Gili Hoxhaj
Në Fakultetin Filologjik po vazhdon të mbahet Seminari Ndërkombëtar për Gjuhën, Letërsinë dhe Kulturën Shqiptare, në kuadër të së cilës referoi edhe studiuesi Edmond Çali, shkruan KultPlus.
Ai prezantoi kumtesën e tij “Poezi dhe prozë. Përsëritja krijuese në letërsinë e realizmit socialist. Intertekstualiteti në dy vepra të Ismail Kadaresë: poema “Ëndërr industriale” dhe romani “Dasma””.
Ai thotë se tash e një kohë të gjatë është marrë me romanin “Dasma” të Kadaresë dhe gjatë kësaj kohë thotë se ka parë variantet dhe botimet e këtij romani, ku ka dalluar pesë botime, të vitit 1967, 1968, 1980, 2000 dhe 2008.
Çali shprehet se për këtë roman është marrë edhe me kritikën zyrtare të realizmit socialist, kritikën jashtë Shqipërisë, kritikën në Kosovë dhe kritikën pas vitit 1990.
“Jam munduar që të shikoj çdo ndihmesë që është dhënë për romanin dasma, e para punës për të parë vlerën e tij si roman pasi që vetë autori e ka nënvlerësuar, në një bisedë të shkurtër që e kam pasur me Kadarenë, ai vetë ka theksuar se nuk e mendon si një roman me vlerë romanin “Dasma” dhe unë për këtë jam pak dyshues, pasi që unë i jap më shumë vlerë se sa pjesa më e madhe e kritikës dhe jo vetëm për vlerën që ka romani në vetvete por edhe sa i përket rëndësisë që ky roman ka në sistemin letrarë të Kadaresë”, u shpreh Çali.
Lidhur me rëndësinë e kësaj vepre ai bazohet edhe në disa krahasime që i ka bërë me veprat e tjera të Kadaresë me “Dimrin e vetmisë së madhe”, “Prilli i thyer” , me poemën “Ëndërr industriale”, “Autobiografia e popullit në vargje”. Në këto krahasime ai thekson se romanin “Dasma” e vlerëson më shumë se “Prillin e thyer”, për të cilin mendon se është vetëm zgjerim i romanit “Dasma”.
“Ky roman është i lidhur me veprën “Autobiografia e popullit në vargje meqenëse në romanin “Dasma”, kemi referimin e vazhdueshëm për legjendat. Me romanin “Prilli i thyer”, të cilin unë e mendoj as më shumë e as më pak se zgjerim dhe në një farë formë një kopje të keqe të një kapitulli të librit “Dasma”, ndoshta dikujt mund t’i vije hidhur kjo por është një temë të cilën Kadareja e ka trajtuar shumë më mirë dhe shumë më përpara, temë të cilën e kanë trajtuar edhe autorë të tjerë”, u shpreh tutje Çali.
Sa i përket botimeve, ai ka gjetur pesë botime të romanit në të cilat ndërhyrjet e autorit kanë të bëjnë me titullin, organizimin strukturor (sa i përket ndarjes së kapitujve, shtimit apo eliminimit të kapitujve), për lidhjet e tekstit me tekstin tjetër me poemën “Ëndërr industriale”, për lidhjen me veprat e tjera të Kadaresë në prozë dhe lidhjes me lidhjet e brendshme, për pikëvështrimin në letërsi ku eliminimi i disa pjesëve garanton një keqësim të tekstit.
Çali theksoi se botimi i parë i “Dasmës” që është një rishtypje e “Dasmës” por që është botimi i parë në formë libri është bërë nga “Rilindja” në Prishtinë dhe këtë nuk e përmend askush.
“Fillimisht është botuar vetëm një kapitull në gazetën “Drita” dhe botimin e parë në revistën “Nëntori”. Çfarë bën Rilindja e merr këtë kapitull të botuar në revistën “Nëntori”, e rregullon dhe e bën në një botim gjepi dhe që gjendet në Bibliotekën Kombëtare në Tiranë, nuk e përmend njeri dhe këto janë gjëra që i gabojnë edhe në kopërtinat e librave”, tha studiuesi Edmond Çali.
Ai tutje tha se meqë bibliografia tregon se vepra poema “Ëndërr industriale” është botuar në vitin 1961 kurse vepra “Dasma” në vitin 1961, ato kanë motive të përafërta ndërsa krahas lidhshmërisë se personazheve veçoi edhe praninë e fesë dhe të Kanunit. / KultPlus.com
