Afro tri dekada pas fillimit të tranzicionit post-socialist, migracioni ndërkombëtar dhe ndikimet e tij ekonomike, politike dhe sociale mbeten një çështje thelbësore në Shqipëri.
Aktualisht, më shumë se 1,5 milionë shtetas shqiptarë, më shumë sesa gjysma e popullsisë së vendit, kanë emigruar kryesisht në Itali dhe Greqi dhe në një shkallë më të ulët, në ShBA. Një studim i ekspertëve Ilir Gëdëshi dhe Rasëll King, tregon se secila prej tri dekadave të migracionit shqiptar ka pasur intensitet specifik e karakteristika dalluese.
Në dekadën e parë, migracioni ishte mjaft intensiv, spontan dhe i parregullt. Ai përbëhej kryesisht nga meshkuj në moshë të re, në kërkim të punës dhe që përpiqeshin t’u shpëtonin pasojave të reformave drastike të tranzicionit, si dhe kaosit politik e shoqëror gjatë këtyre viteve në Shqipëri. Në fund të kësaj dekade, skemat e legalizimit, së pari në Itali e më vonë në Greqi, i lejuan shumë emigrantë ta formalizonin situatën e tyre dhe të merrnin me vete familjarët në vendin pritës. Në fund të viteve ’90, vlerësohej se rreth 800 000 shqiptarë jetonin e punonin jashtë, kryesisht në Greqinë e Italinë fqinje.
Dekada e dytë e migracionit shqiptar u karakterizua nga pjekuria e ciklit migrator. Procesi i legalizimit të imigrantëve shqiptarë në vendet pritëse, që nisi në fund të viteve ‘90, u ndoq nga bashkimi familjar, integrimi dhe përmirësim i statusit ekonomik e shoqëror i imigrantëve. Flukset vazhduan, por, si rrjedhojë e një qëndrueshmërie më të madhe ekonomike në Shqipëri dhe për shkak të shkallës së lartë të të larguarve në vitet ’90, me intensitet më të ulët, pa episode ekstreme dhe kryesisht legale. Edhe pse Greqia dhe Italia mbeten dy vendet kryesore pritëse për migrantët shqiptarë, gjeografia e destinacionit u diversifikua, duke përfshirë vende të tjera europiane dhe të Amerikës së Veriut.
Gëdeshi dhe King analizojnë se dekada e tretë e emigracionit u karakterizua nga një intensitet i përsëritur dhe diversifikim i flukseve ndërkombëtare migratore, i cili mori tipare dhe destinacione të reja. Kulmi i këtyre flukseve arriti në vitin 2015, kur rreth 67 000 u regjistruan si azilkërkues në vendet e BE-së. Kthimi i migrantëve shqiptarë, kurba e kthimit të të cilëve arriti kulmin në vitet 2010–2013 (kriza greke) dhe në 2016–2017 (kërkesat e refuzuara nga Gjermania), ishin një tjetër karakteristikë e këtij dhjetëvjeçari.
Këto flukse të rigjallëruara të migracionit janë shprehje e potencialit të lartë migrator të popullsisë shqiptare, i cili është rritur gjatë viteve të fundit. Një studim i vitit 2018 mbi migracionin e mundshëm zbuloi se 52% e shqiptarëve të grupmoshës 18–40 vjeç dëshironin të migronin jashtë Shqipërisë.
Studimi i vitit 2018 tregon se dëshira e popullsisë shqiptare për të migruar është rritur me 8 pikë përqindje në 11 vjet dhe se karakteristikat kanë ndryshuar krejtësisht. Në vitin 2007, shumica e atyre që dëshironin të migronin ishin të papunë, të pakualifikuar dhe me arsim e të ardhura të ulëta. Në të kundërt, ata që dëshirojnë të migrojnë aktualisht kanë një punë, janë të kualifikuar e të arsimuar dhe, sipas standardeve shqiptare, kanë të ardhura të mesme dhe të larta.
Përveç këtyre tipareve, gjeografia e destinacioneve të dëshiruara ka ndryshuar. Ndërkohë që në vitin 2007, shqiptarët ishin më të prirë të emigronin në Itali e Greqi, tashmë ata dëshirojnë të emigrojnë në Gjermani dhe ShBA. Ekonomia vijoi të mbizotëronte te faktorët shtytës në vitin 2018 (56%), edhe pse në shkallë më të ulët sesa në vitin 2007 (65%). Përveç kësaj, janë shfaqur faktorë të rinj, si “dëshira për të shkolluar fëmijët” (12%) dhe se “nuk ka të ardhme” në Shqipëri (11%). Këto të dhëna konfirmohen edhe nga anketa botërore e Gallup, që e vlerëson potencialin migrator nga Shqipëria në 56% për periudhën 2013–2016.
Nga vendet e tjera të renditura në krye në nivel global, Shqipëria ka parë rritjen më të madhe të migracionit të mundshëm me 20 pikë. Ky ndryshim sasior dhe cilësor i migracionit real e të mundshëm nga Shqipëria gjatë dhjetëvjeçarit të fundit ngre pyetje të rëndësishme mbi shkaqet në themel të rishfaqjes së kësaj dukurie. Në grupin e faktorëve të brendshëm, kushtet ekonomike kanë qenë sigurisht kryesoret gjatë tri dekadave të migracionit shqiptar.
Përveç kësaj, kriza ekonomike globale uli me një të tretat dërgesat në para nga emigrantët shqiptarë, që kanë qenë nga kontribuuesit kryesorë për zbutjen e gjendjes së varfërisë në shumë familje shqiptare. Ndërsa në vitin 2007, dërgesat arritën kulmin me 952 milionë euro, që përbënin 12,3% të PBB-së, në vitin 2015, ato ranë në 597 milionë euro, ose 5,8% të PBB-së. Kjo, nga ana tjetër, kontribuoi për rritjen e shkallës së varfërisë në familjet shqiptare, një fenomen që ishte thuajse përgjysmuar në periudhën 2000–2008.
