Etiketë: Emin Azemi

Teki Dervishi, një shkollë e nxënë jashtë librave

Posted on by Kult Plus

(Fjalë e mbajtur të premten në Shkup me rastin e tetë vjetorit të shkuarjes në amshim të shkrimtarit Teki Dërvishi)

Nëse në Britani ekziston si model  katedra e Shekspirologjisë, e pakta që mund të bëhet në sistemin tonë arsimor, kulturor e mediatik, është përfshirja si objekt studimi i veprës së Teki Dërvishit, njërit prej kodifikuesve të rrallë të shenjëzimit letrar, duke filluar që nga tregimet e para të botuara në revistën ‘Jeta e re’, në fillim të viteve 60, që drejtohej nga Esad Mekuli, ku bënte pjesë edhe tregimi ‘Sania’ , e deri te krijimet fundit, të shpërndara nëpër gazeta e revista në dhjetëvjetëshin e fundit para se të ndërronte jetë, më 29 qetshor 2011.

Emin AZEMI

Të gjithë studiuesit e letërsisë, por edhe lexuesit e vëmendshëm të veprës së Teki Dërvishit, janë shoqëruar me jo pak dilema para se t’iu kenë qasur këtij shkrimtari, sa origjinal,po aq edhe kompleks, sa modernist,  po aq edhe eksperimental. Teki Dërvishi është  ndër shkrimtarët e rrallë të letërsisë sonë që ka mbetur jo vetëm i pastudiuar, por për rrjedhojë, statusi i tij si individualitet krijues nuk e ka zënë vendin e merituar në sistemin  e përgjithshëm valorizues të universit tonë letrar, por edhe në njohjen e meritave që ai pati në mbajtjen gjallë të rezistencës intelektuale e protestës  krijuese kundrejt sistemeve antikombëtare e akulturuese.

Teki Dërvishi erdhi si fenomen krijues dhe mbetet i tillë për shumë arsye, sepse ai nuk ishte shkrimtar mode, ndonëse nuk ishte demode, ai nuk shkroi që t’i përshtatet kohës, ndonëse nuk ishte  jashtë kohe, ai nuk i takonte oborrit letrar, por vepra e tij theu shumë gardhiqe që i kishte vendosur kritika zyrtare dhe fryma letrare e poltronëve oborrtarë…

Në vitin 1981 Teki Dërvishin e larguan nga Flaka e Vëllazërimit, sepse refuzoi të shkruante kundër Ismail Kadaresë, që i bie se ai refuzoi të del kundër vetvetes dhe po të vepronte ndryshe ai nuk do të ishte më Teki Dërvishi. Ishte po ai që i takonte Grupit të Demaçit, si përfaqësues i Rrafshit të Dukagjinit dhe i dënuar si 17 vjeçar me burg të rëndë në ishullin famkeq të Goli Otokut, , që njihej si Alkatrazi i Jugosllavisë së atëhershme, ku vuajtën dënime shumë disidentë të kohës. Kjo ishte edhe një shkollë për T. Dërvishin të cilën ai kishte arritur ta nxëjë jashtë librave, që më vonë ai vet do të bëhej një shkollë për të tjerët e nxënë jashtë librave, por edhe një aksiomë jetësore që e kishte mësuar nga Dush Kusari që ‘kurrë të mos i takonte shumicës’. Ishte po ai i cili veproi gjithmonë sipas dellit të krijuesit e njeriut vertikal që udhën e nisur e përfundonte atje ku i thoshte ndërgjegjja.

Dhe ndërgjegjja e Teki Dërvishit ishte baraz me fuqinë krijuese për t’i bërë një radiografi poetike shtëpisë së sëmurë, e cila po lëngonte mbi gërmadhat e një ngrehine qe herët a vonë duhej rrënuar, por, edhe si i varun me vargje për drurin e blertë, ai arriti ta ruajë pastërtinë e poezisë nga klishetë e socrealizmit dhe skemave të mërzitshme të një letërsie me patos social dhe me avangardizëm të shpifur. (me vëllimet poetike Nimfa 1970, I Varun me Vargje për drunin e blertë 1971, Shtëpia e Sëmurë 1978,  Thashë 1981.  Ai, madje, siç do të vëjë në dukje njëri prej njohësve më të spikatur të veprës së këtij shkrimtari, prof. Nehas Sopaj, sipas të cilit Teki Dërvishi jo vetëm që ishte kompleks për nga natyra dhe veçantia e shkrimit, por edhe për faktin se  “ai, krahas Marin Camajt dhe Beqir Musliut ,në letërsinë tonë bashkëkohore është një ndër shkrimtarët më produktivë dhe vepra e tij shënon shkollë shkrimi më vete ku autorin e shohim shumë pjellor duke lëruar tri gjinitë letrare paralelisht: poezi, prozë dhe dramë dhe është vështirë të kuptohet pesha dhe rëndësia e veprës së tij nëse lexohet parcialisht, pra nëse lexohet vetëm si poet, si prozator apo si dramaturg. Por, edhe të lexuarit në tërësi të veprës së tij është i vështirë, sepse problem numër një për receptim paraqet mosnjohja e domosdoshme e kodeve të shkrimit të autorit”.

