Ish-vila e diktatorit Enver Hoxha do të shndërrohet në një rezidencë artistësh, shkruan Florelle Guillaume në një artikull të botuar në revistën franceze “Beaux Arts”.
Ky është projekti i ri i fondacionit “Art Explora”, i cili nuk pushon së habituri me nismat e tij origjinale në favor të krijimit dhe demokratizimit kulturor.“Vila 31”, e vendosur në zemër të kryeqytetit të Tiranës, është shtëpia e dikurshme e ish-kryeministrit shqiptar Enver Hoxha, stalinist i egër që sundoi vendin për katër dekada të shënuara nga shtypja e përgjakshme dhe izolimi, por edhe nga dhuna e madhe ndaj artistëve.
“Që nga vdekja e diktatorit në vitin 1985, ky vend historik kishte mbetur një vilë fantazmë e ngrirë në kohë, me dekorin e saj të stilit hollivudian të viteve 1970”, sipas drejtorit të përgjithshëm të “Art Explora”, Bruno Julliard.Tunelet e fshehura, dritat e zbehta neoni, mobiljet prej kadifeje, pishina e pashfrytëzuar dhe bunkerët e fshehtë kontribuojnë në atmosferën e çuditshme dhe të modës së vjetër të kësaj vile, sa të frikshme aq edhe të admiruar nga banorët.Në kërkim të një “fati të ri” prej disa vitesh, kryeministri aktual Edi Rama, vetë artist, i shkolluar në Ecole des Beaux-Arts në Paris në vitet 1980, nuk kishte se si të mos e vlerësonte projektin kulturor të Frédéric Jousset, atë të shndërrimit të një meke të intolerancës në një parajsë krijimi për artistë nga e gjithë bota. Një përbuzje e bukur ndaj historisë!
Rinovimi i “Vilës 31” do t’i besohet kompanisë arkitekturore NeM, e cila realizoi transformimin spektakolar të “Bursës së Tregtisë” në Paris.
“Qëllim është që as të mos bëhet një muze i diktaturës dhe as të shkelet trashëgimia e saj historike”, tha Bruno Julliard.
Pjesërisht e hapur vjeshtën e ardhshme, rezidenca prej 4000 metrash katrorë me tetë studio rezidenciale do të mirëpresë që nga dhjetori një valë të parë artistësh dhe krijuesish ndërkombëtarë dhe nga Ballkani.“Objektivi është zhvillimi i një programi afatgjatë të kërkimit dhe eksperimentimit artistik, i hapur ndaj botës, por edhe duke nxjerrë në pah dinamizmin e jashtëzakonshëm artistik të Ballkanit”, tha Blanche de Lestrange, drejtoresha artistike e “Art Explora”.
“Vila 31” do të jetë e hapur për publikun përmes seminareve, shfaqjeve të filmave dhe festivaleve./atsh/KultPlus.com
Publikohet një dokument i panjohur arkivor i nxjerrë nga Arkivi Qendror i Shtetit në Tiranë, (fondi i ish-Komitetit Qendror të PPSH-së), ku ndodhet proces-verbali i një mbledhje të Byrosë Politike të Komitetit Qendror, të mbajtur më 14 prill të vitit 1969.
Ne kete mbledhje, udhëheqësi i Shqipërisë komuniste, diktatori Enver Hoxha, pasi foli për letërsinë e huaj dhe shqiptare, duke përmenduar edhe librat e këtyre autorëve që kishte lexuar, ai ka diskutuar dhe ka marrë në analizë veprat dhe punën e disa shkrimtarëve e artistëve, si: Foto Stamo, Kristaq Rama, Odhise Paskali, Çesk Zadeja e Dhimitër Shuteriqi, të cilët asokohe ishin të ngarkuar me detyra dhe funksione të larta drejtuese në Ministrinë e Arsim-Kulturës, Lidhjen e Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë, etj.
Fjala e plotë e Enver Hoxhës në atë mbledhje, ku ai u ndal gjatë edhe për mosrealizimin në kohë të Monumentit të Pavarësisë në qytetin e Vlorës, për të cilën ishte ngritur një grup skulptorësh, me në krye Krisaq Ramën.
“Mendoj se po të merret kjo masë, nuk do të ketë rrezik që ndonjëri prej tyre të heqë këmbët zvarrë. S’kemi pse të jemi të kënaqur, për shembull, që Kristaq Ramën tani e kemi inspektor në Ministrinë e Arsimit dhe të Kulturës, kur që nga 50-vjetori i Shpalljes së Pavarësisë, nuk po na dorëzohet project-skica e Monumentit të Pavarësisë, apo kur për disa vjet të tërë presim të na paraqitet skica e Varrezave të Dëshmorëve.
Pseja theksohet, shoku ministër, ai s’ka kohë të merret me këto vepra kolosale, të cilat Byroja Politike, Qeveria dhe populli presin të realizohen. Pikërisht ky skulptor, nga i cili pritet kryerja e këtyre dy detyrave kaq të mëdha, është caktuar me punë në ministri. Për të bërë këto vepra nuk mjaftojnë disa muaj, për secilën nga ato do të duhej shumë më tepër kohë.
Pastaj, këtu nuk është fjala vetëm për një e dy, por për 20 e ca skica të monumenteve dhe veprave të tjera që duhen përgatitur, për të cilat Kristaqi, fjala vjen, si përgjegjës i këtyre punëve duhet të vejë në vend, të shohë e të studiojë deri edhe natyrën e tokës ku do të ngrihen këto përmendore, të kujdeset për gurët, për bazamentin, mermerin etj., etj., që duhen për ndërtimin e tyre”.
Kështu u shpreh në mes të tjerash udhëheqësi komunist i Shqipërisë, Enver Hoxha, në një mbledhje të Byrosë Politike të mbajtur më 4 prill të vitit 1969, ku u diskutuan dhe u morën në analizë problemet e artit dhe kulturës, ku midis të tjerash ai pasi vlersoi lart veprat dhe punën e disa shkrimtarëve dhe artistëve, si: Foto Stamo, Kristaq Rama, Odhise Paskali, Çesk Zadeja, Dhimitër Shuteriqi., të cilët ishin caktuar në vende drejtuese si në Ministrinë e Arsim-Kulturës, Lidhjen e Shkrimtarëve dhe Artistëve, etj., ai shtoi se puna që bëjnë ata artistë në ato detyra shtetërore, u bëhet pengesë në krijimtarinë e tyre, duke marrë si shembull, skulptorin e njohur, Kristaq Rama, të cilit i ishte ngarkuar realizimi i Monumentit të Pavarësisë në Vlorë. Për më shumë rreth kësaj dhe gjithçka tjetër diskutoi ish-udhëheqësi komunist I Shqipërisë në atë mbledhje, na njeh dokumenti në fjalë që Memorie.al e publikon për herë të parë.
Diskutim i Enver Hoxhës në mbledhjen e Byrosë Politike të Komitetit Qendror të PPSH-së, më 4 prill 1969
Raporti i paraqitur nga shokët e kryesisë së Lidhjes së Shkrimtarëve dhe të Artistëve, sipas mendimit tim, është i bazuar, konkret dhe pasqyron gjendjen e vërtetë në fushën e krijimtarisë artistike dhe letrare. Gjithashtu, megjithëse në raport është shprehur mendimi juaj i drejtë, kolektiv, marksist-leninist për letërsinë dhe artet, shkëmbyem këtu drejtpërdrejt mendimet tona për këto probleme të rëndësishme që ishin të dobishme dhe na ndihmuan, sepse ju jeni specialistë e krijues në këtë fushë.
Dëshiroj të theksoj, siç u shpreh edhe shoku Manush (Myftiu), që kritika për degjenerimin revizionist në fushën e letërsisë dhe të arteve të zgjerohet e të thellohet më tepër. Në raport flitet më shumë për degjenerimin e letërsisë e të arteve në letërsinë Perëndimore e veçanërisht në atë franceze, kurse unë mendoj se kjo çështje duhet parë më gjerë, të flitet edhe për letërsinë dhe artet në vendet revizioniste, pse janë edhe rnë të rrezikshme, ngaqë në to ka një shtjellim pseudo-ideologjik dhe antimarksist të çështjeve që mund t’i dëmtojnë më shumë njerëzit tanë. Ne në përgjithësi jemi të kënaqur nga shkrimtarët, artistët e kompozitorët tanë, mbasi ata në frymën e Partisë bëjnë përpjekje të mëdha e këmbëngulëse për t’i çuar përpara letërsinë dhe artet.
Natyrisht, të meta e dobësi ka edhe në këta sektorë, prandaj vazhdimisht duhet t’i sqarojmë e t’i sheshojmë ato; për këtë rëndësi të veçantë ka bashkëpunimi i ngushtë i Lidhjes së Shkrimtarëve dhe të Artistëve me Ministrinë e Arsimit e të Kulturës. Mua më duket, shoku ministër se dikasteri që drejtoni nuk ka qenë në krye të këtyre çështjeve, kurse gjatë diskutimit më ra në sy që përsëritët shumë herë në adresë të shokëve të Lidhjes shprehjen: “Ejani t’i shtrojmë këto çështje”. Mendoj se shokët e Lidhjes së Shkrimtarëve dhe të Artistëve, sigurisht, do t’jua kenë shtruar çështjet që i preokupojnë, por ju, drejtuesit e Ministrisë së Arsimit e të Kulturës, nuk jeni interesuar në masën e duhur dhe nuk keni qenë këmbëngulës për t’iu futur seriozisht dhe për t’i zgjidhur deri në fund problemet në të dy drejtimet, si n ë arsim, ashtu edhe në sektorët e kulturës, si për sa u përket problemeve teknike, materiale, sigurimit të fondeve për zhvillimin harmonik të letërsisë dhe të arteve, por sidomos në drejtim të ndihmës politiko- -ideologjike, për arsye se Ministria e Arsimit dhe e Kulturës është organ kompetent që e kanë ngarkuar Partia dhe pushteti të merret me këto punë.
Juve, pra, ju bie detyra ta ndërtoni punën në ministri në një mënyrë të tillë që të dy këtyre sektorëve të rëndësishëm, si të arsimit, ashtu edhe të kulturës, t’u kushtohet vëmendja e duhur, në masën dhe peshën që i përket secilit. Kur është çështja për marrjen e masave për disa nevoja teknike materiale që nxjerr përpara koha dhe që kanë lidhje me zhvillimin e mëtejshëm të kulturës dhe të arteve, Ministria e Arsimit dhe e Kulturës, ngurron, bile vetë ti, shoku ministër, personalisht, je mjaft i frikshëm, nuk ke guximin që këto çështje t’i shtrosh me forcën e nevojshme në Qeveri. E përsëris, nuk mjafton vetëm të thuash: “Ejani shokë t’i shtrojmë. këto çështje”, pse, nga sa jemi në dijeni, të gjitha këto që vunë në dukje këtu shokët e Lidhjes i kanë shtruar, prandaj t’i ndihmonit dhe t’i ndihmoni konkretisht; këtu nuk e kam fjalën vetëm për çështje të krijimtarisë ose për leje krijuese.
Kur konkludohet, ta zëmë, që, për ta çuar më shpejt përpara muzikën, duhet ngritur një shkollë tjetër ose duhen marrë masa të tjera që kërkojnë fonde, të sigurohen disa kuadro, apo të bëhen lëvizje kuadrosh, shtesa lokalesh etj., nuk shohim që të merrni masa. Shoku Foto Stamo ka shtruar përpara ministrisë kërkesën se s’ka lokale të përshtatshme ku të ekspozohen veprat e artit. Atëherë, përse s’keni marrë masa për plotësimin e kësaj kërkese, shoku ministër? Ndryshe është vepruar kur kanë dalë probleme për shkollat, ato janë zgjidhur, kurse për të ekspozuar në mënyrë të kulturuar tablotë e pikturës sonë, nuk jeni interesuar fare, bile këtë e keni quajtur krejt të panevojshme. Të tilla probleme, shokët e Ministrisë së Arsimit dhe të Kulturës duhet t’i shikojnë më mirë e më the11ë.
Po të gjykohen drejt problemet dhe kërkesat, që lindin nga nevojat e rritjes e të paraqiten këto në Qeveri në mënyrë të arsyeshme, siç po i shtrojnë shokët këtu, jam i bindur se do të merren parasysh. Tani ne mund t’i diskutojmë kërkesat që na u parashtruan dhe të shohim çfarë mund të bëjmë më shumë në të ardhmen. Jam dakord që të jepen leje krijuese dhe disa shkrimtarë të dalin në profesion të lirë, me qëllim që -të kenë më shumë kohë për prodhime letrare. Edhe ne vetë kur fillojmë të shkruajmë për një problem, qoftë’ edhe të vogël, duam kohë, prandaj lëmë punët e tjera, mbyllemi në zyrë dhe shkruajmë; megjithatë, s’do të ishte me vend që orientimi i mësipërm të zbatohej për të gjithë shkrimtarët dhe artistët në masë. Zhvillimi ynë çdo vit dhe bile çdo ditë që kalon, po bëhet vazhdimisht më i madh.
Gjithmonë e më shumë njerëz të thjeshtë, duke u frymëzuar nga realiteti ynë, do të vazhdojnë të shkruajnë, kush një ose më shumë vjersha, të tjerë në prozë, bile do të ketë edhe ndonjë mjek, apo specialist tjetër që do të vihet të shkruajë një novelë ose një roman. Megjithatë nuk mund të themi se të gjithë këta u bënë shkrimtarë. Gjatë rrugës sonë të zhvillimit do të dalin në masë njerëz që do të shkruajnë, disa nga të cilët në të ardhmen mund të bëhen shkrimtarë apo romancierë. Më kanë rënë në dorë libra të shkruar nga njerëz të tillë që s’janë shkrimtarë. Kam lexuar, për shembull, një roman të shkruar nga një mjek për Prustin. Autori e trajton veprën e tij më shumë nga këndi i mjekësisë, se Prusti, siç dihet, ka qenë i sëmurë. Megjithëse nuk është shkrimtar i afirmuar, romani i mjekut që thashë, prapë është shumë i mirë.
Nuk është e thënë, gjithashtu, që një agronom të mos bëhet shkrimtar. Një specialist i tillë, veç punës së tij si agronom, mund të jetë njëkohësisht edhe shkrimtar, sepse duke qenë i lidhur ngushtë me masën e popullit, frymëzohet dhe vihet të shkruajë jo vetëm tregime, poezi etj., por edhe një roman. Nga ana jonë do të ishte gabim i madh po të mos e inkurajonim këtë zhvillim të vrullshëm masiv të letërsisë në të tëra gjinitë. Partia, në radhë të parë, ka për detyrë të kujdeset për rritjen cilësore të të gjithë organizmave që ka krijuar, veçanërisht për Lidhjen e Shkrimtarëve dhe të Artistëve, që kjo t’u japë pastaj ndihmën e vet gjithë atyre që shkruajnë e do të shkruajnë, të cilët nesër nuk do të jenë sa sot, rreth 300-400 veta, po me mijëra.
Megjithatë, mendoj që në Lidhjen e Shkrimtarëve dhe të Artistëve të pranohen si anëtarë elementë që afirmohen në lëmin e krijimtarisë; ndihma që duhet të japë Lidhja për gjithë këtë masë njerëzish nuk është e domosdoshme të kushtëzohet me faktin që secili prej këtyre duhet të jetë anëtar i saj. Ai që shkruan e merret me veprimtari letraro-artistike, pa qenë anëtar i Lidhjes, me një punë të menduar mirë nga ana e këtij institucioni mund të marrë atë ndihmë për të cilën ka nevojë. Prandaj mendoj që në Lidhjen e Shkrimtarëve dhe të Artistëve të pranohen ata elementë që shquhen në lëmin e krijimtarisë letraro-artistike dhe që ndihmojnë për ta organizuar më mirë këtë aktivitet të gjerë në gjithë vendin. Siç thanë edhe shokët, nga artistët, përveç atyre që kemi sot, mund të bëheshin anëtarë të organizatës edhe interpretuesit, artistët e regjisorët e kinemasë apo të teatrit etj., të cilët janë të lidhur më ngushtë me shkrimtarët, kompozitorët e dirigjentët e orkestrave, duke pasur parasysh se artisti interpretues në vetvete është edhe ai një krijues.
Por unë mendoj, kjo mund të diskutohet, të mos futen në Lidhje të gjithë artistët, duke përfshirë edhe amatorët, pse kështu nuk do të arrihej qëllimi që ka ajo për të ndihmuar për ngritjen e nivelit artistiko-kulturor dhe ideopolitik të të gjithë masës së atyre që merren me veprimtari krijuese letraro-artistike, numri i të cilëve do të vijë vazhdimisht duke u shtuar nga viti në vit. Se si i ndihmon Lidhja krijuesit nuk e di me hollësi, por më duket se nuk po kuptohet drejt nga të gjithë pse duhet të shkojnë shkrimtarët në bazë. Për këtë çështje jemi të gjithë dakord, por duhen luftuar me kujdes të gjitha të metat që u vunë në dukje. Të mos harrojmë se ekzistojnë dhe do të ekzistojnë akoma vështirësi për të vajtur në bazë, veçanërisht për shkrimtarët dhe artistët.
Pikërisht për të kapërcyer këtë vështirësi, të punojmë ideologjikisht dhe politikisht që të mos krijohen iluzione të shtrembra te njerëzit. Në rrethe ka njerëz që i kritikojnë disa nga shkrimtarët dhe artistët që janë ngarkuar, duke shfaqur lehtë mendimin sikur nuk japin sa duhet, me arsyetimin se ndonjëri nuk ka pranuar t’u rregullojë skenat. Shokët e rretheve nuk është e drejtë të shpejtohen dhe të nxjerrin konkluzione jo të drejta për punonjësit e artit dhe të letërsisë, të cilët nuk po i përdorin si duhet, në një kohë që ata janë në gjendje të diskutojnë, të japin mendime të pjekura për probleme që shtrohen se janë njerëz me partishmëri. Kam lexuar një pjesë për qëndrimin e një inxhinieri, i cili ishte dërguar të punonte në Qytetin Stalin dhe, mbasi kishte mbushur afatin, siç i kishin premtuar, u nis për në ministri, ku do të parashtronte një mijë e një arsyetime, se kishte kryer detyrën që i kishin caktuar, prandaj tani të kthehej në Tiranë, ku ishte më parë.
Në autobusin që udhëtonte ndodheshin edhe disa punëtorë, që kishin lënë familjet dhe vendin e punës dhe po shkonin të punonin diku larg. Duke dëgjuar me vëmendje bisedat e tyre inxhinieri e kuptoi se me ç’ndërgjegje të lartë e hov revolucionar mendonin e punonin ata, reflektoi dhe i erdhi turp nga vetja që po kërkonte të kthehej në Tiranë, pra u pendua, u kthye përsëri në punë dhe shkroi për sa kishte menduar. Duke përmendur këtë shembull, desha të theksoj që edhe edukimit ideopolitik të vetë shkrimtarëve dhe artistëve duhet t’i jepet rëndësi e dorës së parë. Së dyti, të punohet gjithashtu edhe për forcimin e bashkëpunimit midis shkrimtarëve dhe artistëve me përvojë dhe më të rinjve duke i ndihmuar ata. Në vendin tonë sot kemi shkolla ku mësojnë dhe edukohen të reja dhe të rinj, që nesër do të bëhen artistë, muzikantë, piktorë, skulptorë etj. Por për shkrimtarët nuk kemi shkolla të posaçme.
Puna dhe veprimtaria e tyre krijuese kufizohet më tepër në përpjekje individuale dhe jo kolektive. Punës kolektive, për disa arsye subjektive, i bëhet bisht sepse, nga një anë, të afirmuarit kanë frikë se mos të tjerët u marrin idetë dhe, nga ana tjetër, të rinjtë mendojnë se mos bëhen, si të thuash, shërbëtorët e një të talentuari. Ju e dini mirë se të gjithë artistët e mëdhenj, duke filluar nga Mikelanxhelo e pas tij të tjerë me radhë, në fillim kanë qenë çirakë të mjeshtërve të mëdhenj. Dua t’ju pyes ju, shokë të Lidhjes, cili nga piktorët më të shquar të vendit tonë ka marrë ndonjëherë me vete 5-10 nxënës për të bashkëpunuar ngushtësisht me ta për ndonjë tablo që mendon të krijojë? As edhe një.
Siç kam dëgjuar, piktori, për tablotë që kompozon së pari mendon temën, pastaj merr veglat e bojërat, e fillon dhe e mbaron veprën vetë, pa i shkuar në mendje si ta konkretizojë në punën e vet vijën e masave, të bashkëpunojë me 5-6 nxënës, qofshin këta nxënës të shkollës së pikturës ose piktorë të tjerë të rinj apo të reja me talent, por pa shkollë fare (dhe, nga sa dimë, shumë nga ata që janë bërë artiste dhe piktorë të njohur, fillimisht nuk kanë pasur shko11ë). Secili ka praktikën e tij të punës, por mendoj se s’do të ishte keq sikur në fillim piktori të bënte skicën e tablosë, punë kjo që është një art më vete, një shkollë e madhe, pse para se të nisësh kompozimin, duhet të kesh të qartë idenë. Nga kjo punë studimore do të mësonin bashkëpunëtorët e rinj me të cilët rrihen mbarë e mbrapsht mendimet, duke krijuar kështu edhe bindje se ç’ndihmë japin ata me idetë e tyre.
Në çdo tablo piktori përpiqet të konkretizojë një ide, ua hedh, pra, këtë ide bashkëpunëtorëve të rinj, i nxit ata të diskutojnë dhe nga rrahja e përbashkët e mendimeve fiksohet më së fundi sfondi i tablosë. Për përpunimin e veprës bashkëpunëtorët, gjithashtu, japin ndihmën e tyre, ndërsa mjeshtri u rri të gjithëve mbi kokë, i udhëzon, u bën vërejtje, i korrigjon, u jep udhëzime e mendime të mëtejshme, gjersa figura të arrijë në atë nivel sa duhet t’i jepen bojërat. Mjeshtri ndjek me kujdes tërë këtë proces, vë në diskutim cila pjesë është paraqitur më bukur dhe më e plotë, pastaj punës i jepet përfundimisht dora e fundit. E njëjta rrugë mendoj se duhet ndjekur edhe për punimet në skulpturë, për veprat muzikore etj. Bile edhe shkrimtari para se ta shkruajë romanin, përse të mos thërresë një rreth kolegësh e të diskutojë për idenë e veprës që do të thurë, me qëllim që ta paraqesë atë sa më të plotë?
Mirëpo në praktikë nuk veprohet kështu, midis shkrimtarëve nuk shkëmbehen mendime më parë se të fillohet puna, kjo bëhet në fund, pasi mbarohet vepra, por sa vështirë është atëherë për të realizuar vërejtjet e mundshme. Në qoftë se nga një procedim i tillë ndonjëri nga bashkëbiseduesit mund të përvetësojë e shfrytëzojë mendimet e autorit, fundja le t’i shfrytëzojë, ai që përpiqet të kopjojë dhe të rrojë me «mend hua» nuk mund të shkojë gjatë, s’bën prokopi. Puna e kryesisë së Lidhjes dhe e degëve të saj në rrethe, ose e degëve të tjera që mund të krijohen atje ku akoma nuk kemi, ka rëndësi të madhe për këto që u parashtruan. Duhet menduar si të organizohen këto mbledhje, si të sigurohet një bashkëpunim sa më i frytshëm dhe si të ndihmohen sa më mirë punonjësit tanë të letërsisë dhe të arteve që të zhvillohen më tej këta sektorë.
Për sa u përket disa shkrimtarëve dhe artistëve me aftësi të njohura, jam i mendimit se nuk është mirë të mbahen nëpër zyra, por të lihen në profesion të lirë. Kam biseduar për këtë çështje edhe me shokun Ramiz (Alia). Shokë si Kristaq Rama, Odhise Paskali, Çesk Zadeja, Dhimitër Shuteriqi e të tjerë punonjës dhe krijues të vjetër, të aftë dhe të lidhur me Partinë, të cilët i kemi çuar në vende drejtuese në ministri apo në institucione të tjera qendrore të artit dhe të kulturës, për të dhënë më shumë në sferën e krijimtarisë së tyre do të ishte më mirë të liheshin në profesion të lirë. Mendoj se po të merret kjo masë, nuk do të ketë rrezik që ndonjëri prej tyre të heqë këmbët zvarrë. S’kemi pse të jemi të kënaqur, për shembull, që Kristaq Ramën tani e kemi inspektor në Ministrinë e Arsimit dhe të Kulturës, kur që nga 50-vjetori i Shpalljes së Pavarësisë, nuk po na dorëzohet project-skica e Monumentit të Pavarësisë, apo kur për disa vjet të tërë presim të na paraqitet skica e Varrezave të Dëshmorëve.
Pseja theksohet, shoku ministër, ai s’ka kohë të merret me këto vepra kolosale, të cilat Byroja Politike, Qeveria dhe populli presin të realizohen. Pikërisht ky skulptor, nga i cili pritet kryerja e këtyre dy detyrave kaq të mëdha, është caktuar me punë në ministri. Për të bërë këto vepra nuk mjaftojnë disa muaj, për secilën nga ato do të duhej shumë më tepër kohë. Pastaj, këtu nuk është fjala vetëm për një e dy, por për 20 e ca skica të monumenteve dhe veprave të tjera që duhen përgatitur, për të cilat Kristaqi, fjala vjen, si përgjegjës i këtyre punëve duhet të vejë në vend, të shohë e të studiojë deri edhe natyrën e tokës ku do të ngrihen këto përmendore, të kujdeset për gurët, për bazamentin, mermerin etj., etj., që duhen për ndërtimin e tyre. Si mund të bëhen, pra, vepra të tilla monumentale që duan kohë, kur ai ngarkohet edhe me detyrën e inspektorit në dikaster me një mijë e një punë të përditshme administrative që e gozhdojnë në vend?