Në vijim, migracioni i mundshëm i popullsisë shqiptare nën efektin e krizës ekonomike globale, në mungesë të zgjidhjeve të brendshme dhe duke pasur parasysh perceptimin e njerëzve për të ardhmen, pati rritje. Faktorët ekonomikë dhe hendeku i madh në të ardhura me ekonomitë e përparuara në BE dhe Amerikën e Veriut nuk janë të vetmit që shpjegojnë dëshirën e njerëzve për të migruar nga Shqipëria, analizojnë Gëdeshi dhe King.
Të dhënat e anketave që ata kanë realizuar për Shqipërinë tregojnë se njerëzit në përgjithësi dhe migrantët e mundshëm janë të pakënaqur me sistemin arsimor, me sistemin e sigurimeve shoqërore, kujdesin shëndetësor, shërbimin civil, sistemin e drejtësisë dhe partitë politike (për të përmendur vetëm disa prej tyre). /Monitor / KultPlus.com
Më 30 Shtator të vitit 1876, u lind në Korçë, muzikanti e atdhetari i njohur shqiptar, Spiridon Ilo. Mërgoi që herët në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, ku krahas punës së përditshme, ndoqi dhe studimet e larta për muzikë.
Ai ishte shqiptari i parë, që ngriti një firmë për ndërtimin e pllakave të gramafonit dhe regjistroi shumë këngë patriotike dhe popullore shqiptare. Në vitin 1913 u largua nga Shqipëria dhe u kthye në Rumani.
Në vitin 1916 emigroi në New York, të Amerikës ku hapi një kafene të vogël. Spiridon Ilo themeloi shoqërinë e parë diskografike me këngë shqip, në vitin 1923. Nën drejtimin e tij, diskografia luajti një rol të rëndësishëm në zhvillimin e kulturës shqiptare në vitet 1920-1940.
Ilo kreu regjistrimin e parë të himnit kombëtar të Shqipërisë. Në këtë regjistrim, me numër regjistrimi E-3948, himni u këndua nga Spiridon Ilo dhe tenori arbëresh, Gjuzeppe Mauro.
Në vitet `20 botoi e shpërndau kartolina me temë patriotike. Ka botuar komedinë “Vërtet ëndërr” si dhe përmbledhjen me këngë patriotike “Dëshirat e zemrës”.
Mbas disa vjetësh u rikthye në Rumani dhe në vitin 1926 u vendos përfundimisht në Korçë. Më 1 prill të vitit 1945 iu akordua pension si Patriot i Rilindjes Kombëtare. Kallëpet e pllakave të gramafonit Spiridon Ilo i solli në Shqipëri dhe më 1946 ia dhuroi Komitetit Ekzekutiv. Vdiq në Korçë në vitin 1950./ KultPlus.com
Enke Fezollari sjell në Athinë nga data 29 shtator veprën shqiptare të Ornela Vorpsit “Vendi ku nuk vdiset kurrë”.
Enke Fezollari, regjisor dhe aktor i lindur në Shqipëri e rritur në Greqi sundon sërish skenën dramatike, me një shfaqje unike.
“Shoqëria jonë dhe patogjeneza e saj më shqetësojnë shumë. Sepse unë jam pjesë e kësaj shoqërie,” thotë Enke Fezollari në një intervistë për mediat greke. Aktori dhe regjisori 40-vjeçar i cili lindi dhe kaloi 12 vitet e para të jetës së tij në Shqipëri dhe që atëherë jeton, studion dhe punon në Greqi. Nuk është për t’u habitur, pra, ai ndjen një “kafaz mes dy vendeve”. “Të dy vendet më mbushin me lot, ata janë po aq të zemëruar me mua.” Dhe fakti që ai përdor shumësin e parë kur flet për të dyja është tregues.
Dekadën e fundit Enke Fezollari është fenomeni i padiskutuar i artit skenik grek, mjeshtër në çdo qelizë i skenës dhe passkenës, i miratuar unanimisht edhe nga më skeptikët, ndërsa mitet përulen gradualisht me çdo inisiativë të re.
“Që nga hapja e kufirit me Perëndimin – deri më sot – shumica e shqiptarëve duan të largohen nga vendi i tyre. Sigurisht, shumë tani kthehen mbrapsht, sepse e panë që Perëndimi, siç thotë libri i Vorpsit, nuk është ajo që ata ëndërronin. Por Shqipëria gjithashtu vuan nga sindromet ballkanike, kryesisht me origjinë osmane. Nga ana tjetër, shqiptarët morën të gjithë modelin e Perëndimit dhe e sollën në Shqipëri. Një herë në diktaturë, më kujtohet si një fëmijë respektin që njerëzit kishin për natyrën. Tani kjo nuk ekziston. Ata morën atë që nuk duhet.
Gjithashtu nuk më pëlqen fakti që Shqipëria nuk ka ndërgjegje politike. As brezi i ri dhe as i vjetri. Nuk ka koncept të qytetarit, të mendimit politik. Nëse zbatohet 10 herë këtu, është 25 herë më keq atje. Për momentin në Shqipëri, në vendin tim, të drejtat e homoseksualëve, të drejtat trans, të drejtat e romëve po shkelen. Shqipëria nuk ka qenë në gjendje të përqafojë këto pakica.
Dhe nuk më pëlqen islamizimi, i cili është me të vërtetë shumë intensiv. Turqia dhe vendet e tjera myslimane kanë investuar shumë në Shqipëri, dhe këto fe dhe degët e tyre kanë pushtuar vendin. Shqiptarët ishin një popull fetar – një nga virtytet e Enver Hoxhës ishte ateizmi. Po, nuk më pëlqen të shoh gra me shami. Sepse ky nuk është vendi im. “Unë dua që të ketë multikulturalizëm, por kam frikë nga ky islamizim i gjërave”, shprehet Fezollari për mediat greke.