Të rrallë janë shkrimtarët në letërsinë tonë që sistemin e ideve dhe konceptin estetik e kishin të mishëruar si një tërësi në vetë natyrën e krijimit, ose siç do të shprehet një studiues tjetër meritor i veprës së Teki Dërvishit,  Ramadan Musliu  sipas të cilit “Teki Dërvishi  arriti të krijojë një opus letrar në të cilin hetohet një sistem idesh, një koncept unik estetik, një vetëdije krijuese, e cila kur vështrohet në të gjitha planet, del  si një artist në rolin e demiurgut, ai që arrin të krijojë një univers artistik”.

Brezi i shkrimtarëve që erdhi bashkë me Teki Dërvishin, siç ishin Beqir Musliu, Musa Ramadani, Ymer Shkreli, Xhabir Ahmeti, Resul Shabani, Nexhmedin Soba e ndonjë tjetër, ishte fryma që po thyente një traditë shkrimi, por edhe brezi i shkrimtarëve që arritën të bëjnë kalime të pahetueshme nga zhanri në zhanër duke qenë të suksesshëm në çdo njërin prej tyre.

I tillë ishte edhe Teki Dërvishi, i cili madje edhe kur shkruante prozë, shkrinte elemente të tjera të natyrës shkrimore, (duke filluar nga vëllimi me tregime ‘Etje dhe borë’) dhe siç do të vërejë edhe  studiuesi Ibrahim Rugova teksa analizonte romanin ‘Pirgu i lartë’ që  e konsideronte një prurje të re në letërsinë shqipe për kohën kur u botua (1972) , sidomos sa i përket funksionit të poezisë në roman. Kjo strukturë novatore e të rrëfyerit mbase do ta bëjë ‘Pirgun e lartë’ romanin e parë lirik në letërsinë shqipe, për të vazhduar me një tjetër observim narrativ përmes romanit ‘Herezia e Dërvish Mallutës’’, në të cilin Teki Dërvishi tematizon herezinë e raportit në mes të individit dhe rrethit dhe  thellësinë e paradoksalitetit të keqkuptimeve në këto raporte, ku Dervish Malluta prish kanonet të cilave është dashur t’iu përmbahet.

Se Teki Dërvishi është një shkrimtar që kapërcimin e fakturës shkrimore nga një zhanër në zhanrin tjetër e bën me sukses, por edhe me pasion eksperimental,  pa rënë në grackën e eklektizmit të tepruar stilistik, dëshmon edhe përkushtimi i tij ndaj dramaturgjisë, që dikush prej miqve dhe krijuesve e pat quajtur ‘Shekspiri shqiptar’,  përmes dramave: Zbutësi i njerëzve me sy prej zymrydi, Bregu i Pikëllimit, Pranvera e Librave, Zhvarrimi i Pjetër Bogdanit, Kufiri me atdhe, Mbreti i lirë,   Vojceku, Eshtrat që vinë vonë, Nesër nisemi për Parajsë, 1999, Ku është Populli?.

Në gjithë këtë opus dramatik, ai kulmin e arriti me ‘Bregu i pikëllimit’, një cikël prej nëntë njësish dramaturgjike, të cilat edhe po të lexohen dhe të luhen veç e veç, mund të funksionojnë si mëvetësi kuptimore, pa e prishur tërësinë e integralitetit, ndonëse në skenat e Teatrit, sidomos realizimi në Teatrin Kombëtar të Prishtinës, me regjisorin Vladimir Milçin, Bregu i Pikëllimit, jo vetëm që po e freskonte tempullin e Talisë me një prurje tepër të komplekse e të guximshme, por po i jepte Teatrit shqiptar një ritëm të ri zhvillimi, një dinamikë që kishte filluar ta humbë në kohën kur kjo  dramë u vu në skenën e Prishtinës në fillim të nëntëdhjetave. Përmes Bregut të pikëllimit Teki Dërsvishi bëri konfigurimin skenik të një udhëtimi të dyzuar mitik e real të njeriut, i cili , siç ndodhte edhe me Itakën e Odisës, ashtu Suka e Cërmjanit ishte për Udhësin Lojëtar sizmologjia e gjendjeve shpirtërore, që duhej të kalonte nëpër nëntë rrathë, që ishin nëntë shtresa të sprovës njerëzore, por edhe nëntë hallka të vetëpërcaktimit moral të individit në kontekst të xhunglës sociale e psikologjike që e rrethonte.

Teki Dërvishi erudit e shkrimtar, estet e publicist, eksperimentues  e postmodernist, i cili kurrë nuk parapëlqeu t’i takonte shumicës, mbetet pengu më i madh i i një misioni të papërfunduar i botuesve, studiuesve e përgjithësisht lexuesve, sepse njohja më cilësore  me këtë shkrimtar tash e në të ardhmen nuk mund të bëhet pa një ridefinim të statusit të tij në letrat tona dhe kjo uk mund të bëhet pa u botuar e plotë vepra e tij, në poezi, prozë, dramë, ese, kritikë (letrare dhe teatrore), publicistikë, dhe pa u studiuar me themel sistemi estetik e shkrimor i kësaj vepre.