Njerëzve si ky duhet t’u caktohet vetëm një detyrë kryesore, ndryshe ai s’ka ç’të bëjë. Për ta zëvendësuar në ministri Kristaq Ramën, le të gjendet një kuadër tjetër, mjafton të jetë njeri me horizont, me nivel të mirë politik e ideologjik dhe, në përgjithësi, të dijë pak a shumë ç’janë arti e kultura. Njerëz të talentuar s’ka pse të vihen në krye të sektorëve administrativë, prandaj jam i mendimit ta rishikojmë këtë çështje. Edhe në fushën e muzikës duhen liruar nga punët e tjera tre-katër shokë nga më kryesorët e më të mirët, sepse s’është normale që muzika të qëndrojë në vend ose të ecë përpara ngadalë e me vështirësi. Cilët janë shokët që duhen nxjerrë në profesion të lirë, ky është një problem që duhet parë në mënyrë serioze e të planifikuar dhe jo në mënyrë liberale, as edhe sektare. Sigurisht, duke i larguar të tillë kuadro nga këta sektorë, mungesa e tyre do të ndihet për ca kohë, derisa shokët e tjerë që do t’i zëvendësojnë të ngrihen në nivelin e të parëve.
Duke ecur në këtë rrugë, mendoj se do të ndihmojë që krijimtaria letraro-artistike në vendin tonë të zhvillohet më shpejt. Sa janë kuadro të tillë që mund të lirohen, kjo duhet parë një për një, por asnjë nga këta të mos kujtojë se, duke e lënë në profesion të lirë, i lejohet vetëm të ëndërrojë. Me ata që kanë ëndërrime, në kuptimin e keq të kësaj fjale, të jemi më të shtrënguar. Për Monumentin e Pavarësisë në Vlorë, për shembull, s’ka përse të zvarritet puna, atyre që do ta marrin përsipër këtë vepër t’u vihet për detyrë që brenda afatit të caktuar ta përfundojnë. Vërejtjet e shokëve që diskutuan t’i kemi parasysh se janë të drejta. Ministria e Arsimit dhe e Kulturës të jetë më këmbëngulëse në zgjidhjen e problemeve, por edhe shokët e Lidhjes së Shkrimtarëve dhe të Artistëve duhet të jenë më të matur në kërkesat e tyre, si edhe të insistojnë kur janë të bindur se kanë të drejtë për kërkesat që bëjnë.
Puna në fushën e letërsisë dhe të arteve po ecën mirë dhe jemi të bindur se akoma më mirë do të ecë në të ardhmen. Kongresi 1 që do të bëhet, do të jape rezultate, rrjedhimet e tij do të jenë të mëdha në gjithë zhvillimin e kulturës e të arteve në vendin tonë. Mendoj që me këtë rast, shtypi duhet të shkruajë më tepër për punën tuaj dhe për kongresin tuaj. Këto ditë vetë ju shkrimtarët dhe artistët sulmoini gazetat me artikuj e materiale të tjera, që edhe ato të ndihmojnë për përgatitjen e opinionit në vendin tonë, në mënyrë që kongresi të pritet nga të gjithë me entuziazëm të madh. Ju urojmë suksese në punë dhe dalshi faqebardhë. Ne ju falënderojmë për punën e mirë që keni bërë. /memorie.al/ KultPlus.com
Në shtatorin e vitit 1942, Prenka shkoi për studime në Itali, ku u regjistrua në Konservatorin e Muzikës “Santa Cecilia” të Romës, në degën e klarinetës, të cilin e përfundoi me rezultate të larta” dhe kur u kthye në Shqipëri, pak pas mbarimit të Luftës, ai u arrestua dhe u mbajt disa kohë në burg, pasi një vëlla i tij, ishte vrarë duke luftuar kundra forcave komuniste.
Suksesi i madh i Prenkës me vënien në skenë të operas së parë shqiptare, “Mrika” ku asistoi vetë Enver Hoxha në shfaqjen që u dha në Tiranë në Institutin e Lartë të Arteve, ku doli në skenë ministri i Punëve të Brendëshme, Kadri Hazbiu dhe kur Enveri e përgëzoi për atë punë kolosale që kishte bërë dhe i kërkoi të bënte dhe një opera tjetër për Skënderbeun, Prenka iu përgjigj: “Shoku Enver, operat nuk janë si bukët që i fut në furrë…”?!
Por edhe pse i dha atë përgjigjie, Enver Hoxhës, Prenka iu vu punës dhe e shkroi operan “Skënderbeu”, por kur e solli në Tiranë për t’ja miratuar, i sollën shumë pengesa duke i kërkuar të hiqte disa pjes prej saj, gjë të cilën ai nuk e pranoi, kjo i solli shumë shqetësime, saqë më datën 9 shtator 1969, ai i dha fund jetës në mënyrë tragjike…?!
Ka qenë data 9 shtator e vitit 1969, kur në të gjithë qytetin e Shkodrës, u hap lajmi i hidhur se kishte vdekur në mënyrë tragjike, Prenk Jakova, një nga mjeshtrat e muzikës shqiptare, i cili kishte shkruar dhe vënë në skenë operan e parë shqiptare “Mrika”. Kush ishte Prenk Jakova, nga ç’familje rridhte, ku kishte studjuar dhe si arriti ai që të bëhej një nga kollosët më të mëdhenj të muzikës në Shqipëri?
Familja dhe mësuesit e parë Prenk Jakova u lind në 27 qershor të vitit 1917 në qytetin e Shkodrës dhe origjina e familjes së tij është nga Gjakova. Gjyshi i Prenkës quhej Dedë Jakova dhe që në rininë e tij ai ishte i dhënë pas muzikës, duke luajtur me klarinetë në Kolegjin Saverian të qytetit të Shkodrës. Deda vdiq në moshë fare të re dhe ai la një djalë të quajtur Kolë, i cili nga kushtet e vështira ekonomike të familjes, u fut në punë si shegert në Pazarin e Shkodrës. Prenka ishte fëmija i parë i Kolë Jakovës, i cili në atë kohë punonte në një dyqan argjendarie dhe njëkohësisht njihte e këndonte mjaft mirë këngën popullore të ahengut shkodran, gjë e cila ndikoi shumë dhe në formimin e mëvonshëm të djalit të tij, Prenkës. Përveç Prenkës, Kola kishte dhe djemtë tjerë më të vegjël se ai në moshë, ku dy prej tyre: Deda e Çesku, punuan si fotografë e muzikantë. Që në moshën shtatë-vjeçare, i nxitur nga babai i tij, Prenka u aktivizua në role të ndryshme që viheshin në skenë nga Shoqëritë Teatrore të asaj kohe “Bogdani” dhe “Vllaznia”.
Arsimin fillor Prenka e mbaroi në vitet 1924-‘29 në shkollën “Skanderbeg” dhe më pas ai u regjistrua e vazhdoi mësimet në Liceun “Illyricum”, po në qytetin e Shkodrës. Nga dega klasike që Prenka studjoi në atë Lice, ai kaloi në degën e përgjithshme të gjimnazit të shtetit po në Shkodër, ku u diplomua në vitin 1935. Kur fillloi Liceun “Illyricum”, ai mori pjesë në bandën muzikore të shkollës, e cila më vonë u bë dhe banda e qytetit të Shkodrës, duke qenë klaniretist i saj. Në këtë periudhë Prenka u formua si muzikant dhe filloi të drejtojë disa grupe korale e formacione të vogla orkestrale, me anë të cilave nisi të stilizonte e përpunonte këngën e re popullore, si p.sh.: “Delja rudë”, “Hajredini”, “Besa e një trimi”, “Shkoj e vi flutrim si zogu”, etj. Dy nga mësuesit e parë të Prenkës prej të cilëve ai mori dhe mësimet e para në muzikë, ishin Martin Gjoka dhe Zef Kurti. Kur nuk ishte më shumë se 18-vjeç, Prenk Jakova u bë drejtuesi artistik i bandës muzikore të Liceut “Illyricum” dhe nxënësit e tij të parë ishin: Çesk Zadeja, Tish Daija, Tonin Harapi, Simon Gjoni, Tonin Rrota, Zef Gruda etj. Në atë kohë që Prenka mori drejtimin e bandës së qytetit të Shkodrës, shkroi partiturat e para duke kompozuar marshe për bandë dhe potpuri këngësh popullore shkodrane.
Mësues në Bërdicë e Orosh Në 2 janar të vitit 1936, Prenka u emërua mësues në fshatin Bërdicë të Prefekturës së Shkodrës. Lidhur me këtë, në kujtimet e vëllait të tij, Çeskut, midis të tjerash shkruhet: “Në atë fshat Prenka kreu jo vetëm detyrën e arsimtarit, por ai u kujdes dhe u mësoi këngën pothuaj të gjithë nxënësve të shkollës. Gjatë asaj kohe Prenka mësoi vetë pa pasur asnjë metodë dhe kitarrën, e kur i erdhën metodat nga jashtë, ai pa se aty nuk kishte asgjë të re nga ato që ai kishte mësuar nga nevoja. Në pushimet verore të vitit 1939, Prenka me kursimet e tij bleu një fizarmonikë të markës “Settimio Sopreni”, e cila kishte 80 base dhe metodën e saj. Brenda një kohe shumë të shkurtër Prenka e mësoi në mënyrë të përsosur atë instrument, në atë kohë njihej vetëm me veshë dhe jo me metoda. Pasi kishte mësuar të luante në mënyrë virtuoze me klarinetë, kitarrë dhe fizarmonikë, Prenka fitoi njohuri të mjaftueshme edhe në instrumentat e tunxhit e të drurit, mësimin e të cilave e kishte filluar që në gjimnazin e Shkodrës.
Në vitin 1939 Prenka u shkëput për herë të parë nga familja e tij, pasi u emërua mësues në fshatin Orosh të Mirditës. Në atë fshat, ai shkroi një pjesë për fizarmonikë të titulluar “Mall” dhe më pas edhe këngën “Fyelli i Bariut”, teksti i së cilës edhe sot ka ngelur i panjohur. Kjo shënoi provën e parë të Prenkës për të shkruar fjalët edhe melodinë së bashku, ashtu ishte koncepti i këngës popullore të ahengut shkodran. Pasi qëndroi për më shumë se një vit në Orosh, në 1940-ën, Prenka u transferua në qytetin e lindjes në Shkodër dhe në atë kohë ai shkroi një cikël këngësh për fëmijë dhe operetën me dy akte të titulluar “Kopshti i Xhuxhmaxhuxhëve”. Në vitin shkollor 1941-‘42, Prenka u transferua në Katër-kollë të Ulqinit dhe Oshos të Krajës, ku për të mos humbur aktivitetet artistike në qytetin e Shkodrës, ai e bënte çdo ditë me biçikletë vajtje-ardhje atë rrugë, duke përshkuar 50 km. Në Katër-kollë Prenka nuk qëndroi shumë, pasi në shtatorin e vitit 1942, ai shkoi për studime në Itali, ku u regjistrua në Konservatorin e Muzikës “Santa Cecilia” të Romës, në degën e klarinetës, të cilin e përfundoi me rezultate të larta”, thuhet në kujtimet e vëllait të tij Çeskut
Përgjegjës i Shtëpisë Kulturës Fundi i vitit 1944, e gjeti Prenk Jakovën si mësues në qytetin e Shkodrës, ku atë e morën për të ndihmuar në aktivitetet që zhvillonte në atë kohë kori i Brigadës së Parë partizane në Shtëpinë e Rinisë, ku ai u emërua përgjegjës i saj. Në atë kohë Prenka u arrestua nga komunistët dhe u mbajt për disa muaj në hetuesi, pasi vëlla i tij u vra duke luftuar kundra forcave partizane të ndjekjes, në një fshat të Shkodrës.
Ish nxënësit e tij Çesk Zadeja e Tonin Harapi, të cilët më pas u bënë kollosët e muzikës shqiptare, në kujtimet për mësuesin e tyre Prenk Jakova, dëshmojnë se gjatë asaj periudhe Prenka shkonte në punë në orën shtatë të mëgjesit dhe punonte pa pushim deri në orët e vona të natës, me korin, solistët dhe instrumentistët e shumtë që kishte në patronazh.
Aq i prerë, strikt dhe konsekuent ishte Prenka në punën e tij me amatorët, saqë për të justifikuar mungesat e tyre në prova, ai u kërkonte vërtetim nga drejtoria e ndërrmarjes ose e shkollës, apo nga Komiteti Profesional. Në atë kohë me grupet që përgatiste, Prenka dha shfaqje të ndryshme, jo vetëm në qytetin e Shkodrës, por edhe në Ulqin, Cetinjë, Titograd etj.
Në vitin 1947, Prenka përgatiti dhe përpunoi një cikël këngësh të titulluar “Dasma Shkodrane”, me të cilat përveç shfaqjeve të suksesëshme që dha në Shkodër, u paraqit dhe në Festivalin Kombëtar që u zhvillua në Tiranë. Përveç asaj pune raskapitëse, Prenka gjente kohë dhe punonte përsëri edhe në shtëpinë e tij, duke u marë me përpunime këngësh popullore. Ajo periudhë shënon dhe formimin e plotë të Prenkës si muzikant në mënyrë autodidakte.
Në vitet 1948-1951, Prenka punoi si mësues i muzikës pranë shkollave “11 janari” dhe “Vasil Shanto” të qytetit të Shkodrës dhe nuk u shkëput për asnjë ditë nga provat e korit dhe orkestrës të Shtëpisë së Kulturës. Në atë kohë ai kompozoi këngën “Gruri i ri” me tekst të Dhimitër Shuteriqit, e cila u inskenua nga aktori Pjetër Gjoka bashkë me disa këngë të tjera që u paraqitën në Festivalin e vitit 1950 në Tiranë.
Shkruan operën e parë Një nga kulmet e krijimtarisë së kompozitorit të famshëm Prenk Jakova, është konsideruar opera e parë shqiptare “Mrika”, e cila u shfaq për herë të parë në vitin 1958. Po si e ka zanafillën kjo opera dhe si arriti Prenka ta shkruante atë? Për këtë ngjarje të madhe të kulturës shqiptare, i vëllai i tij, Çesku, në kujtimet e tij midis të tjerash ka shkruar: “Në prag të çeljes së Festivalit të vitit 1952, ishin formuar kushtet që në muzikën shqiptare të hidheshin hapa të mëtejshëm, të cilat duhet ta kalonin pragun e këngës.
Kjo gjë vinte pasi ishin krijuar rrethanat me solistë të aftë dhe të përgatitur dhe me orkestër me formacion simfonik. Kështu në qershorin e vitit 1952, u thirr poeti Llazar Siliqi që të shkruante diçka mbi Hidrocentralin që po ndërtohej mbi lumin Mat. Në fillim ajo nisi si këngë dhe më pas mori formën e një veprimi me dy tablo të titulluar “Dritë mbi Shqipëri”, e cila u shfaq në korrikun e vitit 1952 në Tiranë.
Kjo ishte dhe embrioni i operës së parë shqiptare “Mrika”, që i filloi përgatitjet që nga data 2 maj e vitit 1958, ndërsa vënia në skenë filloi 12 nëntor të vitit 1958. Provat për atë shfaqje bëheshin paralelisht në Shtëpinë e Kulturës, në Teatrin e vjetër dhe në Teatrin e ri “Migjeni”, pas orës 15.00, të cilat vazhduan deri në datën 27 nëntor që u dha prova e përgjithshme. Pas kësaj pune të lodhshme, më 1 dhjetor 1958 u shfaq premiera e saj në Teatrin “Migjeni” dhe pas disa shfaqjesh në atë qytet, më 27 e 28 dhjetor ajo u dha në sallën e Institutit të Lartë të Arteve në Tiranë. Në atë shfaqje asistoi dhe Enver Hoxha së bashku me pjesën më të madhe të udhëheqjes e trupin diplomatik të akredituar në Tiranë.
Në fund të shfaqjes doli në skenë Kadri Hazbiu, i cili pasi falenderoi të gjithë artistët e saj, ngriti një dolli të veçantë për Prenk Jakovën. Vënia në skenë e operas “Mrika”, pati një jehonë të madhe edhe jashtë Shqipërisë, si në Itali, Suedi, Çekosllavaki etj, gjë e cila u mësua prej letrave e telegrameve të shumta që i erdhën Prenkës nga këto shtete. Një personalitet i artit nga Praga që merrej me historinë e operas botërore, me anë të një letre e përgëzoi Prenkën për suksesin e arritur me amatorët shkodranë dhe i kërkoi atij t’i dërgonte pamfletin, afishet, fotografitë e reklamat e shfaqjes”, ka shkruar në kujtimet e tij për suksesin e operas “Mrika”, i vëllai i Prenkës, Çesku.
Shokët e pasionet e Prenkës Ish-nxënësit e Prenkës, Zadeja, Harapi, Gruda, Rrota, Daija etj., që më vonë u bënë mjeshtrit më të mëdhej të muzikës shqiptare, në kujtimet për mësuesin e tyre, kanë treguar se Prenka ka qenë një njeri shumë i thjeshtë dhe në vitet 1945-‘49 ai pati disa oferta për të shkuar në Tiranë, por i refuzoi ato sepse nuk ndahej dot nga Shkodra dhe Shtëpia Kulturës e atij qyteti. Po kështu ai e refuzoi edhe ofertën që iu bë në vitin 1953 për të ardhur si dirigjent në Tiranë. Disa vite më vonë Prenka refuzoi edhe disa oferta për të vazhduar studimet e larta në Pragë apo në Moskë. Sa herë që ai kthehej nga ndonjë turne i zhvilluar jashtë shtetit, në valixhen e tij gjeje vetëm albume muzikore dhe partitura, si dhe grepa peshku për shokët e tij amatorë të gjuetisë me të cilët ai shkonte shpesh në Bunë dhe Liqenin e Shkodrës.
Prenk Jakova gjithashti ishte i pasionuar pas futbollit shkodran dhe kur u ndërtua stadiumi “Vojo Kushi”, ai shkroi marshin e Sport-Klub “Vllaznisë”, të cilin e këndonin shpesh tifozeria e zjarrtë shkodrane. Ndonëse në mosha të ndryshme, shokët e miqtë më të ngushtë të muzikës për Prenkën, ishin: Kolë Jakova, (klarinetist e mësues), Loro Kovaçi, (ish-klarinetist) Gjon Karma, (ish-flautist) Pjetër Gjoka, (tenor dhe aktor) Ndoc Shllaku, (violinist) dhe Pjetër Gjergji, kitarrist e këngëtar. Më pas shokë dhe bashkëpuntorë të ngushtë të Prenkës u bënë dhe dirigjenti Mustafa Krantja, kompozitori Tonin Harapi dhe sidomos poeti Llazar Siliqi.
Kërkesa e Enver Hoxhës ndaj Prenkës Pas suksesit të madh që u arrit me vënien në skenë të operas së parë shqiptare “Mrika”, gjatë një vizite që bëri në qytetin e Shkodrës Enver Hoxha, u takua me Prenkën dhe i tha atij se i kishte premtuar për të bërë dhe një opera tjetër për Skënderbeun. Një nga funksionarët e lartë të qytetit të Shkodrës, i cili ka qenë prezentë në atë bisedë të Prenkës me Enver Hoxhën, dëshmon: “Pas atyre fjalëve të Enver Hoxhës, Prenka iu përgjigj: ‘mor shoku Enver, puna e operas nuk është si bukët që i fut kur të duash në furrë’. Pas përgjigjies së Prenkës, Enver Hoxha filloi të qeshte dhe dha porosi që t’i plotësoheshin të gjitha kushtet Prenkës, me qëllim që ai të vinte në skenë operën “Skënderbeu”, kujton ish funksionari i lartë lidhur me bisedën e Enver Hoxhës me Prenkë Jakovën.
Pas atij takimi, Prenka filloi duke punuar nga mëngjezi deri në orët e vona të natës, për të realizuar atë që i kishte vënë si detyrë Enver Hoxha. Ai e shkroi të gjithë muzikën e operas “Skënderbeu” dhe për disa muaj me rradhë u mor vetëm me ndarjen e muzikës turke nga ajo arabe, gjë e cila deri në atë kohë konfondohej nga shumë kompozitorë. Kur e përfundoi muzikën e saj dhe e solli për miratim në Tiranë, Prenkës i nxorrën shumë pengesa dhe ata që ishin ngarkuar për vlersimin e saj, i kërkonin të shkurtonte disa pjesë që sipas tyre stononin. Prenka refuzonte në mënyrë kategorike për ta bërë atë dhe i vetmi që i doli në mbrojtje ishte Fadil Paçrami, i cili në atë kohë kishte dalë hapur kundër metodave të vjetra e konservatorizmit. Ndonëse opera “Skënderbeu” u shaq dhe pati sukses të madh, e Prenka pati përgëzime edhe nga Enver Hoxha, peripecitë për realizimin e saj lanë gjurmë të thella në gjëndjen shpirtrore të tij. Kjo gjë ndodhte në një kohë, kur Prenka kishte nënën e tij të paralizuar në shtëpi, e cila ia rëndoi së tepërmi gjëndjen e tij shpirtërore.
Vdekja tragjike e Prenk Jakovës Nga këto strese që iu krijuan, më 9 shtator të vitit 1969, kompozitori i famshëm Prenk Jakova i dha fund jetës së tij në mënyrë tragjike, duke u hedhur nga kati i dytë i Shtëpisë së Kulturës. Në ceremoninë e varrimit të tij mori pjesë i gjithë populli i Shkodrës, kurse nga Tirana u dërgua vetëm Sekretari i Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve. I vetmi favor që iu bë atij nga shteti komunist ditën e varrimit, ishte dhënia e lejes që ai të varrosej nën tingujt e bandës muzikore të qytetit, të cilën ai e kishte krijuar vetë katër dekada më parë. Krijimtaria muzikore që la Prenk Jakova, është shumë e pasur e konsiston në dhjetra vepra vokale, këngë korale të përpunuara, pjesë orkestrale e korale, pjesë për bandë, muzkë filmash e deri tek operetat e operat. Nisur nga viuortiziteti i tij dhe krijimtaria e larmishme muzikore, Prenk Jakova konsiderohet si një nga ko KultPlus.com
Në shtatorin e vitit 1942, Prenka shkoi për studime në Itali, ku u regjistrua në Konservatorin e Muzikës “Santa Cecilia” të Romës, në degën e klarinetës, të cilin e përfundoi me rezultate të larta” dhe kur u kthye në Shqipëri, pak pas mbarimit të Luftës, ai u arrestua dhe u mbajt disa kohë në burg, pasi një vëlla i tij, ishte vrarë duke luftuar kundra forcave komuniste.
Suksesi i madh i Prenkës me vënien në skenë të operas së parë shqiptare, “Mrika” ku asistoi vetë Enver Hoxha në shfaqjen që u dha në Tiranë në Institutin e Lartë të Arteve, ku doli në skenë ministri i Punëve të Brendëshme, Kadri Hazbiu dhe kur Enveri e përgëzoi për atë punë kolosale që kishte bërë dhe i kërkoi të bënte dhe një opera tjetër për Skënderbeun, Prenka iu përgjigj: “Shoku Enver, operat nuk janë si bukët që i fut në furrë…”?!
Por edhe pse i dha atë përgjigjie, Enver Hoxhës, Prenka iu vu punës dhe e shkroi operan “Skënderbeu”, por kur e solli në Tiranë për t’ja miratuar, i sollën shumë pengesa duke i kërkuar të hiqte disa pjes prej saj, gjë të cilën ai nuk e pranoi, kjo i solli shumë shqetësime, saqë më datën 9 shtator 1969, ai i dha fund jetës në mënyrë tragjike…?!
Ka qenë data 9 shtator e vitit 1969, kur në të gjithë qytetin e Shkodrës, u hap lajmi i hidhur se kishte vdekur në mënyrë tragjike, Prenk Jakova, një nga mjeshtrat e muzikës shqiptare, i cili kishte shkruar dhe vënë në skenë operan e parë shqiptare “Mrika”. Kush ishte Prenk Jakova, nga ç’familje rridhte, ku kishte studjuar dhe si arriti ai që të bëhej një nga kollosët më të mëdhenj të muzikës në Shqipëri?
Familja dhe mësuesit e parë Prenk Jakova u lind në 27 qershor të vitit 1917 në qytetin e Shkodrës dhe origjina e familjes së tij është nga Gjakova. Gjyshi i Prenkës quhej Dedë Jakova dhe që në rininë e tij ai ishte i dhënë pas muzikës, duke luajtur me klarinetë në Kolegjin Saverian të qytetit të Shkodrës. Deda vdiq në moshë fare të re dhe ai la një djalë të quajtur Kolë, i cili nga kushtet e vështira ekonomike të familjes, u fut në punë si shegert në Pazarin e Shkodrës. Prenka ishte fëmija i parë i Kolë Jakovës, i cili në atë kohë punonte në një dyqan argjendarie dhe njëkohësisht njihte e këndonte mjaft mirë këngën popullore të ahengut shkodran, gjë e cila ndikoi shumë dhe në formimin e mëvonshëm të djalit të tij, Prenkës. Përveç Prenkës, Kola kishte dhe djemtë tjerë më të vegjël se ai në moshë, ku dy prej tyre: Deda e Çesku, punuan si fotografë e muzikantë. Që në moshën shtatë-vjeçare, i nxitur nga babai i tij, Prenka u aktivizua në role të ndryshme që viheshin në skenë nga Shoqëritë Teatrore të asaj kohe “Bogdani” dhe “Vllaznia”.