Më pas ai flet edhe për racizmin, që shpesh e ka vështirësuar jetën e emigrantit: “Dekada e parë e migrimit shqiptar, 1990-2000, është një periudhë tabu tani. Ata ishin një popull që pranoi shumë racizëm. Dhe gazetaria, veçanërisht televizioni, kontribuan shumë në këtë. Është e qartë, kur një valë emigracioni ju godet, 500,000 emigrantë nuk mund të jenë engjëj. Por nuk kishte infrastrukturë në Greqi, as në shkolla, as kudo, që të binte në sy dhe të thoshte, “fëmijë, ne kemi të mira dhe kemi të këqija, dhe të gjitha fiset e Izraelit e kanë atë. Vitet e fundit është shumë mirë që çështjet që po diskutohen, po hapen”, thekson Fezollari. / KultPlus.com
Gjatë etapave historike të njëpasnjëshme, shqiptarët u vendosën në Egjipt. Numri i tyre u rrit dhe ata formuan një komunitet, i cili luajti shumë role në politikë dhe ushtri, kjo shumë më përpara se të niseshin nga Kajro për tu rikthyer e punuar për krijimin e shtetit shqiptar, dhe më pas të kërkonin pavarësinë e tij.
Të dhënat për praninë shqiptare në Egjipt, ndonëse të kufizuara datojnë në periudhën e mamlukëve. Zain al-Abidin Muhammad bin Ahmed, i njohur ndryshe si Ibn Iyas, përmend në librin e tij “Bada’i al-Zuhur fi Waqa’iq al-Daur” se Sulltan al-Zahir Abu Said Seif al-Din Khashqadam, i cili sundoi Egjiptin midis viteve 1461 dhe 1467, “ishte nga Arna’ut”, emër ky që u jepej atyre që banonin në rajonin e Ballkanit, përfshirë shqiptarët.
Gjithashtu referenca në librin “Yjet e ndritshëm në mbretërit e Egjiptit dhe Kajros” të Ibn Taghri Bardi tregojnë se Al-Zahir Tirbagha, i cili mori pushtetin midis viteve 1467 dhe 1468, ishte nga “Fisi Arna’ut”.
Por prania e shqiptarëve në Egjipt padyshim që pati një rritje gjatë epokës së sundimit osman. Profesori i Historisë Islame në Universitetin Al-AzharAyman, Fouad Al-Sayed tregon se kur Perandoria Osmane mori kontrollin e Ballkanit në fund të shekullit të XV ajo përdori “Arna’ut” (pra shqiptarët) dhe i integroi ata në ushtrinë Osmane, kjo për shkak të aftësitë luftarake që ata zotëronin dhe që i çuan drejt fitoreve të shumë luftërave me fqinjët e tyre, dhe me tej akoma të merrni poste të rëndësishme deri te “Veziri i Madh” (post i cili korrespondon me pozicionin e Kryeministrit sot.)
Pasi Osmanët morën kontrollin e Egjiptit në 1517, shqiptarët morën sundimin e tij në disa periudha, të tilla si Suleiman Pasha al-Khadem, i cili ishte dy herë deputet i Egjiptit, i pari midis 1525 dhe 1534, dhe i dyti midis 1536 dhe 1538. Muhamed Mufaku përmend Al-Arna’oot në librin e tij “Bashkësia e Fshehur / Kapitujt e Historisë së Shqiptarëve në Egjipt” ku thotë se Suleiman Pasha ndërtoi xhaminë e parë në Egjipt në Stil osman dhe ishte i njohur me emrin e tij, pasi ai ndërtoi Xhaminë e Sulejmanisë në zonën e Bulaqit dhe pranë saj është një shkollë.
Një guvernator i dytë shqiptar që shërbeu në Egjipt ishte edhe Mehmet Pashë Dogakin, në vitet 1554 dhe 1555, para se të shkarkohej nga posti i tij pas rritjes së çmimeve dhe për shkak të dashurisë për argëtimin dhe indiferencës ndaj problemeve të njerëzve. Gjithashtu, Sinan Pasha u emërua dy herë si guvernator i Egjiptit në 1567, dhe ai zgjati vetëm për muaj sepse ishte caktuar një mision ushtarak për të rivendosur Jemenin pas revolucionit Zejdi kundër sundimit Osman, dhe i dyti në 1571 dhe 1572, dhe ai ka shumë objekte, përfshirë xhaminë që njihej me emrin e tij në zonën e Bulaqit
Vala e parë e emigrimit … Një eksod me Muhamed Aliun dhe një rebelim kundër tij
Në periudha të ndryshme, Egjipti priti valë të ndryshme të emigracionit shqiptar. E para ishte në 1801. Profesori i Historisë Moderne dhe Bashkëkohore në Universitetin “Fayoum Hamada Naji” tregon se Muhamed Ali Pasha erdhi në krye të një force nga ushtria osmane për të dëbuar mercenarët francezë dhe shqiptarët formuan një pjesë të madhe të ushtrisë së tij dhe u quajtën “Bash gjirin tuaj”. Pasi Muhamed Ali erdhi në pushtet më 1805, anglezët u përpoqën të pushtonin Egjiptin në 1807, kështu që ai u përball me ata me ushtrinë e tij, e cila përbëhej nga shumë ushtarë shqiptarë në betejën e Rashidit. Pasi shqiptarët përfunduan misionin e tyre, ata u rebeluan kundër tij dhe kërkuan pagat e tyre të vonuara. Mes dy palëve, për shkak të ndërhyrjes së dy udhëheqësve shqiptarë, Omar Bej Serioni dhe Salih Koç, kriza kaloi në mënyrë paqësore.
Muhamed Ali e kuptoi mirë mësimin dhe ishte i sigurt se mbështetja tek njerëzit e tij nuk do të funksiononte për të, sepse ata ishin mercenarë që kujdeseshin vetëm për paratë, kështu që ai u përpoq t’i shpëtonte prej tyre. Për te realizuar këtë ai përfshiu udhëheqësit e tyre. Ai gjithashtu i dërgoi ata për të marrë pjesë në fushatat që ai hoqi shtëpinë e Saudit dhe aleatët e tyre vehabistë në vitet 1811, 1813 dhe 1816, për t’i dhënë fund “rebelimit” të tyre kundër Perandorisë Osmane në Gadishullin Arabik.
