Etiketë: Faik Konica

Faik Konica: Gjuha shqipe është sa muskuloze aq edhe e brishtë

Posted on by Kult Plus

Faik Konica është një prej figurave më interesante të letërsisë shqiptare. Ky njeri me kulturë të lartë, eseist i shkëlqyer, stilist i përkryer, themelues teorik dhe praktik i kritikës letrare shqiptare, veprimtar politik me orientim perëndimor, siç ishte kultura e popullit që i takonte, solli një model të ri në mendësinë shqiptare.

Më poshtë po ju sjellim disa nga thëniet më briliante të tij:

1. E ashpër, e vrazhdë, si populli i fuqishëm që e flet, por edhe plot shije e hijeshi, si frutat dhe lulet e malit ku flitet, gjuha shqipe – ndonëse e varfëruar nga një palëvrim shumë herë shekullor – është e aftë të shprehë, me një ndjenjë të mrekullueshme, nuancat, konceptimet më të holla e të mprehta të mendimit njerëzor. (Albania 1, 1897).

2. Shqiptarët duan para së gjithash dritën e mendjes dhe diellin. (Albania 8, 1897).

3. Vetëm shqiptarët e kanë ndjenjën e së bukurës aq të fuqishme sa e paguajnë me jetën e tyre kënaqësinë për të qenë vetë rrufeja mes atyre furtunave njerëzore të luftës. (Albania 3, 1897).

4. Rilindja e gjuhës sonë është rilindje e jetës sonë kombëtare. (Albania 8, 1897).

5. Gjuha shqipe është sa muskuloze aq edhe të brishtë. (Albania 12, 1898).

6. Shumë duhet të punojmë ne shqiptarët, sot dhe për së shpejti; po më parë nga të gjitha, të shëndoshim dashurinë dhe vëllazërinë në mes tonë. (Albania 2, 1897).

7. Përmirësimi ekonomik është nevoja më e shpejtë dhe më e ngutshme për vendin tonë. Është pra një detyrë urgjente që interesat ekonomike të Shqipërisë t’i paraprijnë çdo vlerësimi të karakterit politik. (Albania 16, 15-30 korrik 1898).

8. Ndjenja kombëtare ka rrënjë të forta në zemrat shqiptare; dhe ndonëse më ndonjë rast, moskokëçarja dhe moskuptimi i shqiptarëve gati na shkurajojnë dhe shkurajojnë gjithë miqtë e tyre të vërtetë, duhet pranuar se ndjenja kombëtare atyre nuk u mungon, por u mungon ajo vetëdije e qëruar, aq e domosdoshme për përparimin. (Albania B, nr 2, 14, 15-30 qershor 1898).

9. Ata që do donin t’i ngopnin shqiptarët me retorikë, në vend të urojnë zhvillimin intelektual të tyre, japin provën më të qartë të armiqësisë së tyre ndaj shqiptarëve. (Albania 16, 15-30 korrik 1898).

10. Mjerimi i shqiptarëve ka qenë në tërë kohërat të kapej pas individëve dhe jo pas ideve… Historia e Shqipërisë është e mbushur fund e krye me prova të tilla të përngjashme. Të përpiqemi me të gjitha forcat tona të shërojmë shqiptarët nga dashuria për individët. Ata duhet të mësojnë të duan Shqipërinë – jo t’i bëjnë qejfin këtij apo atij shqiptari. (Albania 16, 15-30 korrik 1898).

11. Shqiptarët honxhobonxho janë të tmerrshëm për mizori e kapadaillëk. (Albania10, 28 shkurt 1898).

12. Shqiptari duket si i bërë për të qenë lodër e një mashtrimi të përjetshëm; një fatalitet i dhimbshëm rri pezull mbi këtë popull të mjerë. (Albania 15-30 janar 1899 C).

13. Përgjegjësia jonë ndaj vendit është e pamohueshme: do vuajmë me vuajtjet e Shqipërisë, do gëzojmë me gëzimet e saj. (Albania 15-30 janar 1899 C).

14. Zgjidhja ideale do të ishte për shqiptarët të zhduknin njëherë e mirë ndikimet orientale, duke shkëputur çdo lidhje, fetare, morale apo letrare, qoftë me bizantinët, qoftë me turqit. Mirëpo, gjë e bukur të ndodhte kjo në çast. Zgjidhja do ishte e realizueshme po qe se stërgjyshërit tanë do ta kishin përgatitur me kohë për ne; atëherë neve do të na duhet ta përgatisim këtë zgjidhje për nipat tanë të ardhshëm. (Albania 2, 1907).

