gjitha mediat kosovare të pranishme është shprehur se në muajt në vazhdim asgjë nuk do të duket më njëlloj në Vlorë.
“Ne kemi bërë një projekt të ri me Qeverinë Shqiptare dhe Fondin Shqiptar të Zhvillimit që do të ndërrohet tërësisht zona e plazhit të vjetër. Kur unë kam qenë fëmijë, ajo që ishte zona e prindërve dhe gjyshërve tanë, ishte pikërisht kjo këtu”, thotë Leli.
Sipas tij, pandemia gjunjëzoi globin por shqiptarët qëndruan bashkë për të mbajtur gjallë ekonominë e turizmit sepse të gjitha investimet që bëhen kanë nevojë për klientë dhe klientët kanë nevojë për mikpritje, shërbime dhe atraksione të vërteta në vijën bregdetare të Vlorës.
Në fund të këtij udhëtimi është nënshkruar edhe një marrëveshje bashkëpunimi nga portali ‘Trip to Albania’ dhe Bashkisë së Vlorës ku synohet promovimi masiv.
Aktivitetet e ndërmarra nga ky udhëtim janë mundësuar nga ’’Trip to Albania’’ dhe Asociaconi i Gazetarëve të Kosovës.
E themeluar në shekullin VI p.e.s., fillimisht me emrin Aulona, Vlora është qytet i lashtë ku është shpallur Deklarata e Pavarësisë shqiptare më 28 nëntor 1912 dhe konsiderohet si njëri nga portet kryesore të Shqipërisë dhe qyteti më i rëndësishëm ekonomik dhe kulturor i Shqipërisë jugperëndimore, andaj turizmi në këtë pjesë është joshja kryesore për një vizitë në tërë Shqipërinë që pasuri dominuese e ka natyrën dhe historinë. / KultPlus.com
103 tablotë e piktores Emjona Stasi, që janë ekspozuar këto ditë në galerinë e arteve pamore “Nikolet Vasia” kanë gjetur vëmendjen dhe interesimin e ardashësve durrsakë.
Të punuara që të gjitha në gjininë e peisazhit, tablotë e Stasit i bashkon dashuria për qytetin e saj.
Rrugicat, muret mesjetare, porta e Kalasë, kanatat e dyerve të hershme, kolonat me kapitele mbi krye, dhe gjithçka që e lidh piktoren me Durrësin janë objekti i penelit të saj.
Brenda ekspozitës Emjona Stasi i rikthehet me shumë sukses temave të preferuara, duke shfrytëzuar talentin në grafikë.
55 punimet-miniaturë në gjininë e grafikës e risjellin qendrën historike të Durrësit, sikur të ishin kartolina nga qyteti që mund të udhëtojnë në të gjithë globin.
Shqetësimi për peisazhet e Durrësit, që po humbasin ndën hijen e shumëkatësheve, i jep më shumë vlerë pikturës së Emjona Stasit, e cila këtë herë i ka kushtuar një ekspozitë të plotë ruajtjes së identitetit të qytetit.
Kujdesi për ekspozimin e tablove në grupe të veçanta, sipas gjinive dhe vendeve që e kanë frymëzuar, i japin një tjetër vlerë ekspozitës së Emjona Stasit, që do të qëndrojë e hapur deri në fund të muajit maj.
Emjona Stasi, një piktore në profesion të lirë
“Të paktën kështu e ndjej vehten që kur kam dalë në pension – thotë artistja në një intervistë.
“Jam me fat që kam një profesion të tillë. Tani më pëlqen të punoj çdo ditë dhe kam mbështetjen e bashkëshortit tim, inxhinjer ndërtimi. Xhoxhi e kupton lehtë punën time dhe gëzon njëlloj me mua për një tablo të bukur-vijon piktorja Emjona Stasi, e cila ditët e fundit ka hapur ekspozitën e saj të gjashte personale.
Emjona ka përfunduar studimet për Grafikë, dhe megjithëse e ka zgjedhur vetë degën, shprehet se në tablotë e saj ka mbetur shumë pak nga pasioni i parë.