Profesori i historisë moderne dhe bashkëkohore, Muhammad Rifaat al-Imam thotë se Muhamed Ali filloi të kthejë një numër të Arnautëve në Ballkan. Ai gjithashtu kishte tendencë t’u jepte disa prej tyre toka dhe t’u derdhte para në mënyrë që të fitonte favorin e tyre. Dhe shumë shpejt këto masa dhanë fryte, pasi prania shqiptare gradualisht u shndërrua në një prani civile, qoftë duke u angazhuar në tregti apo në funksione shtetërore. Sidoqoftë, kjo nuk e pengoi praninë ushtarake besnike ndaj Muhamed Aliut brenda ushtrisë së re që ai krijoi dhe përfshinte ushtarë të rregullt dhe të parregullt.
Në vitin 1828, numri i shqiptarëve në brigadat e këmbësorisë arriti vetëm në gjashtë mijë, dhe në 1833 Ahmed Tahir Pasha udhëhoqi ushtarët e parregullt shqiptarë Përveç kësaj, një numër shqiptarësh dolën nga drejtuesit e ushtrisë dhe ministrat e luftës dhe qeverisë, si Zainal, Hassan Arnaout, Mahmoud Arnaout, Ahmed Pasha dhe të tjerë.
Vala e dytë … rilindja kombëtare dhe emërimi i Princit Ahmed Fouad në fron
Nga mesi i shekullit XIX deri në fillim të shekullit XX, prania shqiptare në Egjipt filloi të ndryshojë me shpejtësi si rezultat i emigrimit masiv nga Shqipëria e Jugut, në sfondin e një krize të rëndë ekonomike që goditi Ballkanin. Sipas Al-Arnaout, shqiptarët shkuan në Egjipt këtë herë për shkak të pranisë së një familjeje shqiptare në pushtet. Me këtë valë të madhe, shqiptarët u shpërndanë në zonën që shtrihet nga Aleksandria, Abu Qir dhe Damietta në Assiut në jug, duke kaluar përmes Mansoura, Fayoum, Kajro dhe Minya. Shkrimtari shqiptar Spiro Dinh përmend në librin e tij “Valët e Detit” sesi shqiptarët në disa lagje të Kajros ndiheshin sikur të ishin në Shqipëri, pasi muzika shqiptare dëgjohej kudo dhe madje se “në tregun e armëve kishte vetëm shqiptarë, pavarësisht nëse ishin muslimanë apo të krishterë ”. Sipas Naji, biznesi i qumështit ishte zgjeruar, ndërsa një pjesë arritën të marrin pozicione administrative, dhe filluan të gëzojnë një ndikim të fortë që rridhte nga marrëdhënia e tyre me familjen sunduese.
Ky migrim dallonte sepse përkoi me fillimin e rilindjes kombëtare shqiptare (1878-1912), një lëvizje intelektuale. Dhe politika që hapi rrugën për lëvizjen e armatosur që kërkonte autonomi të gjerë ose pavarësi shqiptare nga Perandoria Osmane, dhe Egjipti ishte i famshëm për rolin e tij në këtë fushë.
Për shkak të rilindësve nacionalistë shqiptarë si Thimi Mitko, Spiro Dinh, Loni Logiri dhe të tjerë shqiptarët e Egjiptit krijuan lidhje dhe shoqata që i bashkuan dhe koordinuan aktivitetet e tyre në fushën e gjuhës, kulturës dhe politikës dhe i drejtohen botës për të drejtën e tyre për të krijuar një shtet kombëtar.
Në 1875 u krijua shoqata e parë nën emrin “Vëllazëria” dhe më pas “Stambolli” në 1879, pastaj “Vëllazëria Shqiptare” në 1894 dhe “Bashkimi” në 1910.
Me përfundimin e Luftës së Parë Botërore në 1918 dhe shfaqjen e rrezik për fatin e Shqipërisë nga ambiciet e Italisë dhe Greqisë, u krijua “Komiteti” Shqiptarët e Egjiptit “dhe më pas” Federata Shqiptare në Egjipt ” në 1929. Sipas të dhënave në tremujorin e fundit të shekullit XIX, u botuan një sëre librash shqip në Egjipt që nxisnin revolucionin, si dhe tetë gazeta në gjuhën shqipe, siç ishte gazeta “Al-Ahd” e botuar nga Miloduchi në 1900.
Këto gazeta që shprehnin çështjen e çlirimit kombëtar të shqiptarëve nuk u lexuan vetëm nga shqiptarët egjiptianë dhe shqiptarët jashtë vendit, por u futën kontrabandë në brendësinë shqiptare nën sundimin osman nga dervishët bektashi të Kajros. Sipas dokumentave të kohës shqiptarët ndërtuan një bujtinë në rrëzë të malit Mokattam që iu atribuua një urdhri sufist të cilit i përkisnin shumë prej tyre, e cila funksiononte si një forum kulturor kombëtar në të cilin ata shkëmbyen biseda për punët e bashkësinë dhe punët e vendit të tyre.
Megjithatë, gjëja më e rëndësishme që u dëshmua gjatë asaj periudhe ishte kërkesa e një numri të madh të shqiptarëve për të emëruar Princin Ahmed Fuad për fronin e Shqipërisë, duke qenë se prania e familjes Alaëi në Egjipt ishte një zgjatim i pranisë së tyre në Shqipëri dhe Princi Fouad kishte tipare që e bënin atë të pranueshëm për të gjithë. Tipare si origjina e tij shqiptare, edukimi islamik lindor dhe kultura evropiane.
Bazuar në këto avantazhe Princi Ahmed Fouad kërkoi të merrte mbështetjen e numrit më të madh të mundshëm të shqiptarëve, brenda dhe jashtë Egjiptit, si dhe mbështetjen e fuqive kryesore evropiane, para shpalljes së pavarësisë së Shqipërisë më 28 nëntor, 1912, kështu që ai udhëtoi në Itali dhe Austri dhe mori mbështetjen e tyre, por fuqitë evropiane vendosën në tetor 1913 që kujdestar të Shqipërisë të bëhej princi dhe fisniku gjerman von Weed.
