Kryeministri i Kosovës, Albin Kurti, ka emëruar Elizabeth Katherine Gowing, këshilltare politike për Çështjet e Komuniteteve.
Siç bëhet e ditur nga komunikata, Elizabeth Gowing ka studiuar në Magdalen College, Oxford, dhe ka përfunduar studimet master në Institutin e Arsimit, Universiteti i Londrës.
Ka punuar në politika arsimore dhe në arsimin fillor në Britani të Madhe.
“Që nga viti 2006, kur është zhvendosur në Kosovë, znj. Gowing është angazhuar në fushat e arsimit, shëndetësisë dhe mirëqenies sociale, me fokus te komunitetet joshumicë. Është autore e pesë librave, nga të cilët katër janë për Kosovën dhe Ballkanin. Ka përkthyer edhe dy libra nga shqipja – biografinë e Adem Demaçit, dhe kujtimet e Hasan Prishtinës”, thuhet tutje në njoftim./ KultPlus.com
Elizabeth Gowing rrëfen udhëtimin e saj në Veri të Shqipërisë, në Kukësin ku mblidhen lule, bimë medicinale të cilat janë të pasqyruara në kremrat e bukurisë së kompanive ndërkombëtare. Për BBC Travel ajo rrëfen bisedat me disa prej grave që punojnë në majën e maleve, eksportin, kërkesat dhe një vizitë në shtëpinë e një prej tyre: ‘Ekziston një thënie e tmerrshme nga Kanuni i rregullave tradicionale të Shqipërisë: “gruaja është një plaçkë për t’u përdorur mirë”. Por këtu, gratë me shamitë e tyre dhe gërshetat e gjata të zeza ishin ato që i përdornin mirë plaçkat.’
Nga Elizabeth Gowing
Ndërsa bimët e egra shqiptare kërkohen ndërkombëtarisht, industria ofron mundësi të mëdha ekonomike dhe pavarësi për gra si Donika Musaj në Kukës.
Ishte një fillim i nxituar për udhëtimin tim të mëngjesit, dhe ndërkohë po kërkoja ndonjë krem kundër diellit. Hipa në autobus, po largohesha nga qyteti shqiptar i Kukësit dhe më kishin paralajmëruar se do të ishte dy orë udhëtim me ‘turbullira’. Autobusi ishte i mbushur me njerëz. Pasagjerët kishin lëkurë të pastër dhe strukturë të shkëlqyeshme të kockave, që jam mësuar të shoh tek burrat dhe gratë e rajoneve malore të veriut të Shqipërisë, por bagazhet e tyre më befasuan.
Ekziston një thënie e tmerrshme nga Kanuni i rregullave tradicionale të Shqipërisë: “gruaja është një plaçkë për t’u përdorur mirë”. Por këtu, gratë me shamitë e tyre dhe gërshetat e gjata të zeza ishin ato që i përdornin mirë plaçkat. Pranë meje, një grua kishte një trajstë me bukë të bardhë të freskët, sapo kishte dalë nga furra. Para saj ishte gruaja që dëgjova duke debatuar me shoferin për vendosjen e një çarçafi të madh me kërcej dhe lule, disa prej të cilave kishin mbushur dyshemenë e autobusit.
Për fat të mirë dhe për kureshtinë time, njoha gruan e cila mu prezantua si Gruaja e Naimit. Ishte eksperte e bimëve dhe e zonja e çarçafit që po kthehej në shtëpi nga Kukësi. Më tregoi se tashmë bimët kërkoheshin pa kërcell dhe këto të fundit ua jepte dhenve kur kthehej në shtëpi.
Bimët që kishte mbledhur ishin medicinale dhe janë pjesë e një tregu të madh ndërkombëtar. Më tregoi lulen e verdhë që njihej si lulja e gishtit, pasi sapo ta merrje në duar mblidhej si gishtat e dorës. Një euro për kilogram ishte.
Një tjetër kishte mbledhur lule murrizi. Unë ndërkohë po mësoja më shumë, edhe për fshatin. Të gjitha lulet që këta koleksionistë mblodhën, përfundimisht u larguan nga malet dhe zbritën në Kukës për t’u shitur për eksport. Fshati i njohur si Çaj është tipik për pjesën më të madhe të Shqipërisë, është 77% malor dhe përfiton nga një klimë dhe tokë mesdhetare me fare pak ndotje kimike.