“Ja, thuajse në asnjë punë unë nuk përdor ngjyrën e grafistëve, të zezën – thotë ajo duke u drejtuar nga tablotë. “Më pëlqen peisazhi, pasi jam romantike; por ndjehem mirë edhe me natyrën e qetë, ndërsa duhet të provoj më shumë kompozimin – thotë piktorja, e cila ka paraqitur në ekspozitën e fundit në Durrës 77 tablo të përmasave të vogla e të mesme, pjesa më e madhe punime të viteve të fundit.
Emjona ka lindur në Elbasan, por duke qeshur thotë: “nuk e di se nga jam”.
I jati oficer në atë kohë ka lëvizur bashkë me familjen, deri sa janë vendosur në Durrës. Një edukatore kopështi në Elbasan i ka këshilluar prindët që ta çojnë vajzën e vogël në Lice.
“Dega e pikturës në shkollën e mesme “Jordan Misja” fillonte vetëm në ciklin e mesëm, por fjalët e edukatores mu ngulitën – shprehet sinqerisht Emjona, e cila nisi ti shohë ndryshe lodrat me plastelinë apo vizatimet e para. Më vonë Sul Sulovari në Elbasan e Agim Shami në Durrës do të drejtojnë pasionin e vajzës së re drejt pikturës.
Mësuesja e artistëve të rinj
Në një qoshe të galerisë “Nikolet Vasia” një mësues i ri bisedon me nxënësit-piktorë të shkollës artistike “Jan Kukuzeli” mbi karakteristikat piktorike të autores Stasi.
Piktorja vlerëson mësuesit e pasionuar, si dhe nxënësit që mbajnë në duar dosjet e vizatimeve edhe jashtë shkollës.
“Megjithatë, më duket se kanë mbetur pak -shton ajo, duke kujtuar kohën kur në degën e sapohapur të arteve figurative në shkollën artistike të Durrësit gjeti disa nga piktorët më të mirë të qytetit.
“Do të punoja si mësuese shumë vite përkrah piktorëve Skënder Kokobobo, Nikolet Vasia e Gavril Priftuli – thotë Emjona, e cila deri në vitin 1984 kishte dhënë lëndën e vizatimit në shkollat 8-vjeçare.
Emjona Stasi ka dalë në pension thuajse 7 vjet më parë, por askush nga ata që e sheh nuk e beson këtë.
Elegante në lëvizje, mjaft e qetë dhe e sigurtë në punën e saj, ajo e ka marrë njoftimin e pensionit, ndërsa përgatiste një nga ekspozitat e saj.
“Më erdhi keq, pasi ishte janar dhe i ndërpreva leksionet me nxënësit në mesin e vitit shkollor, por me sa duket këto janë regullat – nënvizon piktorja, duke kujtuar se kolegët kanë ardhur ta urojnë për pensionin në galerinë ku u hap ekspozita.
Ekspozita nga atdheu deri në SHBA
Mustafa Arapi, Gazmend Leka, Buron Kaceli janë piktorët e parapëlqyer të Emjona Stasit, pa harruar Lumturi Blloshmin, piktoren inteligjente, siç e quan ajo. E më pas edhe zonja të tjera të skulpturës si Mira Kuçuku apo Llambrini Dënaj.
Por Emjona vetë ka vendosur shumë vonë të hapë një ekspozitë personale.
Që nga viti 1977 ajo ka marrë pjesë thuajse në 50 ekspozita kolektive në qytete të ndryshme të vendit tonë, por edhe në Kosovë, Maqedoni dhe SHBA.
“Është një mundësi për tu njohur dhe ballafaquar me kolegët, të cilët sjellin shumëllojshmëri stilesh – thotë Emjona, duke kujtuar edhe përvojat në kolonitë artistike, të organizuara në qytete të ndryshme brenda dhe jashtë vendit.
Sipas saj, janë eksperiance shumë të mira, por organizatorët nuk duhet të abuzojnë dhe ta quajnë një mundësi tregu – shton ajo.