Arsimin fillor Prenka e mbaroi në vitet 1924-‘29 në shkollën “Skanderbeg” dhe më pas ai u regjistrua e vazhdoi mësimet në Liceun “Illyricum”, po në qytetin e Shkodrës. Nga dega klasike që Prenka studjoi në atë Lice, ai kaloi në degën e përgjithshme të gjimnazit të shtetit po në Shkodër, ku u diplomua në vitin 1935. Kur fillloi Liceun “Illyricum”, ai mori pjesë në bandën muzikore të shkollës, e cila më vonë u bë dhe banda e qytetit të Shkodrës, duke qenë klaniretist i saj. Në këtë periudhë Prenka u formua si muzikant dhe filloi të drejtojë disa grupe korale e formacione të vogla orkestrale, me anë të cilave nisi të stilizonte e përpunonte këngën e re popullore, si p.sh.: “Delja rudë”, “Hajredini”, “Besa e një trimi”, “Shkoj e vi flutrim si zogu”, etj. Dy nga mësuesit e parë të Prenkës prej të cilëve ai mori dhe mësimet e para në muzikë, ishin Martin Gjoka dhe Zef Kurti. Kur nuk ishte më shumë se 18-vjeç, Prenk Jakova u bë drejtuesi artistik i bandës muzikore të Liceut “Illyricum” dhe nxënësit e tij të parë ishin: Çesk Zadeja, Tish Daija, Tonin Harapi, Simon Gjoni, Tonin Rrota, Zef Gruda etj. Në atë kohë që Prenka mori drejtimin e bandës së qytetit të Shkodrës, shkroi partiturat e para duke kompozuar marshe për bandë dhe potpuri këngësh popullore shkodrane.
Mësues në Bërdicë e Orosh Në 2 janar të vitit 1936, Prenka u emërua mësues në fshatin Bërdicë të Prefekturës së Shkodrës. Lidhur me këtë, në kujtimet e vëllait të tij, Çeskut, midis të tjerash shkruhet: “Në atë fshat Prenka kreu jo vetëm detyrën e arsimtarit, por ai u kujdes dhe u mësoi këngën pothuaj të gjithë nxënësve të shkollës. Gjatë asaj kohe Prenka mësoi vetë pa pasur asnjë metodë dhe kitarrën, e kur i erdhën metodat nga jashtë, ai pa se aty nuk kishte asgjë të re nga ato që ai kishte mësuar nga nevoja. Në pushimet verore të vitit 1939, Prenka me kursimet e tij bleu një fizarmonikë të markës “Settimio Sopreni”, e cila kishte 80 base dhe metodën e saj. Brenda një kohe shumë të shkurtër Prenka e mësoi në mënyrë të përsosur atë instrument, në atë kohë njihej vetëm me veshë dhe jo me metoda. Pasi kishte mësuar të luante në mënyrë virtuoze me klarinetë, kitarrë dhe fizarmonikë, Prenka fitoi njohuri të mjaftueshme edhe në instrumentat e tunxhit e të drurit, mësimin e të cilave e kishte filluar që në gjimnazin e Shkodrës.
Në vitin 1939 Prenka u shkëput për herë të parë nga familja e tij, pasi u emërua mësues në fshatin Orosh të Mirditës. Në atë fshat, ai shkroi një pjesë për fizarmonikë të titulluar “Mall” dhe më pas edhe këngën “Fyelli i Bariut”, teksti i së cilës edhe sot ka ngelur i panjohur. Kjo shënoi provën e parë të Prenkës për të shkruar fjalët edhe melodinë së bashku, ashtu ishte koncepti i këngës popullore të ahengut shkodran. Pasi qëndroi për më shumë se një vit në Orosh, në 1940-ën, Prenka u transferua në qytetin e lindjes në Shkodër dhe në atë kohë ai shkroi një cikël këngësh për fëmijë dhe operetën me dy akte të titulluar “Kopshti i Xhuxhmaxhuxhëve”. Në vitin shkollor 1941-‘42, Prenka u transferua në Katër-kollë të Ulqinit dhe Oshos të Krajës, ku për të mos humbur aktivitetet artistike në qytetin e Shkodrës, ai e bënte çdo ditë me biçikletë vajtje-ardhje atë rrugë, duke përshkuar 50 km. Në Katër-kollë Prenka nuk qëndroi shumë, pasi në shtatorin e vitit 1942, ai shkoi për studime në Itali, ku u regjistrua në Konservatorin e Muzikës “Santa Cecilia” të Romës, në degën e klarinetës, të cilin e përfundoi me rezultate të larta”, thuhet në kujtimet e vëllait të tij Çeskut
Përgjegjës i Shtëpisë Kulturës Fundi i vitit 1944, e gjeti Prenk Jakovën si mësues në qytetin e Shkodrës, ku atë e morën për të ndihmuar në aktivitetet që zhvillonte në atë kohë kori i Brigadës së Parë partizane në Shtëpinë e Rinisë, ku ai u emërua përgjegjës i saj. Në atë kohë Prenka u arrestua nga komunistët dhe u mbajt për disa muaj në hetuesi, pasi vëlla i tij u vra duke luftuar kundra forcave partizane të ndjekjes, në një fshat të Shkodrës.
Ish nxënësit e tij Çesk Zadeja e Tonin Harapi, të cilët më pas u bënë kollosët e muzikës shqiptare, në kujtimet për mësuesin e tyre Prenk Jakova, dëshmojnë se gjatë asaj periudhe Prenka shkonte në punë në orën shtatë të mëgjesit dhe punonte pa pushim deri në orët e vona të natës, me korin, solistët dhe instrumentistët e shumtë që kishte në patronazh.
Aq i prerë, strikt dhe konsekuent ishte Prenka në punën e tij me amatorët, saqë për të justifikuar mungesat e tyre në prova, ai u kërkonte vërtetim nga drejtoria e ndërrmarjes ose e shkollës, apo nga Komiteti Profesional. Në atë kohë me grupet që përgatiste, Prenka dha shfaqje të ndryshme, jo vetëm në qytetin e Shkodrës, por edhe në Ulqin, Cetinjë, Titograd etj.
Në vitin 1947, Prenka përgatiti dhe përpunoi një cikël këngësh të titulluar “Dasma Shkodrane”, me të cilat përveç shfaqjeve të suksesëshme që dha në Shkodër, u paraqit dhe në Festivalin Kombëtar që u zhvillua në Tiranë. Përveç asaj pune raskapitëse, Prenka gjente kohë dhe punonte përsëri edhe në shtëpinë e tij, duke u marë me përpunime këngësh popullore. Ajo periudhë shënon dhe formimin e plotë të Prenkës si muzikant në mënyrë autodidakte.
Në vitet 1948-1951, Prenka punoi si mësues i muzikës pranë shkollave “11 janari” dhe “Vasil Shanto” të qytetit të Shkodrës dhe nuk u shkëput për asnjë ditë nga provat e korit dhe orkestrës të Shtëpisë së Kulturës. Në atë kohë ai kompozoi këngën “Gruri i ri” me tekst të Dhimitër Shuteriqit, e cila u inskenua nga aktori Pjetër Gjoka bashkë me disa këngë të tjera që u paraqitën në Festivalin e vitit 1950 në Tiranë.
Shkruan operën e parë Një nga kulmet e krijimtarisë së kompozitorit të famshëm Prenk Jakova, është konsideruar opera e parë shqiptare “Mrika”, e cila u shfaq për herë të parë në vitin 1958. Po si e ka zanafillën kjo opera dhe si arriti Prenka ta shkruante atë? Për këtë ngjarje të madhe të kulturës shqiptare, i vëllai i tij, Çesku, në kujtimet e tij midis të tjerash ka shkruar: “Në prag të çeljes së Festivalit të vitit 1952, ishin formuar kushtet që në muzikën shqiptare të hidheshin hapa të mëtejshëm, të cilat duhet ta kalonin pragun e këngës.
Kjo gjë vinte pasi ishin krijuar rrethanat me solistë të aftë dhe të përgatitur dhe me orkestër me formacion simfonik. Kështu në qershorin e vitit 1952, u thirr poeti Llazar Siliqi që të shkruante diçka mbi Hidrocentralin që po ndërtohej mbi lumin Mat. Në fillim ajo nisi si këngë dhe më pas mori formën e një veprimi me dy tablo të titulluar “Dritë mbi Shqipëri”, e cila u shfaq në korrikun e vitit 1952 në Tiranë.
Kjo ishte dhe embrioni i operës së parë shqiptare “Mrika”, që i filloi përgatitjet që nga data 2 maj e vitit 1958, ndërsa vënia në skenë filloi 12 nëntor të vitit 1958. Provat për atë shfaqje bëheshin paralelisht në Shtëpinë e Kulturës, në Teatrin e vjetër dhe në Teatrin e ri “Migjeni”, pas orës 15.00, të cilat vazhduan deri në datën 27 nëntor që u dha prova e përgjithshme. Pas kësaj pune të lodhshme, më 1 dhjetor 1958 u shfaq premiera e saj në Teatrin “Migjeni” dhe pas disa shfaqjesh në atë qytet, më 27 e 28 dhjetor ajo u dha në sallën e Institutit të Lartë të Arteve në Tiranë. Në atë shfaqje asistoi dhe Enver Hoxha së bashku me pjesën më të madhe të udhëheqjes e trupin diplomatik të akredituar në Tiranë.
Në fund të shfaqjes doli në skenë Kadri Hazbiu, i cili pasi falenderoi të gjithë artistët e saj, ngriti një dolli të veçantë për Prenk Jakovën. Vënia në skenë e operas “Mrika”, pati një jehonë të madhe edhe jashtë Shqipërisë, si në Itali, Suedi, Çekosllavaki etj, gjë e cila u mësua prej letrave e telegrameve të shumta që i erdhën Prenkës nga këto shtete. Një personalitet i artit nga Praga që merrej me historinë e operas botërore, me anë të një letre e përgëzoi Prenkën për suksesin e arritur me amatorët shkodranë dhe i kërkoi atij t’i dërgonte pamfletin, afishet, fotografitë e reklamat e shfaqjes”, ka shkruar në kujtimet e tij për suksesin e operas “Mrika”, i vëllai i Prenkës, Çesku.
Shokët e pasionet e Prenkës Ish-nxënësit e Prenkës, Zadeja, Harapi, Gruda, Rrota, Daija etj., që më vonë u bënë mjeshtrit më të mëdhej të muzikës shqiptare, në kujtimet për mësuesin e tyre, kanë treguar se Prenka ka qenë një njeri shumë i thjeshtë dhe në vitet 1945-‘49 ai pati disa oferta për të shkuar në Tiranë, por i refuzoi ato sepse nuk ndahej dot nga Shkodra dhe Shtëpia Kulturës e atij qyteti. Po kështu ai e refuzoi edhe ofertën që iu bë në vitin 1953 për të ardhur si dirigjent në Tiranë. Disa vite më vonë Prenka refuzoi edhe disa oferta për të vazhduar studimet e larta në Pragë apo në Moskë. Sa herë që ai kthehej nga ndonjë turne i zhvilluar jashtë shtetit, në valixhen e tij gjeje vetëm albume muzikore dhe partitura, si dhe grepa peshku për shokët e tij amatorë të gjuetisë me të cilët ai shkonte shpesh në Bunë dhe Liqenin e Shkodrës.
Prenk Jakova gjithashti ishte i pasionuar pas futbollit shkodran dhe kur u ndërtua stadiumi “Vojo Kushi”, ai shkroi marshin e Sport-Klub “Vllaznisë”, të cilin e këndonin shpesh tifozeria e zjarrtë shkodrane. Ndonëse në mosha të ndryshme, shokët e miqtë më të ngushtë të muzikës për Prenkën, ishin: Kolë Jakova, (klarinetist e mësues), Loro Kovaçi, (ish-klarinetist) Gjon Karma, (ish-flautist) Pjetër Gjoka, (tenor dhe aktor) Ndoc Shllaku, (violinist) dhe Pjetër Gjergji, kitarrist e këngëtar. Më pas shokë dhe bashkëpuntorë të ngushtë të Prenkës u bënë dhe dirigjenti Mustafa Krantja, kompozitori Tonin Harapi dhe sidomos poeti Llazar Siliqi.
Kërkesa e Enver Hoxhës ndaj Prenkës Pas suksesit të madh që u arrit me vënien në skenë të operas së parë shqiptare “Mrika”, gjatë një vizite që bëri në qytetin e Shkodrës Enver Hoxha, u takua me Prenkën dhe i tha atij se i kishte premtuar për të bërë dhe një opera tjetër për Skënderbeun. Një nga funksionarët e lartë të qytetit të Shkodrës, i cili ka qenë prezentë në atë bisedë të Prenkës me Enver Hoxhën, dëshmon: “Pas atyre fjalëve të Enver Hoxhës, Prenka iu përgjigj: ‘mor shoku Enver, puna e operas nuk është si bukët që i fut kur të duash në furrë’. Pas përgjigjies së Prenkës, Enver Hoxha filloi të qeshte dhe dha porosi që t’i plotësoheshin të gjitha kushtet Prenkës, me qëllim që ai të vinte në skenë operën “Skënderbeu”, kujton ish funksionari i lartë lidhur me bisedën e Enver Hoxhës me Prenkë Jakovën.
Pas atij takimi, Prenka filloi duke punuar nga mëngjezi deri në orët e vona të natës, për të realizuar atë që i kishte vënë si detyrë Enver Hoxha. Ai e shkroi të gjithë muzikën e operas “Skënderbeu” dhe për disa muaj me rradhë u mor vetëm me ndarjen e muzikës turke nga ajo arabe, gjë e cila deri në atë kohë konfondohej nga shumë kompozitorë. Kur e përfundoi muzikën e saj dhe e solli për miratim në Tiranë, Prenkës i nxorrën shumë pengesa dhe ata që ishin ngarkuar për vlersimin e saj, i kërkonin të shkurtonte disa pjesë që sipas tyre stononin. Prenka refuzonte në mënyrë kategorike për ta bërë atë dhe i vetmi që i doli në mbrojtje ishte Fadil Paçrami, i cili në atë kohë kishte dalë hapur kundër metodave të vjetra e konservatorizmit. Ndonëse opera “Skënderbeu” u shaq dhe pati sukses të madh, e Prenka pati përgëzime edhe nga Enver Hoxha, peripecitë për realizimin e saj lanë gjurmë të thella në gjëndjen shpirtrore të tij. Kjo gjë ndodhte në një kohë, kur Prenka kishte nënën e tij të paralizuar në shtëpi, e cila ia rëndoi së tepërmi gjëndjen e tij shpirtërore.
Vdekja tragjike e Prenk Jakovës Nga këto strese që iu krijuan, më 9 shtator të vitit 1969, kompozitori i famshëm Prenk Jakova i dha fund jetës së tij në mënyrë tragjike, duke u hedhur nga kati i dytë i Shtëpisë së Kulturës. Në ceremoninë e varrimit të tij mori pjesë i gjithë populli i Shkodrës, kurse nga Tirana u dërgua vetëm Sekretari i Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve. I vetmi favor që iu bë atij nga shteti komunist ditën e varrimit, ishte dhënia e lejes që ai të varrosej nën tingujt e bandës muzikore të qytetit, të cilën ai e kishte krijuar vetë katër dekada më parë. Krijimtaria muzikore që la Prenk Jakova, është shumë e pasur e konsiston në dhjetra vepra vokale, këngë korale të përpunuara, pjesë orkestrale e korale, pjesë për bandë, muzkë filmash e deri tek operetat e operat. / KultPlus.com
Në vitet 1949-1953, me ndihmën e drejtpërdrejtë të informacioneve të sakta të siguruara nga NKVD-ja, Shërbimi Sekret i Josif Stalinit, komunistët shqiptarë arritën tu bënin ballë përpjekjeve anglo-amerikane për ti rrëzuar nga pushteti.
Në qendër të gjithë kësaj historie të pabesueshme dështimi, të dy superfuqive ushtarake, ekonomike e politike të Botës, do të vendosej një spiun i dyfishtë me emrin Harold Adrian Russell, njohur si Kim Filbi, i cili u akuzua se u dha sovjetikëve informacione të sakta për vendin dhe orarin e zbarkimeve të grupeve të desantëve në territorin shqiptar.
Për pasojë, shumica e të rekrutuarve për këto misione, u ekzekutuan sapo kaluan në brendësi të kufirit shqiptar, një pjesë u kapën robër, u dërguan gjyqeve dhe u pushkatuan, ndërsa një pjesë u përdorën për të organizuar një radiolojë kundërspiunazhi, që shkatërroi të gjitha mundësitë që operacioneve tu mbetej sadopak vlerë.
Me kalimin e dekadave historigrafia do të binte dakord për pjesën e dështimit të operacioneve, porse e vërteta e peshës së Kim Filbit në shkatërrimin e investimit të përbashkët të britanikëve dhe amerikanëve do të mbetej në terma, edhe hipotetikë, edhe të diskutueshëm.
Edhe pse në vitin 1963 Kim Filbi u arratis në Bashkimin Sovjetik, ku u trajtua si hero, edhe pse pak vite më vonë, më 1968 në Londër u publikua libri i tij me kujtime “Lufta ime e heshtur”, në asnjë rast, dhe në asnjë rresht të shkruar, ai nuk pohoi se u kishte kaluar sovjetikëve informacione për operacionet në Shqipëri.
Por si është e vërteta?
Ishte loja e një njeriu të vetëm që hodhi në erë planet e britanikëve dhe amerikanëve, apo faktorët ishin më të shumtë dhe më të rëndësishëm?
Pikërisht një informacion shterues për këtë temë do të sjellë dokumentari i fundit i gazetarit Ferdinand Dervishi, në televizionin ABC./ KultPlus.com
Rënia e bustit të Enver Hoxhës nuk mund të harrohet nga asnjë nga ata që ditën e 20 shkurtit të vitit 1991 ishin në shesh, por dhe të tjerë që e panë nga televizioni.
Historiani Kastriot Dervishi ka nxjerrë një foto para disa viteve nga arkivat e Ministrisë së Brendshme, ku duket edhe makina e tipit “Ifa” duke tërhequr bustin e ish diktatorit komunist.
Pamje e sheshit “Skënderbej” pak çaste para rrëzimit të shtatores së diktatorit. Makinat tip “Ifa” që shihen në foto janë të parkut të Ministrisë së Punëve të Brendshme. Me njërën prej tyre (të shënuarën me vijë të kuqe), pasi u rrëzua, u tërhoq zvarrë shtatorja e diktatorit. /KultPlus.com
31- vjetori i rrëzimit të bustit të ish-diktatorit Enver Hoxha shënohet pikërisht sot.
Më 20 shkurt të vitit 1991 mijëra qytetarë u ngritën për të shembur simbolin e komunizmit, pak muaj pasi regjimi i vjetër që po jetonte ditët e tij të fundit kishte lejuar pluralizmin politik.
Rrëzimi i bustit të diktatorit u nxit nga greva e urisë e ndërmarrë nga disa qindra studentë për t’i hequr universitetit emrin e tij. Kjo ishte nga ngjarjet më të spikatura që ndikuan në rënien totale të regjimit komunist në Shqipëri.
Momenti kur statuja e Enver Hoxhës u rrëzua atë ditë të ftohtë shkurti me dhunë, por edhe që u tërhoq zvarrë njihet si akti simbolik i rrëzimit të diktaturës.
20 shkurti është caktuar si Dita e Kujtesës Kombëtare për martirët dhe viktimat e regjimit komunis, ndërsa shënoi edhe fundin e diktaturës në Shqipëri./ KultPlus.com
Vdiq e vetme dhe u varros nga varrmihësit. Kur e zhvarrosën vite më vonë, u pa se duart e saj ishin të lidhura me tela me gjemba.
Lindi më 10 shkurt të vitit 1917, në Adanë, të Turqisë. Në vitin 1921, familja e saj kthehet në Shqipëri dhe vendoset në Gjirokastër, ku Musineja kreu shkollën fillore. Nëntë vjet më vonë, familja Kokalari vendoset në Tiranë. Në vitin 1937, Musineja mbaroi shkollën e mesme “Nëna Mbretëreshë” dhe më pas shkoi për studime në Universitetin e Romës, në Itali, të cilin e mbaroi shkëlqyeshëm në vitin 1941. Ajo botoi librin e saj të parë “Seç më thotë nëna plakë” në vitin 1939. Ishte viti 1943, kur Musine Kokalari së bashku dhe me disa shokë të tjerë formuan Partinë Socialdemokrate. Një vit më vonë, me përpjekjen e saj, doli numri i parë i gazetës “Zëri i Lirisë”.
Në vitin 1944, botoi librin e saj të dytë “Rreth vatrës”, ndërsa më 12 nëntor të po këtij viti u pushkatuan vëllezërit e saj, Muntaz e Vesim Kokalari. Katër ditë më vonë e arrestuan dhe Musinenë, të cilën e mbajtën 17 ditë në burg. Në janar të vitit 1945, u botua libri i tretë i Musine Kokalarit “Sa u tund jeta”. Më 23 janar të vitit 1946, ajo u arrestua nga banda komuniste ne pushtet për së dyti nga forcat e Mbrojtjes së Popullit e gjyqi e dënoi me 20 vjet heqje lirie. Në vitin 1961, e nxjerrin nga burgu dhe e internuan në Rrëshen, ku dhe doli në pension me gjysmë page. Në vitin 1981, sëmuret nga sëmundja e kancerit, që dy vjet më pas do ta largonte përgjithmonë nga jeta. Dhjetë vjet më vonë, pra në vitin 1993, Presidenti i Republikës i dha pas vdekjes medaljen “Martir i Demokracisë”.
“Për shëndetin tim nuk i drejtohem kujt, aq më pak atij që kishte në dorë të më lehtësonte dënimin”. Kështu shkruante Musineja vetëm pak kohë para se të vdiste, duke lënë të kuptohej se “ai” nuk ishte veçse Enver Hoxha, i cili u kujdes deri në fund për dënimin e saj. E konsideruar si kundërshtare e regjimit komunist, ajo u dënua me 20 vjet burg dhe më pas u internua për 22 të tjerë në Rrëshen, ku vdiq më 14 gusht 1983, nga kanceri.
Bashkëkohësit tregojnë se nuk iu dha mundësia as të kurohej në spitalin onkologjik. Vdiq e vetme dhe u varros nga varrmihësit. Kur e zhvarrosën vite më vonë, u pa se duart e saj ishin të lidhura me tela me gjemba./KultPlus.com
Në tetor të 1975- s, Ismail Kadare do të sfidonte një regjim të tërë më vjershën reaksionare “Në mesditë Byroja Politike u mblodh”, apo siç njihet ndryshe “Pashallarët e kuq”, përcjellë KultPlus.
Asokohe, shkrimtari tentoi ta botonte por korrigjuesit dhe kritikët në redaksinë e gazetës “Drita” ngritën alarmin.
Poema denonconte hapur dështimin dhe përlyerjen me gjak të sistemit diktatorial.
Ju kujtojmë se në 2016- n, 41 vite pas zbulimit të ditarit sekret të udhëheqësit komunist u gjetën shënime të vetë Hoxhës mbi Kadarenë dhe poemën e tij.
“Ky poet i lig e përgjithëson për të atakuar Partinë, bazën, socializmin, që janë të fortë si çeliku dhe zbatojnë një rrugë të drejtë të palëkundshme marksiste- leniniste të bazuar në luftën e klasave”, shkruan Enver Hoxha në ditarin e tij.
Për Kadarenë thotë se mendoi se kësaj here vërtet do ta pësonte dhe se “lart e poshtë thuhej gojë më gojë që arrestimi i Kadaresë ishte çështje ditësh”.
Në mesditë Byroja Politike u mblodh
Në mesditë Byroja Politike u mblodh. Vallë ç’ka ndodhur në kufijtë veriorë. Në kufijtë e jugut vallë ç’ndodh. Qielli është me re dhe dimri sjell dëborë. Mos lëvizën klasat e përmbysura, Mos ka katastrofë në prodhim. Vallë ambasadorët mos kanë nisur Radiograme plot shqetësim. Jo. Kufijtë e shtetit janë të qetë. Nga ambasadat lajme me alarm nuk ka. Dhe nën diktaturë të proletariatit, Dimërojnë kokëulur ish kastat e mëdha. Dhe prodhimi është normal dhe ditët Rrjedhin të zakonshme në dhjetor… Po ahere pse kështu papritur Në mesditë Byroja Politike umblodh?
2. Shtetet s’prishen kurrë nga çatitë. Shumë shumë mund të pikojnë diku. Nga themelet ata prishen Këtij ligji Shteti socialist i bindet gjithashtu. Mund që lart çdo gjë të duket bukur, Gara socialiste, merrja këngës, haj. Dhe pankartat dhe heronjtë e punës Në gazetë lokale në Një Maj. Telegrame urimi, diell i ndritur Në mitingje e vjersha letrarësh të rinj Kurse poshtë pikërisht në themelitë Rritet ngadalë tumor i zi. Për armiqtë kemi topat, himnet, vallet. Ambasadat që rrëfejnë diçka për ta. Për burokratizmin ç’kemi vallë? Topat s’pijnë ujë dhe konsuj atje s’ka.