15. Duke u ngritur përmbi egoizmat e pafuqishëm dhe mëritë e pafrytshme vetjake, le të ulim kokat e të punojmë për formimin e një Shqipërie ku poshtërsia keqbërëse e armiqve tanë trashëgimtarë t’i lërë vendin drejtësisë dhe ndershmërisë së mëkëmbur të stërgjyshërve tanë. Boll duke krasitur degë kuturu, dhe me një vendosmëri të ftohtë por të pamëshirshme, le të japim goditjen përfundimtare në rrënjët e së keqes. (Albania 12, 1909).

16. Sa e sa marrëzi, sa e sa poshtërsi e krime janë bërë në emër të së gjorës Shqipëri! (Albania 4, 1907).

17. Dëshira për hakmarrje është susta më e fuqishme e shpirtit shqiptar. (Albania 4, 1907).

18. Një e thënë latine e Kohës së Mesme, e ndryshuar pak: Homo homini lupus – Njeriu për njeriun është ujk. Femina feminae lupior – Gruaja për gruan është më ujke. Albanus Albano lupissimus – Shqiptari për shqiptarin është fare ujk [ujk e shkuar ujkut]. (Albania, qershor 1902, nr.5).

19. Letërsia jonë popullore është ruajtur dhe përcjellë vetëm nga gratë e fëmijët dhe nuk mund të mos merrte veçse formën naive të gjuhës së tyre. (Albania 1, 1905).

20. Të mbetur pa unitet fetar, e vetmja lidhje që ka mbajtur shqiptarët të bashkuar ka qenë gjuha. (Albania 4, 1906).

21. Turqit turq mbeten; të rinj a të vjetër, ata janë, siç thotë shprehja latine popullore eiusdem farinœ [të të njëjtit brum]. Në tërë perandoritë që kanë ekzistuar a ekzistojnë, janë gjendur në kombin sundues mendje bujare për të marrë në mbrojtje kombet e nënshtruara. Po a mund të përmendet që prej katër shekujsh qoftë edhe një fjalë e vetme e një turku të vetëm në favor të Shqipërisë? Kjo fjalë vërtet do të meritonte në këtë rast të shkruhej e gdhendur mbi një pllakë bronzi dhe të varej në muret e klubeve tona popullore si një relikte kurioziteti. Turqit na mohojnë edhe ato cilësi që vëzhguesit e huaj i pranojnë njëzëri… Turqit na mundën, por pa arritur të na mposhtin, edhe pasi na imponuan Muhametin e tyre. (Albania 121 , nr 12, 1909).

22. Shqiptarët janë populli më mosbesues në botë. (Kujtesë për lëvizjen kombëtare shqiptare).

23. Asgjë nuk i ftoh më shumë shqiptarët se t’u thuash që kanë të bëjnë me një copë injoranti që i drejton. (Kujtesë për lëvizjen kombëtare shqiptare).

24. Populli shqiptar është mjaft i mprehtë në të kuptuar. (Kujtesë për lëvizjen kombëtare shqiptare).

25. Grekët e shpërdorojnë si shumë heshtjen përçmuese të shqiptarëve që nuk i hanë dokrrat e tyre bajate e boshe. (artikulli “Mbi Shqipërinë”, Libre Parole).

26. Njeriu është më i lig se egërsirat, po kur vështronj shqiptarët e Stambollit, më vjen të thom që është më i lig se gjarpri dhe miu. (Letër N. Nacos, 20 mars 1896).

27. Palla ime është penda; atë pallë të dobët kam, me atë përpiqem t’i shërbej atdheut. Fiunt scriptores nascuntur heroes [shkrimtarët bëhen, heronjtë lindin]. Ti që leve trim, bëje fora një herë jataganin për nder të Shqipërisë (F. Konica, Vepra 1, f. 155).

28. Shqiptari e ka zakon që kundërshton para se të marrë vesh. (Vepra 1, f. 187).

29. Kush nuk kupton përparimin, e merr kufirin e mendjes së tij për kufirin e botës. (Vepra 1, f.198).

30. Shqiptarët janë një komb të cilit i pëlqen të lëvdojë veten. Si thonë gojë-rrumbullët tanë, kombi shqiptar është i pari nga mendja, nga sjellja e nga trimëria. Sikur shqiptarët të qenë jo kombi më i mendshmi, por thjesht një komb i mendshëm, ata do të kishin dalë me kohë nga dita e zezë ku ndodhen. (Vepra 1, f. 271).

