Nga Edgar Allan Poe
E pranoj! – nervoz – tmerrësisht shumë nervoz kam qenë dhe jam; po pse ngulni këmbë se jam i çmendur? Sëmundja m’i kishte mprehur shqisat – jo shkatërruar – as topitur. Sidomos, dëgjimin. Unë dëgjoja gjithçka në qiell e në tokë. Dëgjoja shumë dhe në ferr. Atëherë, si qenkam i çmendur? Mbai vesh! E shikoni në ç’mënyrë të shëndetshme e të qetë mund t’jua tregoj të gjithë historinë?
Është e pamundur t’ju them se si më lindi kjo ide; por me t’u krijuar, s’më linte të qetë ditë e natë. Qëllim s’kishte as edhe një. Pasion, aspak. Unë e doja plakun. Kurrë s’më kishte bërë keq. Asnjëherë s’më kishte fyer. Për arin e tij s’doja t’ia dija. Më duket se ishte syri i tij. Po, kjo ishte! Njëri nga sytë e tij i ngjante atij të një hute – një sy mblu i shpëlarë, mbuluar me një cipë të hollë. Sa herë më shikonte, më ngrinte gjaku; dhe kështu, pak e nga pak – shumë ngadalë – e ndava mendjen që ta vrisja plakun, e në këtë mënyrë ta hiqja qafe syrin përgjithmonë.
Tani, kjo është çështja. Ju më kujtoni të çmendur. Të çmendurit s’dinë kurrgjë. Por, ama, duhet të më kishit parë mua. Duhet të kishit parë me sa maturi veprova – me ç’largpamësi – me ç’tinëzi shkoja në punë! Kurrë më parë s’kisha qenë kaq i dashur me plakun, se gjatë tërë javës para se ta vrisja. Çdo natë, rreth mesnatës, unë ulja rezen dhe hapja derën e tij – oh, kaq ngadalë. Dhe pasi kisha krijuar një hapësirë të mjaftueshme për kokën, futja një fener të maskuar, i gjithi i mbyllur, në mënyrë që asnjë rreze drite të mos dilte dhe atëherë rrasja kokën brenda. Oh, ju do të kishit qeshur po ta kishit parë me ç’dinakëri e futja brenda! E lëvizja ngadalë – shumë, shumë ngadalë që të mos i prishja gjumin plakut. Më duhej një orë për të vendosur gjithë kokën në atë hapësirë, derisa të mund ta shihja tek shtrihej në krevat. Ha! – ha! – ka të çmendur kaq të matur? Dhe atëherë, kur koka ime ishte brenda një herë e mirë, unë zbuloja me kujdes fenerin – oh, me kaq kujdes – me kujdes (pasi mentesha krikëllonte) – e zbuloja aq sa vetëm një rreze e hollë binte mbi syrin e hutës. Dhe këtë e bëra për shtatë netë të gjata me rradhë – çdo natë, tamam në mesnatë – por e gjeja syrin gjithmonë të mbyllur; kështu që ishte e pamundur ta kryeja punën; pasi nuk ishte plaku që më mundonte, por Syri i Lig. Dhe çdo mëngjes, në të zbardhur, i shkoja paturpësisht në dhomë, i flisja plot kurajë, duke i thirruar përzemërsisht në emër dhe duke e pyetur si e kishte kaluar natën. Pra, e kuptoni që atij i duhej të ishte, me të vërtetë, një plak i thellë për të dyshuar që çdo natë, fiks në orën 12, i bëja një vizitë të shkurtër, ndërkohë që ai flinte.
Nga nata e tetë isha më tepër i kujdesshëm se zakonisht në hapjen e derës. Akrepi i minutave lëviz më shpejt se ç’lëvizi dora ime. Kurrë më parë se atë natë s’e kisha ndjerë shtrirjen e fuqive të mia – të mendjemprehtësisë sime. Me zor i përmbaja ndjenjat e ngadhënjimit. Të mendosh që ja tek isha, duke hapur derën, pak e nga pak, dhe atij as që i shkonin në mendje mendimet apo veprimet e mia të fshehta. Shkrihesha gazit kur e mendoja; dhe, ndoshta, ai më dëgjoi; pasi, papritur, u rrotullua në krevat, si i trembur. Tani, ju mund të mendoni se u tërhoqa – por jo. Dhoma e tij ishte e errët, pus (pasi kanatet ishin të mbyllura nga frika e hajdutëve) dhe kështu e dija që ai nuk mund të shihte hapjen e derës, ndërkohë që unë vazhdoja ta shtyja edhe më, edhe më.
Kisha futur kokën dhe isha gati të ndizja fenerin kur gishti i madh më rrëshqiti tek mbërthecka prej kallaji dhe plaku brofi në këmbë duke britur: “Kush është?”
Nuk lëviza e s’bëra zë. Për një orë të tërë qëndrova si i ngrirë, dhe, ndërkaq, s’e dëgjova të shtrihej. Ende po rrinte në krevat ndenjur duke mbajtur vesh – pikërisht siç kisha bërë unë, natë pas nate, duke dëgjuar kërkëritjen e krimbave të drurit.