3. Midis shkresash, telefonash, letërthithësesh Ata skenat mbushin gjithnjë Mjaft me këtë qeshje dashamirëse Burokratët janë tjetër gjë. Jo me bojë pelikan përjargur, Si tuafë të këndshëm ho, ho, ho, Por të kobshëm me duar të përgjakura Gjer në bryle unë ata i shoh. I shoh atje thellë tek rrëmojnë. Në themelet e revolucionit pikërisht. Ç’bëjnë ashtu pse trupat e dëshmorëve Kthejnë djathtas, majtas dhe përmbys? Pa shiko, trupat sikur i lajnë. Nga themelet gjakun duan të fshijnë shpejt. Dhe pas gjakut amanetet q’ata lanë, Idealet dhe parimet krejt. Dhe vulën e gjakut si ta zhdukin, Oh, e dijnë se është lehtë pastaj Të ndryshojnë revolucionin, diktaturën E punëtorëve thelbin e saj. Ja kështu, atje në gjunjë të ulur Lajnë e shplajnë gjakun pa pushim Po ç’patën papritur Pse u ndalën Tek një yrt i shkretë, tek një djerrinë. Këtu janë varrosur të përmbysurit: Pashallarë, bejlerë, familjet e mëdha Ata sulen, trupat kthejnë përmbys e nisin Që t’i zhveshin me një vrull hata. Rrobe sundimtarësh të përgjakta Me nishane e grada veshin shpejt. Dhe me to mbi supe nëpër natë Ikin drejt mëngjezit si rrebesh.
4. Dhe mëngjezi erdh, Të zbetë, të ngrirë, Nën mantelet me nishane e me kurorë Ata shkojnë në zyra, ministrira, Madje ngjiten gjer në Komitet Qendror. Pashallarë të kuq. Bejlerë me tesera partije Baron-sekretarë. Bosë të naftës. Varg. Në kortezh të zymte, nën himne liturgjie Çojnë tabutin e revolucionit për në varr…
5. Kurse pamja e jashtme ishte ndryshe Buzëqeshje, tundje grushti në miting Thjeshtësi tek xha Kamberi, tek X gjyshe, Dhe fjalët “Enver” “parti”, “autokritikë”. Kështu ishte ditën, kurse natën Zbrisnin në themel ata sërish. Por revolucioni s’ish kala e Rozafatit Që duronte ditën ngre e ngre e natën prish.
6. Enver Hoxha, syri i tij i mprehtë Ishte i pari që dyshoi për ta. Dhe ahere në themele të shtetit Zbriti si në baladat e mëdha. Një pishtar të kuq mbante në dorë. Dheu dridhej Flaka mbi ta ra. Dhe i pa tek prishnin gjakun e dëshmorëve Tek ndanin mantelet seç i pa. “Ja, ku qenkeni!” Ata u ngrinë. – Oh, shoku Enver, hm, rroftë, oj!- Por ai i mvrejtur me dhembjen në çdo thinjë Si një mal në dimër bubulloi. Krisht ai nuk ish që t’i dëbonte Nga pushteti me kamçik dhe stap. Ai klasën ngriti të punëtorëve. Për ta bërë burokratizmin zap.
7. Si dikur patrullat partizane Shtegëtojnë ekipet e kontrollit punëtor. Që të mos i marrin ministritë me topa Nesër. Sot i marrim me kontroll. Diktaturë e klasës s’është veç në vjersha Dhe në ditlindjen e veteranit tornitor. Je për socializmin? Vrapo në rrjeshta Shpall kudo dhe mbi këdo kontroll punëtor. Bjeri ditë e natë burokratizmit, Klasën që u përmbys nën këmbë e mbaj. Në se s’do që nesër skuadër e pushkatimit Të të vejë në mur tek Bulevardi i Madh.
8. Ditët ikin. Vorbullat e ngjarjeve Nëpër stinë e vite shtjellen me furi Vijnë plenumet e partisë porsi ushtarët E revolucionit në stuhi. Ecën klasa pas partisë në ditë epike, Populli pas klasës derdhet oqean Dhe n’u mbledhtë prapë Byroja Politike Mesditë a mesnatë gati të gjithë janë. / KultPlus.com
Më 11 janar të vitit 1946, Qeveria Komuniste e Kryeministrit, Enver Hoxha, shpalli Shqipërinë Republikë, përcjell KultPlus.
Enver Hoxha me anë të një “Asambleje Kushtetuese” të përbërë nga 82 deputetë të dalë nga zgjedhjet e 2 dhjetorit 1945, shpalli Shqipërinë Republikë.
Në seancën e mbledhjes së datës 11 janar 1945, në sallën e Akademisë së Arteve ku ishin mbledhur asokohe Asamblea me 82 deputetët e dalë nga zgjedhjet e 2 dhjetorit 1945, ishin dhe përfaqësuesit e misioneve të huaja të akredituara në Tiranë.
Përpara kësaj lufte, Populli Shqiptar, për 15 vjet me rradhë lëngoi nën regjimin monarkist të Ahmet Zogut. /KultPlus.com
Pas kritikës së Enver Hoxhës për Ismail Kadarenë dhe poemën e tij “Pashallarët e kuq”, Mehmet Shehu, në një letër drejtuar Hoxhës shkruan se shkrimtari mund të shërohet. Pjesë të kësaj letre, të 20 tetorit 1975, mund të lexoni më poshtë:
“…ideologjike, te marksizëmleninizmit, të vijës së partisë sonë, të luftës së klasave e ligjeve të saj, veçmas nuk njeh praktikën e luftës së klasave gjigandeske e të pëshëmbullt që ka bërë dhe bën partia. Mund edhe të gaboj kur them se Ismail Kadareja mund të shërohet, por unë e kam akoma vetë bindje, sepse Ismaili i ka kënduar Partisë, Luftës nacionalçlirimtare, popullit jo njëherë, dhe ka bërë vepra të mëdha në këtë drejtim. Poema e tij “Përse mendohen këto male”, është me partishmëri të lartë. ‘Gjenerali i ushtrisë së vdekur’, ‘Kështjella’, ‘Qyteti i gurtë’, janë nga romanet më të mira, si nga përmbajtja dhe nga ana artistike.
‘Dimri i vetmisë së madhe’, megjithë boshllëqet ideologjike, është një vepër e madhe që ngre shumë lart luftën e partisë dhe është e vetmja vepër ku portretizohet si duhet, me baza marksiste, udhëheqësi i Partisë dhe i popullit… Dhe, mesa di unë, Ismaili e ka ripunuar këtë roman për të ndrequr gabimet e bëra. Edhe me mua ka biseduar për këtë e ka bërë autokritikë. Romanin ‘Dasma’ ai e ka dënuar vetë si dështim etj. Për nga origjina, dihet se Ismailin s’e lidh gjë me armikun. Ai ndoshta ka dashur të fus në vjershë luftën kundër grupit të kompllotistëve e kundër burokratizmit. Por, në këtë orvatje, dështoi.
Shpresoj se po të bisedohet shtruar me të, do t’i kuptojë gabimet e rënda. Përsa i përket konfuzionit që kanë dhe disa nga shkrimtarët e tjerë më të mirë në lidhje me luftën e klasave, luftës kundër burokratizmit etj., mjafton të përmëndim dy vepra të gabuara, për mendimin tim, të Dritëro Agollit: a) Romani ‘Shkëlqimi dhe rënia e shokut Zylo’, ku absolutizohet burokratizmi, ku del se rendi ynë është kalbur me burokratë të pandreqshëm si Zylua etj.; b) Drama ‘Fytyra e dytë’, në fillim ishte një dramë që e nxinte situatën e rendit tonë sepse këtu sundonin burokratët. Pastaj pas disa kritikave kjo dramë ka vjet që jepet. Por, romani mbi burokratin Zylo është në qarkullim. Dhe, megjithatë, më vonë siç duhet, Dritëroi shkroi poemën e mrekullueshme ‘Nëna Shqipëri’.
Ju e dini vetë më mirë se puna me shkrimtarët është delikate, ata duhen edukuar vazhdimisht. Dhe, vetëm kur kalojnë krejtësisht në anën e kundërt, ndonjëri, si p.sh. Fadil Paçrami, duhen fikur e dënuar. Mendoj se Ismaili nuk ka shkuar gjer në atë shkallë. Këtyre njerëzve ne duhet t’u ndihmojmë duke u vënë në dukje gabimet e të metat, t’i edukojmë e të përpiqemi t’i shpëtojmë gjer në funt. Pastaj po e kaluan barrikadën për m’atanë, më qafë paçin vehten. Kështu mendoj unë. Por mund edhe të gaboj në mendimin tim. Sidoqoftë unë jam dakort si të vendosni ju”.
Kolloneli Tuk Jakova, në lamtumirën që botoi në Diellin, 18 shtator, të mbyllur këtu Brenda, më hapi luftën me disa akuzata dhe insituata të shëmtuara. Nuk mund t’i përgjigjem botërisht tani për tani, se nuk dua të embararasoj guvernënnë këtë kohë kritike as tërthorazi, duke goditur delegatin e saj. Do të flas pasi të shkonjë kriza. Sa për tani, nuk më mbetet veçse t’ju qahem juve, që na derguat këtë kërcu të pagdhendur.
Për të nisur, Kolloneli nuk di shqip, as gegërisht as toskërisht; Në çdo dialekt që i flinsja ay nuk me merrte vesh nga shaku që është një budalla pa kulturë. Kurrë në jetën time nuk jam dëshpëruar aq sa kur pashë këtë njeri si përfaqësonjës të Shqipërisë së Re. Me gjithë këtë, posa arriu në New York, i blatova ndihmën time, dijen time, dhe eksperiencën time pa kondita, pa rezeva, dhe pa pritur as ndonjë çperblim, as ndonjë memuriet. Po ay më shikonte shtrembër me mosbesim instiktif të barabarit kundrejt njeriut të mësuar. Flas vetëm për Kollonelin, se delegatët e tjerë ishin aq të dominuar prej tij sa ay as i përfillte fare. Në mbledhjen e parë biseduam mi konferencat, që do të bënin nëpër kolonitë shqiptare.
Më polli shpirti gjersa shtruam një program, të cilin pastaj Kolloneli e ndronte dhe e sakatonte, dyke dëgjuar mëndjet të atyre që u kishte besim, çiliminjve që i njihte si vëllezër nga mentaliteti.
Konferencat van mjaft mirë sa kohë ishte këtu z. Behar Shtylla po kur ky shkoi në Paris pushuan menjëherë. Duket qe Kolloneli nuk i shijonte aspak. Pas konferencave u hothmë në veprimin diplomatik. E këshillova Kollonelin të kërkonte menjëherë një pjekje nga Sekretari i Përgjithshëm z. Trygve Lie. Ia gatita udhën me anën e profesorit Laugier, një zyrtari të lartë të UNO- së, i cili është Ndihmës Sekretar për Punët Shoqerore dhe Ekomomike. Po Kolloneli e shikonte me dyshim çdo çap që i këshillonja. Kujtonte se unë i vinja ndonjë grackë. Mezi Pranoi dhe e bëri kabull ta shikonte Profesorin.
Ky mirëpriti delegatët dhe ua regulloi pjekjen me Trygve Lie-në. Bashkëfjalimi u zvarris pak minuta me dy dragomanë. Kolloneli fliste shqip, Behari ia kthente frëngjisht, edhe një dragoman i Sekretariatit ia kthente Trygve Liesë inglisht, meqenë që ky nuk dinte as frëngjisht as shqip. Nga ky muhabet me dy tërxhumane, Kolloneli hoqi konkluzjen groteske, që hyrja e Shqipërisë në UNO ishte punë e mbaruar, telegrafoi në Tiranë, dhe e vuri guvernën në gjumë me lajmën e nje triumfi imagjinar.
Unë isha në prakun e derës së tij, gati qe t’i shërbenja si dragoman, po nuk më thirri, se nuk kishte besim. Bëri vetëm një përjashtim, kur më mori si përkthonjës në pjesën me delegatin Amerikan. Për çudi, nuk i kishte besim as Alqit, edhe i vazhdoi bashkëfjalimet me anë dy dragomanësh edhe në disa raste të tjera. Lajmën që Kolloneli e kishte vënë guvernë në gjumë me fjale e bukura të Trygve Liesë e mësova disa javë pas ngjarjes, se Kolloneli nuk m’i tregonte sekretet diplomatike. I çfaqa dyshimin që fjalët e ëmbla dipllomatike nuk duhen marrë si senet, po ay veshin shurdhër. Që në pjekjen e parë e këshillova të shkonte në Washington dhe të hynte në kontakt me Departamentin e Shtetit edhe me Kryqin e Kuq Amerikan. Nuk më dëgjoi. I la këto vizita kryesore për ditën e funtme të gushtit, dy muaj më vonë.
Kur mori pyetjet nga Komisioni i Anëtarësisë, Kolloneli më bëri favorin të më pranojë si dragoman, dhe kështu e ndihmova në formulimin e përgjigjeve dhe të memorandëve, të cilat më kanë mbajtur pa gjumë disa netë. Ditën Kolloneli m’i ndreqte, dyke insistuar jo vetëm në esencën, po edhe në retorikën e kulluar. Kur ardhi çështja e trakteve, e këshillova të pyeste guvernën përpara se të përgjigjej me argumentin e vjetërsuar të vendimeve të Përmetit, të cilave u kishte shkuar koha, pasi u shtrua projekt teksti paqes me Italinë prej Këshillës së Ministrave të Jashtëm në Paris. Kolloneli refuzoi t’ju pyeste, pse pretendonte që jua dinte mejtimin. U çudit kur mësoi më vonë që ju e kishit rikonsideruar çështjen dhe i kishit pranuar traktatet multilaterale pa kondita.
Në funt të gushtit Kolloneli shkoi në Washington dhe kur u kthye në New York, më siguroi se rilidhja e marrëdhënieve midis Kryqit të Kuq Amerikan dhe Kryqit të Shqiptar ishte punë e mbaruar. Siç u muar vesh pastaj, Kolloneli u bë prapë viktima e naivitetit dhe e padijes së gjuhës. Puna jo vetëm nuk ishte ndrequr, po ishte prishur fare.
Tani Kryqi i Kuq Amerikan, sipas fjalës, i lidhi ndihmat e mbledhura këtu dhe nuk i la të shkojnë në shqipëri. Sa për çështjen e bashkimit, ju lutem të këndoni një komunikatë që botoi Vatra në Diellin, më datë 25 shtator, të mbyllur këtu brënda. Nga kjo do të merrni vesh qe Vatra ka bërë një propozim për tretjen e plotë të dy organizatave, dhe nuk ka marrë ndonjë përgjigje nga Shqipëria e Lirë. Këtë gjë di fare mirë Kolloneli po nuk e përmendi në Lamtumirën.
Veç kësaj, ky propozim i Vatrës është akoma i hapur, dhe negociatat nuk jane prerë. Përse ahere Kolloneli i deklaroi lu, ftë Vatrës edhe mua pa pritur përfundimin e këtyre bisedimeve. Më në funt, rolli i nërmjetarit është t’i pajtojnë të dy anët jo ta përkrahë njërën anë dhe t’i deklarojnë lu, ftën anës tjetër, siç bëri Kolloneli.
Tani vinj në konkluzjen: Nga budallallëkët e Kollonelit nuk do ta ndyshoj qëndrimin tim përpara Shqipërisë dhe guvernës suaj në theori. Po në praktikë puna ndryshon. Në doni bashkëpunimin tim, duhet të dërgoni një njeri, i cili të më ketë besim dhe i cili të dijë të paktën shqip që të merremi vesh. Sa për të huajt, duhet të dijë të paktën inglisht, meqenëqë këtej nuk shkon shumë frëngjishtja. Nga ana tjetër nuk duhet të më impononi zevzekë të këtushëm si bashkëpunëtorë, të cilët ju nuk mund t’i njihni.
Dy fjalë për marëdhëniet me Amerikën, të cilat janë kyçi i problemeve tuaj këtu. U lodha dyke ju përsëritur që duhet t’i pranoni traktatet në parim pa kondita, se fundi i fundit kjo nuk është vetëm një çështje formulle pa rëndësi praktike. Pasi të lithni marëdhënënje diplomatike me Amerikën, ahere çështja e Kryqit të Kuq Amerikan do të zgjidhet vetetiu me pak durim, dhe vetem ahere do të hapet udha për te nisur një fushatë serioze. Një fjalë për të mbaruar.
Kolloneli kur më hapi lu, ftën, nofta kishte harruar që ishte delegat i Shqipërisë. Po milei kujtojnë që ay flet në emrin e guvernës. Tani, në qoftësë nuk jinni në një mendje me Kollonelin, duhet ta këshilloni t’i marrë prapë që më ka bërë. Në mos i marrtë prapë, do të jem i shtrënguar të konkludonj që guverna e aprovon lu, ftën që më deklaroi Kolloneli. Ashtu e do llogjika për fat të keq. Dhe ahere bashkëpunimi ynë merr funt në praktikë.
Kam shpresë që episodi i Kollonelit është vetëm makthi i një nate të keqe, dhe që kurrë nuk kini patur qëllim t’u bini me shkelmë miqve tuaj.
“Mehmet Shehu është helmuar dhe pastaj është qëlluar me dy plumba”. Kështu është shprehur i vëllai i ish-kryeministrit Mehmet Shehu, në lidhje me vdekjen ende misterioze të Mehmet Shehut. Sipas tij, urdhri është dhënë nga Enver Hoxha, por këmbëzën e pistoletës e ka shkrepur Kadri Hazbiu.
“Cili është njeriu që ka qëlluar mbi të? Në fillim dukej se çështja ishte e koklavitur, por unë kam bërë hetimet e mia dhe kam pyetur shumë njerëz. Nga të gjitha këto, kam dalë në përfundimin se urdhri për ekzekutimin e tij është dhënë nga Enver Hoxha, ndërsa këmbëzën e ka shkrepur ‘Jagoja’, Kadri Hazbiu.
Por, në marrjen e vendimit, ka qenë edhe një i tretë, ‘Hrushovi’, Ramiz Alia. Unë theksoj atë që kam thënë edhe herë të tjera: Të gjithë shqiptarët, jo vetëm ata që jetonin kur ishte Mehmet Shehu gjallë, por dhe që kanë lindur pasi ai u vra, kam bindjen po t’i pyesësh (se do u kenë treguar nënat, baballarët, gjyshërit) mbi këtë çështje do të thonë se mbi Mehmet Shehun nuk mund të vinte dot dorë njeri, pa lejen e Enver Hoxhës”, është shprehur ai për gazetën “Dita”, një vit më parë.
Sipas tij, “Shumëkush mund të mendojë se urdhri u dha për shkak të fejesës së djalit të tij, Skënderit, me një vajzë nga Turdinjtë, familja e së cilës kishte biografinë me probleme. Por nuk është kështu”. Ai tregon se urdhri për eliminimin e tij është shumë i largët, pasi përpjekjet për eliminimin e tij kanë filluar që në ’48-n. “Ishte Koçi Xoxja me klanin e tij. Pra nuk ishte e rastit vrasja e Mehmet Shehut. Plani për eliminimin e tij ka filluar që në atë kohë”, thotë Duro Shehu.
KUJTIMET
Vite më parë, Duro Shehu botoi një libër kujtimesh “Mehmet Shehu, im vëlla”, (“Bota Shqiptare”), ku ndër tjera rrëfen për ditën e vetë/vrasjen së Mehmet Shehut, takimin me Fiqretin, të bijtë, shërbyesen, etj. Duro Shehu thotë se oficerët e Sigurimit që kishin mbushur vilën e Kryeministrit të vdekur, nuk e kishin lënë t’i afrohej trupit të pajetë të të vëllait, për të parë se si e kishte marrë plumbi. Në librin e tij, ai rrëfen: “Sa hymë në shtëpi, pyeta Fiqretin se si ndodhi, ç’ngjau? Ajo nuk foli fare, por vuri gishtat e duarve te veshët si për të thënë se shtëpia përgjohej dhe nuk duhej të flisnim. Pyes Vladimirin, djalin e madh të Mehmetit, dhe ai më thotë: “Xhaxhi, nuk dimë gjë. Unë dhe Bardha (gruaja) nuk fjetëm tërë natën. Dhomën e kishim ngjitur me atë të babit, por nuk dëgjuam asgjë”. Pyes Farien, punëtoren që kishte shërbyer 30 vjet në shtëpinë e Mehmetit. Ajo tha: “Shoku kryeministër ishte shumë mirë, para një jave i kërkoi leje shokut Enver të shkonte për gjah në Elbasan. Vajti në mëngjes dhe erdhi në darkë. Më parë shkonte të shtunave dhe kthehej të dielave në darkë. S’di ç’të them! Kryeministri u vra. Më tepër nuk di ç’të them…”. E pyeta prapë Farien se kush ishte me shërbim mbrëmë këtu. Unë isha në shtëpi, tha. Me shërbim ishte një vajzë e re, ajo që pe ti para se të shkoje në Vjenë, por ajo vajza iku natën, iku natën, nuk e di ku e çuan…
Pyeta Ali Çenon, truprojën kryesore të Mehmetit dhe ai më tha po ato fjalë që ka deklaruar edhe në shtyp: Unë, sipas grafikut të shërbimit, isha në shtëpinë time. Më kërkuan të vija dhe erdha. Pashë që nga dhoma e shokut Mehmet doli Kadri Hazbiu me një çantë të zezë në dorë… Sipas Gani Kodrës, përgjegjësit për sigurimin e Mehmet Shehut, Kadri Hazbiu në gjyq i kishte mohuar thëniet e Ali Çenos, duke thënë se atë natë ai kishte qenë në ditëlindjen e Elit, sekretares së tij, në Laprakë. Eli e mohoi. Kadriu tha se tek Eli vajti me vonesë… Ku ishte vonuar Kadriu? Në dhomë ku kishin vendosur trupin e Mehmetit ishim ne të shtëpisë që bëheshim gjithsej dhjetë veta që po rrinim dhe 20 e ca oficerë të Sigurimit që rrinin në këmbë e na përgjonin ne. Nuk njihja asnjërin prej tyre. I them pas një copë here përgjegjësit të tyre: “A mund ta shoh ku e ka marrë plumbi Mehmetin?” “Jo, më thotë. Në asnjë mënyrë. Rri e përgjoje. Vetëm kaq”. Po ta kisha parë plagën e Mehmetit, si ushtarak që isha, mund të kuptoja diçka më shumë, pavarësisht se nuk isha ekspert kriminalist.
* * *
Pak pasi kisha pyetur përgjegjësin e oficerëve të Sigurimit për të parë plagën e Mehmetit, vjen një oficer tjetër i Sigurimit, më nxjerr në dhomën tjetër e më thotë: “Duro, kam urdhër të të them se që tani duhet të shkosh në shtëpinë tënde”.. Mbi varrin e Mehmetit foli Vladimiri, djali i Mehmetit, ndërsa nga Kryeministria nuk u tha asnjë fjalë, nuk u vendos asnjë lule, asgjë. Nuk u lejuan të merrnin pjesë në varrim të afërm të tjerë të familjes, as miq e shokë që Mehmeti i kishte pasur me shumicë. Ishin marrë masa shumë të rrepta në Tiranë, por sidomos në zonat jugore të vendit. Në Tiranë nga shtëpia e Mehmetit e deri në varreza ishin bërë gardh njerëzit e Sigurimit e të Policisë, të cilët nuk lejonin askënd, jo të kalonte atë gardh të tyre, por as të shikonte”.
INTERVISTA
Pas botimit të kujtimeve të tij “Mehmet Shehu, im vëlla”, Duro Shehu ka dhënë një intervistë të gjatë për gazetën “Panorama”, përmes së cilës ai rikthehet në kohë, duke kujtuar veprimet e para që bëri menjëherë pasi mori vesh vetë/ vrasjen e të vëllait-kryeministër. Duro Shehu, oficer, kishte mundësi të komunikonte me emrat më të pushtetshëm të kohës. “I telefonova Veli Llakës për të ma sqaruar më mirë lajmin që më kishte dhënë pak çaste më parë. ‘Të lutem, i thashë, më ndihmo të takohem me Kadri Hazbiun’. Në atë kohë ai bënte detyrën e ministrit të Mbrojtjes. Veliu, pasi më tha se Kadriu ndodhej në zyrë, më premtoi se do t’ia transmetonte kërkesën time. Prita në çaste të tëra në ankth. Shpresoja shumë se kontakti me të do të më orientonte për shumë gjëra. Kishin kaluar gati 40 minuta, kur më telefonoi Veliu e më tha se më priste në zyrë ministri i Mbrojtjes. U nisa me një frymë. Rrugës sillja ndërmend lloj-lloj dilemash e qëndrimesh për atë që kishte ndodhur. Kadri Hazbiu që do të takoja kishte qenë një nga miqtë më të afërt të Mehmetit dhe familjes sonë. Fakti që pranoi të më takonte, më lehtësoi disi për gjëmën që parandieja. Po, çuditërisht, këtë radhë do të takoja një Kadri tjetër…”, tregon Duro Shehu. Sipas tij, Hazbiu i kishte thënë vetëm se Mehmeti ishte vetëvrarë dhe arsyeja ishte e bija e Turdive. “Aty për aty, gati pa vetëdije, i thashë se nuk dinim gjë përse bëhej fjalë, po Kadriu, që mesa dukej nuk fliste vetëm në emër të tij, kaloi nga momentet e sqarimit për atë që kishte ndodhur, te porositë zyrtare për atë që duhej të bënim ne familjarët pas këtyre çasteve.