Nëse në Britani ekziston si model  katedra e Shekspirologjisë, e pakta që mund të bëhet në sistemin tonë arsimor, kulturor e mediatik, është përfshirja si objekt studimi i veprës së Teki Dërvishit, njërit prej kodifikuesve të rrallë të shenjëzimit letrar, duke filluar që nga tregimet e para të botuara në revistën ‘Jeta e re’, në fillim të viteve 60, që drejtohej nga Esad Mekuli, ku bënte pjesë edhe tregimi ‘Sania’ , e deri te krijimet fundit, të shpërndara nëpër gazeta e revista në dhjetëvjetëshin e fundit para se të ndërronte jetë, më 29 qetshor 2011.

Qofshin të përjetshëm emri dhe vepra eTeki Dërvishit! / KultPlus.com

“Stançiqi i Karadakut”, një libër monografik me vlera të shumta studimore

Posted on by Kult Plus

Sikur të deshifrohej koloriti i ngjyrave, ky libër monografik do ti përngjante një tablloje të madhe në të cilën autori ka pikturuar fytyrat e qeshura dhe të mrrolura të njerëzve të fshatit të tij dhe ka skicuar një mori ngjarjesh, duke i ndërlidhur këto me veprimtarinë e përditshme të banorëve të cilët janë të ndërvarur me punët e tyre të përitshme në mal, në ruajtjen e bagëtisë , në ndejat e dimrit pranë oxhakut, si dhe në cicërimen e ngrohtë të fëmijëve që gjysmën e ditës ruajnë bagëtinë, kurse gjysmën tjetër e kalojnë në shkollë

Shkruan: Emin Azemi

Libri monografik STANÇIQI I KARADAKUT i profesorit dhe intelektualit Rahim Azemi është biografia e një vendbanimi të braktisur që dikur kishte gjallëri, historinë e të cilit e shkruajtën burrat dhe gratë, pleqtë dhe të rinjtë e këtij fshati. Ky libër provon të dokumentojë dhe të sjellë në vëmendjen e lexuesit grafikonin demografik, historik, gjeografik, social, kulturor , arsimor të një vendbanimi i cili shquhet me njerëz që bënin jetë të rëndë, që merreshin me punët e malit dhe të tokës, me blegtori dhe zejtari ku druri ishte lënda e parë, si dhe me njerëzit që kapërcenin kufinjt e fshatit dhe ia nderonin atij emrin me punë dhe vepra të vyera. Autori Rahim Azemi në librin e tij monografik, përpos që ka përmbushur një obligim intelektual e kombëtar, ia ka dalur të shpie në vend edhe një amanet të të parëve të tij që historia e këtij fshati të mos mbetet vetëm objekt gojëdhënash e legjendash nëpër oda e ndeja të ndryshme, por të jetë edhe një detyrim profesional ndaj vendlindjes, duke e nxjerrë atë nga harresa dhe pakujdesia institucionale. Ky detyrim po ndodhë tani, kur autori me bagazhin e njohurive dhe përvojës iu ka qasur një pune që ka kërkuar shumë mund, ka kërkuar hulumtime në terren dhe në arkiva dhe mbi të gjitha ka kërkuar qasje objektive ndaj ngjarjeve, njerëzve e proceseve historike, sociale, arsimore nëpër të cilat ka kaluar fshati Stançiq. Komponenten e objektivitetit ky libër do ta përmbush nëse çdo banor i këtij fshati e gjen veten aty, me të gjitha dimensionet e përfaqësimit dhe përshkrimit të gjendjes faktike, si në planin individual, ashtu edhe në atë kolektiv. Nëse ndodhë kjo, dhe nuk kemi kurrfarë dyshimi se kështu do të jetë, atëherë jo vetëm prof. Rahim Azemi, por të gjithë njerëzit e këtij fshati në njëfarë forme janë autorë të këtij libri monografik, sepse ai u projektua me shumë dashuri që të jetë edhe një radiografi e së kalaurës dhe të sotmes, por pse jo edhe një vizion i së nesërmes, sepse sa më shumë dashuri për vendlindjen, aq më atraktive bëhet ajo në shumë plane. Kjo po dëshmohet edhe me interesimin dhe kureshtjen e banorëve të dikurshëm të këtij fshati që të rikthehen sërish aty, duke e shndërruar vendlindjen në vendbanim të dytë të tyre.

Pasi ta kemi lexuar këtë libër monografik, do të mund të veçojmë specifikat dhe të përgjithshmet që përshkojnë këtë vendbanim, e që është objekt trajtimi studimor nga ana e autorit. Sa i përket specifikave, ato ndërlidhen me vet historinë e banorëve të këtij fshati, me karakterin etnopsikologjik të tyre, me ngjyrimet dialektologjike-gjuhësore, me talentin , afinitet dhe prurjet e tyre ndaj arteve dhe lojërave të ndryshme popullore, ndaj humorit si dhe me një sërë veçorish tjera që janë tipike për këtë fshat.

