“Magnetike dhe mahnitëse që shkon deri në limitet e saj në skenë”, kështu e përshkruan The New York Times sopranon shqiptare, Ermonela Jaho. “Un bel dì”, arja e madhe e “Madamme Butterfly”, me të cilën ajo po shfaqet në festivalin provincën Aix-en në Francë, e shpërfaq në të gjitha dimensionet artisten.
Opera flet për një grua të re japoneze e bindur se oficeri i marinës amerikane që e braktisi do të kthehet, dhe “Un bel dì” rrëfen fantazinë e saj për të parë anijen e tij duke lundruar përsëri në portin në Nagasaki. Në Festivalin Aix-en-Provence në Francë, Ermonela Jaho e përmbledh atë iluzion të dëshpëruar duke bërë që koha të ndalet.
Jaho, e cila mbush 50 vjeç më 18 korrik, jep këto fije tingujsh që ndalojnë kohën përsëri dhe përsëri në momente si hyrja eterike e Butterfly, e shënuar edhe më e butë se pianissimo; gjatë duetit të saj të dashurisë me Pinkerton, oficerin e pashpirt amerikan. Mezi të dëgjueshme, por të mbushura me teatër, si me shkëlqimin e bojërave të ujit ashtu edhe me saktësinë e një vizatimi me stilolaps.
Këto pasazhe të larta e të qeta janë një specialitet Jaho, që kap thelbin e personazheve të saj të brishtë dhe të vuajtur, kështu e përshkruan gazetari Zachary Woolfe, i New York Times, performancën e saj, duke vijuar se zëri i Jahos, ndonëse jo i madh, është mjaft i sigurt, saqë ata pianissimi regjistrohen edhe në shtëpi të gjera. Théâtre de l’Archevêché në Aix, ku po luhet “Butterfly”, ka rreth 1200 vende. Por edhe në Metropolitan Opera në Nju Jork, me mbi trefishin e kapacitetit. Kombinimi i saj i teknikës së përsosur dhe përkushtimit të plotë – ndjenja katartike se ajo është duke jetuar me të vërtetë historitë e disa prej grave më prekëse të operës – ka fituar ovacionet e saj, lavdërimet kritike dhe adhurimin e kolegëve të saj.
Vetë Jaho dy ditë para shfaqjes shprehet se “Pianissimi”, sic kërkohet të interpretohet vepra e Puccinit “Madama Butterfly”, është tingulli i shpirtit dhe “Pianissimi”, mund të jetë më dramatike sesa të bërtasësh.
Guximi që ajo tregon në skenë për t’ju dhënë 150 për qind të vetvetes dhe më shumë, është vërtet unik sot,” shprehet dirigjenti Antonio Pappano, drejtori muzikor i sapo larguar i Operës Mbretërore në Londër. Andrea Breth, drejtoresha e saj në Aix, shprehet po ashtu se ajo kurrë nuk kishte punuar me një artiste kaq të bukur.
The New York Times tregon dhe për të shkuarën e Ermonela Jahos e cila u rrit në një familje ushtarake në Shqipëri duke menduar se opera ishte vetëm duke bërtitur. Por kur ishte 14 vjeç, ajo pa për herë të parë “La Traviata” në Tiranë. Jo vetëm që u dashurua me këtë pjesë, por menjëherë mendoi se mund ta kishte bërë më të besueshme se sopranoja në skenë. E ardhmja e saj u vulos dhe disa vite më vonë u transferua për të studiuar në Itali.
Shfaqjet e Jahos arrijnë kulmin pas përfundimit të operës, shkruan gazetari Zachary Woolfe, i New York Times duke përshkruar edhe momentin e përfundimit shfaqjes. Disa soprano dalin me buzëqeshje e me valë për përkuljet, edhe pas pjesëve më tragjike. Por Jaho duket pothuajse e shkatërruar.
“Pas një shfaqjeje, unë jam plotësisht bosh,” shprehet Jaho “Kam dhënë gjithçka. Nuk dua as të dal në skenë për duartrokitje; Unë dua të largohem. Jam e shpartalluar.”
Artikulli i The New York Times mbyllet me thëniet e drejtorit artistik të saj, Breth, i cili thotë: “Në një farë mënyre, unë mendoj se ajo është si një fëmijë. Shumë e pambrojtur dhe duhet të jeni vërtet të kujdesshëm me të; ju duhet t’i jepni asaj strehë dhe shumë dashuri. Por nuk mund të mendoj për një “Buterfly” tjetër se ajo.”