Pas pak dëgjova një rënkim të lehtë dhe e kuptova se ishe rënkim nga tmerri i vdekjes. Nuk ishte rënkim dhimbjeje apo brenge – oh, jo! – ishte zëri i mbytur që vjen nga fundi i shpirtit të pushtuar nga frika. E njihja mirë atë zë. Shpeshherë, natën, tamam në mesnatë, kur e tërë bota flinte, më gufohej nga vetë kraharori im, duke thelluar, me jehonën e tij të frikshme, tmerret që më mundonin. Po them që e njihja mirë. E dija ç’ndiente plaku dhe më vinte keq për të, megjithëse gëzohesha përbrenda. E dija që ai po rrinte zgjuar që nga zhurma e parë, kur kishte lëvizur në krevat. Që atëherë, frika po i shtohej gjithnjë e më tepër. Ishte përpjekur t’a pandehte të rastësishme, por s’mundte. I kishte thënë vetes: “S’është gjë tjetër, veçse era në oxhak – është vetëm një mi që kalon dyshemenë”, ose: “Është thjesht cingërima e një bulkthi”. Po, ishte përpjekur ta qetësonte veten me këto hamendje; por gjithçka i kishte shkuar kot. Gjithçka kot; pasi vdekja, në afrim e sipër, kishte mbërritur vjedhurazi me hijen e saj para tij dhe e kishte mbuluar viktimën. Ishte ndikimi i zymtë i hijes së pavënëre që e bënte të ndiente – edhe pse ai as shihte, as dëgjonte – të ndiente praninë e kokës sime në dhomë.
Pasi kisha pritur për një kohë të gjatë, me shumë durim, pa e dëgjuar të shtrihej, vendosa të hapja një të çarë të vogël – shumë, shumë të vogël në fener. Kështu e hapa – ju s’mund ta imagjinoni sa vjedhurazi, vjedhurazi – derisa, më në fund, një rreze e dobët dhe e hollë si filli i merimangës, u lëshua nga e çara dhe ra mbi syrin e hutës.
Ishte hapur – hapur e i çakërryer – dhe unë vetë u tërbova kur e pashë. E pashë fort qartë – një blu pa jetë, mbuluar me një tis të neveritshëm që më shtinte frikën deri në palcë; por nuk mund të shihja asgjë nga fytyra apo trupi i plakut: pasi e kisha drejtuar rrezen, gjoja vetvetiu, pikërisht në vendin e mallkuar.
Dhe tani, a s’ju kam thënë se ajo që ju e merrni për çmenduri, s’është gjë tjetër veçse mprehtësi e jashtëzakonshme e shqisave? – tani, po ju them, më erdhi në vesh një zhurmë e dobët, e mbytur, e shpejtë, si ajo që bën ora kur mbështillet me pambuk. Edhe atë zhurmë e njihja mirë. Ishin rrahjet e zemrës së plakut. Ato ma shtuan tërbimin ashtu si rënia e daulles i jep kurajë ushtarit.
Por, përsëri e përmbajta dhe nuk lëviza nga vendi. Zor se merrja frymë. E mbaja fenerin pa lëvizur. Doja të dija sa gjatë mund ta mbaja dritën tek syri. Ndërkohë, rrahjet djallëzore të zemrës u shtuan. Çdo çast ato bëheshin gjithnjë e më të shpejta, gjithnjë e më të forta. Tmerri i plakut duhet të ketë qenë ekstrem. Bëheshin më të forta po ju them, çdo çast më të forta – më dëgjuat mirë? Ju kam thënë që jam nervoz: i tillë jam. Dhe tani, në orën e fundit të natës, mes heshtjes së frikshme të asaj shtëpie të vjetër, një zhurmë e çuditshme si kjo më zgjonte një tmerr të pakontrollueshëm. Përsëri, edhe për disa minuta, u përmbajta dhe nuk lëviza vendit. Por, rrahjet u bënë më të forta, më të forta! Thashë se zemra do më shpërthente. Dhe tani më zuri një ankth tjetër – zhurma mund të dëgjohej nga ndonjë fqinj! Ora e plakut kishte ardhur! Me një të britur të fortë, flaka tutje fenerin dhe u sula brenda. Ai klithi një herë – vetëm një herë. Në çast e zvarrita përdhé dhe vura mbi të krevatin e rëndë. Atëherë u gajasa duke parë që puna u bë. Por, edhe për ca minuta të tjera, zemra vazhdoi të rrihte me një zhurmë të rrëmbyer. Megjithatë, kjo s’më bezdiste; nuk mund të dëgjohej përtej murit. Më në fund, pushoi. Plaku vdiq. Largova krevatin dhe kontrollova trupin. Po, ai ishte akull. I vura dorën mbi zemër dhe e mbajta për disa minuta. S’kishte pulsim. Ishte i vdekur, kallkan. Syri i tij nuk do të më mundonte më.