Ndërkaq, të përgjithshmet e këtij fshati ndërlidhen me kontekstin e gjerë gjeografik, historik e social në të cilin ndodhet. I shtrirë në juglindje të Kosovës, në kufij të hapësirave kadastrale të komunave Gjilan, Viti, Kumanovë dhe Preshevë, fshati Stançiq përshkon vijën fundore të Karadakut të Gjilanit dhe është nervatura më aktive e ndërlidhjes rajonale në një trekëndësh shtetesh, të cilat dikur ishin një hapësirë adminstrative-shtetërore. Nëpër hapësirat e këtij fshati kalojnë disa rrugë rajonale, të cilat dikur kishin rëndësi jetike për komunkim në mes të Shkupit e Prishtinës, atëherë kur funksiononte Ipeshkvia Shkup –Prizren, brenda së cilës kishte një komunkim më intenziv në mes të dioqezave, atëherë kur lidhjet në mes të Shkupit dhe Letnicës e Stubllës bëheshin më të dendura duke përdorur edhe rrugët që kalonin nëpër fshatin Stançiq. Pra, ky fshat ishte njëfarë nyje që lidhte Karadakun dhe Anamoravën, Shkupin me Gjilanin dhe Vitinë. Duke qenë pikë e pashmangshme ndërlidhjeje rajonale, Stançiqi edhe sot është rikthyer në të njejtat parametra komunkimi, sidomos me hapjen e vendkalimit Stançiq-Bellanoc, ku qarkullimi i njerëzve dhe mallrave i është kthyer ditëve më të mira kur kjo rrugë dikur shërbente për të lidhur malësorët e Karadakut me rrafshin e Kumanovës, sidomos ditëve të tregut kur nxirreshin në shitje, përpos lëndëve drusore, edhe bimët dhe frutat e malit, prodhimet blektorale dhe ndonjë vegël pune që punohej nga mjeshtrit e dalluar të fshatit tonë.

Sikur të deshifrohej koloriti i ngjyrave, ky libër monografik do ti përngjante një tablloje të madhe në të cilën autori ka pikturuar fytyrat e qeshura dhe të mrrolura të njerëzve të fshatit të tij dhe ka skicuar një mori ngjarjesh, duke i ndërlidhur këto me veprimtarinë e përditshme të banorëve të cilët janë të ndërvarur me punët e tyre të përitshme në mal, në ruajtjen e bagëtisë , në ndejat e dimrit pranë oxhakut, si dhe në cicërimen e ngrohtë të fëmijëve që gjysmën e ditës ruajnë bagëtinë, kurse gjysmën tjetër e kalojnë në shkollë. Kur jemi te fëmijët, na ka bërë përshtypje angazhimi i autorit, që me pedantëri të përsosur ka nxjerrë nga arkivat listën e nxënësve që kaluan nëpër bankat e shkollës së Sançiqit, disa prej të cilëve pastaj u bënë emra të shquar në fusha të caktuara.

Kush janë banorët e këtij fshati, etimologjia e emrit të fshatit, pozita gjeohapësinore e fshatit Stançiq… relievi, klima, hidrografia, flora dhe fauna, toponimet dhe mikrotoponimet, ekonomia fshatare, rrethanat shoqërore e historike nëpër të cilat kaloi fshati, unifikimi i bashkëjetesës fshatare, lëvizja kaçake, vullnetarët e Stançiqit në Luftën e Preshevës, të mobilizuarit në betejat e huaja, krimet partizane mbi popullatën civile të fshatit, Lufta e Kikës, Masakra e Tivarit, puna angari, tepricat, ose i ashtuquajturi ‘vishaki’, aksioni i mbledhjes së armëve, shpërngulja gjegjësisht migrimi fshat-qytet, kultura materile dhe shpirtërore e fshatit, familjet patriarkale dhe religjini, pleqnarët – të gjitha këto dimensione kuptimore e përmbajtësore përbëjnë korpusin e përgjithshëm tematik të librit i ndarë në nëntë kapituj dhe në disa nënkapituj. Shtjellimi i këtyre dimensioneve, ka pasur për bazë një hulumtim shterrues e argumentues nga ana e autorit, duke përdorur disa metoda hulumtimi dhe duke nxjerrë në pah fakte të panjohura, por shumë të nevojshme për studime më të thelluara nga fusha të ndryshme të demografisë, historiografisë, etno-psikologjisë etj. Për rrjedhojë, ky libër monografik përpos lëndës së pasur që ofron, na udhëzon edhe si t’i qasemi kësaj lënde, duke i marrë si pika orientimi pikërisht metodat hulutmuese të autorit. Prandaj lexuesi nuk do ta ketë problem ta kuptoj zhvillimin evolutiv të banorëve të këtij vendbanimi malor, pasi që objektivi hulumtues i autorit është bazuar në metodën dialektike-materialiste, ose nëse lexuesi dëshiron të thellohet pak më tepër në rrjedhat kronologjike të ngjarjeve të shkruara, që nga zanafilla deri më sot, do të ketë si referncë metodën historike të autorit. Dallimet në mes të periudhave të ndryshme historike nëpër të cilat kaloi fshati Stançiq si dhe të kuptuarit e vlerave dhe virtyteve morale të njerëzve që kanë udhëhqur fshatin, kanë qenë gjithashtu objekt observimi e studimi nga ana e autorit, e që është bërë e mundur në saje të hulumtimit të bazuar në metodat komparative e normative. Që ky hulumtim të jetë edhe më i thelluar, autori ka përdorur edhe metodat tjera, sikundër janë: emprike, analitike e sinetitike, induktive, deduktive, intervistat, metodat psikologjike etj. kurse për të qenë më bindës në argumentimin e tij ai është mbështetur në tre parime themelore: objekti, qëllimi dhe hulumtimi shkencor, me një lidhshmëri strukturore brenda librit, i cili është krijuar si brum nga materiali teorik dhe ai i mbledhur në terren.