Emjonës nuk i pëlqen që të marrë diçka që nuk e meriton. Ajo ka refuzuar çdo ndërhyrje që mund ti jepte një çmim të lartë në konkurset e organizuara, duke iu gëzuar vetëm vlerësimeve të sinqerta. Në këtë pikë ajo ndjen se artistët duhet të jenë më të drejtpërdrejtë në opinionet për krijimtarinë e njeri – tjetrit.
“Kjo do të na ndihmonte të gjithëve – shprehet çiltazi piktorja. Më pëlqen të kem një përvojë të tillë në SHBA, atje ku kam pasur rast të hap edhe një ekspozitë me 25 punime.
“Ishte e thjeshtë, aplikova në një bibliotekë – librari dhe fitova të drejtën që përveç pjesmarrjes në ekspozita grupi të hap edhe një personale, me punët e përgatitura gjatë qëndrimit atje-kujton Emjona.
Emjona Stasi që nga viti 1977 ka marrë pjesë në afro 50 ekspozita të përbashkëta brenda dhe jashtë vendit, ndërsa punimet e saj i gjen përveç fondit të Galerisë Kombëtare të Arteve dhe asaj të Durrësit ndodhen edhe në arkiva private në Itali, Maqedoni, Greqi, Gjermani, Hollandë, Kanada dhe SHBA.
Mësuese dhe studente
Ndërsa në galeri vizitorët ia lenë vendin njeri-tjetrit, bisedojmë së bashku për hapat e parë në pikturë, për nxënësit e saj, por edhe për vendimet e marra vetëm me një fjali, përballë pedagogëve të saj në Lice dhe Institutin e Arteve, të cilët Emjona vazhdon ti quajë “profesorë”, si në shkollë.
“Për të hapur një ekspozitë nuk duhet vetëm aftësi, por edhe një çikë inat” i ka thënë Emjonës 10 vjet më parë Thoma Thomai. Profesori i skulpturës u bë shkak për ekspozitën e parë të saj, e cila u hap në galerinë private “Jozef”.
Megjithëse e konsideron vehten “natyrë të tërhequr”, artistja nga Durrësi i ka marrë vendimet për jetën me një fjali. Kështu e ka bindur pedagogen e skulptures Valentina Balli në Lice për pasionin që kishte për pikturën, e po kështu me fjalët “dua ta meritoj shkollën e lartë” i është drejtuar prof. Naxhi Bakallit para se të hynte në Institutin e Lartëtë Arteve (sot Universiteti i Arteve).
Të njejtën gjë ka bërë edhe kur ka parapëlqyer Durrësin, në vend të kryeqytetit menjëherë pas studimeve të larta.
Ja se si shkruan për të Suzana Varvarica Kuka, studiuese e artit:
“Emjona Stasi trashëgon dashurinë për natyrën, për botën, si banesa jonë e madhe; adhurimin për ngjyrat, dhe vullnetin për dëshmi figurative. Ajo mban një qëndrim të ri komunikimi me rrënjët tona të artit të fillim shëk. XX, gjë e cila më jep entuziasmin ta quaj “Mio-niana e Durrësit”. / KultPlus.com
Ministrja për Kulturë e Shqipërisë, Elva Margariti ka treguar për zhvillimet e fundit në qytetin e Durrësit, shkruan KultPlus.
Ajo ka vizituar qytetin shqiptar bashkë medrejtorët ekzekutivë të Fondacionit Shqiptaro-Amerikan për Zhvillim, Martin Mata dhe Aleksandër Sarapuli.
Me këtë rast, ministrja Margariti ka thënë se diçka e mirë për Durrësin po vie.
“Vizituam zonën që do të shndërrohet në më tërheqësen për qytetin, ku trashëgimia kulturore do të jetë një magnet i vërtetë ekonomik dhe turistik”, ka shkruar Elva Margariti.
Ky investim do të vie në kuadër të projektit TID Durrës. / KultPlus.com