Vala e tretë … Zogu, rrethimi i tij dhe refugjatët
Kur shpërtheu Lufta e Parë Botërore në 1914 dhe masakrat dhe spastrimet etnike ndodhën në Ballkan nga duart e Perandorisë Osmane, shumë shqiptarë ikën në Egjipt.
Pasi Shqipëria rimori pavarësinë e saj në 1920 dhe pranimin në Lidhjen e Kombeve, ajo u përball me vështirësi të mëdha ekonomike, sociale dhe politike, të cilat çuan në emigrimin e shumë shqiptarëve në Egjipt, gjë që forcoi praninë e komunitetit në vitet tridhjetë të shekullit të XX. Kjo valë e re emigracioni arriti kulmin me ardhjen e Mbretit Ahmed Zogu dhe arratisjes së të tij në Egjipt gjatë luftës së dytë botërore, pasi Italia pushtoi Shqipërinë në 1939. Ai u vendos zyrtarisht me familjen e tij në Kajro, ku u hap komisioni mbretëror shqiptar. Me këtë zhvillim, Kajro u bë një qendër e rëndësishme për opozitën shqiptare kundër sundimit komunist në Shqipëri. Sapo erdhi në Egjipt, Zogu i kërkoi mbretit Faruk të punonte për të ndihmuar refugjatët politikë shqiptarë në kampet e Italisë dhe Greqisë për të ardhur në Egjipt. Marrëdhëniet e ngushta që e lidhën Zogun me Farukun u reflektuan në mbështetjen e të parit për këtë të fundit në ambicien e tij për të udhëhequr botën arabe pas krijimit të Lidhjes së Shteteve Arabe në Egjipt në 1945.
Faruku u frustrua pas humbjes së ushtrisë egjiptiane në luftën e 1948, dhe më pas Zogu gjithashtu humbi entuziazmin e tij.
Shqiptarët lanë gjurmët e tyre në zonat në të cilat ata banuan gjatë asaj periudhe, madje dhe rrugët që mbanin emrin “Al-Arna’outi” ishin kryesisht të banuara nga një familje ose grup shqiptarësh. Artistë të njohur si si Ahmed Mazhar, Laila Faëzy, Shëekar dhe Ahmed Ramy, poeti i rinisë, shkëlqenin falë edhe prejardhjes së tyre.
Kapitulli i fundit
Si shumë komunitete të huaja, Revolucioni i Korrikut shënoi fillimin e fundit të pranisë shqiptare në Egjipt. Sipas dokumentave të kohës shqiptarët ishin të lidhur drejtpërdrejt me familjen mbretërore egjiptiane, duke pasur parasysh se ata kishin origjinë të njëjtë, dhe për këtë arsye ata ndiheshin të padëshiruar në republikën e re, përveç indikacioneve se ajo që ndodhi më 23 korrik 1952 do të rezultonte në egjiptizimin e ekonomisë dhe administratës, dhe për këtë arsye shumica e shqiptarëve preferuan imigrimin në Evropë, Amerikë dhe Australi, e cila ishte një tokë e virgjër për emigrantët.
Sipas studiuesit Al-Arnaout, disa gazeta egjiptiane filluan fushata kundër Zogut duke e akuzuar atë për shitjen e armëve Izraelit. Më 5 gusht 1953, Egjipti vendosi të përfundojë punën e komisionit mbretëror shqiptar dhe ngjarjet pasuan, duke përfunduar me largimin e mbretit dhe shoqërisë së tij në Paris më 2 korrik 1955, gjë që shkaktoi largimin e shqiptarëve të mbetur, me përjashtim të disa familjeve që ishin të lidhura plotësisht me Egjiptin. / diasporashqiptare.al / KultPlus.com
Çdo vit mijëra banorë të Etiopisë nisin udhëtimet e rrezikshme për të ikur nga vendlindja. Këtë e bëjnë për arsye të ndryshme, primare janë ato të keqjetesës, kequshqyerjes apo edhe mungesës së së ardhmes.
Rreth 2 mijë kilometra detyrohen t’i bëjnë në këmbë në drejtim të Arabisë së Saudite. Rruga e tyre nuk është gjithherë e lehtë pasi ju duhet të kalojnë malet të thata, shkretëtira përvëluese dhe madje edhe zona lufte. Shumë prej tyre përballen me grabitës, që ua vjedhin rrobat, të hollat e pakta apo ushqimet. Një pjesë e madhe e tyre vdesin rrugës ndërsa disa nuk arrijnë në cakun e duhur dhe përfundojnë si lypës nëpër rrugë.
“Me paratë që do i fitoj duke punuar, do ndërtojmë një shtëpi. S’do të ketë mjerim më, do jetë një shtëpi e vogël për nënën time”, tregon
Një vajzë e mitur ka rrëfyer për BBC se me gjithë mundimet gjatë rrugës, qëllim ka të jetojë mirë dhe e lumtur. Ajo beson se ndërrimi i vendbanimit do ia ndryshonte jetën.Përktheu: E.B./ KultPlus.com
Pushtimi osman i fillimit të shekullit të XV, i territoreve shqiptare shkaktoi një tjetër valë të re emigrimesh të dhimbshme. Rënia e qyteteve arbërore nën këtë sundim dhe egërsia e pashembullt e pushtuesit lindor detyroi largime të reja drejt Mbretërisë së Napolit, Venecia, Gjenova dhe më gjërë. Por, edhe më masive qenë emigrimet e popullisë arbërore drejt Italisë, në fundin e shekullit të XVI, mbas vdekjes së Heroit tonë Kombëtar, Gjergj Kastrioti Skënderbeu, dhe rënies përfundimtare të territoreve arbërore nën sundimin osman.