Si çdo vepër tjetër, edhe ky libër monografik i Rahim Azemit, pasi ta kemi lexuar, do të na lë disa gjurmë në shiritin e impresioneve dhe kujtimeve. Në radhë të parë do të mësojmë se, në bazë të hulultmimeve të autorit, Stançiqi për herë të parë si vendbanim është përmendur në vitin 1519, pastaj nga ky fshat banorët e tij shkuan në disa drejtime, morën disa profesione dhe mbaruan disa universitete (152 veta, disa prej tyre edhe me grada shkencore). Gjithashtu emrin e fshatit Stançiq e nderuan me virtytet dhe veprimet e tyre, edhe disa bashkfshatarë tanë, të cilët u dalluan me angazhimet e tyre direkte në luftërat vullnetare që u zhvilluan në Karadak dhe gjetiu, përfshi edhe luftën efundit të UÇK-së,por edhe disa të tjerë të cilët pa vullnetin e tyre u moblizuan dhe u dërguan në betejat e huaja në Jemen, në Çanakala, në Srem, pa munguar edhe ata që përjetuan tmerret e maskarës së Tivarit. Fshati Stançiq, siç rezulton nga burimet që na i ofron autori Rahim Azemi, i pati edhe kaçakët e vet, pleqnarët e vet, valltarët e vet dhe instrumenistët e vet. Një fshat që kishte kultivuar traditën e odës, si simbol të mikrpitjers dhe debatit kanunor, që kishte përjetuar peshën e pushtimeve të huaja dhe që kishte qenë i ekspozuar ndaj erozionit demografik të shpërnguljes dhe migrimit, nuk mund të mos jetë personazhi kryesor kolektiv i këtij libri monografik, i cili u shkrua me dashuri e përkushtim nga një bir i devotshëm i këtij fshati, i cili gjithë karrierën e tij profesionale e pedagogjike e ngriti mbi parimet e ndershmërisë njerëzore dhe objetkivitetit.

“Stançiqi i Karadakut” – është një libër monografik me vlera të shumta studimore, botimi i të cilit plotëson një boshllëk por përmbush edhe një obligim profesional e njerëzor, kurse Rahim Azemin e rangon në listën e autorëve hulumtues, që si pasion ka të vërtetën dhe argumentin shkencor.

Uroj që kjo vepër të nxisë edhe përpjekje të tjera studimore, që do ta begatonin opusin e përgjithshëm krijues e shkencor, ku fshati Stançiq nuk do të trajtohej vetëm si një vendbanim i braktisur, por edhe si një destinacion turistik e rekreativ.

Shkup, 10 dhjetor, 2021 / KultPlus.com

Letërsia arbëreshe në rrjedhë të shekujve në “Ditët e Alfabetit”

Posted on by Kult Plus

“Letërsia arbëreshe në rrjedhë të shekujve” ishte tema e ditës së sotme të manifestimit tradicional kulturor–shkencor “Ditët e Alfabetit” në ITShKSh, ku referuan studiues të njohur të letërsisë shqiptare.

Në fjalën e hapjes, udhëheqësi i Departamentit të Letërsisë Shqipe në ITShKSh, Emin Azemi, tha se arbëreshët i mbajti gjallë letërsia, qoftë ajo gojore apo e shkruar, kurse figurat historike, siç ishte ajo e Skënderbeut, për arbëreshët e Italisë përveç që nënkuptonin atdheun e të parëve, ato ishin edhe bërthama tematike e fabulare e krijimeve të tyre artistike.

Kultura arbëreshe në përgjithësi dhe letërsia në veçanti për botën shqiptare paraqet kalendarin më të ndritshëm kulturologjik e emancipues.

Letërsia artistike dhe gazetaria fillin e ka tek arbëreshët me poemën Këngët e Milasoas të De Radës dhe me të parën gazetë shqiptare “L’Albanese d’Italia”, gjithashtu e De Radës, në të cilën ai shprehu pikëpamjet e tij për ngjarjet e kohës, u shpreh Azemi. Më tutje, studiuesi i njohur Anton Nikë Berisha nga Universiteti i Kalabrisë, foli në temën “Rreth letërsisë së arbëreshëve të Italisë”, Hamit Xhaferi nga Universiteti i Evropës Juglindore iu qas temës “Mbi disa veçanti të letërsisë arbëreshe”, Kamber Kamberi nga Universiteti i Gjakovës foli në temën: “Mbi krijimtarinë e Françesk Anton Santorit”.

Studiuesi nga Universiteti i Shkupit Zeqirja Neziri referoi në temën: “Gjella e Shën Mërís Virgjër” (1762) e Jul Varibobës, Labinot Berisha në temën: “Neumenia” e Anton Santorit, tragjedia e parë në gjuhën shqipe (botimi i Prishtinës)”, dhe Arben Veselaj paraqiti kumtesën “De Rada, një pamje johistoriciste”.