‘Tani, më tha, lajmëro vëllezërit dhe shkoni në shtëpi, te xhenazja. U thuaj se Partia nuk do ta varrosë. Është vetëvrarë, e kjo do të thotë tradhti. Pastaj, me ato që ka bërë për atë fejesën, mund të dalë se ka qenë armik’. Këmbëngula për t’i kërkuar edhe diçka tjetër, me bindjen që tek ai, pavarësisht këtyre rrethanave, nuk mund të ishte fshirë çdo gjë nga lidhjet shpirtërore me Mehmetin, por ishte e kotë. Atë çast Kadriu u çua në këmbë, hoqi syzat dhe m’u drejtua përmbledhtazi: ‘Është urdhër. Kështu duhet bërë! Mirupafshim!’”. Ai kujton se Hazbiu e kishte porositur që ai vetë, si komunist, nuk duhet të merrte pjesë në varrimin e të vëllait, por vetëm të shkonte në shtëpinë e tij për të përgjuar trupin e pajetë. I ndjekur nga njerëz të Sigurimit ai u drejtua për në shtëpinë ku kishte rënë zia. “Ishte një urdhër që të linte të kuptoje se ishte pleqëruar me majën e kupolës. Deshifrimi i tij më shkoqur do të thoshte se ceremoninë mortore do ta bënim vetëm ne familjarët. Lajmërova vëllezërit dhe aty nga mbrëmja u nisëm për te banesa e Mehmetit. E gjithë rruga për aty ishte blinduar me policë e roje të armatosura. Në afërsi të vilës, dy autoblinda të Gardës ishin vënë në pozicion luftimi. Në të gjitha godinat përreth, pushkatarë e roje të armatosura vigjilonin si në momente luftimi.
Kaluam mes tyre dhe u gjendëm në banesë. Arkivoli me trupin e pajetë të Mehmetit ishte vendosur në mesin e dhomës së madhe. Anash tij në karrige rrinte e shoqja dhe djemtë. Në shpinë të tyre disa njerëz të panjohur me revole në brez. Një pamje e rëndë, shumë e rëndë, me një heshtje torturuese, kishte pushtuar tërë mjedisin”, është shprehur Duro Shehu për “Panoramën”./ KultPlus.com
Shfaqja “Makbeth” me regji dhe dramaturgji nga Enton Kaca u shfaq premierë për publikun në Vilën 31, ose siç njihet ndryshe vila e diktatorit Enver Hoxha në kryeqytet.
Me praninë e një publiku të vogël në numër për shkak të kufizimeve nga COVID-19, kjo vepër e Shekspirit erdhi si produksion i Teatrit Kombëtar Eksperimental “Kujtim Spahivogli”.
Në rolet kryesore janë aktorët e njohur Alfred Trebicka -Makbeth, Loredana Gjeçi-Ledi Makbeth si dhe 4 aktorë ndihmës Ermela Ruri, Ismail Shino, Klejdi Metaj dhe Margent Caushi.
Ministrja e Kulturës, Elva Margariti shprehet se është një shfaqje, që nuk duhet humbur. “Një ngjarje kulturore e pazakontë në vilën e diktatorit. “Makbeth”, një produksion i Teatrit Kombëtar Eksperimental “Kujtim Spahivogli”, me regji të Enton Kacës dhe interpretim në rolet kryesore nga Alfred Trebicka dhe Loredana Gjeci na rikthyen edhe një herë në vëmendje pasojat tragjike të lakmisë për pushtet…Një shfaqje që nuk mund ta humbisni!”, shprehet ministrja.
Kjo pjesë është rindërtuar dramaturgjikisht duke pasur parasysh vendosjen e saj në kohën e sotme dhe është menduar në një hapësirë jo konvecionale teatrore, dhe specifikisht hapësira e mundshme dhe më e përshtatshme të ishte vila 31, ish -rezidenca e diktatorit Enver Hoxha.
Shfaqja teatrale do të vijojë edhe në datat, 15, 16, 17 dhe 18 dhjetor. / KultPlus.com
Historia tragjike e Taisa Batkina (Pisha), nëpër kampet dhe burgjet çnjerëzore të regjimit komunist të Enver Hoxhës, ku ajo kaloi një dekadë të jetës së saj, së bashku me shumë bashkatdhetarë nga ish-Bashkimi Sovjetik, apo vende të tjera të Evropës Lindore, vjen nëpërmjet kujtimeve të saja, të botuara në një libër me titull “Shpresuam dhe mbijetuam”, kujtime të cilat, i biri i saj, Aleksandër Pisha, ia ka ofruar me dashamirësi për botim, në Memorie.al.
Pubikohet historia e panjohur e ruses Taisa Batkina (Pisha), me origjinë nga Tula e Rusisë, fëmija e tretë e një familje shumë të varfër fshatare, e cila mbeti jetim që në moshë fare të vogël, pasi i ati humbi jetën gjatë punës në një nga galeritë e qymyrgurit që ndodheshin në rrethinat e Tula-s, ku ai punonte si minator, (pak kohë pasi i kishte shpëtuar arrestimit, i akuzuar për “mbështetje të armiqve të popullit”) dhe ajo u rrit me vështirësi të mëdha ekonomike, pasi qyteti i tyre vazhdonte të ishte nën bombardimin e forcave gjermane, që kishin arritur deri në afërsi të Kurskut. Diplomimi i Taisës në fakultetin e Kimisë, pranë Universitetit ‘Lomonosov’ të Moskës, ku ajo u njoh dhe u martua me studentin shqiptar, Gaqo Pisha, me origjinë nga qyteti i Korçës, i cili asokohe studionte në fakultetin e Filozofisë së Moskës dhe të dy së bashku në vitin 1957, u kthyen në Shqipëri, bashkë me djalin e vogël të porsalindur, Sasha, ku filluan jetën në qytetin e Tiranës, Taisa u emërua si pedagoge e Kimisë në Universitetin Shtetëror të Tiranës, ndërsa Gaqo, në katedrën e marksizëm-leninizmit, ku ata punuan deri në vitin 1976, kur Sigurimi i Shtetit me akuza të montuara, e arrestoi Taisa Batkin, duke e akuzuar si “agjente të KGB-së sovjetike” dhe e dënoi me dhjetë vite burg politik, të cilat ajo i vuajti në “Burgun e grave” në Qytetin “Stalin”, nga ku u lirua në vitin 1986, ndërkohë që bashkëshorti, Gaqo Pisha, kishte ndëruar jetë në vitin 1983, nga një sëmundje e rëndë.
Pjesa e gjashte
Shpresuam dhe mbijetuam
Ia kushtoj kujtimit të ndritshëm të bashkëshortit tim, GAQO PISHA
Ky është libër kujtimesh. Në të dua të rrëfej për jetën time dhe të shoqeve të mia, grave sovjetike, që provuan burgun për disa vite vetëm sepse morën guximin dhe u martuan e lidhën fatin e tyre me atë te studentëve shqiptarë. Burgu ishte pjesë e GULAG-ut të madh në vendin e vogël ballkanik, Shqipëri, ku për shumë vite sundoi regjimi gjakësor komunist i Enver Hoxhës, që ishte nxënës besnik i Stalinit dhe vazhdues i kauzës së tij.
Nëpërmjet këtij libri do të doja që çdokush të mësonte për provat çnjerëzore që përjetuam ne dhe për vitet e tmerrshme qe kaluam në burgjet shqiptare, vetëm sepse… dashuruam! Dhe që askush dhe kurrë të mos harrojë, ç’është totalitarizmi, despotizmi dhe ç’pasoja sjell me vete ky sistem.
Vijon nga numri i kaluar
Qetësi e padurueshme dhe nganjëherë britma, që ta bënin shpirtin akull, zhurmë hapash dhe sërish qetësi. Gardianët i bënin punët pa zhurmë, ecnin, afroheshin te dera për të parë nga vrima se ç’bëhej në qelitë, aq lehtë, sa nga brenda nuk e kuptoje dot se dikush të shihte nga vrima e veshur me rrjetë. Befas, në mes të kësaj qetësie, dëgjoheshin gërvima të frikshme, rropamë që të bënin të dridheshe, të kërceje përpjetë, teksa zemra niste të rrihte më shpesh. Dera hapej kanat dhe një zë i vrazhdë të thoshte: “Ej, ti, çohu!” Ecën nëpër korridor, në gjysmë terr, muret dhe dyert janë të lyera me bojë kafe, shumë dyer, të gjitha pranë e pranë, e tek të gjitha varur dryna masivë. Gjithçka ishte menduar mirë, çdo vogëlsirë ishte sajuar e tillë që të të thyejë, të të shtypë, të të frikësojë. Njeriu me çdo gjë mund të mësohet, por unë kurrë nuk u mësova dot me zhurmën e shulave dhe drynit, me gërvimat e derës, kur hapej e mbyllej, me kërcitjet e kapakëve të vrimave në dyert e qelive. Gjatë paraburgimit, s’kishte takime, ishte terr dhe dezinformim i plotë, as libra, as gazeta, as letër, as laps. Që të mos çmendesha, të merresha me diçka, sajoja gjithfarë: nxirrja nga dysheku i pistë një kallam kashte dhe “shkruaja” me të në dysheme, kombinoja fjalë çfarëdo, njëfarë fjalëkryqi.
Kur hapej dera, mjaftonte një lëvizje e shpejtë për të kthyer gjithçka në një dorë kashtë. Një ditë më morën më shpejt për te hetuesi dhe nuk arrita ta fshihja fjalëkryqin tim. Kur më kthyen në qeli, mbikëqyrësja Vasilika, (ajo shquhej për vigjilencë dhe egërsi të veçantë), lexoi fjalët në dysheme, kujtoi se kisha një kalem të fshehur dhe hyri me vërtik në qeli, por kashta u shpërnda. Shpëtova pa britma dhe pa të shara. Dera u mbyll dhe unë sërish mbeta vetëm. Për t’u marrë me diçka, sa për të shtyrë orët pambarim, më shumë se çdo gjë tjetër më ndihmonin vjershat. Unë përpiqesha të rikujtoja vargje që dikur i kisha ditur përmendsh dhe i kisha dashur shumë. Më shpesh më kujtohej Pushkini, Lermontovi, Esenini dhe Simonovi. I recitoja, në fillim me zë të ulët, pastaj me zë të plotë. Hapej dritareza e derës dhe oshtinte britma e inatosur e gardianes: “Mjaft”! Unë nisja t’i përsërisja vjershat me zë të ulët. Kujtoja shumë syresh dhe i përsëritja me vete, sërish e sërish. Kjo më ndihmonte të shpërngulesha në botë tjetër, shumë të largët dhe herë-herë më bëhej se nuk do të kthehesha kurrë tek ajo. Kur u takuam më vonë në kamp, mësova se vjershat e Pushkinit kishin shpëtuar edhe të tjera shoqe të mia, i kishin ndihmuar të mbijetonin, të mos luanin mendsh. Ditët e para, kur fqinja ime trokiste në mur, desha edhe unë ta mësoja këtë mënyrë komunikimi. Fqinja më tha se trokiste sipas alfabetit. Një e trokitur – A, dy – B etj. Mirëpo unë, megjithëse e dija alfabetin e gjuhës shqipe, nuk arrija t’i “lexoja” trokitjet, sepse e përsëritja shumë ngadalë alfabetin. Atëherë vendosa të mësoja përmendësh numrin e çdo shkronje dhe të numëroja trokitjet. Dhe ashtu bëra. Nuk shkoi keq!
Pasi u lirova nga burgu, lexova librin e Fatos Lubonjës: “Rishikimi” dhe mësova që burrat përdornin për të komunikuar një mënyrë më efikase, por ne, gratë, nuk e dinim atë ‘ABC’ prandaj trokisnim me radhë çdo shkronjë. Herë llomotitnim diçka, herë mësonim diçka nga gratë e qelive fqinje… kalonim kohën! Të trokisje s’ishte fort e lehtë, madje me rrezik; rojet dhe gardianet vazhdimisht kontrollonin, afroheshin tinës, përgjonin dhe kapnin shkelësit. Një ditë rojet ja behën në qelinë time dhe vetëm sepse i binda me pamjen e padjallëzuar dhe u thashë se nuk e dija alfabetin e gjuhës shqipe, shpëtova nga biruca. Zakonisht trokitnim mbrëmjeve, kur shefat iknin në shtëpi, kurse rojet mbaronin punë dhe mblidheshin në fund të korridorit, për të llomotitur mes tyre. Më kujtohen dy raste të veçanta gjatë “ndërlidhjes”. Pranë qelisë sime, nga e djathta, rrinte dikush që merrte ushqim ndryshe nga i yni. Në vend të lëtyrës së zezë, që na jepnin ne të tjerëve, atje çonin pure, qofte. Trokita dhe pyeta për emrin. “Mina”, – m’u përgjigj ajo. Më vonë, kur ishim në kamp, mësova se ishin dy motra, Mina dhe Nadira, dy vajza të reja fshatare, të akuzuara sipas një çështjeje të sajuar… për punë lopësh. Për këtë do të shkruaj më poshtë me hollësi. Gjatë hetimit, Mina u sëmur keq. Procesi ishte politik. Jeta e Minës, duhej ruajtur derisa të zhvillohej gjyqi. Edhe fqinjët e mi nga e majta e kishin vënë re ushqimin e Minës dhe nisën të më pyesnin se kush rri në atë qeli. Unë nisa të trokas: “M-I-N-…” Atë çast dëgjova sinjalin; fqinja gërvishti murin, çka do të thoshte: “E kuptova, mund të mos vazhdosh”. Gjashtë muaj më pas u takova me fqinjën time në kamp dhe mësova që germat “min…” ajo i kishte marrë si të parat e fjalës “ministri”. Ishte koha, kur në burgje futën gati të gjithë elitën partiake dhe shtetërore, prandaj prania në mes të të burgosurave e një ministri nuk habiti njeri.
Rasti tjetër
Do të ketë qenë 1 tetori 1976. Më çuan te hetuesi, i cili po lexonte gazetën. Ia ngula sytë gazetës si e djegur për ujë. Prej 5 muajsh nuk dija se ç’bëhej në botë. Lexova: “Përshëndetje e udhëheqjes së PPSH-së për udhëheqjen e Partisë Komuniste të Kinës”. Emri i Mao Ce Dunit nuk ishte. Ç’të ketë ndodhur? Nuk e pyeta hetuesin, sepse mund të merrja si përgjigje ndonjë fjalë të rëndë ose tallëse. Kur u ktheva në qeli, mendova të pyesja fqinjët; ata ishin “të freskët”, vetëm pak kohë më parë kishin ardhur. Kisha frikë të pyesja me tekst të hapur. Në Shqipëri isha mësuar me kohë të heshtja, të mos pyesja. Më në fund e sajova: Trokita për pyetjen: “Do të vijë Mao Ce Duni në Tiranë”? Mora përgjigje: “Ai ka vdekur”. “O Zot! – mendova. – Ndoshta me vdekjen e tij, diçka do të ndryshojë dhe ne do të na lirojnë”? Shpresa të kota, të pabazuara gjëkundi! Tani frika, mungesa e shpresës, vetmia bëri të vetën. Befas nisa të kem halucinacione dëgjimi. Më bëhej sikur dëgjoja zërin e Sashës që më thërriste: “Mama, mama”! Mendova e tmerruar që e kishin arrestuar, ai më thërret… dhe gati më merrej fryma. Kjo vazhdoi disa minuta dhe më kaloi, pastaj nisi sërish, gjithnjë e më shpesh. Qëllonte të arrija deri në gjendje të fikëti; rrija shtrirë gjatë, pa lëvizur, ose dridhesha, këlthitja. Në raste të tilla në qelinë time sillnin fqinjën, që njëfarë kohe të mos mbetesha vetëm. Pastaj fqinjën e nxirrnin dhe gjithçka niste nga e para.
Hetimi dhe gjyqi
Të gjitha marrjet në pyetje u shkrinë në një proces të gjatë dhe të frikshëm. Nuk i shkruaj dot të gjitha me radhë, ditë pas dite; për këtë duhet të kesh mbajtur ditar. Në qeli kjo ishte krejt e pamundur; qe e ndaluar të mbaje letër, kalem, gazeta, libra. Në kamp as të shkonte në mendje për të mbajtur shënime; atje thjesht duhej mbijetuar. Për herë të parë e takova hetuesin tim, kur më thirrën të firmosja urdhër-arrestin. Asgjë nuk mbaj mend, gjithçka ishte si në mjegull. Pastaj më morën për herë të parë në pyetje dhe më pas vazhdoi plotësimi i tej zgjatur, i rëndë i anketës. Kush janë prindërit? Ku ke studiuar? Kur mbarove? Ku ke punuar? A ke qenë e dënuar? E të tjera. Unë vetëm habitesha; ata më kishin ndjekur këmba-këmbës, dinin gjithçka për mua, deri në hollësirat më të vogla. Pyetja e parë që më drejtuan: “Tani më trego për miqtë dhe të njohurit tuaj”. E prita e qetë këtë pyetje. Përmenda 2-3 emra. Shoqet e mia, ishin njerëz të denjë. Midis tyre kishte mjeke, pedagoge, inxhiniere. Të gjitha punonin shkëlqyeshëm; i respektonin, kishin familje të mira, fëmijë. Isha e bindur, se duke u përmendur emrat, nuk u sillja ndonjë të keqe. Sa budallaçkë! As më vajti në mendje, se çdo fjalë imja përdorej kundër nesh. Hetuesit nuk i kënaqi përgjigjja ime. Ata m’i përmendnin vetë emrat e disa të njohurve të mi, madje edhe nga ato që kishin ikur me kohë në Bashkimin Sovjetik. Në pyetjet e tyre dalloja keqdashje, mllef; sikur t’u vinte inat që ata njerëz kishin ikur, u kishin shpëtuar nga duart. Në një nga ditët e para të burgosjes, dera e qelisë sime u hap me zhurmë. Unë brofa në këmbë. Në qeli hyri i shoqëruar nga gardiania, një burrë flokëzi. Ai më kundroi në sy. Fytyra i mori pamje zemërligë. “Ah, ja kush na qenka këtu! Hë, si je? Ke ndonjë ankesë”? – më pyeti, pa u prezantuar. Në kokë më kaluan njëra pas tjetrës pyetjet: “Ankesa? Për çfarë? Kujt t’i ankohem? Nuk e dinë këta, që unë s’kam bërë ndonjë faj, që gjithçka po ndodh është planifikuar me kohë”. Por heshta. Ai burri doli.
Disa ditë më pas më çuan për të më marrë në pyetje. Ai burri me flokë të zinj ishte aty. U prezantua: “Prokurori!” dhe vijoi: “Aha! Mori fund jeta jote e bukur! Kush do t’i veshë rrobat e tua të rralla? Burri yt nuk do të bredhë më jashtë shtetit!” “Burri im jashtë shtetit?! Ç’rroba të bukura?” “Ai pra, burri yt, Kostallari!” Dhe aq ligësi vërejta në fjalët e tij, sa m’u bë sikur në buzë i doli shkumë. Sikur unë dhe të gjitha shoqet e mia, ishin armike vetjake të tij. (Kurse Kostallari, ka qenë gjuhëtar, akademik, shkonte jashtë shtetit në konferenca dhe simpoziume shkencore. Ndoshta kjo ngjallte tek të tjerët zili dhe keqdashje). “Gaboheni, – i thashë. – Unë jam Taisa Pisha, gruaja e Gaqo Pishës”. Ai u hutua, por shumë shpejt e mblodhi veten. “A-a, burri yt është ai që i dridhen duart. E shikon sa faj të rëndë ke bërë. Po të mos ishe fajtore, ne nuk do të të arrestonim dhe të të shkëputnim nga burri i sëmurë”. Unë nuk fola. Mendoja me vete se këta njerëz kurrë nuk ndiejnë keqardhje për njeri, kurrë! Ai më drejtoi po ato pyetje, si dhe hetuesi. “M’i numëro me radhë të gjitha shoqet e tua”! “Ia thashë hetuesit”, – ia ktheva unë. “Përsërite”! I përsërita 2-3 emrat, që i përmenda hetuesit. Por kjo nuk e kënaqi prokurorin. Ai nisi të m’i numërojë vetë emrat e grave sovjetike. “Po këtë e njeh? Po këtë?” Po, i njihja gati të gjitha. Kishim pasur marrëdhënie të mira. Në zërin e prokurorit, tek përmendte emrat e shoqeve të mia, kishte aq urrejtje, aq mllef, sa më hyri frika në palcë. Prokurori e ngriti zërin, nisi të ulërinte: “Përse nuk bashkëpunon me hetimin? Nuk do të tregosh”?! “Ne s’kemi bërë kurrë biseda armiqësore, nuk kam ç’të tregoj”. “S’është e vërtetë! – bërtiti prokurori, – do t’jua nxjerrim të palarat… ju jeni armiq… jeni spiune!… Keni ndihmuar Bashkimin Sovjetik, i cili bën të pamundurën për të shembur pushtetin popullor në Shqipëri. Ju jeni antistaliniste, keni përkrahur Hrushovin, por organet tona ju demaskuan”! etj.
Të gjitha këto të hutonin, të krijonin bindjen se makina që na kishte mbërthyer, nuk do të na lëshonte pa na bluar mirë; se ata do të bënin ç’të donin me ne. Hetimin e zhvillonin rregullisht dy hetues. Me një hetues nuk lejohej. Organet nuk i besonin njeriu dhe hetuesit ruanin e përgjonin njëri-tjetrin. Pastaj, mendonin se gratë, mund të akuzonin hetuesin për ngacmim seksual. Raste të tilla ka pasur. Ama, kur njëri prej dy hetuesve donte të të godiste, tjetri dilte nga dhoma. Gjithçka pa dëshmitarë. Hetuesi im ishte Fejzo Aloçi. Burrë jo fort i zgjuar, me arsim të mesëm. Me të në çift punonte Fatos Trebeshina. Ky po, ishte i zoti, me “gramë”. Ata luanin secili rolin e vet: Fejzo i mirë dhe Fatosi i keq. Megjithëse Fatosi edhe pa këtë rol, ishte i lig, inatçor, i pabesë dhe hakmarrës. Nganjëherë edhe Fatosi luante rolin e “të mirit” dhe para se të niste nga pyetjet, më thoshte se në shtëpi të gjithë janë mirë. Atyre nuk u zije dot besë, por ja që na e kishte qejfi të besonim se thoshin të vërtetën dhe qetësoheshim disi. Hetuesit të tillë duhej të ishin: njerëz pa moral, të vrazhdë, zhurmëmëdhenj. Ata duhet të besojnë në rendin që i ka nxjerrë dhe që i paguan mirë. Kjo punë u siguronte atyre gjithfarë të mirash materiale, por dhe respekt përzier me frikë të njerëzve përreth. Për t’i ruajtur këto të mira, ata ishin gati për gjithçka. Ja, kështu shkonin marrjet në pyetje, herë buzëqeshje të ëmbla, herë britma. “Hë, si ndihesh? Të pëlqen supa këtu?” (“Supa” ishte lëtyrë e zezë, e tmerrshme, që mund ta haje vetëm pas një urie disaditëshe). “Çka! – i përgjigjesha. – Në kohën e luftës kemi provuar edhe më keq”. Paskëtaj supën nuk ma përmendën më. Që në marrjen e parë në pyetje dhe deri në fund të hetimit, më përsëritnin po të njëjtën: “Prano, prano! Pohimi me zemër të pastër të jep mundësinë për të pasur ndihmën tonë. Po nuk pranove, më keq do ta kesh”.
Nuk e dija se ç’duhej të pranoja, prandaj përsëritja se nuk isha fajtore. Dhe ndihesha e vockël, insekt, buburrec… jo, jo buburrec, por një hiç i shkëputur nga jeta, i shkelur me këmbë, i shtypur, i katandisur nën një makinë, e cila në asnjë mënyrë nuk e lëshon viktimën e saj, në asnjë mënyrë! “Sistemi ynë gjyqësor nuk gabon kurrë!” – përsëritnin hetuesit. Në njërën nga marrjet në pyetje, në fillim kërkova të lexoja Kodin Penal. Isha krejt e pafuqishme në atë gjendje, ku qeshë katandisur, nuk e kisha idenë e Kodit Penal, kurrë nuk isha interesuar për gjëra të tilla, sepse kurrë s’kisha kryer diçka të jashtëligjshme. Hetuesit u gajasën: “Pa shiko, ç’na dashka!” Kodin Penal nuk e pashë me sy as gjatë hetimit, as para gjyqit. E dija se në Shqipëri, që nga viti 1966, nuk kishte avokat për të pandehurin. Avokatët e Shqipërisë së pasluftës merrnin pjesë në proceset politike. Ata dilnin shpesh kundër pa ligjësisë, kundër arbitraritetit. Por shumica e tyre u përndoqën, kurse në vitin 1966 avokatura u likuidua. Megjithatë, unë vendosa dhe kërkova avokat: “Gjykatat tona janë më të drejtat në botë, ne s’kemi nevojë për avokatë! Pastaj, ti je aq e shkolluar, sa të dish të mbrosh veten”, – m’u përgjigj hetuesi. Aty thashë diçka për të drejtën romake (megjithëse, të them të drejtën, s’e kisha idenë ç’ishte ajo). Thashë se në gjyq duhet të jetë i pandehuri, mbrojtësi dhe gjykatësi. Por ma pritën, se e drejta romake i përket të shkuarës, atë të gjithë e kanë harruar.
