“Vendi ku nuk vdes kurrë”, një rrëfim shqiptar në Greqi

Posted on 1 Tetor, 20211 Tetor, 2021 by Kult Plus

Edhe pse nuk shkruan në gjuhën shqipe, në librat e saj ajo udhëton në kohë të jetuara në këtë vend. Udhëtimi bashkë me nënën dhe gjyshen, për të takuar babain në burgun e Spaçit dhe rruga e gjatë drejt rritjes duke provuar në lëkurë dhunën shumëplanëshe të regjimit duket se kanë lënë gjurmë në kujtesën e saj. Këto përjetime në Shqipërinë e pluhurtë dhe të baltë të kohës së diktaturës, Ornela Vorpsi i sjell të rrëfyera në librin “Vendi ku nuk vdes kurrë”.

Pikërisht, kjo histori patriarkale shqiptare dhe realiteti i dhunshëm i asaj kohe ngacmoi edhe imagjinatën regjisoriale të Enke Fezollari, regjisor dhe aktor i lindur në Shqipëri, por rritur në Greqi, i cili do ta sjellë mbrëmjen e sotme historinë e këtij libri në skenën greke në Teatrin “Stathmos”.

“Veprën e lexova në vitin 2009 në greqisht dhe më tensionoi shumë. Qava, qesha, ishte një libër i cili më lindi sentimente dhe ndjeva shumë gjëra si fëmijë që kisha kaluar kohë në Shqipëri në një dimension tjetër, domosdo jo si Ornela. Kaluan vitet dhe e kisha vite në mendje këtë projekt që nga viti 2011. Për mua është një libër dhe një histori e popullit tonë, një pasqyrë, historia patriarkale shqiptare, regjimi, vuajtjet, ka shumë humor dhe dhimbje, ka problemet që ka populli jonë. Këto detaje më rrëmbyen, prandaj vendosa ta bëj këtë libër në skenë”, rrëfen për Gazetën “Si”, regjisori Enke Fezollari, ndërsa shton se “Vorpsi me këto rrëfime jep një grusht tek sistemi politik i Hoxhës, tek patriarkalja shqiptare, është një himn për femra, sjell përballë marrëdhëniet familjare dhe dalin problematikat e tyre…”

Aktori dhe regjisori 40-vjeçar, i cili lindi dhe kaloi 12 vitet e para të jetës së tij në Shqipëri dhe që atëherë jeton, studion dhe punon në Greqi rrëfen për Gazetën “Si”, edhe arsyen pse vendosi që këto histori dhe dramën shqiptare gjatë viteve të regjimit ta sillte në Greqi.

“Strukturat patriarkale kanë tronditur vitet e fundit, na kanë shkatërruar. Edhe në Greqi, mos kujtoni se janë bërë ndryshime të mëdha sociale. Vitet e fundit gratë kalojnë shumë vështirësi, vitet e fundit kemi shumë vrasje ndaj grave. Komuniteti grek nuk njeh historinë tonë dhe kjo shfaqje i jep mundësinë ta mësojë, dhe t’i tregojmë se çfarë kaluam”.

Ai vë në pah se “shqiptarët janë shumica më e madhe e emigrantëve dhe kemi për detyrë t’i japim publikut grek një vepër, e cila kalon kufirin. Kjo është një sfidë për ne”.

E veçanta e kësaj shfaqjeje sipas Fezollarit është edhe bashkëpunimi kulturor, me aktore shqiptare dhe greke.

“Jam i gëzuar që për herë të parë do luajmë një shfaqje me një aktore shqiptare dhe dy aktore greke, një bashkëpunim kulturor, i cili flet për gruan në sistemin patriarkal dhe për diktaturën që shembi tërë ato jetë, flasim me lirinë. Është një dhuratë libri i Ornelës për komunitetin shqiptar në Greqi dhe për grekët. Emocionet janë të forta. Nëpër prova kemi qarë shumë, na preku libri dhe jam krenar që merrem me këtë projekt”.

Aktorja shqiptare që do të luajë në këtë shfaqje është është Vefi Redhi, që shumëkush mund ta kujtojë rolin e saj te komedia “Shi në Plazh”.