Të gjithë këta faktorë i bëjnë bimët e mbledhura të egra shqiptare veçanërisht të kërkuara ndërkombëtarisht. Industria ofron mundësi të mëdha ekonomike për gratë që ishin në autobusin tim, megjithëse të korrat e tyre duhet të përmbushin standardet ndërkombëtare si p.sh. të mos kenë shumë material të papërdorshëm – si kërcell.
Kur mbërrita në shtëpinë e familjes së Donika Musaj, “Bujtina Musaj”, shpresoja se mund të përshëndetesha me nënshkrimin “çaj mali”, një pije qetësuese, e verdhë si drita e llambës, që është bërë nga bima, Sideritis syriaca. Në vend të kësaj më shërbyen një tisane më të errët, të bërë nga boronicat e thata. “Ne kemi mbledhur 100 kg boronicë vitin e kaluar,” tha Musaj ndërsa piva lëngun e antioksidantëve me kënaqësi.
Kjo familje dhe ato të përfaqësuara në autobus ishin vetëm disa nga më shumë se 100,000 familje shqiptare të përfshira në kultivimin ose korrjen e bimëve medicinale dhe aromatike. Në të gjithë vendin, kjo është afërsisht një në çdo shtatë shtëpi të lidhura me këtë sektor, i cili gjeneron deri në 28 milion dollarë në eksporte. Midis viteve 2018 dhe 2019.
“Eja të shohësh”, tha Musaj dhe më çoi lart për të më treguar kontributin e fundit në atë tonazh të madh bimësh. Ballkoni i saj i sipërm dukej si livadh. Kishte bërë një qilim me lëpusha që thahen në ajrin e ngrohtë të verës. Ajo i kishte lidhur dhe nuk kishte rrezik të binin.
Nga Kukësi, përmes ndërmjetësuesve dhe eksportuesve, bimët e tyre shkonin në kompanitë jashtë vendit që janë të uritura për një cilësi të mirë të primula veris. Përdoren si toners, serume dhe maska sysh me epitete si “shkëlqim” dhe “përsosje e lëkurës”, “shkëlqyes” ose “anti-plakje”, por ato produkte që ne shohim në revistat tona të bukurisë varen nga procesi i tharjes në këto ballkone shqiptare. Mendova për kremin që vura këtë mëngjes dhe pyeta veten se sa orë u desh për ta bërë.
Ndërsa udhëtoja edhe më në veri të Shqipërisë, në anë të rrugës gjeta një grup tjetër grash me çehre të freskëta që tërhiqnin gjethet. Ata thanë se kishin udhëtuar nga një fshat aty pranë i quajtur Gruemirë – emri përkthehet si “Grua e Mirë”. Ata ishin duke punuar me helikrium dhe unë pyeta nëse mund t’u bëja një fotografi.
“Po, por të lutem më bëj të dukem bukur”, tha me buzëqeshje njëra prej tyre. A i detyrohesha ta bëja? Në fakt e kishte në dorë sekretin e bukurisë.
*Autorja Elizabeth Gowing prej vitit 2006 jeton në Kosovë. Ajo është autore e librave “Udhëtime në Gjak dhe Mjaltë”, “Edith dhe unë”, “Gruaja e Zgjedhësit të Plehrave”, “The Thread Silver” dhe “Pozicionet e Nuk ka gjasa në vende të papritura”.
Ajo flet rrjedhshëm shqip dhe është përkthyese e biografisë së Adem Demacit dhe të kujtimeve të Hasan Prishtinës për kryengritjen e vitit 1912. Ajo është gjithashtu një kontribuese e rregullt e programit ‘Nga Korrespondenti ynë Vetë’ i Radio 4.