31. Trimëria e shqiptarit nuk është e artë, është e teneqejtë… sado e madhe në vetvete, është e vogël në shkaqet që e ndezin. Për një kec të grabitur, për një fjalë të shtrembër, dhe shumë herë pa e ditur as vetë përse, shqiptarët marrin armët, hidhen, vriten. Por, ata njerëz që vriten për interes e për përralla [dokrra], ftohen dhe frikësohen në u dashtë trimëri për ndonjë mendim të bukur, për ndonjë dobi të vërtetë e të përgjithshme… Nuk kanë frikë nga plumbi, po dridhen nga Valiu! trimëria e vërtetë është ajo që vihet në shërbim të së Drejtës dhe Atdheut, në shërbim të dobisë së përgjithshme. Të tjerat punë janë punë egërsie e kafshërie, jo trimërie. (Vepra 1, f. 271-272).

32. Shqipëria është një vend i bekuar me njëmijë bukurira, shkelur nga turmë e cila ushqen njëfarë urrejtje ndaj bukurisë. (Vepra 2, 34).

33. Shkodra është pothuaj vendi më interesant i Shqipërisë së sotme, argjendarët dhe punëtorët e tjerë të saj janë të famshëm në gjithë Europën e Jugës dhe të Lindjes… Shqiptarët janë të njohur për individualitet dhe në kostumin e tyre kombëtar ka varietete dhe ngjyra. Pothuaj çdo krahinë ka kostumet e saj të veçanta. (Shqipëria, 1930).

34. Ta dini se ne në sy të Evropës së qytetëruar, jemi të prapambetur, dhe asgjë më shumë; ca na shajnë, ca na përqeshin, ca të pakëve u vjen keq. Hiqni dorë ju them, se u bëmë palaçot e dheut. Heshtni, shtrohuni, bashkohuni. Udha që shpie në nder, në liri e në shpëtim, nuk është e shtruar me lule, po me ferra; kush arrin në kulm, arrin i grisur, i djersitur, i përgjakur; dhe kur arrin në kulm, bie i vdekur nga të lodhurit, por me vetëdijen që i hapi një udhë të re popullit. (Vepra, SH.B. N. Frashëri, f. 213).

35. Bëhuni burra! Rrëmbeni kazmat! Puna është më e lartë se trimëria, kazma më fisnike se palla. E mbi të gjitha heshtni! Jo fjalë, por kazmën. Jo mbledhje, por kazmën. Jo misione, por kazmën! Dhe parmendën, dhe draprin, dhe shoshën, dhe furrën. Mjaft lëvdime. E kam zemrën aq të mbushur me lot sa s’qaj dot. (F. Konica, Vepra, SH.B. N. Frashëri, f. 214).

36. Gratë e Tiranës janë shakaxhesha të mëdha. (F. Konica, Vepra, SH.B. N. Frashëri, f. 317).

37. Ka shqiptarë që sillen si këndesa të vërtetë e zemërohen posa zë të këndojë kokorikooo ndonjë tjetër si ata. Mjerisht në Shqipëri ka pak pula. Shqiptarët me mendje të nderuar s’duan e as kanë dashur njeri që del e thërret: “Unë jam!” Historia e Shqipërisë s’është përveçse vërtetimi i kësaj që themi. (F. Konica, Vepra, 3, f. 63).

38. Është një vend në faqe të dheut ku katilin e kanë për njeri të nderuar; hapen që t’i bëjnë udhë kur kalon; e fshehin nga i vetë-thëni gjyq, në iu tektë së vetë-thënës polici të bëjë sikur e kërkon; edhe në daltë ndonjë i çmendur për të marrë anën e kanunit [ligjit], e shajnë edhe e fëlliqin me një zell të çuditshëm. Dhe prandaj ai vend ka fituar një famë shumë të shëmtuar në botë… Për cilin vend po flas, do ta kuptoni menjëherë kur t’ju them që nuk ndodhet në mes të Afrikës, po në Europë. (Vepra 3, f. 169).

39. Armiqtë e Shqipërisë janë shqiptarët, jo të tjerë. Shqiptarët kanë shkruar me gjakun e tyre më tepër se një faqe në histori të Evropës. Nga më të voglat trazira gjer në luftërat më të gjakta, shqiptari ka hequr hark, vërvitur kordhë a zbrazur pushkë. A ka gjë më të turpshme, më të ulët se historia e këtij kombi që, për pak të qelbur ergjent [të holla], shet mish njeriu në çdo luftë, edhe kujt s’i erdhi dëshirim nga aq qindra vjet që e shkelin dhe e kurvërojnë të huajt, s’i erdhi dëshirim të japë dy pika gjak për lirinë e vetvetes? Të donin shqiptarët lirinë e Shqipërisë lehtazi e bëjnë; por rrinë të patundur dhe kështu dëftojnë që s’e duan Shqipërinë, dëftojnë që janë armiqtë e saj. (Albania 1, vëllim A, 1897).