Studiuesi Arben Fetoshi pati një qasje të zgjeruar rreth librit “Triptikon arbëresh” të autorit Arben Veselaj.Në fund, këngëtari i njohur Ilir Shaqiri, solli emocione të veçanta me interpretimin e këngës më të re nga repertori i tij me titull “Baladë për Zef Kakocën”, që i kushtohet kantautorit dhe artistit të madh arbëresh Zef Kakoca, i cili kohë më parë iku në amshim.

Në “Ditët e Alfabetit -2021” në vijim do të ketë aktivitete të njëpasnjëshme deri më 22 nëntor, me ç’rast nga studiues të ndryshëm do të shtjellohen temat: “Gjuha arbëreshe, dëshmia kryesore e mbijetimit”, “Françesko Altimari studiues i gjuhës dhe i letërsisë arbëreshe”, “Matteo Mandala studiues i letërsisë dhe i filologjisë arbëreshe”, “Anton Nikë Berisha studiues i letërsisë së arbëreshëve të Italisë”, “Muzika arbëreshe”, etj./klanMacedonia / KultPlus.com

Instrumentet muzikore të Nolit dhe Qemal Stafës në muze

Posted on by Kult Plus

Në Muajin e Muzikës janë ekspozuar në Muzeun Historik Kombëtar 25 instrumente të rralla muzikore. Nuk mungojnë as instrumentet e përdorura nga ish-kryeministri Fan Noli apo “Heroit të Popullit”, Qemal Stafa. Sipas kompozitorit Vasil Tole, këto dëshmi rrëfejnë sesa larg jemi nga ky realitet sot.

 Ekspozita “Trashëgimia shpirtërore përmes instrumenteve muzikore” është çelur në Muzeun Historik Kombëtar. Mes 25 instrumenteve të rralla, nuk mungojnë as lahuta, çiftelia, gajdja, cyla dyjare apo corni inglese, që ka përdorur Fan Noli edhe violina e “Heroit të Popullit”, Qemal Stafës. Për kompozitorin Vasil Tole kjo ekspozitë ka rëndësi shumë të madhe, jo vetëm se flet për muajin e muzikës apo se ka në qendër rolin që këto vegla muzikore kanë pasur në jetën e shqiptarit tradicional, por edhe sepse, dëshmon se si politikanët shqiptarë dikur kanë pas qenë të kulturuar.

“Duhet parë muzika, si pjesë e jetës së njeriut, kjo është shumë e rëndësishme, sepse ky është edhe thelbi i Ditës Kombëtare të Muzikës, 21 qershori. Në mënyrë të veçantë kjo ekspozitë provokon disa mendime, sipas këndvështrimit tim. Në radhë të parë, për rolin edhe rëndësinë që veglat muzikore kanë pasur në jetën e njeriut edhe shqiptarit tradicional. Besoj se është pjesërisht e vërtetë, që shqiptarët janë vetëm tipa heroikë, që i përfytyrojnë vetëm me veshje popullore dhe me armë në breza. Përkundrazi! Kjo ekspozitë është edhe një thirrje për institucionet, që të nxit prodhimin e veglave muzikore. Edhe elementi i tretë, është korni anglez, që e ka pas përdorë Fan Noli, ish- kryeministër i Shqipërisë apo violina e heroit të Popullit, Qemal Stafa, që dëshmon se politikanët e rëndësishëm janë njerëz të kulturuar, që nuk bëjnë vetëm politikë mirë, por edhe diplomaci kulturore. Këto dëshmi dëshmojnë se sa larg këtij imazhi jemi sot në jetën e përditshme”, shprehet kompozitori Tole.

Kompozitori mendon se kur flitet për një politikë të pastër, për njerëz me integritet, me të kaluar jokriminale, duhet kërkuar edhe elementët e tjerë,  edukata, kultura e hollë edhe shija estetike, që ata duhet të zotërojnë.

“Është e vërtetë që muzika edhe arti nuk ndryshojnë dot historinë, por ato mund të ndryshojnë njerëzit, që mund të ndryshojnë ngjarjet”, shprehet Tole.

Ndërsa, Dorian Koçi, drejtori i Muzeut Historik Kombëtar e konsideron këtë ekspozitë një mënyrë të mirë për të rigrupuar instrumentet muzikore që gjenden në fondin e këtij institucioni

“Një pjesë e instrumenteve është e fondit tonë, të paekspozuara më parë. Disa prej tyre janë të vjetra, i përkasin fundit të shekullit XIX. Kjo ekspozitë tregon edhe se si kanë jetuar shqiptarët, që përkrah anës heroike, kanë pasur edhe pasione. Për këtë arsye ne dëshirojmë që herë pas here të bëjmë të mundur edhe këtë pjesë të rëndësishme të shoqërisë sonë”, shprehet Koçi.

Ekspozita vazhdon që të qëndrojë hapur për publikun në Muzeun Historik Kombëtar.

Teki Dervishi, një shkollë e nxënë jashtë librave

Posted on by Kult Plus

(Fjalë e mbajtur të premten në Shkup me rastin e tetë vjetorit të shkuarjes  në amshim të shkrimtarit Teki Dërvishi)

Nëse në Britani ekziston si model  katedra e Shekspirologjisë, e pakta që mund të bëhet në sistemin tonë arsimor, kulturor e mediatik, është përfshirja si objekt studimi i veprës së Teki Dërvishit, njërit prej kodifikuesve të rrallë të shenjëzimit letrar, duke filluar që nga tregimet e para të botuara në revistën ‘Jeta e re’, në fillim të viteve 60, që drejtohej nga Esad Mekuli, ku bënte pjesë edhe tregimi ‘Sania’ , e deri te krijimet fundit, të shpërndara nëpër gazeta e revista në dhjetëvjetëshin e fundit para se të ndërronte jetë, më 29 qetshor 2011.