Përpos temës kryesore që janë mekanizmat e përdorura nga superstruktura të shtetit diktatorial në përçudnimin e individit dhe shpirtit njerëzor qysh në fëmijëri, regjisori thotë se ndërthuren edhe tema të tjera të rëndësishme, si agresioni shoqëror ndaj bukurisë, brishtësisë, dhe pafajësisë.

Për të këto janë tema për të cilat assesi nuk mundet të mos ngrinte zërin.

“Në shfaqjen ‘Vendi ku nuk vdiset kurrë’ do gjejnë copëza nga jeta gjithsecili. Libri kap temat e abortimit në atë kohë, flet për të burgosurit, për kampin e përqendrimit në SPAÇ, flet për imoralitetin që shoqëria jepte tek femrat, flet për meshkujt që gjithmonë thonë se vajzat e bukura janë amorale, flet për ushtrinë që shkonin vajzat, flet për edukimin e kohës së regjimit dhe propaganda që Shqipëria është një vend parajsë”.

Regjisori shqiptar do të zbulojë se në datën 27 tetor do jetë e pranishme edhe vetë shkrimtarja për ta parë shfaqjen, ndërkohë sonte në premierë do të jetë e pranishme edhe ambasadorja shqiptare, Luela Hajdaraga.

“Ornela Vorpsi do vij enkas për të parë shfaqjen dhe do bëjë dhe një diskutim me publikun”, përfundon ai.

Me këtë histori personale të një shkrimtareje që sjell realitetin shqiptar, artdashësit grekë dhe shqiptarë do të mund të shohin pamje të një vendi që pak e njohin, një vend që përmes hirit të diktaturës tenton të rigjenerohet, një vend që nuk vdes kurrë… / javanews.al / KultPlus.com

Enke Fezollari: Dekada e parë e migrimit shqiptar përjetoi shumë racizëm

Posted on 29 Shtator, 202129 Shtator, 2021 by Kult Plus

Enke Fezollari sjell në Athinë nga data 29 shtator veprën shqiptare të Ornela Vorpsit “Vendi ku nuk vdiset kurrë”.

Enke Fezollari, regjisor dhe aktor i lindur në Shqipëri e rritur në Greqi sundon sërish skenën dramatike, me një shfaqje unike.

“Shoqëria jonë dhe patogjeneza e saj më shqetësojnë shumë. Sepse unë jam pjesë e kësaj shoqërie,” thotë Enke Fezollari në një intervistë për mediat greke. Aktori dhe regjisori 40-vjeçar i cili lindi dhe kaloi 12 vitet e para të jetës së tij në Shqipëri dhe që atëherë jeton, studion dhe punon në Greqi. Nuk është për t’u habitur, pra, ai ndjen një “kafaz mes dy vendeve”. “Të dy vendet më mbushin me lot, ata janë po aq të zemëruar me mua.” Dhe fakti që ai përdor shumësin e parë kur flet për të dyja është tregues.

Dekadën e fundit Enke Fezollari është fenomeni i padiskutuar i artit skenik grek, mjeshtër në çdo qelizë i skenës dhe passkenës, i miratuar unanimisht edhe nga më skeptikët, ndërsa mitet përulen gradualisht me çdo inisiativë të re.

“Që nga hapja e kufirit me Perëndimin – deri më sot – shumica e shqiptarëve duan të largohen nga vendi i tyre. Sigurisht, shumë tani kthehen mbrapsht, sepse e panë që Perëndimi, siç thotë libri i Vorpsit, nuk është ajo që ata ëndërronin. Por Shqipëria gjithashtu vuan nga sindromet ballkanike, kryesisht me origjinë osmane. Nga ana tjetër, shqiptarët morën të gjithë modelin e Perëndimit dhe e sollën në Shqipëri. Një herë në diktaturë, më kujtohet si një fëmijë respektin që njerëzit kishin për natyrën. Tani kjo nuk ekziston. Ata morën atë që nuk duhet.