Nëse ende më merrni për të çmendur, do të ndryshoni mendim kur t’ju përshkruaj me ç’maturi veprova mbi fshehjen e trupit. Nata po mbaronte dhe unë punoja me ngut, por në heshtje. Së pari, copëtova kufomën. I preva kokën, krahët dhe këmbët.
Shkula tri dërrasa nga dyshemeja e dhomës dhe lëshova gjithçka mes trarëve. Më pas i rivendosa me kaq mjeshtëri e zgjuarsi, sa asnjë sy njerëzor – as i tiji – s’mund të dallonte gjë. S’kishte asgjë për t’u pastruar – asnjë lloj njolle – asnjë pikë gjaku. U tregova i kujdesshëm për këtë. Gropa kishte gjithçka – ha! ha!
Pasi u kisha dhënë fund këtyre punëve, ishte ore katër – po aq e errët sa dhe mesnata. Ndërsa zilja njoftonte orën, një trokitje u dëgjua nga dera e jashtme. Shkova ta hapja me zemër të lehtë – nga se duhet të kisha frikë, tashmë? Brenda hynë tre burra, që u paraqitën, plot dashamirësi, si oficerë policie. Një klithmë ishte dëgjuar nga një fqinj gjatë natës; ishte dyshuar për një pabesi; informacioni i ishte paraqitur zyrës së policisë dhe ata, policët, ishin të detyruar të bënin një kontroll në vendngjarje.
Unë buzëqesha – nga se të kisha frikë? Iu urova zotërinjve mirëseardhjen. Klithma, u thashë, ishte e imja gjatë një ëndërre. Plaku, shtova, ishte jashët vendit. I çova vizitorët e mi rreth e përqark shtëpisë. I porosita të kontrollonin, të kontrollonin mirë. U drejtova, më në fund, tek dhoma e tij. U tregova thesaret, të sigurta, të patrazuara. Nën entuziazmin e vetëbesimit, solla karrige në dhomë dhe i ftova të qëndronin e të shlodheshin, ndërsa unë, për veten time, me paturpësinë e shfrenuar të triumfit të plotë, e vendosa karrigen time mu në vendin poshtë të cilit prehej kufoma e viktimës.
Policët mbetën të kënaqur. Sjellja ime i kishte bindur. Unë isha, veçanërish, rehat. Ata u ulën dhe, për sa kohë unë iu përgjigjesha me buzën në gaz, ata flisnin për gjëra të zakonshme. Por, pa kaluar shumë kohë, e ndjeva veten të zbehej dhe doja që ata të largoheshin. Koka po më dhimbte e më bëhej sikur veshët më kumbonin; por, ata ende rrinin ulur e vazhdonin të bisedonin. Kumbimi u bë më i qartë – nuk pushonte e bëhej më i qartë: fola më lirisht, në mënyrë që të hiqja qafe atë ndjenjë: por, ajo nuk pushonte e bëhej më e qartë – derisa, më në fund, kuptova që zhurma nuk ishe në veshët e mi.
Padyshim që u zbeha tej mase – por flisja më rrjedhshëm dhe me zë të lartë. Përsëri zhurma shtohej – e çfarë mund të bëja? Ishte një zhurmë e dobët, e mbytur, e shpejtë – si ajo që bën ora kur mbështillet në pambuk. Po më merrej fryma dhe përsëri policët nuk e dëgjonin. Flisja më shpejt – më me vrull – por, zhurma shtohej vazhdimisht. U ngrita dhe diskutova për çikërrima, me ton të lartë e me gjeste të ashpra, por zhurma shtohej vazhdimisht. Përse nuk iknin? I rashë dyshemesë kryq e tërthor me hapa të rëndë, gjoja i tërbuar nga vërejtjet e burrave – por, zhurma shtohej vazhdimisht. O zot! Çfarë mund të bëja? Shkumëzoja – kllapuritja – mallkoja! Vërtita karrigen mbi të cilën isha ulur dhe e kërcita mbi dërrasa, por zhurma ngrihej mbi gjithçka e shtohej vazhdimisht. Ajo bëhej më e fortë – më e fortë – më e fortë! Dhe, përsëri burrat bisedonin me endje e buzëqeshnin. A ishte e mundur që të mos e dëgjonin? Zot i plotfuqishëm! Jo, jo! Ata dëgjonin! – ata dyshonin! – ata e dinin! – ata po talleshin me tmerrin tim! Këtë mendova dhe këtë mendoj. Por, çdo gjë ishte më e mirë se kjo agoni! Çdo gjë ishte më e durueshme se kjo lojë! S’mund t’i duroja më gjatë ato buzëqeshje hipokrite! Ndjeva që o duhej të bërtisja, o të vdisja! – dhe tani – përsëri! – dëgjoni! më fort! më fort! më fort! më fort!
“Maskarenj, – klitha, – mos u shtirni më kot! E pranoj fajin! Shkulni dërrasat! – këtu, këtu! – janë rrahjet e zemrës së urryer!”
Përktheu nga origjinali: Edlira Keta /KultPlus.com