Emin AZEMI

Të gjithë studiuesit e letërsisë, por edhe lexuesit e vëmendshëm të veprës së Teki Dërvishit, janë shoqëruar me jo pak dilema para se t’iu kenë qasur këtij shkrimtari, sa origjinal,po aq edhe kompleks, sa modernist,  po aq edhe eksperimental. Teki Dërvishi është  ndër shkrimtarët e rrallë të letërsisë sonë që ka mbetur jo vetëm i pastudiuar, por për rrjedhojë, statusi i tij si individualitet krijues nuk e ka zënë vendin e merituar në sistemin  e përgjithshëm valorizues të universit tonë letrar, por edhe në njohjen e meritave që ai pati në mbajtjen gjallë të rezistencës intelektuale e protestës  krijuese kundrejt sistemeve antikombëtare e akulturuese.

Teki Dërvishi erdhi si fenomen krijues dhe mbetet i tillë për shumë arsye, sepse ai nuk ishte shkrimtar mode, ndonëse nuk ishte demode, ai nuk shkroi që t’i përshtatet kohës, ndonëse nuk ishte  jashtë kohe, ai nuk i takonte oborrit letrar, por vepra e tij theu shumë gardhiqe që i kishte vendosur kritika zyrtare dhe fryma letrare e poltronëve oborrtarë…

Në vitin 1981 Teki Dërvishin e larguan nga Flaka e Vëllazërimit, sepse refuzoi të shkruante kundër Ismail Kadaresë, që i bie se ai refuzoi të del kundër vetvetes dhe po të vepronte ndryshe ai nuk do të ishte më Teki Dërvishi. Ishte po ai që i takonte Grupit të Demaçit, si përfaqësues i Rrafshit të Dukagjinit dhe i dënuar si 17 vjeçar me burg të rëndë në ishullin famkeq të Goli Otokut, , që njihej si Alkatrazi i Jugosllavisë së atëhershme, ku vuajtën dënime shumë disidentë të kohës. Kjo ishte edhe një shkollë për T. Dërvishin të cilën ai kishte arritur ta nxëjë jashtë librave, që më vonë ai vet do të bëhej një shkollë për të tjerët e nxënë jashtë librave, por edhe një aksiomë jetësore që e kishte mësuar nga Dush Kusari që ‘kurrë të mos i takonte shumicës’. Ishte po ai i cili veproi gjithmonë sipas dellit të krijuesit e njeriut vertikal që udhën e nisur e përfundonte atje ku i thoshte ndërgjegjja.

Dhe ndërgjegjja e Teki Dërvishit ishte baraz me fuqinë krijuese për t’i bërë një radiografi poetike shtëpisë së sëmurë, e cila po lëngonte mbi gërmadhat e një ngrehine qe herët a vonë duhej rrënuar, por, edhe si i varun me vargje për drurin e blertë, ai arriti ta ruajë pastërtinë e poezisë nga klishetë e socrealizmit dhe skemave të mërzitshme të një letërsie me patos social dhe me avangardizëm të shpifur. (me vëllimet poetike Nimfa 1970, I Varun me Vargje për drunin e blertë 1971, Shtëpia e Sëmurë 1978,  Thashë 1981.  Ai, madje, siç do të vëjë në dukje njëri prej njohësve më të spikatur të veprës së këtij shkrimtari, prof. Nehas Sopaj, sipas të cilit Teki Dërvishi jo vetëm që ishte kompleks për nga natyra dhe veçantia e shkrimit, por edhe për faktin se  “ai, krahas Marin Camajt dhe Beqir Musliut ,në letërsinë tonë bashkëkohore është një ndër shkrimtarët më produktivë dhe vepra e tij shënon shkollë shkrimi më vete ku autorin e shohim shumë pjellor duke lëruar tri gjinitë letrare paralelisht: poezi, prozë dhe dramë dhe është vështirë të kuptohet pesha dhe rëndësia e veprës së tij nëse lexohet parcialisht, pra nëse lexohet vetëm si poet, si prozator apo si dramaturg. Por, edhe të lexuarit në tërësi të veprës së tij është i vështirë, sepse problem numër një për receptim paraqet mosnjohja e domosdoshme e kodeve të shkrimit të autorit”.

Të rrallë janë shkrimtarët në letërsinë tonë që sistemin e ideve dhe konceptin estetik e kishin të mishëruar si një tërësi në vetë natyrën e krijimit, ose siç do të shprehet një studiues tjetër meritor i veprës së Teki Dërvishit,  Ramadan Musliu  sipas të cilit “Teki Dërvishi  arriti të krijojë një opus letrar në të cilin hetohet një sistem idesh, një koncept unik estetik, një vetëdije krijuese, e cila kur vështrohet në të gjitha planet, del  si një artist në rolin e demiurgut, ai që arrin të krijojë një univers artistik”.