Në vitin 2016 Presidenti i Kosovës i dha asaj medaljen “Nënë Tereza” për Punë Humanitare dhe në 2017 kryeministrja Theresa May i dha asaj çmimin ‘Pika e Dritës’ për vullnetarët në të gjithë botën. / diasporashqiptare.al / KultPlus.com
Sitoy romni koya reflektinla shukarni energiya thay nuri. Vash aktivistya kola garavna manushikane hakaya, odola kola lenape aktivizmoa ani Kosova thay rayoni, anav Elizabet Gowing sito penjardo.
Sar kotar o bersh 2006 kana resla ani Kosova, Elizabeth Gowing sine angazhimi palo buderi kauze, ji avdive kana ini vastinla but shukar albanikani qhib, akava vash o fakti kay yekh kotor e vahtesko phiravla e manushencar, diskutinindoy, keriba muhabeti, shunindoy olenge problemya thay gndinindoy vash o alosaripe o albanyenge problemya ani Kosova.
May pashe iloske, Gowing – skoluimi ano Oksford thay palo odova vi ani Londra, therla sakoya ver o romano, ashkaliengo thay egipqanyengo komuniteti ani Kosova. Akale komuniteteya oy kerla buti buderi bersha, buderi desar yekh pherdi dekada, transferinindoy ayekha ano yekh kotar o may artikulime avazya thay racionalune vash garavipe e akale komunitetyengo neglizhime but ver kotar kosovaryengo amalipe.
Ano bersh 2016, oy akceptingya medala ‘’Day Tereza’’ vash olaki humanitaruni buti, koya finalizingyola ani naraipni organizaciya ‘’The ideas Partnership’’, odothe kote kergyola buti vash polyengo yekhipe, socialuno shukaripe, ambienti, filantropiya, vash kulturako barvalipe…, kay te oven so may zorale.
Elizabeth sitoy pustik but shukarni thay putardi abokar kobar o pustika kolen oy hramingya thay irangya, sasavipea qhivinindoy avazo vash e Kosova. Anglo so te parnakera o Gowing’yako aktivizmo vash o komunitetya roma, ashkaliye thay egipqanya, musay te penjara may shukar e Elizabetha ano sah frekuencie e olaka jivdipasko. Oy akana ini e lilyencar sitoy yekh amendar, yekh shukarni kosovarka.
*
‘’Alum ani Kosova e romeska butya anglo 14 bersha. Oleske dendili poziciya e Godideutneski ano Agim Cekosko Raipe thay vash 6 qhona alem akate. Ji odoya ver na thergyum niyekh kontakti e Kosova, numay e nesave qhavorencar ano skole kote sinum talodirektorka ani Londra ano bersh 1999. Palo odova, kontrata oleski lungyardili thay palo agoripe decizingyam te jivdina akate thay kreiringyam amalipe thay NRO akate, ayekha kay kamlem o jivdipe akate’’, mothavla vash KultPlus, Elizabeth Gowing.
Elizabeth vakerla kay ‘’ani Kosova o manusha sarvaht kerna tuke yekh than’’.
‘’Shay te thera laqe monumentya numay o manusha na denatu salami, na dikha yekhe-avereste, odoya ver na sitoy yekh shukarni eksperienciya te jivdine ano yekh thana ayekhaverutno’’, mothavla oy.
*
Khuva may shukar ani sheruni tema. Elizabeth, ketane e olaka ekipa thay leindoy dikhipe olaki eksperienciya thay may buderi ani buti e trin marjinalizime komunitetyengi, but sig si te putarel yekh centro e komunitetesko. Centro ‘’Azure’’ si te vazdingyol thay funksioninel ano ekolojikuno aspekti thay si te yaverinel aktualuno entro e TIP-esko. Akava centro si te pashavel aktivitetya e siklipasko thay e edukipasko vash o terne thay qhavore ani Fush Kosova, vi ayekha ini servisipya vash laqharipe o sastipe thay dizunengo socialuno shukaripe.
‘’Na sitoy klasikuni skola. Sito yekh komunitetyengo centro kote adikergyola ini angloskoluipe, ini o ore vash qhavorenge kola siton avri skolatar, ini siklipe pheruno vash o qhavore kola nakna ani skola, numay ini aktivitetya vash o khamne juvla vay fizioterapiye vash qhavore e specialune mangipyencar’’.