40. Dua të marr shpatën e t’u çajë kokën gomarëve, edhe në vend të trurit të kllasë këtë: ç’është liria?… Më mirë të shesë pleh njeriu, se të shkruaj për shqiptarët… ç’është liria: Liria është të mundet njeriu: 1. të besojë ç’i do zemra; 2. të thotë ç’i do zemra; 3. të shkruaj ç’i do zemra; 4. të bëjë ç’i do zemra, veç jo ato që janë kundër lirisë së tjetrit njeri. Por shqiptarët, më të shumtë janë shpirtrobër… sundon në shpirtrat e tyre feja… Vëllezër shqiptarë: Mjaft rrojti e mjera Shqipëri jetën e Kurmit. Duhet edhe ajo të nisë tani të rrojë jetën e mendjes. Jeta e mendjes është të hapim tërë zemrat tona, të flasim vëllazërisht njëri kundër fjalës së tjetrit, të kuvendojmë si njerëz të qytetëruar, që mblidhen e luftojnë me fjalë [shoqërisht] për idetë e tyre… kështu do njihemi më mirë, s’do kemi mendime të fshehura, dhe do të KUPTOJMË që të tërë jemi të lidhur me dy lidhje të arta: dëshirimi i së Vërtetës dhe dëshirimi i Shqipërisë. (Albania 2, 25 prill 1897).

41. Ç’ka të bëjë myslimanëria apo krishterëria me shqiptarësinë? Myslimani të jetë mysliman, i krishteri i krishterë; po Shqipëria është e ne të gjithëve dhe e të gjithëve është detyra të mendohemi e të bëjmë si është më mirë për të. (Albania 2, 25 prill 1897).

42. Shqiptarët nuk ndahen në të krishterë e në muhamedanë, po ndahen në dy anë: ana e kombëtarëve, në të cilën ka shqiptarë nga të gjitha besimet, dhe ana e zuzarëve. (Vepra 3, f. 75).

43. Duhet të mësohen shqiptarët të mos shohin prapa atdhetarit fenë e njeriut. (Vepra 3, f. 127).

44. Ne duam të bëjmë një komb shqiptar, dhe për këtë punë kemi nevojë për bashkim të të gjitha pakicave të Shqipërisë me shumicën shqiptare. As që mund, një shqiptar që duket sot për sot i kulluar, të lëvdohet se 1000 a 2000 vjet më parë, fëmijëria e tij ish shqiptare. Ndofta po, ndofta jo. S’mund të hipim gjer te Adami a gjer te protistet e profesorit Haeckel. Si ka mijëra e mijëra shqiptarë të sllavizuar, ashtu ka pasur prej racash të tjera të tretur në racën shqipe. (Vepra 3, f. 136).

45. Duke parë dhe duke dëgjuar, bota mësojnë mend dhe ndërtohen. Ne shqiptarët, s’marrim dot mësime; malet të tunden dhe të rrëkëllehen, ne nuk këmbejmë mënyrën tonë. Mbani mirë këtë që po ju them: në njëqind vjet, në vafshim si po vemi, do të jemi aq poshtë sa edhe sot. (Vepra 3, f. 15).

46. Shqiptarët e mjerë presin që Evropa të vijë sot a nesër t’i shpëtojë. Është nevojë të themi, të bërtasim të vërtetën: Evropa shqiptarët i ka për të egër e për të humbur… Le të themi pra të vërtetën, gjithnjë të vërtetën,… të përpiqemi t’i fryjmë popullit tonë pak jetë e pak guxim. (Vepra 3, f. 81).

47. Të mos humbasim kohë të kërkojmë bashkim me anën e atyre që përpiqen të mbushin taskën, që tallen me mjerësinë e popullit shqiptar dhe që kanë vetëm një vesë: fitimin, dhe një dashuri: argjendin [paranë]. Me këta, jo vetëm bashkimi nuk bëhet, por është edhe i rrezikshëm. … Këta duhet t’i godasim pa pushim e pa mëshirë. Një miqësi me të poshtrit, nuk duam. (Vepra 3, 83).

48. Ne jemi një komb i ftohtë, ku secilido mendon për veten e tij… Ata shqiptarë për të cilët bota thonë se janë “të egër”, shqiptarët e maleve e të pyjeve, ata s’janë të ftohtë, por përkundrazi, janë shqiptarë të mirë e do të ishin atdhetarë sikur të kish njerëz t’u jepnin të kuptonin [t’i ndërgjegjësonin]. (Vepra 3, f. 100).