Për Lek Dukagjinin, këtë personazh të rëndësishëm të rezistencës antiosmane, këtë aleat të Heroit tonë Kombëtar dhe kodifikues të një monumenti të rëndësishëm ligjor, “Kanunit”, historiografia dhe fondet arkivore dokumentare, pas vitit 1481, nuk japin më asnjë informacion.
Ç’ndodhi me të dhe familjen e tij pas pushtimit osman? Ku shkoi, ku u vendos dhe ç’gjurmë la dera e Dukagjinëve në udhët e largëta të emigrimit? Asnjë burim nuk na ka bërë me dije gjer më tash për fatin e të parit të Dukagjinëve apo të pinjollëve që ai la pas!!!
Në këtë pjesë të dytë, do të tregojmë për herë të parë se ku përfundoi një nga princërit më të shquar të Arbërisë dhe një nga personalitetet më të shquartë epokës Skënderbejane, Lekë Dukagji dhe fisi i tij.
PETER STOKA, NJERIU QË ZBULOI GJAKUN E ARBËRIT NË KOPER-SLLOVENI
“Jam befasuar dhe habitur njëkohësisht, – shkruan ai, – si është e mundur që një histori kaq e pasur, të cilën e kanë bërë dhe ndërtuar familje dhe breza të tërë shqiptarësh në Koper, që kanë dominuar në Istër e gjetkë, është harruar dhe nuk i është kushtuar vëmëndje, më keq akoma është injoruar apo mohuar gjer në skajshmëri!!!…” Duke shkuar edhe më tej në hulumtimet e tij, Stoka shkruan: “Vetë Justinopolit, sikundër kishte emrin e tij të hershëm qyteti i Koperit, lidhet me fisin lindor të Justinjanit. Pasuesit e tij që e themeluan këtë qytet ishin shqiptarë”.
Në këtë mënyrë Stoka thellon evidencat tona historike më fakte krejt të panjohura për ne, duke na bërë me dije se valët emigratore të shqiptarëve, në shekujt e parë pas Krishtit, kanë qënë themeluesit e një porti të rëndësishëm dalmat sikundër është Koperi.
Një numër tjetër dokumentesh arkivore, me vlera të patjetërsueshme historike për Arbërinë mesjetare, farën e arbërit dhe praninë arbërore në këto anë gjendet në mjaft arkiva, bibloteka, kisha dhe komuna të Istrias dhe qytetit të Koperit. Ato bëjnë me dije se qysh në shekullin e 13, nën sundimin e hershëm venedikas të brigjeve dalmate gjejmë prezencën e familjeve fisnike shqiptare Albanese dhe Albani, Brati dhe Bruni
Kështu familja Albanese është registruar në listën e fisnikëve titullarë të qytetit të Koperit më datë 1. 3. 1431. Ndoshta për shkak të kësaj familje të njohur fisnike arbërore të vendosur në Koper apo për shkak të pranisë së madhe të shqiptarëve në këtë zonë të qytetit, njëra nga rrugët ishte ëmërtuar dhe mban edhe sot e kësaj dite emrin “Calle Albanese”.
ÇFARË NDODHI DHE KU SHKOI FAMILJA E PRINCIT TË NJOHUR LEK DUKAGJINI?
Ndër faktet dhe gjetjet e shumnta, me mjaft interes, që ka sjellë dhe vazhdon të sjellë me pasionin e tij Peter Stoka, për gjakun e emigruar arbëror në këto anë janë dokumentet me vlera unike edhe për familjen e Dukagjinëve. Askush nuk na kishte identifikuar gjer më tani se ku shkoi mbas pushtimit Osman të Arbërisë, Princi i njohur shqiptar, burri që qau në mënyrë mbreslënëse vdekjen e Heroit tonë Kombëtër-Skënderbeun, princi Lek Dukagjini.
Këtë na e zbulon përmes hulumtimeve të tij Peter Stoka: “Pas vdekjes së Gjergj Kastriotit Skënderbeut, – shkruan ai, rënies së Krujës dhe Shkodrës (1479), ngjarje që shpunë gjithë territoret e Arbërisë në duart e osmanëve, eksponentët e familjeve më të rëndësishme fisnike të atyre anëve, ndër të cilët edhe Dukagjinët e fuqishëm, apo edhe Aranitët dhe Muzakajt në jug qenë të detyruar të braktisin atdheun e tyre, duke emigruar një pjesë e tyre edhe në Istrian Venedikase …. Duke filluar nga gjysma e dytë e shekullit të XV, popullsi shqiptare erdhën dhe u vendosën në Istria, duke formuar kështu një grup të rëndësishëm luftëtarësh ushtarakë dhe pak më vonë edhe fisnik.
Duke pasur parasysh faktin se disa nga familjet e emigruara u takonin dyerve të fisnikëve shqiptare, që mbanin tituj të njohur në hirarkinë perandorake, që gëzonin një status të privilegjuar social, madje ata kishin edhe heraldikën (stemën e tyre familjare), Republika e Venedikut që zotëronte këto anë u dha të ardhurve dinjitetin dhe pozicione me rëndësi politike dhe ushtarake në vendet e reja të të qëndrimit…
Shembull tipik është ai i Gjon Dukagjinit, nipi i Lek Dukagjinit (Gjoni ishte djali i vëllait të Lekës, pasi vetë Leka nuk kishte fëmijë), të cilit iu dha funksioni i “Kështjellarit të fortesës së San Servolos” dhe bashkë me to një numër posedimesh dhe feudesh. Ishte koha kur ushtritë numeroze osmane avanconin përmes luftimeve të përgjakshme drejt Venecias dhe sulmet e tyre në Friuli e kishin bërë më kërcënues invazionin e pritshëm. Pikërisht në këtë kohë, në këto anë me rëndësi ushtarake dhe strategjike Venediku i beson këtij princi këtë fortesë…”
Në fondet e arkivit dhe të biblotekës shteterore të këtij qyteti gjenden aktet ligjore që dokumentojnë funksionin dhe zotësinë e Dukagjinëve jo vetëm si kështjellar i San Servolos por edhe trashëgimin e tirujve dukë të marë me vehte nga trojet arbërore. Në to gjendet një numur I madh dhe I pasur letërkëmbimi dhe dokumentacioni për mardhëniet e tyre me Venedikun e më gjërë, pema e tyre gjenealogjike si dhe mjaft dëshmi për veprimtarinë e tyre në ato anë, sigurisht të gjitha ato të panjohura gjer më tani.