Brezi i shkrimtarëve që erdhi bashkë me Teki Dërvishin, siç ishin Beqir Musliu, Musa Ramadani, Ymer Shkreli, Xhabir Ahmeti, Resul Shabani, Nexhmedin Soba e ndonjë tjetër, ishte fryma që po thyente një traditë shkrimi, por edhe brezi i shkrimtarëve që arritën të bëjnë kalime të pahetueshme nga zhanri në zhanër duke qenë të suksesshëm në çdo njërin prej tyre.

I tillë ishte edhe Teki Dërvishi, i cili madje edhe kur shkruante prozë, shkrinte elemente të tjera të natyrës shkrimore, (duke filluar nga vëllimi me tregime ‘Etje dhe borë’) dhe siç do të vërejë edhe  studiuesi Ibrahim Rugova teksa analizonte romanin ‘Pirgu i lartë’ që  e konsideronte një prurje të re në letërsinë shqipe për kohën kur u botua (1972) , sidomos sa i përket funksionit të poezisë në roman. Kjo strukturë novatore e të rrëfyerit mbase do ta bëjë ‘Pirgun e lartë’ romanin e parë lirik në letërsinë shqipe, për të vazhduar me një tjetër observim narrativ përmes romanit ‘Herezia e Dërvish Mallutës’’, në të cilin Teki Dërvishi tematizon herezinë e raportit në mes të individit dhe rrethit dhe  thellësinë e paradoksalitetit të keqkuptimeve në këto raporte, ku Dervish Malluta prish kanonet të cilave është dashur t’iu përmbahet.

Se Teki Dërvishi është një shkrimtar që kapërcimin e fakturës shkrimore nga një zhanër në zhanrin tjetër e bën me sukses, por edhe me pasion eksperimental,  pa rënë në grackën e eklektizmit të tepruar stilistik, dëshmon edhe përkushtimi i tij ndaj dramaturgjisë, që dikush prej miqve dhe krijuesve e pat quajtur ‘Shekspiri shqiptar’,  përmes dramave: Zbutësi i njerëzve me sy prej zymrydi, Bregu i Pikëllimit, Pranvera e Librave, Zhvarrimi i Pjetër Bogdanit, Kufiri me atdhe, Mbreti i lirë,   Vojceku, Eshtrat që vinë vonë, Nesër nisemi për Parajsë, 1999, Ku është Populli?.

Në gjithë këtë opus dramatik, ai kulmin e arriti me ‘Bregu i pikëllimit’, një cikël prej nëntë njësish dramaturgjike, të cilat edhe po të lexohen dhe të luhen veç e veç, mund të funksionojnë si mëvetësi kuptimore, pa e prishur tërësinë e integralitetit, ndonëse në skenat e Teatrit, sidomos realizimi në Teatrin Kombëtar të Prishtinës, me regjisorin Vladimir Milçin, Bregu i Pikëllimit, jo vetëm që po e freskonte tempullin e Talisë me një prurje tepër të komplekse e të guximshme, por po i jepte Teatrit shqiptar një ritëm të ri zhvillimi, një dinamikë që kishte filluar ta humbë në kohën kur kjo  dramë u vu në skenën e Prishtinës në fillim të nëntëdhjetave. Përmes Bregut të pikëllimit Teki Dërsvishi bëri konfigurimin skenik të një udhëtimi të dyzuar mitik e real të njeriut, i cili , siç ndodhte edhe me Itakën e Odisës, ashtu Suka e Cërmjanit ishte për Udhësin Lojëtar sizmologjia e gjendjeve shpirtërore, që duhej të kalonte nëpër nëntë rrathë, që ishin nëntë shtresa të sprovës njerëzore, por edhe nëntë hallka të vetëpërcaktimit moral të individit në kontekst të xhunglës sociale e psikologjike që e rrethonte.

Teki Dërvishi erudit e shkrimtar, estet e publicist, eksperimentues  e postmodernist, i cili kurrë nuk parapëlqeu t’i takonte shumicës, mbetet pengu më i madh i i një misioni të papërfunduar i botuesve, studiuesve e përgjithësisht lexuesve, sepse njohja më cilësore  me këtë shkrimtar tash e në të ardhmen nuk mund të bëhet pa një ridefinim të statusit të tij në letrat tona dhe kjo uk mund të bëhet pa u botuar e plotë vepra e tij, në poezi, prozë, dramë, ese, kritikë (letrare dhe teatrore), publicistikë, dhe pa u studiuar me themel sistemi estetik e shkrimor i kësaj vepre.

Nëse në Britani ekziston si model  katedra e Shekspirologjisë, e pakta që mund të bëhet në sistemin tonë arsimor, kulturor e mediatik, është përfshirja si objekt studimi i veprës së Teki Dërvishit, njërit prej kodifikuesve të rrallë të shenjëzimit letrar, duke filluar që nga tregimet e para të botuara në revistën ‘Jeta e re’, në fillim të viteve 60, që drejtohej nga Esad Mekuli, ku bënte pjesë edhe tregimi ‘Sania’ , e deri te krijimet fundit, të shpërndara nëpër gazeta e revista në dhjetëvjetëshin e fundit para se të ndërronte jetë, më 29 qetshor 2011.

Qofshin të përjetshëm emri dhe vepra eTeki Dërvishit!