‘’Vash pashe 10 bershenge thergyem yekh centro kiraya ano yekh privat kher ani mahala 29 e Fush Kosovaki. Jangyola, te sine kay jana sine kay thera sine aktivitetya vash abokar bersha, garava sine odola love thay kina sine than. Akana alo vahti vash akava decizipe thay thergyem baht te thera phikodeipe kotar e Komuna vash thanesko kinipe, vi ayekha donaciya kotar yekh britanezi, donaciya kotar UEFA Children’s Fund thay AECOM Foundation vash vazdipe. Proyekti si vash te vazda diso ekolojikuno kay si te ovel misal vash e Kosova, numay te ovel ini may shukar vash amare triunfutne, thay kay si pashavel butyaripe vash o manusha e mahalako ano vazdipasko procesi’’, mothavla Elizabeth.
Edukipe, Elizabeth vakerla, sito but vasno vash sarenenge – thay ano individualuno aspekti feri so sito yekhuno drom koleya shay yekh personi shay te phiravel o aqhavipya e qorolipasko vash peske thay piri familiya. Edukipe e qhavorengo kotar o komunitetya sito ano interesi olengo numay ini e sah Kosovake dizunengo, lungyarla Elizabeth.
Olaka Organizaciya, Elizabeth kergya buti ani Fush Kosova thay Yanyeva, ano akal trin thana kote o romano, ashkaliengo thay egipqanyengo komuniteti siton may lokalizime. But proyektya organizingyona e ververutne bershenge qhavenca.
Ani Mitrovica, paluno vahti, organizaciya azhutingya 45 juvla e akale trin komunitetyengo kay te phiraven skoluipe, kay te len angali poro jivdipasko orientipe thay te evolvirinen ambiciye vash te reflektinen pedral o vasnipe e edukipasko thay skoluipasko.
Ano vahti e pandemiako, pashe 140 familiye kotar akala komunitetya, ani Graqanica, Yanyeva thay Fush Kosova azhutisale kotar o ‘’The Ideas Partnership’’ e habaske paketyencar thay azhutipya vash akala manusha vash kolenge e pandemia ali sar avutno khuvipe.
‘’Sar jana saren, kirsya ani Kosova siton but shukarne, na pakyava kay na ekzistinla akcesi ‘top-down’ – uprestar ji po tele. So rodingyola, ano buderi sfere, sitoy sfera ‘’bottom-up’ – telestar ji upre, ano sistemi. Akava mangla te phenel kay sakova dizuno sito personi kova shay te kontribuinel ano maripe o racizmo thay na yekhipe. Amari organizaciya, ‘’The Ideas Partnership’’, therla yekh baza e vulnetaryengi thay but olendar siton albanya (aver avna kotar o komunitetya, thay yekh kotor vi avrune). Jangyola, kana o vullnetarya lena kotor ano ketane iniciative, kana penjargyona yekhe-avereya thay vi e realitetea e yekhe-averesko, odoya ver lelola kan kay siyem manusha, kay thera laqe thay bilaqe manusha ano sakova komuniteti thay naciya, thay shay te lelpe kan sar sito impakti direkt kotar o marjinalizipe e nesave komunitetyengo – roma, ashkaliye, egipqanya, vay albanya ani Yugoslaviya e Milosheviqeski’’, lungayrla Elizabeth.
Na isi aver sar te gndinel yekh juvli koya pandar adive adikerla vollani, ketane e averencar, odova e aktivizmesko, vash te oven ani rig e komunitetyengi vash kolenge akava malipe na dengya buderi, thay na dela vi avdive.
‘’So may but thera shaipe kay o manusha te ledeinen e aktiviteteyncar, so may sig angazhingyona o manusha vash yekhipe thay mamuy nahakaipya ano olengo them, abokar may shukar sit e mara o purane akcesya kay numay aqhavna ano Kosovako evolviripe’’, vakerla Elizabeth Gowing.
Elizabeth, na aqhili niyekh ver kerinindoy buti e komuniteteyncar, ani yekh vay ave forma. But ver prekal o arti, Elizabeth thay olaki ekipa mangle te qhiven ani funkciiya komuniteta ano aspekti kay o dizune e akale komunitetyengo te shunenpe may vasne, kamlpe, manglarne ano kreiripe diso kreativuno.