Sidoqoftë, pa vazhduar gjatë, në historinë e kësaj familjeje dhe pinjollëve të shquar të Dukagjinëve, e cila ishte shumë e pasur dhe prezente në jetën politike dhe atë ushtarake, nga shekulli i XV gjer në shekullin e XIX në këto anë, duhet thënë se ka në mënyrë të mjaftueshme dokumente unikale arkivore, të dhëna, dorëshkrime dhe botime me mjaft interes që ndricojnë shumë cështje me interes edhe të familjeve të tjera fisnikësh të panjohur shqiptarë dhe të historisë së emigrimeve të mëdha shqiptare apo cështje të tjera me rëndësi historike për vendin tonë.
Në stemën e saj të trashëguar në Koper, familja Dukagjini ka një dorë e cila shtrëngon një gjarpër, e kurorëzuar në pjesën e sipërme me dy yje me pesë cepa. Studjuesit nuk kanë mundur të shpjegojnë dot domethënien e këtij relivi. Gjykojmë se simbolika e dorës që mban të mbërthyer një gjarpër vjen nga legjenda e Pirros të Epirit, të cilin e mbanin si heraldikë edhe familje të tjera fisnikësh shqiptarë, sikundër ajo e Buajve dhe Spatajve. Sipas mitit të trashëguar, Piros kur ishte i vogël i kishte shkuar në djepin e tij një gjarpër, të cilin në manyrë instiktive ai e kishte mbërthyer me dorë dhe e kishte shtrënguar aq fort sa e kishte mbytur, një simbolikë kjo për të treguar forcën dhe fuqinë e tij dhe origjinën gjysëm hyjnore.
TË TJERË PRINCA SHQIPTARË NË KOPER, ISTRIA DHE KAPODISTRIA Por, Koperi dhe bregdeti i Istrias nuk ishte një gji i ngrohtë që priti vetëm familjen fisnike të Dukagjinëve! Cuditërisht, edhe përpara këtij emigrimi ai ka pritur valë të tjera emigratore shqiptare, të panjohura gjer më tani nga historiografia e jonë, të cilat kanë bërë emër dhe lënë gjurmë në këto anë.
Familja Albanese dhe Albani Ndër to renditen familjet fisnike të kontëve Albaneze dhe Albani, të cilësuara në dokumentet latine të kohëve si familje të ardhura nga Arbëria në fillimet e shekulllit të XII. Pikërisht për shkak të njërit prej figurave të njohura fisnike të kësaj familjeje, Jeronymus Albaniensis dhe familjeve të shumta shqiptare që popullonin këto tre shekuj Koperin, ka marë emrin edhe njëra nga rrugët e qytetit emrin “Rruga e Shqiptarëve”. Në portën hyrëse të vilës që banonte kjo familje ruhet edhe stema (heraldika) e saj e cila ka figurën e një luani që mban një shpatë në dorë.
Familja Brati Në qytetin e Koperit u vendos në fillimet e shekullit të XIII edhe familja fisnike e kontëve shqiptarë Brati. Në vitin 1329 gjenden të evidentuar në dokumnetet arkivore të kohës dy figura me shumë emër të kësaj familjeje Gregorio dhe Sardo Brati. Në vitin 1423 një pinjoll i shquar i kësaj familjeje, Gasper de Brati pranohet në Këshillin e Fisnikëve dhe në vitin 1431 Republika e Venedikut u konfirmoi pjestarëve të familjes Brati titullin e Kontit. Në vitin 1630 nga dera e Bratëve shfaqet një zonjë me emër të madhe, Kontesha Brati, e cila është vlerësuar një nga zonjat më të cmuara dhe më të arsimuara në Kopër e cila kishte në posedim Pallatin në lagjen e Shën Klarës. Në pemën gjenealogjike të kësaj familjeje renditen edhe një numër figurash të srhquara në fushën e politikës, diplomacisë, institucioneve fetare, kulturës, etj. Të fundmit emra të kësaj familje mbërijnë në Koper gjer aty nga mesi i shekullit të XIX.
Familja Bruni Një tjetër famije shqiptare e vendosur në Koper që ka lënë gjurmë në jetën e këtij qyteti dhe më gjërë është edhe ajo fisnikëve Bruni, të ardhur nga qyteti i Tivarit në shekullin e XVI dhe që mbanin titullin e Kontit. Me të mbritur në këtë vend, kryetari I familjes Bruni u pranua në Këshillin e Fisnikëve të qytetit, duke ruajtur kështu titullin e trashëguar nga tokat arbërore. I vëllai i tij Giovani Bruni ishte Arqipeshkv në Ulqin në vitin 1581. Nga kjo familje kishte dalë edhe poeti i njohur Antonio Bruti.
Familja Karpacio Për këtë familje me interes të madh për kulturën tonë, cuditërisht kemi ditur fare pak, vetëm faktin se piktori i madh i Rilindjes Italiane, Vitorio Karpacio ishte me origjinë nga Arbëria, se ai i kishte dhuruar “Scuola di Albanesi” disa tablo. Nga hulumtimet e fundit, të para disa viteve kishim konkluduar se në tablot e tij, në mënyrë të përsëritur, gjendej një personazh, që na shpinin në përfundimin se është Heroi ynë Kombëtar Gjergj Kastrioti Skënderbeu.
Nga hulumtimet në arkivat dhe dokumentacionin historik në qytetin e Koperit rezulton se Familja Karpacio, në fundin e shekullit të XV ishtë shpërngulur nga Venecia ku ishte vendosur për vite me radhë pas emigrimit nga trojet e Arbërisë, mbas pushtimit Osman, dhe duket se vetë piktori i famshëm ka ardhur dhe është vendosur vetë në këtë qytet, aso kohe me prezencë të madhe shqiptarësh.