Gjithashtu nuk më pëlqen fakti që Shqipëria nuk ka ndërgjegje politike. As brezi i ri dhe as i vjetri. Nuk ka koncept të qytetarit, të mendimit politik. Nëse zbatohet 10 herë këtu, është 25 herë më keq atje. Për momentin në Shqipëri, në vendin tim, të drejtat e homoseksualëve, të drejtat trans, të drejtat e romëve po shkelen. Shqipëria nuk ka qenë në gjendje të përqafojë këto pakica.

Dhe nuk më pëlqen islamizimi, i cili është me të vërtetë shumë intensiv. Turqia dhe vendet e tjera myslimane kanë investuar shumë në Shqipëri, dhe këto fe dhe degët e tyre kanë pushtuar vendin. Shqiptarët ishin një popull fetar – një nga virtytet e Enver Hoxhës ishte ateizmi. Po, nuk më pëlqen të shoh gra me shami. Sepse ky nuk është vendi im. “Unë dua që të ketë multikulturalizëm, por kam frikë nga ky islamizim i gjërave”, shprehet Fezollari për mediat greke.

Më pas ai flet edhe për racizmin, që shpesh e ka vështirësuar jetën e emigrantit: “Dekada e parë e migrimit shqiptar, 1990-2000, është një periudhë tabu tani. Ata ishin një popull që pranoi shumë racizëm. Dhe gazetaria, veçanërisht televizioni, kontribuan shumë në këtë. Është e qartë, kur një valë emigracioni ju godet, 500,000 emigrantë nuk mund të jenë engjëj. Por nuk kishte infrastrukturë në Greqi, as në shkolla, as kudo, që të binte në sy dhe të thoshte, “fëmijë, ne kemi të mira dhe kemi të këqija, dhe të gjitha fiset e Izraelit e kanë atë. Vitet e fundit është shumë mirë që çështjet që po diskutohen, po hapen”, thekson Fezollari. / KultPlus.com

Enke Fezollari, ngjit në skenën greke veprën shqiptare ‘Vendi ku nuk vdiset kurrë’

Posted on 31 Korrik, 202031 Korrik, 2020 by Kult Plus

Ideator dhe regjisor i shfaqjes më të bujshme të sezonit veror, “Nga posti sundues- Dinamika e Fjalës Publike”, me emrat më të famshëm të artit skenik vendas, Enke Fezollari sjell në Athinë nga tetori veprën shqiptare të Ornela Vorpsit “Vendi ku nuk vdiset kurrë”.

Enke Fezollari, regjisor dhe aktor i lindur në Shqipëri e rritur në Greqi sundon sërish skenën dramatike, me një shfaqje unike, bazuar në veprat e helenizmit të lashtë.

Integrimi i saktë dhe i plotë në shoqërinë greke përfshihet ndër hapat e hedhura me ndjeshmëri e mprehtësi nga artisti Enke Fezollari, si një formulë sekrete për shumicën prej nesh. Memoria e tij shpalos shpesh grimca të fëmijërisë së hershme në Pogradec dhe Tiranë, me një mbidozë talenti e guximi shprehës, që rrëmben si ujëvarë vëmendjen dhe ngjall vetëm adhurim sa herë referohet në Shqipërinë e tij. Ashtu si të njëjtat gjenerata greke gjunjëzohen para altarit të galerisë së pasur rolesh e fatesh, jetëkrijimesh e përjetësime të klasikëve, që ngjallen vazhdimisht në një plejadë krijimtarie të Fezollarit, ekskluzivisht për të apasionuarit e artëdashësit.

Këtë verë, ndoshta më të rrallën ndër dekada, harku i Fezollarit qëllon sërish në shenjë. Në një “flashback” ndërmerr guximin të copëzojë retorikën e lashtësisë greke, për të zgjuar nga gjumi letargjik, i pandemisë apo jo, neve, bashkëkohorët, modernët, të gjunjëzuarit pa perspektivë…

Ideatori dhe regjisori i shfaqjes më të bujshme të sezonit veror, sundon lehtësisht skenat e teatrove të lashtë grekë, nga veriu i Greqisë e në çdo kënd, në një shëtitje mbresëlënëse, dedikuar qytetarëve dhe politikanëve, mbarë opinionit publik, ndërsa media vendase thjesht i dorëzon pa hezitim faqen e parë, titujt kryesorë, me duartokritje të kristaltë. Jehonës së helenizmit i bashkohen tingujt e kompozitorit Jorgos Andreu dhe aktorët e mirënjohur Filareti Komninu, Ana Mas’ha Kaliopi Evangjelidhu dhe Alekos Sisovitis.