Dhe sërish: “Trego! Trego! Prano! Pranimi me zemër të pastër do të të lehtësojë. Po të japim mundësinë të pendohesh dhe të marrësh dënim minimal!” Dhe sërish: “Çfarë bisedonit me shoqet? Çfarë lexonit? Ju jeni të gjitha antistaliniste”! “Antistaliniste? Stalini ka vdekur njëzet e ca vite të shkuara. Ç’lidhje mund të kem unë me të”? Hetuesi nisi të ulërinte: “Partia jonë është e vetmja parti marksiste-leniniste në botë, të gjitha të tjerat janë revizioniste. Ne jemi stalinistë besnikë. Kush është kundër Stalinit, është armiku ynë”! Dhe sërish: “Çfarë lexonit? Çfarë bisedonit…”? Unë u numërova disa libra, që i kisha lexuar pak kohë para se të më arrestonin. Midis tyre “Kujtime” të I. Erenburgut. Vëll. 1. Ai mbajti shënim. Kur më thirrën sërish, ai ulëriti: “Në atë libër Erenburgu shkruan kundër Stalinit”! Dhe sërish më kërkuan të pranoja fajin, më thanë se më kot ngulja këmbë në timen, se kishte aq shumë material kundër meje, saqë mund të më pushkatonin. Më treguan emrin tim në kopertinë. “O Zot! – mendova. – Sa kallëzime paska për mua”! Pastaj, gjatë hetimit, e kuptova se përveç kallëzimeve, në ato vëllime ishin edhe përkthimet e letrave që kisha dërguar apo marrë, ishin gjurmimet e të gjitha lëvizjeve që kisha bërë nëpër Shqipëri! “Sa punë, sa pará të hedhura në erë! Po unë do të gjej dot forca për t’i hedhur poshtë të gjitha këto shpifje”? Një ditë, gjatë marrjes në pyetje me britma dhe kanosje, papritur u hap dera dhe në dhomë futën një plak shtatlartë, të palarë, të parruar, të sfilitur. Ai mezi mbahej në këmbë. “E njeh këtë njeri?” – më pyetën. “Jo”, – u përgjigjja. “Po ti”? – iu drejtuan plakut. – “Po. Është Taisa Pisha, gruaja e Gaqo Pishës”. Vetëm kur ai nisi të fliste, e njoha. Ishte Mandi Koçi, burri i Roza Koçit.
Mandi, ishte nga i njëjti vend me Gaqon, prandaj njiheshim. Gjatë luftës ai kishte një dyqan në Korçë, ku fshiheshin ilegalët. Vetë Mandi, komunist, antifashist, kish marrë pjesë aktive në Luftën Nacionalçlirimtare. Pas luftës e çuan për studime në Moskë, ku kreu një kurs dhe u bë operator kinemaje. Në Moskë u njoh me një vajzë, Rozën, me të cilën u martua. Roza mbaroi fakultetin e Filozofisë të Universitetit të Moskës, kishte mësuar shqipen dhe e fliste shkëlqyeshëm. Mbas largimit të Rozës në Bashkimin Sovjetik, Mandin e përjashtuan nga partia dhe e hoqën nga puna. Mbas shumë përpjekjesh, arriti të fillojë punë si fotograf. Si të gjithë burrat e grave sovjetike, ai nuk kishte fare lidhje me familjen në Rusi. Në vitin 1974, dëgjuam se e kishin arrestuar. Papritur e kuptova përse më pyesnin vazhdimisht se për çfarë bisedoja me Rozën. Dhe, megjithëse Rozën s’e kisha parë që nga viti 1960, por dhe nuk e kisha shoqe të ngushtë, hetuesit kërkonin, ulërinin…! Hetuesi iu drejtua Mandit: “Më thuaj, për çfarë të akuzuan dhe sa vite je dënuar”? “25 vjet për spiunazh”, – u përgjigj fatkeqi. Si e mbajta veten dhe nuk bërtita, nuk e di. Këtë plak të gjorë, të sëmurë, që pa dyshim nuk kishte asnjë faj… 25 vjet! “Tani na thuaj, për çfarë bisedonte Taisa me Rozën”. Mandi nuk nxori dot fjalë nga goja, diçka belbëzoi, u ngatërrua. Hetuesi nisi të lexonte deponimet e tij. Mandi tundte kokën në formë miratimi. Kishte dëshmuar sikur në vitin 1959 (17 vjet të shkuara), unë i paskam thënë Rozës se: Bashkimi Sovjetik do të sulmojë Shqipërinë. Ky qe budallallëk me brirë dhe unë nuk e mbajta dot të qeshurën, në fillim me zë të ulët, pastaj, pak nga pak e qeshura kaloi në histeri. Unë qeshja dhe qaja dhe mezi e mblodha veten. “Ç’janë këto marrëzira, unë thuajse nuk komunikoja me Rozën, jo pastaj t’i thosha gjëra të tilla, kur vendet tona kishin marrëdhënie aq të mira. Nga ana tjetër, Mandi nuk dinte rusisht, edhe pak që kish ditur e kishte harruar me kohë. Në shtëpi flisnin shqip, ai asnjëherë nuk ka kuptuar gjë nga ato që flisnim ne, me njëra-tjetrën”, – i thashë hetuesit. Ata të dy zunë të ulërinin që fjalët e Mandit ishin të vërteta. Unë nuk e firmosa protokollin, por kjo nuk i pengoi që ky kallëzim të bëhej në gjyq. / Memorie.al / KultPlus.com
Memorie.al publikon historinë e panjohur të kolonel Xhaferr Peçit me origjinë nga fshati Kuç i Kurveleshit të Vlorës, pinjoll i një prej familjeve të njohura të asaj zone, e cila gjatë periudhës së pushtimit të vendit (1939-1944), u angazhua e gjitha me Luftës Antifashiste, ku Xhaferri me të atin dhe katër vëllezërit, morën pjesë aktive në formacionet partizane të rrethit të Vlorës dhe në Brigadën e Përë Sulmuese të Mehmet Shehut, ku ai u emërua me detyrën e zv/komandantit të Batalionit të parë të komandaur nga Tahir Kadareja.
Dërgimi i Xhaferrit në Bashkimin Sovjetik menjëherë pas mbarimit të Luftës, ku ai fillimisht mbaroi një shkollë të ulët për oficer dhe më pas u diplomua në Akademitë Ushtarake “Frunze” dhe “Voroshillov”, pas së cilave u kthye në atdhe dhe deri në vitin 1972, shërbeu me detyrën e komandantit të brigadës në rrethet e Korçës, Shkodrës dhe në Tiranë, pranë Ministrisë së Mbrojtjes Popullore, në Drejtorinë e Operative të Ushtrisë. Emërimi i Xhaferrit në detyrën e komandantit të Gradës së Republikës në vitin 1972, ku ai shërbeu me devocion e besnikëri Enver Hoxhës e gjithë udhëheqjes së lartë deri në qershorin e vitit 1982, kur, me porosinë e Ramiz Alisë, ai u thirr nga Drejtori Kuadrit të Komitetit Qendror të PPSH-së, Mihal Bisha, i cili i komunikoi largimin nga ajo detyrë, pasi udhëheqja e lartë dyshonte te ai, si njeri i afërt me ish-kryeministrin Mehmet Shehu!
“Nata e 17 dhjetorit për ne ishte një natë e zakonshme shërbimi si të gjithë netët e tjera. Të nesërmen në mëngjesin e datës 18-të, aty rreth orës 8.30, më njoftoi një nga oficerët e mi, se duhet të nisesha urgjent pasi më kërkonte Xhule Çiraku zv / Ministri i Brendshëm. U nisa menjëherë me makinën time dhe kur vajta para vilës së Mehmet Shehut, gjeta aty Ministrin e Mbrojtjes Popullore, Kadri Hazbiun, Llambi Ziçishtin, (Ministri Shëndetësisë) dhe Xhule Çirakun. Menjëherë porsa takova Kadriun me Xhulen, ata më thanë: ‘Mehmet Shehu ka vrarë veten, por mos njofto deri sa ta sqarojmë’. Kështu e kujtonte në mes të tjerash ish – Komandanti i Gardës së Republikës, Xhafer Peçi, (i diplomuar tre herë në Akademitë e Bashkimit Sovjetik), ngjarjen e shumëpërfolur të 18 dhjetorit të vitit 1981, kur kryeministri Mehmet Shehu u gjet pa jetë në dhomën e vilës së tijë.
Zoti Xhaferr, kush ju emëroi komandant të Gardës së Republikës dhe përse u përzgjodhët ju në atë detyrë mjaft delikate?
Në shtatorin e vitit 1972, më thërriti Hysni Kapo (anëtar i Byrosë Politike dhe Sekretar i Komitetit Qendror të PPSH-së) në zyrën e tij dhe më tha se kishte dëshirë të më emëronte si Komandant i Gardës së Republikës, në vend të Zija Kambos, ish-gjeneralit të njohur. Pas kësaj, siç ishte zakoni për ne komunistët, unë i thashë se: isha gati të punoja atje ku e kërkonte interesi i Partisë dhe atdheu. Mbas disa ditësh, erdhën Ministri i Punëve të Brendshme, Kadri Hazbiu, Kryetari i Presidiumit të Kuvendit Popullor, Haxhi Lleshi dhe anëtari i Byrosë Politike, Rita Marko dhe më prezantuan para efektivit të Gardës së Republikës.
A kishte dijeni Enver Hoxha, për emërimin tuaj në atë detyrë, ishte marrë mendimi i tij për kandidaturën tuaj si komandant i Gardës së republikës?
Them se ajo gjë ishte bërë me dijeninë dhe aprovimin e Enver Hoxhës, i cili më njihte personalisht që nga koha e Luftës Antifashiste Nacionalçlirimtare, kur ishim bashkë në Vithkuq të Korçës. Po kështu dhe me kryeministrin Mehmet Shehu, kisha njohje personale që kur isha në Brigadën e pare Sulmuese që nga dita e inagurimit në Vithkuq të Korçës në gushtin e vitit 1944.
Përse u zgjodhët pikërisht ju në atë detyrë?
Zgjedhja ime në atë detyrë u bë për disa arsye: ku më kryesorja ishte përgatitja ime ushtarake, pasi isha diplomuar në shkollat dhe akademitë ushtarake të ish-Bashkimit Sovjetik, e gjithashtu kisha një karrierë ushtarake duke komanduar disa Brigada. Po kështu, u pa dhe prejardhja patriotike e familjes time, e cila ishte e lidhur e gjitha me Luftën dhe vëllai im, Balili, ishte ‘Dëshmor i atdheut’. Të gjitha këto ishin garanci që i kërkonte ai funksion në atë kohë.
Si funksiononte Garda e Republikës në atë kohë që morët ju detyrën e komandantit?
Garda e Republikës funksiononte sipas sistemit sovjetik. Pas ngjarjeve të Çekosllovakisë në 1968-ën, ajo u riorganizua krejtësisht me sistem të ri. Në atë kohë, Garda u pajis me teknikë të re dhe moderne të kohës, e cila na erdhi nga Republika Popullore e Kinës, si: tanke dhe artileri kundërajrore etj.
Çfarë shërbimesh mbulonte Garda dhe si funksiononin ato?
Detyra kryesore që kishte Garda, ishte ruajtja e shoqërimi i udhëheqjes së lartë në “Bllok”-un e udhëheqjes dhe në vilat e tyre të pushimit, si në Dajt, Durrës, Pogradec, Vlorë, Lezhë etj. Për sigurimin e “Bllok”-ut në Tiranë, përdorej ky sistem mbrojtje: Rrethimi i parë ishte me shtëpitë private dhe pallatet ku banonin kryesisht njerëz shumë të besuar, që mbanin funksione të rëndësishme partiake e shtetërore dhe pjesa tjetër që banonte aty, ishin nga të Drejtorisë së Dytë të Ministrisë së Punëve të Brendshme (Sigurimi i udhëheqjes). Shërbimin ata e kryenin me uniformë civile. Këta ishin dhe shoqërues të personaliteteve të larta, kur ata lëviznin jashtë Tiranës. Rrethimi i dytë përbëhej me ushtarë dhe oficerë të cilët ishin të armatosur. Mbas këtyre ishte dhe një rrethim i tretë, që përbëhej me oficerë të përgatitur, të cilët kryenin shërbimin me uniformë civile. Këta vëzhgonin të gjitha lëvizjet e hyrje-daljet e njerëzve në periferinë e “Bllok”-ut. Një pjesë e tyre zinin pozicione në lartësitë dominuese, si në tarracat e çatitë e pallateve të larta që shikonin nga “Bllok”-u. Të trija këto struktura të shërbimit, koordinonin dhe bashkëvepronin me njeri-tjetrin, si natën ashtu dhe ditën. Ndërsa për të siguruar “Njëshin” dhe “Dyshin” (Enverin dhe Mehmetin), pranë tyre ndodheshin dhe grupet e shërbimit, të cilët mbanin lidhje të ngushta me shërbimet e Gardës me ndërlidhje (radio-telefon-vizual).
Kush i komandonte shërbimet e “Njëshit” dhe “Dyshit”?
Shërbimet e “Njëshit” dhe “Dyshit” komandoheshin nga Sulo Gradeci dhe Ali Çeno. Po kështu për të siguruar jetën e “Njëshit” dhe “Dyshit” brenda shtëpive të tyre dhe në zyrat e punës, kishte nga një derë sekrete që lidhej me vend-strehimet mbrojtëse, në rast të ndonjë goditje të befasishme që mund të vinte. Këto vend-strehime, ruheshin në daljet e tyre, që zakonisht ishin në lulishtet dhe në oborret e vilave, me ushtarë të armatosur. Për t’i kontrolluar ato vend-strehime, kisha të drejtë vetëm unë, si komandant i Gardës së Republikës dhe asnjë tjetër.
Po përveç atyre vend-strehimeve, Enveri dhe Mehmeti, a kishin të tjera jashtë “Bllok”-ut?
Në ndonjë rast agresioni, që udhëheqja e lartë e PPSH-së nuk mund të rrinte në “Bllok”, ajo kishte vend-strehime të tjera jashtë Tiranës, të cilat ishin tepër modern, ku mund të rrinte shumë gjatë, me të gjitha kushtet e nevojshme.
Si vepronit ju si komandant i Gardës së Republikës, kur Enveri ose Mehmeti lëviznin jashtë Tiranës?
Kur Enveri ose Mehmeti duhet të lëviznin jashtë Tiranës, krijohej një shtab, i cili kryesohej nga një zv / ministër i Punëve të Brendshme. Unë isha anëtar i këtij Shtabi dhe i shoqëroja gjithmonë ata, në të gjitha lëvizjet që bënin. Për lëvizjen e “Njëshit” dhe “Dyshit” njoftohesha fillimisht nga Ministri i Punëve të Brendshme, Kadri Hazbiu, i cili më jepte të gjithë planin e lëvizjes së tyre. Pas kësaj, gjëja e parë që bëhej, ishte sigurimi i plotë i rrugëve, urave dhe shesheve ku do të kalonin ata. Unë thirrja të gjithë Kryetarët e Degëve të Punëve të Brendshme të rretheve nga do të lëviznin dy udhëheqësit kryesorë dhe i pyesja se cilat ishin pikat më delikate që do ruheshin, duke u mbuluar me shërbim. Kishte shumë raste kur shumë nga njerëzit që ishin të dyshimtë dhe me probleme biografike, për të mos i lënë të shkonin në mitingjet e Enverit dhe Mehmetit, i izolonin, duke ju caktuar punë të ndryshme atje ku punonin dhe mbaheshin nën kontroll të plotë. (Është thënë shpesh, se shumë prej tyre shoqëroheshin dhe ndaloheshin në dhomat e izolimit të Degëve të Punëve të Brendshme, për aq ditë sa zhvillohej aktiviteti, e më pas liroheshin, por unë nuk jam i sigurtë për këtë gjë, se me ato punë merreshin shokët e rretheve).
Po kur ata shkonin me pushime jashtë Tiranës, në vilat që ata kishin në disa rrethe të vendit?
Kështu bëhej edhe ruajtja e tyre kur ata shkonin me pushime jashtë Tiranës. Zakonisht Enveri pushimet i bënte në Vlorë, Pogradec, Dajt e Durrës.
Sipas asaj që kishit konstatuar ju në atë kohë, kush ishte njeriu më i afërt i Enverit nga “shokët” e udhëheqjes?
Hysni Kapo ishte njeriu më i afërt i Enverit dhe pas tij vinte Mehmeti.
Pushimet, me Hysniun dhe Mehmetin i bënte Enveri?
Enveri, në raste të rralla i bënte pushimet me këta të dy, pasi ai pushonte kryesisht me Ramiz Alinë. Ndoshta kjo gjë edhe për shkak të punës dhe funksionit që mbante Ramizi, si sekretari i Komitetit Qendror të PPSH-së, pasi Enveri e udhëzonte Ramizin për shumë gjëra në lidhje me detyrën e tij. Mbaj mënd njëherë kur Enveri pushonte në Vlorë, e thërriti Ramizin nga Tirana për ta udhëzuar për një artikull për “Botën e Tretë” që u botua të nesërmen në gazetë.
E kujtoni kur e keni shoqëruar Enver Hoxhën për herë të parë jashtë Tiranës?
Për herë të parë Enverin e kam shoqëruar në pranverën e vitit 1972, në udhëtimin e gjatë që ai bëri në Veri të Shqipërisë. Pas kësaj e kam shoqëruar atë në të gjitha lëvizjet jashtë Tiranës.
Po për ta takuar për problem të punës suaj, a keni pasur raste?
Kishte raste kur Enveri më thërriste e bisedonim së bashku, kuptohet për problemet e punës sime si komandant i Gardës. Kështu mbaj mend njëherë, kur ishim te vila në malin e Dajtit, më thirri e më pyeti se si kishim kaluar në festën e Brigadës së Parë Sulmuese, që u bë në Vithkuq të Korçës. Unë i tregova se atje erdhi Mehmet Shehu dhe kaluam shumë mirë.
Si e kujtoni natën e 18 dhjetorit të vitit 1981, kur u gjet i vrarë Mehmet Shehu?
Atë ngjarje e mbaj mënd shumë mirë, sepse prej saj erdhi dhe largimi im nga Garda e Republikës. Natën e 17 dhjetorit ’81, shërbimet në “Bllok”-un e udhëheqjes vazhdonin normalisht. Lajmin e vrasjes unë e mora të nesërmen në mëngjesin e 18 dhjetorit, rreth orës 8.30, kur më njoftuan oficerët e mi, duke më thënë të shkoja shpejt, aty se më kërkonte Xhule Çiraku, zv / Ministri i Brendshëm. Sapo u mor vesh lajmi i vrasjes së Mehmetit, të parët që shkuan aty ishin: Kadri Hazbiu e Ramiz Alia.
Si e pritët atë lajm, nisur dhe nga fakti se me kryeministrin Mehmet Shehu, ju kishit njohje që nga periudha e Luftës?
Menjëherë sapo u njoftova për sa kishte ndodhur, u trondita shumë, sepse me Mehmetin kisha marrdhënie shumë të mira. Urgjent me makinën time shkova përpara vilës së tij, ku takova Kadri Hazbiun, Xhule Çirakun dhe Llambi Ziçishtin, Ministrin e Shëndetësisë. Kadriu me Xhulen më thanë që të mos njoftoja asnjë për ngjarjen, sa të sqarohej situata. Menjëherë pas asaj dhashë urdhër që të përforconim shërbimet dhe të kalonim në gatishmëri të lartë.
A pyetët njeri lidhur me ngjarjen që kishte ndodhur?
Gjatë kohës që po prisja aty në oborrin e vilës, pyeta Ali Çenon, truprojën dhe komandantin e grupit të shoqërimit të Mehmetit, i cili më tha: ‘Ne nuk kemi dëgjuar gjë, asnjë krismë, por po presim se çfarë do të na thonë, se si ka ndodhur puna’. Në orën 9.30 Ramizi me Kadriun shkuan në mbledhjen e Byrosë Politike, e cila kishte filluar që një ditë më parë dhe ishte lënë që të vazhdonte dhe atë ditë. Para ikjes, Kadriu na tha që të forconim shërbimet, e të vazhdonte ekspertiza mjeko-ligjore. Ai sakaq ishte shumë i tronditur. Në ato momente, ne pamë Enverin, i cili doli nga vila e tij dhe po shkonte për në mbledhjen e Byrosë Politike me kokën ulur.
Gjatë asaj kohe që ishit ju aty, kush u fut në vilën e Mehmetit?
Brenda në vilë ku ishte Mehmeti i vdekur, u futën Llambi Ziçishti me njerëzit e tij dhe na thanë se vetëvrasja kishte ndodhur rreth orës 03.00 të natës.
Morët ndonjë udhëzim nga udhëheqja e lartë apo Ministria e Brendshme, lidhur me shërbimin që duhet të bënte Garda e Republikës pas asaj që kishte ngjarë?
Erdhi zv / ministri i Brendshëm, Raqi Iftica dhe me porosi të ministrit Hekuran Isai, më tha që të mblidhja oficerët e ushtarët e Gardës dhe t`u komunikoja se: Mehmet Shehu ishte vetëvrarë.
Për ceremoninë e varrimit, a u angazhua Garda e Republikës?
Po, patjetër që u angazhuam. Të nesërmen u bë varrimi i tij nën kujdesin e Kiço Kasapit, Sekretarit të Përgjithshëm të Kryeministrisë, ku unë i dhashë dhjetë ushtarë për ta ndihmuar në problemet e varrimit.
Është thënë se Kadri Hazbiu natën e 18 dhjetorit ka shkuar tek Mehmeti?
Unë nuk e di dhe nuk mund të them gjë për këtë. Unë e di se natën e 17 dhjetorit, Kadri Hazbiu së bashku me disa shokë të tjerë, oficerë të Ministrisë së Mbrojtjes Popullore, ka qenë në një darkë në Laprakë, tek ish sekretari i tij Hiqmeti. Aty në atë sebep, ata kanë qëndruar deri në ora 01.00 të natës dhe më pas janë larguar për në shtëpitë e tyre. Unë nuk e di dhe nuk mund të them gjë, se ku ka shkuar Kadri Hazbiu mbas asaj darke.”
Pas asaj ngjarje deri kur qëndruat si Komandant i Gardës?
Unë vazhdova detyrën time si Komandant i Gardës së Republikës, deri në qershorin e vitit 1982, kur më thirri Mihal Bisha, (Drejtori i Drejtorisë së Kuadrit të Komitetit Qendror të PPSH-së, i cili më tha se: me porosi të Ramiz Alisë, do të lëvizja nga ajo detyrë, sepse kisha mbushur moshën.
Si reaguat ju pas kësaj?
Unë ju drejtova Mihalit, duke i thënë: Dhe Ramiz Alia e ka mbushur moshën, se moshatar me mua është, po ai pse nuk del në pension?!
Si i’u përgjigj ai?
Mihali më tha se kishin menduar për mua, që të shkoja këshilltar i Hekuran Isait dhe kërkonte mendimin tim. Po kështu, ai më pyeti se kë mendoja që të zinte vendin tim, pasi ishin dy kandidatura, Dane Binja dhe Enver Pata. Unë i rekomandova Danen, i cili dhe u emërua komandant i Gardës në vendin tim.
Pse e refuzuat detyrën si këshilltar i ministrit, Hekuran Isai?
Refuzova propozimin për të shkuar si këshilltar i ministrit Hekuran Isai, pasi e dija shumë mire, se mua po më hiqnin si njeri i afërt i Mehmet Shehut, që nga koha e Luftës. Për këtë gjë, Ramiz Alia me Hekuran Isain, dyshonin tek unë dhe pas meje, ata hoqën edhe të gjithë kuadrot e tjerë, që ata mendonin se kishin pasur lidhje të afërta apo të largëta, me Mehmet Shehun.
Pasi u larguat nga ajo detyrë, a patët ndonjë problem dhe si u trajtuat?
Pas lirimit tim, për një kohë të gjatë jam survejuar rregullisht nga Sigurimi i Shtetit, pasi udhëheqja e lartë e PPSH-së, trembej nga ne ushtarakët e lartë, që kishim pasur lidhje me Mehmetin, se çdo bënim…!?”
Kush ishte Xhaferr Peçi, konoleni që u diplomua në tre akademi të ish-Bashkimit Sovjetik?
