Nga Eric Klinenberg, profesor i Sociologjisë në Universitetin e New Yorkut
Ky institucion vendimtar po shpërfillet pikërisht atëherë kur na nevojitet më shumë.
A është jashtë mode biblioteka publike?
Zëra të fuqishëm të shoqërisë duket se ndajnë këtë mendim. Vitet e fundit, rëniet drastike të qarkullimit të librave në disa rajone të vendit, bënë që kritikë të shquar të sillnin prova se tashmë bibliotekat nuk kryejnë më atë funksion të rëndësishëm të dikurshëm. Nëpunës të panumërt këmbëngulin se në shekullin e 21-të, kur kaq shumë libra janë digjitalizuar, kur në internet mund të gjesh kaq shumë kulturë dhe njerëzit rëndom ndërveprojnë virtualisht, nuk është e nevojshme ndihma që ofronte dikur biblioteka.
Aktualisht burimet e bibliotekave thuajse po shterojnë. Në disa qytete, edhe në qytete të begata si Atlanta, degë të tëra po shkojnë drejt mbylljes. Në San Jose, Kaliforni, aplikacionet “Facebook”, “Google” dhe “Apple”, kanë bërë që buxheti i bibliotekave publike të ngushtohet jashtëzakonisht shumë.
Mirëpo, problemi me të cilin po përballen bibliotekat në ditët e sotme nuk është i parëndësishëm. Në të vërtetë, në Nju Jork, por edhe në shumë qytete të tjera, tirazhi i librave të bibliotekës, frekuentimi i programeve dhe orët që shpenzohen mesatarisht në to, janë gjithnjë në rritje. Problemi i vërtetë me të cilin po ballafaqohen bibliotekat është se po frekuentohen nga shumë njerëz, për një shumëllojshmëri të gjerë qëllimesh, ngase sistemet e bibliotekave dhe punonjësit e tyre janë të mbingarkuar.
Bibliotekat po nënçmohen dhe braktisen pikërisht në momentin kur ato janë më të vlerësuara dhe të nevojshme. Përse kjo ndërprerje? Pjesërisht vjen për shkak të parimit themelor të bibliotekës publike – që të gjithë njerëzit meritojnë shërbim falas, një hyrje të lirë në kulturën dhe trashëgiminë tonë të përbashkët – çka nuk përputhet me logjikën e tregut që sundon shoqërinë tonë. Po ashtu, edhe për faktin se shumë pak njerëz me ndikim e kuptojnë funksionin e rëndësishëm që luajnë bibliotekat në komunitetet moderne.
Bibliotekat janë shembulli i asaj çfarë unë e quaj “infrastrukturë sociale”: hapësirat fizike dhe organizimet, të cilat modelojnë mënyrën se si bashkëveprojnë njerëzit. Bibliotekat jo vetëm që sigurojnë qasje të lirë tek librat dhe materialet e tjera kulturore, por ofrojnë gjithashtu edhe shërbime të tilla, si shoqëri të reja për të rriturit, de fakto shërbim për fëmijët e prindërve të punësuar, mësimdhënie për emigrantët dhe hapësira publike në shërbim të të varfërve, të pastrehëve dhe të rinjve.
Së fundmi kalova gati një vit duke bërë hulumtime etnografike në bibliotekat e qytetit të Nju Jorkut. Gjithnjë më sillej ndërmend, se sa të rëndësishme janë bibliotekat, jo vetëm sa i përket gjallërisë në lagje, por edhe për ndihmesën në trajtimin e gjithfarëlloj problemesh personale.
Për të moshuarit, sidomos vejushave, vejanëve dhe ata që jetojnë vetëm, bibliotekat janë hapësira për kulturë dhe shoqëri, përmes klubeve të librit, netëve të filmave, kurset e qepjes dhe klasave të artit, ngjarjeve aktuale dhe informatikë. Për shumë njerëz biblioteka është vendi kryesor ku ata ndërveprojnë me persona të brezave të tjerë.
Për fëmijët dhe adoleshentët, bibliotekat ndihmojnë në rrënjosjen e etikës së përgjegjësisë, për veten dhe fqinjët e tyre, duke u mësuar se ç’do të thotë të marrësh hua dhe të kujdesesh për diçka publike, mandej ta rikthesh atë në mënyrë që ta marrin edhe të tjerë pas teje. Për prindërit e rinj, gjyshërit dhe kujdestarët që ndihen të tensionuar, kur shikojnë një të mitur ose një foshnjë pranë vetes, bibliotekat janë një dhuratë hyjnore.
Në shumë lagje, veçanërisht në ato ku të rinjtë nuk janë të listuar në programe zyrtare pas-shkollore, bibliotekat janë tejet të kërkuara nga të rinjtë dhe adoleshentët që duan të kalojnë kohë me moshatarë të tyre. Një prej arsyeve mbetet fakti, se ato qëndrojnë hapur, mund ta përdorë kushdo dhe falas. Arsyeja tjetër është se anëtarët e stafit të bibliotekës i mirëpresin; madje në shumë degë caktojnë hapësira të veçanta që adoleshentët të rrinë me njëri-tjetrin.