Sa kemi fatin të ndodhemi në territorin grek, në shkallët e ngurtësuara nga shekujt të skenave të lashta, përmes “Nga posti sundues-Dinamika e Fjalës Publike” do të dëgjojmë kumbimin e zërit të Thukididit në “Elegjinë e Perikliut”, të Platonit, Aristotelit, Arianos, Diodorus Siculus e të tjerë.

Një shfaqje retrospektivë në epokën e Athinës së uritur të Perikliut, luftrat e Peloponezit, pasionin e Alkiviadhis dhe helenëve për Sicilinë, dialogun e Meneksenos me Sokratin nga filozofia e Platonit. Në vijim, lideri botëror Aleksandri i Madh, nxënës i Aristotelit, i drejtohet popullit me dhurata e premtime të vyera në përjetësi. Udhëtimi ideor tërthurret me vlerat e demokracisë, të drejtësisë, të virtytit, por flet dhe për skifterët që rrëmbejnë me çdo mënyrë famën dhe prestigjin e pamerituar. Takim me të varfërit e të munduarit që, gjithsesi, në ato shekuj të pluhurosur tashmë, gëzonin të drejtën të ndryshonin nivelin e jetesës, të kandidonin për poste drejtuese, të konkurronin për lidership si të barabartë. Përulje për të guximshmit e trimat që duhen gjykuar jo nga rezultati, por nga ndershmëria e qëllimit fillestar. Me një finale mrekulli nga gjeneral Perikliu gjatë leximit të “Epitafios” për të vdekurit e nderuar të një sistemi demokratik të vërtet, real e të prekshëm. Një zhytje e thellë pa oksigjen, pa frymë, në epokën më madhështore të njerëzimit, duke marrë sërish mësimet e domosdoshme nga tekstet që adhuruam fëmijë, por mesa duket harrojmë duke u rritur. Kjo është shfaqja që përgatiti e korr sukses këto ditë e javë në Greqi, artisti Enke Fezollari.

***

Me një buzëqeshje të çiltër e dashamirëse, Fezollari është “dhuratë” për çdo gazetar. E vetmja kërkesë e panegociueshme që ka për median vendase është të shkruhet saktë emri i tij. Greqishtja moderne nuk ka bashkëtingëlloren “ll”, Enke këmbëngul se mbiemri i tij shkruhet me dy “l”. Përveç këtij detaji që shkakton veç buzëqeshje dhe vulos vërtetësinë e artistit për identitetin e tij të pamohueshëm, çdo bisedë tjetër është një eksperiencë shkëlqyese si rrezet e diellit pas ngricës së dimrit të acartë. Nuk e teproj aspak, është një mik shumë i mirë, ndër të rrallët që gjithmonë ndjehem krenare e përmend plot sadisfaksion “A po, Enken e njoh, është i Yni”.

Vera e sivjetshme nuk përbën përjashtim për veprimtarinë teatrale, as pandemia nuk i pengoi asnjë plan. Fatmirësisht, media sociale lehtëson kontaktet dhe Enke, që ndodhej në veri për bashkëpunimin me teatrin shtetëror të Seres, gjithmonë i gatshëm e euforik, kërkesës për një intervistë së largu i’u përgjigj me hapin guximtar të këtij tetori: “Do të sjellim në Athinë veprën e Ornela Vorpsit, do duhet patjetër diçka edhe për gazetën e diasporës” përgjigjet e unë mendoj se thjesht më arriti edhe këtë radhë.