Xhaferr Peçi ka lindur në vitin 1926 dhe ai rrjedh nga një familje tepër e njohur nga fshati Kuç i krahinës së Kurveleshit të Vlorës. Gjyshi i tij, Balil Peçi, ka marrë pjesë në luftërat kundër turqëve në vitin 1847, së bashku me Zenel Gjolekën e famshëm. Po kështu babai i Xhaferit, Metua, ka qenë komandant i çetës së Kuçit dhe ka luftuar kundër andartëve grekë në vitet 1912-‘13-të, në mbrojtje të fshatrave të bregut. Nga kjo gjë, në vitin 1913-të andartët grekë dogjën Kuçin dhe shtëpinë e Metos i cili u largua familjarisht, për në zonën e Mesaplikut. Po kështu në vitin 1920, Meto Peçi luftoi kundër forcave italiane. në krye të çetës së Kuçit, (i caktuar nga Komiteti i Çlirimit të Vlorës) dhe pas asaj lufte, ai parakaloi në “Sheshin e Flamurit” në krye të çetës. Kur Fan Noli erdhi në fuqi në 1924-ën, e emëroi Meton komandant të zonës, me qendër në Brataj. Në 7 prill 1939, Metua dërgoi dy djemtë, Hasanin e Tekiun, për të luftuar në Vlorë. Familja e Metos u lidh e gjitha me Lëvizjen Antifashiste dhe të pesë djemtë e tij: Tekiu, Balili, Aliu, Xhaferi e Iljazi, së bashku dhe me dy nipat, Zigurin e Lulon, u inkuadruan në brigadat partizane të Enver Hoxhës dhe Balili (komandant batalioni në Brigadën e 6-të) me tre nipa të kësaj familje, (Istref Gjoliku, Mit`hat Goxhaj e Ali Çela) u vranë në luftë në përpjekje me forcat pushtuese dhe pas vitit 1944, u shpallën “Dëshmorë të Atdheut”. Vetë Xhaferi, pas takimit me Hysni Kapon e Vehbi Hoxhën në 1942-in, u caktuar me punët e rinisë dhe në qershor të atij viti, ai u inkuadrua me çetën e Kuçit, që komandohej nga Bexhet Mema e Mustafa Matohiti. Gjatë asaj periudhe, Xhaferi morri pjesë në disa aksione që zhvilloi ajo çetë në fshatin Gusmar dhe Luftën e Gjormit, ku ai luftoi së bashku me vëllezërit, e babanë e tij. Me krijimin e Brigadës së Parë Sulmuese të komanduar nga Mehmet Shehu, Xhaferi u caktua aty, duke marrë pjesë në të gjitha betejat dhe në fund të Luftës, arriti deri zv / komandant i batalionit të pare, që komandohej nga Tahir Kadareja. Pas mbarimit të Luftës, Xhaferi u emërua me detyrën e zv / komandantit të Brigadës Ushtarake në qytetin e Vlorës dhe në vitin 1947, u dërgua për studime në Bashkimit Sovjetik, ku u diplomua në një shkollë ushtarake që nxirrte oficerë të rinj. Pasi u kthye në Shqipëri, a u dërgua për studime dhe dy herë të tjera në Bashkimin Sovjetik, duke u diplomuar me rezultate të larta, në dy akademitë ushtarake: “Frunze” (1951-‘54) dhe “Voroshilov” (1958-‘60). Nga viti 1960, deri në vitin 1972, Xhafer Peçi u emërua dhe shërbeu në detyrën e komandantit të Brigadave në Korçë, Shkodër dhe Tiranë, si dhe në Ministrinë e Mbrojtjes Popullore, në Drejtorinë Operative. Në vitin 1972, ai u emërua në detyrën e Komandantit të Gardës së Republikës, duke siguruar dhe ruajtur për dhjet vite, Enver Hoxhën dhe gjithë udhëheqjen e lartë të asaj kohe./ Memorie.al / KultPlus.com
Publikohet një dokument i panjohur arkivor i nxjerrë nga Arkivi Qendror i Shtetit në Tiranë, (fondi i ish-Komitetit Qendror të PPSH-së), ku ndodhet proces-verbali i një mbledhje të Byrosë Politike të Komitetit Qendror, të mbajtur më 14 prill të vitit 1969.
Ne kete mbledhje, udhëheqësi i Shqipërisë komuniste, diktatori Enver Hoxha, pasi foli për letërsinë e huaj dhe shqiptare, duke përmenduar edhe librat e këtyre autorëve që kishte lexuar, ai ka diskutuar dhe ka marrë në analizë veprat dhe punën e disa shkrimtarëve e artistëve, si: Foto Stamo, Kristaq Rama, Odhise Paskali, Çesk Zadeja e Dhimitër Shuteriqi, të cilët asokohe ishin të ngarkuar me detyra dhe funksione të larta drejtuese në Ministrinë e Arsim-Kulturës, Lidhjen e Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë, etj.
Fjala e plotë e Enver Hoxhës në atë mbledhje, ku ai u ndal gjatë edhe për mosrealizimin në kohë të Monumentit të Pavarësisë në qytetin e Vlorës, për të cilën ishte ngritur një grup skulptorësh, me në krye Krisaq Ramën.
“Mendoj se po të merret kjo masë, nuk do të ketë rrezik që ndonjëri prej tyre të heqë këmbët zvarrë. S’kemi pse të jemi të kënaqur, për shembull, që Kristaq Ramën tani e kemi inspektor në Ministrinë e Arsimit dhe të Kulturës, kur që nga 50-vjetori i Shpalljes së Pavarësisë, nuk po na dorëzohet project-skica e Monumentit të Pavarësisë, apo kur për disa vjet të tërë presim të na paraqitet skica e Varrezave të Dëshmorëve.
Pseja theksohet, shoku ministër, ai s’ka kohë të merret me këto vepra kolosale, të cilat Byroja Politike, Qeveria dhe populli presin të realizohen. Pikërisht ky skulptor, nga i cili pritet kryerja e këtyre dy detyrave kaq të mëdha, është caktuar me punë në ministri. Për të bërë këto vepra nuk mjaftojnë disa muaj, për secilën nga ato do të duhej shumë më tepër kohë.
Pastaj, këtu nuk është fjala vetëm për një e dy, por për 20 e ca skica të monumenteve dhe veprave të tjera që duhen përgatitur, për të cilat Kristaqi, fjala vjen, si përgjegjës i këtyre punëve duhet të vejë në vend, të shohë e të studiojë deri edhe natyrën e tokës ku do të ngrihen këto përmendore, të kujdeset për gurët, për bazamentin, mermerin etj., etj., që duhen për ndërtimin e tyre”.
Kështu u shpreh në mes të tjerash udhëheqësi komunist i Shqipërisë, Enver Hoxha, në një mbledhje të Byrosë Politike të mbajtur më 4 prill të vitit 1969, ku u diskutuan dhe u morën në analizë problemet e artit dhe kulturës, ku midis të tjerash ai pasi vlersoi lart veprat dhe punën e disa shkrimtarëve dhe artistëve, si: Foto Stamo, Kristaq Rama, Odhise Paskali, Çesk Zadeja, Dhimitër Shuteriqi., të cilët ishin caktuar në vende drejtuese si në Ministrinë e Arsim-Kulturës, Lidhjen e Shkrimtarëve dhe Artistëve, etj., ai shtoi se puna që bëjnë ata artistë në ato detyra shtetërore, u bëhet pengesë në krijimtarinë e tyre, duke marrë si shembull, skulptorin e njohur, Kristaq Rama, të cilit i ishte ngarkuar realizimi i Monumentit të Pavarësisë në Vlorë. Për më shumë rreth kësaj dhe gjithçka tjetër diskutoi ish-udhëheqësi komunist I Shqipërisë në atë mbledhje, na njeh dokumenti në fjalë që Memorie.al e publikon për herë të parë.
Diskutim i Enver Hoxhës në mbledhjen e Byrosë Politike të Komitetit Qendror të PPSH-së, më 4 prill 1969
Raporti i paraqitur nga shokët e kryesisë së Lidhjes së Shkrimtarëve dhe të Artistëve, sipas mendimit tim, është i bazuar, konkret dhe pasqyron gjendjen e vërtetë në fushën e krijimtarisë artistike dhe letrare. Gjithashtu, megjithëse në raport është shprehur mendimi juaj i drejtë, kolektiv, marksist-leninist për letërsinë dhe artet, shkëmbyem këtu drejtpërdrejt mendimet tona për këto probleme të rëndësishme që ishin të dobishme dhe na ndihmuan, sepse ju jeni specialistë e krijues në këtë fushë.
Dëshiroj të theksoj, siç u shpreh edhe shoku Manush (Myftiu), që kritika për degjenerimin revizionist në fushën e letërsisë dhe të arteve të zgjerohet e të thellohet më tepër. Në raport flitet më shumë për degjenerimin e letërsisë e të arteve në letërsinë Perëndimore e veçanërisht në atë franceze, kurse unë mendoj se kjo çështje duhet parë më gjerë, të flitet edhe për letërsinë dhe artet në vendet revizioniste, pse janë edhe rnë të rrezikshme, ngaqë në to ka një shtjellim pseudo-ideologjik dhe antimarksist të çështjeve që mund t’i dëmtojnë më shumë njerëzit tanë. Ne në përgjithësi jemi të kënaqur nga shkrimtarët, artistët e kompozitorët tanë, mbasi ata në frymën e Partisë bëjnë përpjekje të mëdha e këmbëngulëse për t’i çuar përpara letërsinë dhe artet.
Natyrisht, të meta e dobësi ka edhe në këta sektorë, prandaj vazhdimisht duhet t’i sqarojmë e t’i sheshojmë ato; për këtë rëndësi të veçantë ka bashkëpunimi i ngushtë i Lidhjes së Shkrimtarëve dhe të Artistëve me Ministrinë e Arsimit e të Kulturës. Mua më duket, shoku ministër se dikasteri që drejtoni nuk ka qenë në krye të këtyre çështjeve, kurse gjatë diskutimit më ra në sy që përsëritët shumë herë në adresë të shokëve të Lidhjes shprehjen: “Ejani t’i shtrojmë këto çështje”. Mendoj se shokët e Lidhjes së Shkrimtarëve dhe të Artistëve, sigurisht, do t’jua kenë shtruar çështjet që i preokupojnë, por ju, drejtuesit e Ministrisë së Arsimit e të Kulturës, nuk jeni interesuar në masën e duhur dhe nuk keni qenë këmbëngulës për t’iu futur seriozisht dhe për t’i zgjidhur deri në fund problemet në të dy drejtimet, si n ë arsim, ashtu edhe në sektorët e kulturës, si për sa u përket problemeve teknike, materiale, sigurimit të fondeve për zhvillimin harmonik të letërsisë dhe të arteve, por sidomos në drejtim të ndihmës politiko- -ideologjike, për arsye se Ministria e Arsimit dhe e Kulturës është organ kompetent që e kanë ngarkuar Partia dhe pushteti të merret me këto punë.
Juve, pra, ju bie detyra ta ndërtoni punën në ministri në një mënyrë të tillë që të dy këtyre sektorëve të rëndësishëm, si të arsimit, ashtu edhe të kulturës, t’u kushtohet vëmendja e duhur, në masën dhe peshën që i përket secilit. Kur është çështja për marrjen e masave për disa nevoja teknike materiale që nxjerr përpara koha dhe që kanë lidhje me zhvillimin e mëtejshëm të kulturës dhe të arteve, Ministria e Arsimit dhe e Kulturës, ngurron, bile vetë ti, shoku ministër, personalisht, je mjaft i frikshëm, nuk ke guximin që këto çështje t’i shtrosh me forcën e nevojshme në Qeveri. E përsëris, nuk mjafton vetëm të thuash: “Ejani shokë t’i shtrojmë. këto çështje”, pse, nga sa jemi në dijeni, të gjitha këto që vunë në dukje këtu shokët e Lidhjes i kanë shtruar, prandaj t’i ndihmonit dhe t’i ndihmoni konkretisht; këtu nuk e kam fjalën vetëm për çështje të krijimtarisë ose për leje krijuese.
Kur konkludohet, ta zëmë, që, për ta çuar më shpejt përpara muzikën, duhet ngritur një shkollë tjetër ose duhen marrë masa të tjera që kërkojnë fonde, të sigurohen disa kuadro, apo të bëhen lëvizje kuadrosh, shtesa lokalesh etj., nuk shohim që të merrni masa. Shoku Foto Stamo ka shtruar përpara ministrisë kërkesën se s’ka lokale të përshtatshme ku të ekspozohen veprat e artit. Atëherë, përse s’keni marrë masa për plotësimin e kësaj kërkese, shoku ministër? Ndryshe është vepruar kur kanë dalë probleme për shkollat, ato janë zgjidhur, kurse për të ekspozuar në mënyrë të kulturuar tablotë e pikturës sonë, nuk jeni interesuar fare, bile këtë e keni quajtur krejt të panevojshme. Të tilla probleme, shokët e Ministrisë së Arsimit dhe të Kulturës duhet t’i shikojnë më mirë e më the11ë.
Po të gjykohen drejt problemet dhe kërkesat, që lindin nga nevojat e rritjes e të paraqiten këto në Qeveri në mënyrë të arsyeshme, siç po i shtrojnë shokët këtu, jam i bindur se do të merren parasysh. Tani ne mund t’i diskutojmë kërkesat që na u parashtruan dhe të shohim çfarë mund të bëjmë më shumë në të ardhmen. Jam dakord që të jepen leje krijuese dhe disa shkrimtarë të dalin në profesion të lirë, me qëllim që -të kenë më shumë kohë për prodhime letrare. Edhe ne vetë kur fillojmë të shkruajmë për një problem, qoftë’ edhe të vogël, duam kohë, prandaj lëmë punët e tjera, mbyllemi në zyrë dhe shkruajmë; megjithatë, s’do të ishte me vend që orientimi i mësipërm të zbatohej për të gjithë shkrimtarët dhe artistët në masë. Zhvillimi ynë çdo vit dhe bile çdo ditë që kalon, po bëhet vazhdimisht më i madh.
Gjithmonë e më shumë njerëz të thjeshtë, duke u frymëzuar nga realiteti ynë, do të vazhdojnë të shkruajnë, kush një ose më shumë vjersha, të tjerë në prozë, bile do të ketë edhe ndonjë mjek, apo specialist tjetër që do të vihet të shkruajë një novelë ose një roman. Megjithatë nuk mund të themi se të gjithë këta u bënë shkrimtarë. Gjatë rrugës sonë të zhvillimit do të dalin në masë njerëz që do të shkruajnë, disa nga të cilët në të ardhmen mund të bëhen shkrimtarë apo romancierë. Më kanë rënë në dorë libra të shkruar nga njerëz të tillë që s’janë shkrimtarë. Kam lexuar, për shembull, një roman të shkruar nga një mjek për Prustin. Autori e trajton veprën e tij më shumë nga këndi i mjekësisë, se Prusti, siç dihet, ka qenë i sëmurë. Megjithëse nuk është shkrimtar i afirmuar, romani i mjekut që thashë, prapë është shumë i mirë.
Nuk është e thënë, gjithashtu, që një agronom të mos bëhet shkrimtar. Një specialist i tillë, veç punës së tij si agronom, mund të jetë njëkohësisht edhe shkrimtar, sepse duke qenë i lidhur ngushtë me masën e popullit, frymëzohet dhe vihet të shkruajë jo vetëm tregime, poezi etj., por edhe një roman. Nga ana jonë do të ishte gabim i madh po të mos e inkurajonim këtë zhvillim të vrullshëm masiv të letërsisë në të tëra gjinitë. Partia, në radhë të parë, ka për detyrë të kujdeset për rritjen cilësore të të gjithë organizmave që ka krijuar, veçanërisht për Lidhjen e Shkrimtarëve dhe të Artistëve, që kjo t’u japë pastaj ndihmën e vet gjithë atyre që shkruajnë e do të shkruajnë, të cilët nesër nuk do të jenë sa sot, rreth 300-400 veta, po me mijëra.
Megjithatë, mendoj që në Lidhjen e Shkrimtarëve dhe të Artistëve të pranohen si anëtarë elementë që afirmohen në lëmin e krijimtarisë; ndihma që duhet të japë Lidhja për gjithë këtë masë njerëzish nuk është e domosdoshme të kushtëzohet me faktin që secili prej këtyre duhet të jetë anëtar i saj. Ai që shkruan e merret me veprimtari letraro-artistike, pa qenë anëtar i Lidhjes, me një punë të menduar mirë nga ana e këtij institucioni mund të marrë atë ndihmë për të cilën ka nevojë. Prandaj mendoj që në Lidhjen e Shkrimtarëve dhe të Artistëve të pranohen ata elementë që shquhen në lëmin e krijimtarisë letraro-artistike dhe që ndihmojnë për ta organizuar më mirë këtë aktivitet të gjerë në gjithë vendin. Siç thanë edhe shokët, nga artistët, përveç atyre që kemi sot, mund të bëheshin anëtarë të organizatës edhe interpretuesit, artistët e regjisorët e kinemasë apo të teatrit etj., të cilët janë të lidhur më ngushtë me shkrimtarët, kompozitorët e dirigjentët e orkestrave, duke pasur parasysh se artisti interpretues në vetvete është edhe ai një krijues.
Por unë mendoj, kjo mund të diskutohet, të mos futen në Lidhje të gjithë artistët, duke përfshirë edhe amatorët, pse kështu nuk do të arrihej qëllimi që ka ajo për të ndihmuar për ngritjen e nivelit artistiko-kulturor dhe ideopolitik të të gjithë masës së atyre që merren me veprimtari krijuese letraro-artistike, numri i të cilëve do të vijë vazhdimisht duke u shtuar nga viti në vit. Se si i ndihmon Lidhja krijuesit nuk e di me hollësi, por më duket se nuk po kuptohet drejt nga të gjithë pse duhet të shkojnë shkrimtarët në bazë. Për këtë çështje jemi të gjithë dakord, por duhen luftuar me kujdes të gjitha të metat që u vunë në dukje. Të mos harrojmë se ekzistojnë dhe do të ekzistojnë akoma vështirësi për të vajtur në bazë, veçanërisht për shkrimtarët dhe artistët.
Pikërisht për të kapërcyer këtë vështirësi, të punojmë ideologjikisht dhe politikisht që të mos krijohen iluzione të shtrembra te njerëzit. Në rrethe ka njerëz që i kritikojnë disa nga shkrimtarët dhe artistët që janë ngarkuar, duke shfaqur lehtë mendimin sikur nuk japin sa duhet, me arsyetimin se ndonjëri nuk ka pranuar t’u rregullojë skenat. Shokët e rretheve nuk është e drejtë të shpejtohen dhe të nxjerrin konkluzione jo të drejta për punonjësit e artit dhe të letërsisë, të cilët nuk po i përdorin si duhet, në një kohë që ata janë në gjendje të diskutojnë, të japin mendime të pjekura për probleme që shtrohen se janë njerëz me partishmëri. Kam lexuar një pjesë për qëndrimin e një inxhinieri, i cili ishte dërguar të punonte në Qytetin Stalin dhe, mbasi kishte mbushur afatin, siç i kishin premtuar, u nis për në ministri, ku do të parashtronte një mijë e një arsyetime, se kishte kryer detyrën që i kishin caktuar, prandaj tani të kthehej në Tiranë, ku ishte më parë.
Në autobusin që udhëtonte ndodheshin edhe disa punëtorë, që kishin lënë familjet dhe vendin e punës dhe po shkonin të punonin diku larg. Duke dëgjuar me vëmendje bisedat e tyre inxhinieri e kuptoi se me ç’ndërgjegje të lartë e hov revolucionar mendonin e punonin ata, reflektoi dhe i erdhi turp nga vetja që po kërkonte të kthehej në Tiranë, pra u pendua, u kthye përsëri në punë dhe shkroi për sa kishte menduar. Duke përmendur këtë shembull, desha të theksoj që edhe edukimit ideopolitik të vetë shkrimtarëve dhe artistëve duhet t’i jepet rëndësi e dorës së parë. Së dyti, të punohet gjithashtu edhe për forcimin e bashkëpunimit midis shkrimtarëve dhe artistëve me përvojë dhe më të rinjve duke i ndihmuar ata. Në vendin tonë sot kemi shkolla ku mësojnë dhe edukohen të reja dhe të rinj, që nesër do të bëhen artistë, muzikantë, piktorë, skulptorë etj. Por për shkrimtarët nuk kemi shkolla të posaçme.
Puna dhe veprimtaria e tyre krijuese kufizohet më tepër në përpjekje individuale dhe jo kolektive. Punës kolektive, për disa arsye subjektive, i bëhet bisht sepse, nga një anë, të afirmuarit kanë frikë se mos të tjerët u marrin idetë dhe, nga ana tjetër, të rinjtë mendojnë se mos bëhen, si të thuash, shërbëtorët e një të talentuari. Ju e dini mirë se të gjithë artistët e mëdhenj, duke filluar nga Mikelanxhelo e pas tij të tjerë me radhë, në fillim kanë qenë çirakë të mjeshtërve të mëdhenj. Dua t’ju pyes ju, shokë të Lidhjes, cili nga piktorët më të shquar të vendit tonë ka marrë ndonjëherë me vete 5-10 nxënës për të bashkëpunuar ngushtësisht me ta për ndonjë tablo që mendon të krijojë? As edhe një.
Siç kam dëgjuar, piktori, për tablotë që kompozon së pari mendon temën, pastaj merr veglat e bojërat, e fillon dhe e mbaron veprën vetë, pa i shkuar në mendje si ta konkretizojë në punën e vet vijën e masave, të bashkëpunojë me 5-6 nxënës, qofshin këta nxënës të shkollës së pikturës ose piktorë të tjerë të rinj apo të reja me talent, por pa shkollë fare (dhe, nga sa dimë, shumë nga ata që janë bërë artiste dhe piktorë të njohur, fillimisht nuk kanë pasur shko11ë). Secili ka praktikën e tij të punës, por mendoj se s’do të ishte keq sikur në fillim piktori të bënte skicën e tablosë, punë kjo që është një art më vete, një shkollë e madhe, pse para se të nisësh kompozimin, duhet të kesh të qartë idenë. Nga kjo punë studimore do të mësonin bashkëpunëtorët e rinj me të cilët rrihen mbarë e mbrapsht mendimet, duke krijuar kështu edhe bindje se ç’ndihmë japin ata me idetë e tyre.
Në çdo tablo piktori përpiqet të konkretizojë një ide, ua hedh, pra, këtë ide bashkëpunëtorëve të rinj, i nxit ata të diskutojnë dhe nga rrahja e përbashkët e mendimeve fiksohet më së fundi sfondi i tablosë. Për përpunimin e veprës bashkëpunëtorët, gjithashtu, japin ndihmën e tyre, ndërsa mjeshtri u rri të gjithëve mbi kokë, i udhëzon, u bën vërejtje, i korrigjon, u jep udhëzime e mendime të mëtejshme, gjersa figura të arrijë në atë nivel sa duhet t’i jepen bojërat. Mjeshtri ndjek me kujdes tërë këtë proces, vë në diskutim cila pjesë është paraqitur më bukur dhe më e plotë, pastaj punës i jepet përfundimisht dora e fundit. E njëjta rrugë mendoj se duhet ndjekur edhe për punimet në skulpturë, për veprat muzikore etj. Bile edhe shkrimtari para se ta shkruajë romanin, përse të mos thërresë një rreth kolegësh e të diskutojë për idenë e veprës që do të thurë, me qëllim që ta paraqesë atë sa më të plotë?
Mirëpo në praktikë nuk veprohet kështu, midis shkrimtarëve nuk shkëmbehen mendime më parë se të fillohet puna, kjo bëhet në fund, pasi mbarohet vepra, por sa vështirë është atëherë për të realizuar vërejtjet e mundshme. Në qoftë se nga një procedim i tillë ndonjëri nga bashkëbiseduesit mund të përvetësojë e shfrytëzojë mendimet e autorit, fundja le t’i shfrytëzojë, ai që përpiqet të kopjojë dhe të rrojë me «mend hua» nuk mund të shkojë gjatë, s’bën prokopi. Puna e kryesisë së Lidhjes dhe e degëve të saj në rrethe, ose e degëve të tjera që mund të krijohen atje ku akoma nuk kemi, ka rëndësi të madhe për këto që u parashtruan. Duhet menduar si të organizohen këto mbledhje, si të sigurohet një bashkëpunim sa më i frytshëm dhe si të ndihmohen sa më mirë punonjësit tanë të letërsisë dhe të arteve që të zhvillohen më tej këta sektorë.
Për sa u përket disa shkrimtarëve dhe artistëve me aftësi të njohura, jam i mendimit se nuk është mirë të mbahen nëpër zyra, por të lihen në profesion të lirë. Kam biseduar për këtë çështje edhe me shokun Ramiz (Alia). Shokë si Kristaq Rama, Odhise Paskali, Çesk Zadeja, Dhimitër Shuteriqi e të tjerë punonjës dhe krijues të vjetër, të aftë dhe të lidhur me Partinë, të cilët i kemi çuar në vende drejtuese në ministri apo në institucione të tjera qendrore të artit dhe të kulturës, për të dhënë më shumë në sferën e krijimtarisë së tyre do të ishte më mirë të liheshin në profesion të lirë. Mendoj se po të merret kjo masë, nuk do të ketë rrezik që ndonjëri prej tyre të heqë këmbët zvarrë. S’kemi pse të jemi të kënaqur, për shembull, që Kristaq Ramën tani e kemi inspektor në Ministrinë e Arsimit dhe të Kulturës, kur që nga 50-vjetori i Shpalljes së Pavarësisë, nuk po na dorëzohet project-skica e Monumentit të Pavarësisë, apo kur për disa vjet të tërë presim të na paraqitet skica e Varrezave të Dëshmorëve.