Për të vlerësuar rëndësinë e mirëfilltë të bibliotekave, mjafton të krahasoni hapësirën shoqërore të bibliotekës me hapësirën shoqërore të qendrave tregtare. Vërtet janë pjesë të vlefshme të infrastrukturës sociale, por jo gjithkush mund t’ia lejoj vetes frekuentimin e tyre dhe jo të gjithë klientët që paguajnë janë të mirëpritur të qëndrojnë për një kohë të gjatë.
Të moshuarit dhe të varfrit shpesh do t’i shmangin absolutisht qendrat tregtare, sepse ushqimi është tepër i shtrenjtë dhe u duket sikur nuk i përkasin atij ambienti. Frekuentuesit e kahmotshëm të bibliotekave që njoha në Nju Jork më kumtuan, se po ashtu nuk ndjeheshin të mirëpritur në kafenetë e reja në modë, bare dhe restorante që janë kaq të zakonshme në lagjet e mëdha të qytetit. Të varfrit dhe të pastrehët dashamirës të librit, as që u vete në mendje të futen në këto vende. Përvoja u ka mësuar se thjesht qëndrimi jashtë një restoranti luksoz mund të nxisë menaxherët të thërrasin policinë. Gjithsesi, rrallëherë shohim një oficer policie të futet në një bibliotekë.
Kjo nuk nënkupton që bibliotekat janë gjithmonë vende të paqta dhe të qeta. Gjatë rrugëtimit të kërkimit tim, përjetova një sërë debatesh të nxehta, përplasje fizike dhe situata të tjera të pakëndshme, ndonjëherë përfshiheshin persona me probleme mendore ose nën ndikimin e drogës.
Mirëpo, probleme të tilla janë të pashmangshme në një institucion publik, për më tepër kur lejohet hyrja për të gjithë, veçanërisht kur klinikat e drogës, strehët e të pastrehëve dhe bankat e ushqimit u largohen vazhdimisht – dhe shpesh i referohen bibliotekës! – këta kanë më shumë nevojë për ndihmë. Të mrekullon fakti se sa rrallë ndodhin këto ndërprerje, se si menaxhohen në mënyrë civile dhe sa shpejt e rimerr tempin e saj biblioteka.
Çiltërsia dhe shumëllojshmëria që demonstrohet në bibliotekat e lagjes, dikur konsiderohej si shenjë dalluese e kulturës urbane. Por kjo ka ndryshuar. Edhe pse qytetet amerikanë po rriten gjithnjë e më shumë etnikisht, nga pikëpamja racore dhe nga ana kulturore, rëndom mbeten të ndara dhe të pabarabarta, me disa lagje që po i largohen ndryshimit – nganjëherë qëllimisht, nganjëherë vetëm për shkak të rritjes së shpenzimeve – veçanërisht kur bëhet fjalë për racën dhe klasën sociale.
Bibliotekat janë llojet e vendeve ku njerëzit me prejardhje, pasione dhe interesa të ndryshme mund të përfshihen në gëlimin e kulturës demokratike. Ato janë vendet ku sektorët publikë, privatë dhe filantropikë mund të punojnë së bashku, për të arritur diçka më shumë sesa linja e kuqe.
Këtë verë, revista “Forbes” botoi një artikull, ku argumentonte se bibliotekat nuk kishin një qëllim të përcaktuar dhe nuk meritonin mbështetje publike. Autori, një ekonomist, sugjeronte që “Amazon” të zëvendësonte bibliotekat me dyqanet e shitjes me pakicë dhe pretendonte se shumica e amerikanëve do të preferonin një opsion të tregut të lirë. Përgjigja e publikut, veçanërisht nga bibliotekarët, por edhe nga zyrtarë publikë dhe qytetarët e zakonshëm, u kundërshtua kaq fort saqë “Forbes” e fshiu artikullin nga faqja e internetit.
Duhet të kemi kujdes. Sot, si qytetet, ashtu edhe rrethinat po vazhdojnë të ripërtërijnë veten, kërkesa e tyre cinike pohon se qeveria nuk ka asgjë të mirë për të kontribuar në këtë proces, si rrjedhojë është e rëndësishme që institucionet si bibliotekat të marrin vlerësimin që meritojnë. Vlen të përmendet, se “liber”, rrënja e fjalës nga latinishtja “bibliotekë” nënkupton njëherazi “libër” dhe “të lirë”. Bibliotekat përfaqësojnë dhe shërbejnë si shembulli i diçkaje që i lypet mbrojtje: institucionet publike që – madje edhe në epokën e atomizmit, polarizimit dhe pabarazisë – shërbejnë si shtylla të shoqërisë civile.
Nëse kemi ndonjë shans për të ristrukturuar një shoqëri më të mirë, biblioteka si infrastrukturë sociale është pikërisht ajo që na nevojitet. / KultPlus.com