Ka lindur në Shqipëri në vitin 1981, ndërsa pas viteve 90’ emigroi në Greqi. Nga viti 2005 e deri në vitin 2017 ka bashkëpunuar me regjisorët më të famshëm të Teatrit Kombëtar grek, Teatrit të “Neos Kosmos”, “Apo Mihanis”, “Chora” etj. Nga viti 2010 angazhohet si regjisor, në vitin 2013 vlerësohet me çmim në Festivalin e Sarajevës për veprën “Lista” e Kleris Lionakis sëbashku me Manos Karaxhojanis. Në të njëjtin festival prezantoi dhe “Hekubën” e Euripidit me aktorë grekë e shqiptarë emigrantë. Në rolin e Hekubës aktorja e mirënjohur Vefi Redhi me të cilën do të bashkëpunojë sërish për shfaqjen “Vendi ku nuk vdiset kurrë”.

Në vitin 2017 përfaqësoi në Festivalin e Berlinit, në kuadrin e programit “Endlich Theatre” Teatrin Eksperimental Kombëtar Grek, ku brenda 24 orëve realizuan regjinë e një vepre turke.

Viti 2015 rikthen Enken në Shqipëri, këtë herë në rolin e merituar, të regjisorit të dramës së Shekspirit “Hamlet”. Bashkëpunimi me Teatrin Eksperimental Kombëtar të Shqipërisë dhe aktoren e madhe Luiza Xhuvani, në një shfaqje hipnotizuese shkruan histori.

Po në vitin 2017, prezanton për publikun artdashës të Festivalit të Athinës “Virgjëreshat e Betuara” të Elvira Dones, ideuar e realizuar përmes monopateve të veriut shqiptar.

Veprimtaria vijon me shfaqje prestigjioze, klasike, moderne, si dhe interpretime monologësh apo rolesh të gjithanshme, si dhe bashkëpunime me figurat më të rëndësishme të teatrit bashkëkohor grek, autorë, kompozitorë, regjisorë, ndërsa nga ministria e Kulturës së vendit e çdo institucion shtetëror apo privat tashmë ofrojnë mbështetje haptazi me bindje e vullnet të plotë në gjykimin e krijimtarinë e Enke Fezollari.

Gjuha bisturi e Ornela Vorpsit pushton skenën greke

Provat kanë filluar, aktorja greke Amalia Arseni dhe shqiptare Vefi Redhi imtëzohen nën petkun e heroinave të librit me opinione më të polarizuara, por edhe të shumëvlerësuar të shqiptares Ornela Vorpsi, “Vendi ku nuk vdiset kurrë”.

Vetë regjisori dhe gjithmonë ideatori i shfaqjes, Enke Fezollari, shprehet për krijesën e tij të fundit:

“Mjaftojnë 2 orë të përshkruash një jetë, një trup, një vend, gjithë Ballkanin? Kush janë detyrimet, kush është detyra, çfarë fshihet ndërmjet, pyes veten ndërsa riformuloj një varg të Seferit. Cilin identitet social e politik veshim? Përse dhe për cilin? Cilat parime e iluzione mbartim? Me sa iluzione lindim e sa të tjera linden duke u rritur? Kaq e vështirë të flasësh për historinë e vendit tënd. Sa e vështirë të realizosh shpalosjen e trupit të paprekur të heroinës tënde, brenda dy orëve skenike. Të transmetosh historitë e jetëve të copëtuara, anullime, qytete ku mbizotërojnë ligje të posaçme. Spektatori përballet me rritjen e një vogëlusheje të izoluar në rregullore, në përkufizime të pakapërcyeshme socialo-politike, të një vendi që nuk vdes kurrë. Por është shumë më tepër se një betejë në botën maskile të dhunshme dhe në një sistem totalitar. Është beteja e vetë njeriut për triumfin e pavarësisë e dinjitetit, të çlirimit nga prangat e “është” që të eci më në fund drejt monopatit të realizimit të vetvetes. “Vendi ku nuk vdiset kurrë” është një shfaqje mbartëse e hartës së atdheut tim në hemoragji, por që gjithmonë rilind nga hiri i tij. Cilit vend? Atij që nuk vdes kurrë!

Nga tetori në skenën teatrale të Athinës, si një eksperiencë mbresëlënëse për publikun vendas e një udhëtim në pafajësinë e të kaluarës, për komunitetin shqiptar të vendit./ Diasporashqiptare.al / KultPlus.com