‘’Buti ano akava centro kova si te putargyol phangyola konkretipeya vash o puqipe e skolaka mekhipasko kotar o qhavore e komunitetyengo. Thera duy mediatorya (yekh juvli terni koya lelape e rano prandipyencar thay e qhayenge edukipeya) kola phangyona e qhavorencar, e siklavnencar thay pashavna siguripe kay o qhavore te theren o qante vash o avutno skolako bersh thay manglarne hramipaske lila. On identifikina ovipya kana isi reziko e mekhipasko thay vakerna e dadalaryencar vash te azhutina e kapsulyencar vay e idyencar odote kote si mangipe’’, vakerla Elizabeth.
Te shrde te rodlare sakole komunitete ani Kosova, ani palomaribaski Kosova, sitoy phari thay qhindi buti. Kana vakera vash o komunitetya roma, ashkaliye thay egipqanya, akava rodlaripe ovla ini may pharo, e faktestar kay o problemi phiravela probleme thay sasavo qhigode nakla lanco palo lanco, thay na janeya kole problemeya te letu vay te angazhingyove may angleder. Shukaripe e Elizabethako thay olaka ekipasko sito kay o katalizatorya thablile ano nesave direktipya, thay nesave dudya sarvaht beshena tharde ani kali soba e garavipaski thay avancipaski e akale komunitetyengi ano sakovadivuno jivdipe e Kosovako.
‘’Jangyola, sito mamuy krisi kay o qhavore te obligingyon te keren buti. Sito baro reziko vash sastipe thay olengo siguripe. Me azhutingyum ano nesave ovipya vash penalune mothavipya vash dadalarya vay averen kola obliginena e qhavoren te keren buti’’.
‘’Rodava sine e sakole dizuenestar kay mangna te azhutinen e qorole qhavoren, ma te inkurayinen olen ano akala avrikrisyune bukya. Janava kay sakova personi kova pashavla 20 centi yekh qhavoreske, kerla kotar o shukarno ilo. Numay, janava kotar o vakeripya kay thergum e dadalaryencar e akale qhavorengo, khargyum olen te registrinav olenge qhavoren ano skole. Odola 20 centrya siton sebepi soske o qhavore na meklona te nakhen ani skola. Olengo lovesko mangipe sito but vasno kay te mekhe olen te phiraven o vahti ani skola, ayekha kay sakova personi kova dela 20 centi vash qhavore, aqhavla olen kotar o skoluipe’’, mothavla Elizabeth.
*
‘’Kotar e eksperienciya kay thergem e qhavorencar e komunitetyengo vi ayekha e odole, albanikanencar, lelem kan kay, edukipasko sistemi therla aver akcesi e qhavorencar kola siton aver-averendar. Akava sito yekh problem vash qhavoren kola siton may gojale, numay vi vash qhavorenge kolenge manglape vahti may buderi vash te siklon diso. Sito problemi vash qhavoren kola ale avrial (diasporatar vay irande) ini vash odolenge kola na therna familyake pashutne jene kola janena hramipe-drabaripe thay shay azhutina olen ano keribe o skolake puqipya’’.
Elizabeth therla but qhigodya te mothavel, thay sito but shukarno te dikhen e organizaciya kote oy kerla buti thay themelingyaola, rodla manusha kay te keren ververutne proyektya. Pe agor rodingyona asistentya ano siklovipe, pedagogya, logopedya thay psikologya kay te angazhingyon ano kuadro e proyektesko ‘’Edukipe vash sarenenge – Pheripe o Hakaya e Qhavorengo thay e Adoloshentyengo e specialune mangipyencar thay telarde kotar o komuniteti’’, kova financingyola kotar e EU/Instrumenti Evropako vash Demokraciya thay Manushikane Hakaya (EU EIDHR) thay implementingyola kotar 3
organizaciye; Mashkarnacionaluni Organizaciya ‘’People in Need Kosovo’’ thay 2 NRO lokalune; ‘’The Ideas Partnership’’ thay ‘’Autizmi Flet Kosov’’
Vi ayekha, ini ano vahti e pandemiako, butikerutne e organizaciyako kerde buti biqhindo. Butikerutno socialuno, Ramic Shaip, lungyargya oleski buti ani Graqanica diz, iklovinindoy ano azhutipe e dizunenge vash te loklaren akcesi olengo ano komunalune instituciye, pashavipe o regularuno azhutipe e dokumentyengo e civiluna situaciako, asistipe ano pheripe e dokumentyengo vash te aplikinen vash socialuno azhutipe, vi ayekha kerdilo ini ulavipe e maskyengo e dizunenge ano mangipe.