Në vetë Katedralen e këtij qyteti gjenden edhe sot tablo mahnitëse që zbukurojnë veprat murale të këtij objekti kulti. Nga këto dokumente mësohet gjithashtu se edhe vetë i biri i piktorit të famshëm, i cili quhej Benedetto ishte gjithashtu një piktor me emër dhe vepra të cmuara. Gjitmonë sipas dokumenteve të arkivit të këtij qyteti, pinjollët e fundit të kësaj familjeje janë shuar në vitin 1817 me vdekjen e Antonio Karpacios, një burr i kulturuar, antar i Arkadave Romake, i njohur me pseudonimin Carippo Megalense.
Por, në listën e familjeve fisnike në këto anë renditen edhe të tjera emra mes të tjerëve ajo e kontëve Borisi, pasardhës të mbesës së Gjergj Kastriotit, të vendosur ne Koper dhe martuar me farën Dukagjinëve, etj.
Duke e mbyllur këtë shkrim përmbledhës duhet të nderojmë një prej emigrantëve të sotëm shqiptarë, Heset Ahmeti, i cili mbështet me të gjitha mundësitë e tij hulumtimet, kërkimet dhe identifikimin e tërë gjurmëve që lanë shqiptarët në këto anë, kontributin dhe vlerat të cilat pasurojnë gjeografinë e historisë tonë ende të panjohur.
Nga Prof. Irakli Koçollari / Diaspora Shqiptare. / KultPlus.com
Valët e para të emigrimit nga Shqipëria kanë arritur në Australi në vitet 1920-1930. Këta kanë qenë përgjithësisht grupe të vogla, shumica të ardhur nga Shqipëria e jugut, kryesisht nga zona e Korçës dhe u vendosën në qytezën Shepparton e në qytezat e Maribës; u punësuan në bujqësi, në kultivimin e duhanit dhe të kallamit të sheqerit. Këta emigrantë të parë, sollën më pas edhe familjet e tyre.
Vala e dytë e emigrimit ndodhi në fund të luftës së dytë botërore. Këta ishin kryesisht refugjatë, të cilët donin të iknin nga komunizmi. Shumica e personave të ardhur nga ish-Jugosllavia mundën të tërhiqnin familjet e tyre, por kjo nuk ndodhi me shqiptarët e ardhur nga Shqipëria. Emigrimi i shqiptarëve nga Shqipëria pothuajse përfundoi në atë kohë, me mbylljen e kufijve.
Vala tjetër e emigrimit filloi në vitet 1960. Këta ishin shqiptarë të ardhur nga ish-Jugosllavia. Shumica e tyre erdhi nga Maqedonia, por një pjesë erdhi edhe nga Kosova dhe Mali i Zi. Ata erdhën kryesish për arsye ekonomike, si dhe për ti shpëtuar sistemit represiv të Rankoviçit.
Vala tjetër e emigrimit është nga Kosova, në vitet 1990, pas ndryshimit të statusit të Kosovës nga regjimi i Millosheviçit.
Ka edhe shqiptarë nga Shqipëria që kanë ardhur në numër të vogël duke filluar nga vitet 90, dhe vazhdojnë të vijnë.
Gjithashtu në vitin 1999 erdhën dhe rreth 3000 shqiptarë nga Kosova, por shumica e tyre u kthyen me përfundimin e luftës. Rreth 300 prej tyre kanë mbetur dhe janë integruar në Australi.
Referuar Censusit Autralian të kryer nga “Australian Bureau of Statistics”, në vitet 2011 & 2016, në Australi rezultojnë të rregjistruar 13.141 shqiptarë që jetojnë në këtë vend, prej të cilëve 2396 janë shqiptarë të lindur në Shqipëri. Sipas rezultateve zyrtare, nga regjistrimi i popullsisë në vitin 2011, në Australi ka përafërsisht 8000 persona që flasin shqip, dhe që janë të shpërndarë si më poshtë vijon:
Victoria : 6000 New South Wales: 810 Queensland: 420 South Australia: 340 West Australia: 255 Zona të tjera: 200
Por komuniteti shqiptar në Australi mendon se ky numër nuk është i saktë sepse shumë nga shqiptarët nuk i kanë plotësuar formularët e censusit në rregull, apo nuk kanë marrë pjesë fare. Gjithashtu ky numër nuk përfshin ata që janë me origjinë shqiptare, por që nuk flasin shqip.
Sipas të dhënave të mbledhura nga organizata të ndryshme të komunitetit shqiptar në Australi, dhe që mendohet se është shifër më e saktë se shifra zyrtare, ka rreth 20.000 shqiptarë (këtu përfshihen personat që kanë lindur jashtë si edhe fëmijët e tyre të lindur në Australi). Këta shqiptarë janë me origjinë nga Shqipëria, Kosova, Maqedonia, Mali i Zi. Shumica e tyre, rreth 8000 jetojnë në Viktoria, Melburn dhe janë me prejardhje nga trevat shqiptare të Maqedonisë: fshatrat e liqenit të Prespës dhe rrethi i Manastirit.
Shqiptarët në Australi përgjithësisht janë të integruar ne jetën e vendit dhe gëzojnë të njëjtin status juridik si të gjitha pakicat e tjera etnike që jetojnë e punojnë atje.
Në Victoria ka 4 shkolla të gjuhës shqipe; në zonat Dandenong, Heidleberg, Sunshine dhe Altona.
Shteti australian financon mësimin plotësues të gjuhës shqipe (një herë në javë prej klasës së parë fillore deri në klasën e 12-të), por kjo mundësi nga shqiptarët është shfrytëzuar shumë pak. Kjo gjë ka ndodhur pwr shkak se nuk është arritur numri i mjaftueshëm i nxënësve dhe interesi i treguar nga shqiptarët për këtë mësim plotësues shpresohet të rritet në nivelin që kërkohet. / Diaspora Shqiptare / KultPlus.com