Pseja theksohet, shoku ministër, ai s’ka kohë të merret me këto vepra kolosale, të cilat Byroja Politike, Qeveria dhe populli presin të realizohen. Pikërisht ky skulptor, nga i cili pritet kryerja e këtyre dy detyrave kaq të mëdha, është caktuar me punë në ministri. Për të bërë këto vepra nuk mjaftojnë disa muaj, për secilën nga ato do të duhej shumë më tepër kohë. Pastaj, këtu nuk është fjala vetëm për një e dy, por për 20 e ca skica të monumenteve dhe veprave të tjera që duhen përgatitur, për të cilat Kristaqi, fjala vjen, si përgjegjës i këtyre punëve duhet të vejë në vend, të shohë e të studiojë deri edhe natyrën e tokës ku do të ngrihen këto përmendore, të kujdeset për gurët, për bazamentin, mermerin etj., etj., që duhen për ndërtimin e tyre. Si mund të bëhen, pra, vepra të tilla monumentale që duan kohë, kur ai ngarkohet edhe me detyrën e inspektorit në dikaster me një mijë e një punë të përditshme administrative që e gozhdojnë në vend?
Njerëzve si ky duhet t’u caktohet vetëm një detyrë kryesore, ndryshe ai s’ka ç’të bëjë. Për ta zëvendësuar në ministri Kristaq Ramën, le të gjendet një kuadër tjetër, mjafton të jetë njeri me horizont, me nivel të mirë politik e ideologjik dhe, në përgjithësi, të dijë pak a shumë ç’janë arti e kultura. Njerëz të talentuar s’ka pse të vihen në krye të sektorëve administrativë, prandaj jam i mendimit ta rishikojmë këtë çështje. Edhe në fushën e muzikës duhen liruar nga punët e tjera tre-katër shokë nga më kryesorët e më të mirët, sepse s’është normale që muzika të qëndrojë në vend ose të ecë përpara ngadalë e me vështirësi. Cilët janë shokët që duhen nxjerrë në profesion të lirë, ky është një problem që duhet parë në mënyrë serioze e të planifikuar dhe jo në mënyrë liberale, as edhe sektare. Sigurisht, duke i larguar të tillë kuadro nga këta sektorë, mungesa e tyre do të ndihet për ca kohë, derisa shokët e tjerë që do t’i zëvendësojnë të ngrihen në nivelin e të parëve.
Duke ecur në këtë rrugë, mendoj se do të ndihmojë që krijimtaria letraro-artistike në vendin tonë të zhvillohet më shpejt. Sa janë kuadro të tillë që mund të lirohen, kjo duhet parë një për një, por asnjë nga këta të mos kujtojë se, duke e lënë në profesion të lirë, i lejohet vetëm të ëndërrojë. Me ata që kanë ëndërrime, në kuptimin e keq të kësaj fjale, të jemi më të shtrënguar. Për Monumentin e Pavarësisë në Vlorë, për shembull, s’ka përse të zvarritet puna, atyre që do ta marrin përsipër këtë vepër t’u vihet për detyrë që brenda afatit të caktuar ta përfundojnë. Vërejtjet e shokëve që diskutuan t’i kemi parasysh se janë të drejta. Ministria e Arsimit dhe e Kulturës të jetë më këmbëngulëse në zgjidhjen e problemeve, por edhe shokët e Lidhjes së Shkrimtarëve dhe të Artistëve duhet të jenë më të matur në kërkesat e tyre, si edhe të insistojnë kur janë të bindur se kanë të drejtë për kërkesat që bëjnë.
Puna në fushën e letërsisë dhe të arteve po ecën mirë dhe jemi të bindur se akoma më mirë do të ecë në të ardhmen. Kongresi 1 që do të bëhet, do të jape rezultate, rrjedhimet e tij do të jenë të mëdha në gjithë zhvillimin e kulturës e të arteve në vendin tonë. Mendoj që me këtë rast, shtypi duhet të shkruajë më tepër për punën tuaj dhe për kongresin tuaj. Këto ditë vetë ju shkrimtarët dhe artistët sulmoini gazetat me artikuj e materiale të tjera, që edhe ato të ndihmojnë për përgatitjen e opinionit në vendin tonë, në mënyrë që kongresi të pritet nga të gjithë me entuziazëm të madh. Ju urojmë suksese në punë dhe dalshi faqebardhë. Ne ju falënderojmë për punën e mirë që keni bërë. /memorie.al/ KultPlus.com
Sabihaja u lind më 15 shtator 1912 dhe ishte e bija e dyte e doktorit Abdurrahman Kasimati (1865-1943) nga Libohova dhe të shoqes Zehra Mbreshtani.
Sabiha Kasimati mbaroi Liceun e Korçës (në të njëjtën klasë me diktatorin E. Hoxha). Shteti shqiptar i akordoi bursë studimi në Universitetin e Torinos, në Fakultetin e Shkencave Biologjike, të cilin e përfundoi me sukses me notat 30′/30′, me lavdërim (trenta su trenta con lode). Në verën e vitit 1941 mbrojti edhe doktoratën. Katedra i ofroi vendin e asistentes në ihtiologjinë fluviale, por ajo nuk pranoi dhe u kthye në atdhe. Mbas disa vitesh pune me pasion, u detyrua të shkonte në Itali për kura shëndetësore në një sanatorium të Torinos.
Pas shërimit, aty nga viti 1945 u kthye në atdhe. Nisi punën në Institutin e Shkencave, siç quhej atëherë bërthama e parë shkencore, që drejtohej nga prof. Selaudin Toto. Sabihaja ishte një intelektuale e kompletuar, që kishte studiuar në Perëndim, një filozofe dhe biologe që e njihte mirë thelbin dhe shfaqjen e panatyrshme e çnjerëzore të sistemit totalitar komunist, i cili po vendosej në Shqipëri. Ajo u dëshpërua thellësisht nga goditjet e rënda që po u jepeshin intelektualëve të vendit, veçanërisht atyre që kishin studiuar në Perëndim, mjaft nga të cilët ishin kolegët e saj.
Gjyqet ushtarake dënonin me pushkatime dhe burgime të rënda elitën shqiptare. Ajo u trondit veçanërisht nga pushkatimi i drejtorit të saj, shkencëtarit Selaudin Toto, si edhe i intelektualëve opozitarë Gjergj Kokoshi, Suad Asllani, Sulo Klosi, Shefqet Beja, prof. Stanislav Zuberit etj, veçanërisht nga dënimi i shkrimtares së parë shqiptare, Musine Kokalari. Kështu, Sabihaja filloi të shprehte pakënaqësinë për regjimin dhe për Enver Hoxhën, shokun e saj të klasës në Liceun e Korçës. Këto pakënaqësi të saj, si edhe prejardhja nga një familje e madhe, tërësisht intelektuale dhe demokratike, bënë që emri i Sabihasë të futej në listat e zeza të Sigurimit të Shtetit si “kundërshtare e regjimit”.
Sabihaja u arrestua më 20.02.1951. Ajo bënte pjesë në listën e Sektorit të Dytë të Drejtorisë së Sigurimit të Shtetit, të përpiluar nga kapiten Rasim Dedja. Përbri emrit të saj ishte vënë një kryq, që do të thoshte se ajo do të pushkatohej. Përpiluesi i listave të zeza rrëfen: “Vlerësimi për personat që do të pushkatoheshin dhe që janë pushkatuar në fakt, është bërë direkt nga udhëheqja e Ministrisë, që në atë kohë ka qenë Mehmet Shehu me dy zëvendësministrat e tij – Kadri Hazbiu dhe Mihallaq Ziçishti. Them për këta të fundit, se këta mbulonin Sigurimin. Mehmet Shehu ishte ministër i Brendshëm, direkt i interesuar për ngjarjen. Ai propozoi në mbledhjen e Byrosë Politike që të pushkatoheshin pa gjyq 10-15 persona dhe Byroja ia miratoi, pra, i kishte duart e lira. Por, jo pa komandantin. Pa miratimin e diktatorit nuk bëhej asgjë. Enver Hoxha ia miratoi të gjitha veprimet dhe emrat e viktimave që kishte përzgjedhur. Por Enveri shtoi nga ana e tij emrat e Sabiha Kasimatit, Reiz Selfos, Manush Peshkëpisë, Qemal Kasoruhos, të cilët ishin nga treva e Gjirokastrës dhe ai i njihte personalisht.
Për pushkatimin e saj dhe 22 intelektualëve të tjerë kishte vendosur Byroja Politike e KQ të PPSH, me vendimin e datës 20 shkurt 1951. Nuk ka shembull në gjithë vendet e Lindjes komuniste, që të vendoste për të vrarë njerëz Byroja Politike, madje, pa gjyq dhe duke shkelur edhe ligjet e asaj kohe!
Ajo nuk e pranoi akuzën për akte terroriste, për pjesëmarrje në organizata terroriste, për vënie në shërbim të agjenturave të huaja, por pranoi me burrëri se, si intelektuale, ishte kundër pushtetit totalitar dhe ideologjisë së tij komuniste: “Kam qenë kundër pushtetit popullor, sepse nuk pajtohet me ideologjinë time. Unë nuk kam qenë kurrë e mendimit se me akte revolucionare të arrihej në socializëm. Jam lidhur me një grup shokësh, të cilët kanë qenë armiq të Partisë Komuniste…” Sabihaja ishte një demokrate e vërtetë europiane. Në mesnatën e datës 26 shkurt 1951, të lidhur me tela me gjemba, bashkë me 21 burra nga e gjithë Shqipëria, i pushkatuan dhe i hodhën në një gropë të përbashkët, pranë Urës së Beshirit. Fshatarët kanë dëgjuar britmat e saj, derisa dha shpirt.
Eshtrat e saj sot prehen në Varrezat e Dëshmorëve të Kombit, në një varr të përbashkët me 22 martirët e pushkatuar atë natë të përgjakshme./ KultPlus.com
30-vjetori i rrëzimit të bustit të ish-diktatorit Enver Hoxha shënohet pikërisht sot.
Më 20 shkurt të vitit 1991 mijëra qytetarë u ngritën për të shembur simbolin e komunizmit, pak muaj pasi regjimi i vjetër që po jetonte ditët e tij të fundit kishte lejuar pluralizmin politik.
Rrëzimi i bustit të diktatorit u nxit nga greva e urisë e ndërmarrë nga disa qindra studentë për t’i hequr universitetit emrin e tij. Kjo ishte nga ngjarjet më të spikatura që ndikuan në rënien totale të regjimit komunist në Shqipëri.
Momenti kur statuja e Enver Hoxhës u rrëzua atë ditë të ftohtë shkurti me dhunë, por edhe që u tërhoq zvarrë njihet si akti simbolik i rrëzimit të diktaturës.
20 shkurti është caktuar si Dita e Kujtesës Kombëtare për martirët dhe viktimat e regjimit komunis, ndërsa shënoi edhe fundin e diktaturës në Shqipëri./ KultPlus.com
Në tetor të 1975- s, Ismail Kadare do të sfidonte një regjim të tërë më vjershën reaksionare “Në mesditë Byroja Politike u mblodh”, apo siç njihet ndryshe “Pashallarët e kuq”, përcjellë KultPlus.com
Asokohe, shkrimtari tentoi ta botonte por korrigjuesit dhe kritikët në redaksinë e gazetës “Drita” ngritën alarmin. Poema denonconte hapur dështimin dhe përlyerjen me gjak të sistemit diktatorial. Ju kujtojmë se në 2016- n, 41 vite pas zbulimit të ditarit sekret të udhëheqësit komunist u gjetën shënime të vetë Hoxhës mbi Kadarenë dhe poemën e tij. “Ky poet i lig e përgjithëson për të atakuar Partinë, bazën, socializmin, që janë të fortë si çeliku dhe zbatojnë një rrugë të drejtë të palëkundshme marksiste- leniniste të bazuar në luftën e klasave”, shkruan Enver Hoxha në ditarin e tij. Për Kadarenë thotë se mendoi se kësaj here vërtet do ta pësonte dhe se “lart e poshtë thuhej gojë më gojë që arrestimi i Kadaresë ishte çështje ditësh”.
Në mesditë Byroja Politike u mblodh
Në mesditë Byroja Politike u mblodh. Vallë ç’ka ndodhur në kufijtë veriorë. Në kufijtë e jugut vallë ç’ndodh. Qielli është me re dhe dimri sjell dëborë. Mos lëvizën klasat e përmbysura, Mos ka katastrofë në prodhim. Vallë ambasadorët mos kanë nisur Radiograme plot shqetësim. Jo. Kufijtë e shtetit janë të qetë. Nga ambasadat lajme me alarm nuk ka. Dhe nën diktaturë të proletariatit, Dimërojnë kokëulur ish kastat e mëdha. Dhe prodhimi është normal dhe ditët Rrjedhin të zakonshme në dhjetor… Po ahere pse kështu papritur Në mesditë Byroja Politike umblodh?
2. Shtetet s’prishen kurrë nga çatitë. Shumë shumë mund të pikojnë diku. Nga themelet ata prishen Këtij ligji Shteti socialist i bindet gjithashtu. Mund që lart çdo gjë të duket bukur, Gara socialiste, merrja këngës, haj. Dhe pankartat dhe heronjtë e punës Në gazetë lokale në Një Maj. Telegrame urimi, diell i ndritur Në mitingje e vjersha letrarësh të rinj Kurse poshtë pikërisht në themelitë Rritet ngadalë tumor i zi. Për armiqtë kemi topat, himnet, vallet. Ambasadat që rrëfejnë diçka për ta. Për burokratizmin ç’kemi vallë? Topat s’pijnë ujë dhe konsuj atje s’ka.
3. Midis shkresash, telefonash, letërthithësesh Ata skenat mbushin gjithnjë Mjaft me këtë qeshje dashamirëse Burokratët janë tjetër gjë. Jo me bojë pelikan përjargur, Si tuafë të këndshëm ho, ho, ho, Por të kobshëm me duar të përgjakura Gjer në bryle unë ata i shoh. I shoh atje thellë tek rrëmojnë. Në themelet e revolucionit pikërisht. Ç’bëjnë ashtu pse trupat e dëshmorëve Kthejnë djathtas, majtas dhe përmbys? Pa shiko, trupat sikur i lajnë. Nga themelet gjakun duan të fshijnë shpejt. Dhe pas gjakut amanetet q’ata lanë, Idealet dhe parimet krejt. Dhe vulën e gjakut si ta zhdukin, Oh, e dijnë se është lehtë pastaj Të ndryshojnë revolucionin, diktaturën E punëtorëve thelbin e saj. Ja kështu, atje në gjunjë të ulur Lajnë e shplajnë gjakun pa pushim Po ç’patën papritur Pse u ndalën Tek një yrt i shkretë, tek një djerrinë. Këtu janë varrosur të përmbysurit: Pashallarë, bejlerë, familjet e mëdha Ata sulen, trupat kthejnë përmbys e nisin Që t’i zhveshin me një vrull hata. Rrobe sundimtarësh të përgjakta Me nishane e grada veshin shpejt. Dhe me to mbi supe nëpër natë Ikin drejt mëngjezit si rrebesh.
4. Dhe mëngjezi erdh, Të zbetë, të ngrirë, Nën mantelet me nishane e me kurorë Ata shkojnë në zyra, ministrira, Madje ngjiten gjer në Komitet Qendror. Pashallarë të kuq. Bejlerë me tesera partije Baron-sekretarë. Bosë të naftës. Varg. Në kortezh të zymte, nën himne liturgjie Çojnë tabutin e revolucionit për në varr…
5. Kurse pamja e jashtme ishte ndryshe Buzëqeshje, tundje grushti në miting Thjeshtësi tek xha Kamberi, tek X gjyshe, Dhe fjalët “Enver” “parti”, “autokritikë”. Kështu ishte ditën, kurse natën Zbrisnin në themel ata sërish. Por revolucioni s’ish kala e Rozafatit Që duronte ditën ngre e ngre e natën prish.
6. Enver Hoxha, syri i tij i mprehtë Ishte i pari që dyshoi për ta. Dhe ahere në themele të shtetit Zbriti si në baladat e mëdha. Një pishtar të kuq mbante në dorë. Dheu dridhej Flaka mbi ta ra. Dhe i pa tek prishnin gjakun e dëshmorëve Tek ndanin mantelet seç i pa. “Ja, ku qenkeni!” Ata u ngrinë. – Oh, shoku Enver, hm, rroftë, oj!- Por ai i mvrejtur me dhembjen në çdo thinjë Si një mal në dimër bubulloi. Krisht ai nuk ish që t’i dëbonte Nga pushteti me kamçik dhe stap. Ai klasën ngriti të punëtorëve. Për ta bërë burokratizmin zap.
7. Si dikur patrullat partizane Shtegëtojnë ekipet e kontrollit punëtor. Që të mos i marrin ministritë me topa Nesër. Sot i marrim me kontroll. Diktaturë e klasës s’është veç në vjersha Dhe në ditlindjen e veteranit tornitor. Je për socializmin? Vrapo në rrjeshta Shpall kudo dhe mbi këdo kontroll punëtor. Bjeri ditë e natë burokratizmit, Klasën që u përmbys nën këmbë e mbaj. Në se s’do që nesër skuadër e pushkatimit Të të vejë në mur tek Bulevardi i Madh.
8. Ditët ikin. Vorbullat e ngjarjeve Nëpër stinë e vite shtjellen me furi Vijnë plenumet e partisë porsi ushtarët E revolucionit në stuhi. Ecën klasa pas partisë në ditë epike, Populli pas klasës derdhet oqean Dhe n’u mbledhtë prapë Byroja Politike Mesditë a mesnatë gati të gjithë janë. / KultPlus.com
Data 27.12.1946 është një ditë e madhe për komunistët e Shqipërisë. Këtë ditë, me vendimet numër 388 dhe 389, Kuvendi Popullor, ratifikoi dy marrëveshje me Jugosllavinë “mike e motër”:
Marrëveshjes mbi bashkëpunimin ekonomik në mes të Republikës Popullore të Shqipërisë dhe të Republikës Federative Popullore Jugosllavisë, bërë në Beograd më 1.7.1946 dhe Traktatin mbi koordinimin e planeve ekonomike, bashkimin doganor dhe barazimin e monedhave, midis Republikës Popullore të Shqipërisë dhe Republikës Federative Popullore të Jugosllavisë”. nënshkruar në Beograd më 27.11.1946. Votimeve “historike” historike i parapriu një plenum i jashtëzakonshëm i Komitetit Qendror të Partisë Komuniste, më 18-20 dhjetor 1946. Po kujtojmë një pjesë të vogël nga fjala e Enver Hoxhës, i cili nuk tutej nga asgjë para marrëdhënieve me Jugosllavinë. Ndërsa kërkohej që shqiptarët e Kosovës të ulnin kokën e vëllazëroheshin me jugosllavët, vetë Hoxha i cilëson miq ata.
Pjesë nga fjala e Enver Hoxhës në plenumin e jashtëzakonshëm të 18-20 dhjetor 1946:
Me nënshkrimin e këtij akordi, tregoi se vendi ynë hyn në një fazë të re historike. Kjo për partinë tonë nuk është gjë e papritur. Këtë partia jonë e dinte. Për këtë udhëheqja e partia duhet të jenë të qartë për këtë akord si nga ana politike dhe ekonomike për ta zbatuar mirë këtë akord. Nëse konsiston ky akord? Të gjithë neve e dimë se me vajtjen tonë në Beograd u nënshkrua akord i një ndihme materiale si rrjedhim i kësaj do të kishte si rrjedhim edhe marrëdhënie ekonomike konsekuencë logjike e vijës së partisë sonë..Në lidhje me këtë, është edhe një çështje tjetër se unë mendoj se disa anëtarë partie që duan të na filozofojnë se mos thotë populli se ç’bëhet me Kosovën. Në rast se një anëtar partie e ka të qartë vijën, ai e ka të qartë edhe çështjen e Kosovës. Jugosllavia është më e avancuar se ne, interesi jonë është që ajo që jetë e fortë. A është në interesin tonë të kërkojmë Kosovën? Kjo nuk është progresive. Pra në këtë situatën, përkundrazi duhet të bëjmë ç’është e munduar të kosovarët të vëllazërohen në Jugosllavi. Tash vjen çështja këtu kur ne të kemi arrirë në socializëm, do të thotë se atje dhe këtu mbeturinat e kapitalizmit kanë ngrënë dru. Ahere në një situatë të tillë Kosova dhe të bashkohet me Republikën Socialiste të Shqipërisë. Kjo është vija, këtë na mëson marksizmi. Ne do ta shpjegojmë. Kush nuk e kupton ne kemi për detyrë ta luftojmë. Kur ne bëjmë një akord, hapim doganat, është një hap drejt socializmit e marrëdhënieve të Kosovës me popullin shqiptar. Populli i Kosovës i ka të gjitha liritë, ai ka marrë tokën, kanë shkolla, jemi miq më të mirë, forca e argumenteve tona është më e madhe. /express/ KultPlus.com
Komunizmi është i njohur për ndërhyrjen apo cenzurën e theksuar që i bën artit, shkruan KultPlus.
Edhe në periudhën komuniste në Shqipëri, artistët kohë pas kohë i kushtonin këngë Enver Hoxhës.
Në vijim, KultPlus ju sjell një këngë nga ‘Grupi i Bënçës’, e cila ishte kënduar në vitin 1983, me rastin e ditëlindjes së Enver Hoxhës. Në video shihet Enver Hoxha tejet i emocionuar nga vargjet e dedikuara atij.
Bashkangjitur gjeni videon dhe tekstin e këngës, tekst ky i shkruar nga Maliq Lila
Mes çdo dallge e rrebeshi sa udhëheqës aq ushtar, Historia siç të deshi komandat dhe komisar. o Maje malit me borë që s`qas hije në sinore. Emri yt gëzim lirie lule në çdo buzë fëmije. Shqipërisë fjala jote, kushtrim dhe flamur epoke. ju bë dritë si ëndërronte rrofsh sa mosha e kësaj toke. Shkon urimi goja gojës shëndet trimit Enver Hoxhës, se të vertetës së kohës i dhe krahët e Shqiponjës.
Shqipëria nënë e gjirit të uron bir jetë të gjatë, dhe kur thotë dita njëmijë nënës prap i duket pak. Moj nëna Gjirokastrite gjiri yt me qumësht drite, dhe mbi gjith djepet që rite ç`ti jepje Shqipes e dite, rrofsh Enver… Nga Saranda në Tropojë shkon urimi goj më gojë, kush ndrit udhën siç do nëna sa vet kombit i rreh zemra…. / KultPlus.com
“Paris-presse” ka botuar, të dielën e 14 janarit 1962, në ballinë, një shkrim në lidhje me vendimin mizor të regjimit diktatorial të Enver Hoxhës ndaj shqiptarëve të martuar asokohe me shtetase ruse, të cilin, Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :
Shqiptarët të ndarë nga gratë e tyre ruse
Tiranë, 13 janar.
Rreth 100 oficerë dhe nëpunës civilë shqiptarë janë detyruar të ndahen nga gratë e tyre, sepse ato janë me origjinë ruse. Qeveria e Enver Hoxhës dëboi, tre ditë më parë, gratë ruse të martuara me shqiptarët në kohën kur ata ishin studentë në Moskë.
Vetëm disa nga burrat e tyre guxuan të shkonin në aeroport për t’u dhënë lamtumirën e fundit grave të tyre.
Shkrimtari Ylljet Aliçka ka treguar në librin e tij “Metamorfoza e një kryeqyteti” momentin e tmerrshëm të ekzekutimit të 22 burrave dhe 1 grua nga regjimi komunist i Enver Hoxhës.
Shkrimtari rrëfen në libër se 22 burrat nuk ndenjën në rresht, siç e kërkonte rregullorja, por u bënë rreth, duke e mbrojtur me trupat e tyre atë grua, i vetmi faj i të cilës kishte qenë refuzimi i dashurisë së diktatorit Hoxha.
“Si në çdo fushë të jetës, edhe në atë të marrjes së jetës së armiqve ndodhnin parregullsi, kur rregulli nuk respektohej korrektësisht, siç ishte rasti i një ish-shefi të shtabit të ushtrisë i cili, pasi u shpall armik, dha shpirt me mjaft vështirësi nga rrahja me purteka të trasha druri në karrocerinë e një kamioni ushtarak.
Pra në mospërputhje të plotë me rregullat elementare të ekzekutimit.
Po si pasojë e shkeljes së rregullores, ndodhi që në një pushkatim pa gjyq që iu bë 23 intelektualëve të shquar të kohës, 22 burra dhe një grua, pikërisht gjatë çastit kulmor të krejt procesit, atij të ekzekutimit, në respekt të të vetmes grua, të 22 burrat nuk ndenjën në rresht për një përballë, siç e kërkonte rregullorja, por u bënë rreth, duke e mbrojtur me trupat e tyre atë grua, i vetmi faj i të cilës kishte qenë refuzimi i dashurisë së Udhëheqësit në të ritë e saj dhe ca më pas, mospërqafimi i idealit të vetë Udhëheqësit.
Ndonëse e shpëtuan nga breshëria e plumbave, qëlloi që ashtu të lidhur me një tel të përbashkët me të gjithë të pushkatuarit, këta e tërhoqën pas vetes, për së gjalli, në gropën e përbashkët, hapur paraprakisht nga ata vetë.
Si rrjedhojë, fshatarët e atyre zonave u lemerisën tek dëgjonin ca rënkime dalë nga thellësia e tokës, për aq kohë sa i duhej një qenieje njerëzore të japë shpirt, mbuluar me dhe e bërë njësh me trupat e vdekur të 22 bashkëvuajtësve të saj”, thuhet në romanin e Aliçkas “Metamorfoza e një kryeqyteti”. / KultPlus.com