Sar kotar o bersh 2013, ‘The Ideas Partnership’ sitoy aktivi ano Obiliqi e klasyencar kola therna pheruno siklipe vash qhavore thay adoloshentya, numay ano olake shrdipya, kotorleutne sine ini may bare thay dadalarya kola siklile hramipe-drabaripe.
Ano akala bersha ano sah klase e pheruna siklipasko sine vi pashe 90 pe shel e siklovnengo e elementarune skolyengo thay mashkarutne kotar o romano, ashkaliengo thay egipqanyengo komuniteti.
Akala pherune siklipya adikergyona 3 ver ano kurko, e specialune fokuseya ano subyektya e albanikana qhibyako thay matematika, numay diskutinguona ini aver sakovadivune teme vay leindoy dikhipe kotar o siklovnengo mangipe. Avri e pherune oryendar pashavde ano Obiliqi, amare butikerutne e organizaciyako organizina ververtune kedipya e komunalune direktoryencar thay e NRO aver kola siton ano interesi e qhavorenge socialune shukaripeya. Vi ayekha, ini ano vahti e pandemiako COVID19, aktivitetya phiravdile kay te adikergyon ano regularuno drom prekal o virtualune forme.
Bahtkerinindoy e Elizabetha vash akava mothavipe, aqhova pakyavipeya kay oy thay olaki ekipa si te theren mangipe, phikodeipe thay motivipe kay te keren buti e sakola neglizhima grupa ani Kosova, thay may buderi e romane, ashkalienge thay egipqanyenge komuniteteya.
(Akava teksti produktisalo sar kotor e proyektesko ‘’Phikodeipe e mediengo thay e jurnalistikako vash o manushikane hakaya ani Kosova’’, phikodeimo kotar o ofisi e Europaka Uniako ani Kosova thay realizimo kotar Kosovo 2.0, CEL thay QKSGJ. Andripe e akala botipasko sito godornipe e KultPlus/YIHR KS thay ano ni yekh drom nashti te konsideringyol sar pratsav e EU vay K2.0, CEL vay QKSGJ)
Ambasadori i Kosovës në Londër, Lirim Greiçevci ka mirëpritur humanisten Elizabeth Gowing, e cila i ka kushtuar një libër të tërë filigranit për ta promovuar pikërisht këtë zeje të vjetër dhe shumë të veçantë, shkruan KultPlus.
“Kënaqësi ta kemi mysafire në ambasadë, humanisten Elizabeth Gowing, për ta promovuar filigranin e Kosovës, një zeje e vjetër dhe shumë e veçantë në Kosovë. Elizabeth i ka kushtuar një libër të tërë kësaj zeje të rrallë”, ka shkruar ai.
Tutje ai ka treguar se është krenar që po mbështet plasimin e produkteve kosovare në këtë rast filigranit në Britani të Madhe.
“Jam krenar që ndihmuam në nisjen e fushatës humanitare për mbledhjen e fondeve për ta mbështetur plasimin e produkteve të bukura të filigranit të Kosovës në Britani të Madhe dhe në vende të tjera, përmes shoqatave të grave shqiptare në Janjevë si dhe atyre rome, ashkali, egjiptiane në Fushë Kosovë”, ka shkruar ai.
Ambasadori Lirim Greiçevci ka njoftuar se të gjitha të hyrat do t’iu shkojnë këtyre grave duke theksuar se ky është një projekt që ai e përkrah pa rezervë sepse përmes tij promovohet Kosova dhe produktet e saj jashtë vendit.
Të gjithë ata që duan të kontribuojnë online, këtë mund ta bëjnë në linkun më poshtë. / KultPlus.com