49. Dëshiri i nxehtë i grave është një sëmundje fort e rrallë në Shqipëri: e kanë vënë re të gjithë se kombi shqiptar mund të quhet i ftohtë në këtë punë. (Vepra 3, f. 143).

50. Frika, kur është e madhe, në vend që ta mposhtë njeriun, ia forcon, ia galvanizon nervat dhe frikaçi sillet (jashtërisht) posi trim i vërtetë…. Edhe trimëria, s’është trimëri e vërtetë pa frikë: se trimi pa frikë, s’bën ndonjë punë të rëndë, të çuditshme, me vlerë a me meritim… Le t’u japim bashkatdhetarëve tanë të kuptojnë shumësinë e formave të trimërisë. Trimëria me pallë, trimëria e luftëtarit nuk është e vetmja trimëri… Është trim çdo njeri që ka zemrën të sillet sipas mendimeve të tija, të bashkojë punët me fjalët… Një formë trimërie që e kemi përditë në sy është trimëria e grave. Numri i nënave trimëresha është i habitshëm – dhe ndofta pak vende mund të lëvdohen të kenë nga ajo farë trimërie aq sa ka Shqipëria. (Vepra 3, 149-151). / KultPlus.com

‘Shqipëria lindi nga Zoti, shpëtoi nga rastësia, vdiq nga politikanët’

Posted on by Kult Plus

Faik Konica është një poet dhe autor/publicist shumë i njohur. Faik Konica mori mësimet e para në Konicë dhe i vijoi për pakë kohë te Jezuitët në veri, në Shkodër. Më pas u shkollua në shkollat franceze në Lindje, në Stamboll. Në Dizhon dhe në Paris, ndoqi studimet për filozofi.

Ai fitoi disa konkurse, duke u nderuar me çmime për aftësitë e tij intelektuale jo të zakonshme. U diplomua për letërsi në Universitetin e Harvardit të SHBA. Ai mësoi gjithnjë dhe thoshte vetë se ishte një student i perjetshëm.

Njëra ndër thëniet e tij më të njohura është ajo për Shqipërinë, e cila lidhet me politikën.

“Në qoftë se Shqipëria do të vdiste ndonjëherë, atëherë në epitafin e saj duhet të shkruhet: “Shqipëria lindi nga Zoti, shpëtoi nga rastësia, vdiq nga politikanët”, – Faik Konica. /KultPlus.com

Faik Konica: Për një kec të grabitur, për një fjalë të shtrembër, shqiptarët marrin armët, hidhen, vriten

Posted on by Kult Plus

Faik Konica është një nga personalitetet më në zë të kulturës dhe letërsisë shqiptare. Prozator dhe poet, publiçist dhe estetist, kritik letrar dhe përkthyes, ai me veprën e tij të shumanshme pasuroi dhe ngriti në lartësi të reja fjalën shqipe dhe mendimin letrar shqiptar.

Njeri me dituri të madhe, dhe dhunti artistike, mjeshtër i hollë i gjuhës shqipe, F.Konica ka hyrë në historinë e kulturës sonë kombëtare jo vetëm si erudit e stilist i përkryer, por edhe si shkrimtar me vlera të shquara ideoartistike.

KultPlus ju sjell një pjesë të shkëptur nga Vepra 1 e Faik Konicës, shikojeni cfarë thotë për shqiptarët:

Trimëria e shqiptarit nuk është e artë, është e teneqejtë… sado e madhe në vetvete, është e vogël në shkaqet që e ndezin. Për një kec të grabitur, për një fjalë të shtrembër, dhe shumë herë pa e ditur as vetë përse, shqiptarët marrin armët, hidhen, vriten. Por, ata njerëz që vriten për interes e për përralla [dokrra], ftohen dhe frikësohen në u dashtë trimëri për ndonjë mendim të bukur, për ndonjë dobi të vërtetë e të përgjithshme… Nuk kanë frikë nga plumbi, po dridhen nga Valiu! trimëria e vërtetë është ajo që vihet në shërbim të së Drejtës dhe Atdheut, në shërbim të dobisë së përgjithshme. Të tjerat punë janë punë egërsie e kafshërie, jo trimërie.

(Vepra 1, f. 271-272)./ KultPlus.com

Anadollaku në mesalle

Posted on by Kult Plus

Poezi nga: Faik Konica

Anadollaku në Mesalle

Ka ndenjur si nje ka 
Po ha edhe po ha, 
Shembet me pilaf, 
Fruhet me hoshaf; 
S`ka kohe te flase 
Hedhe sa te pelcase: 
Llop nje bakllava, 
Llop nje hallva, 
Llop nje revani, 
Llop muhalebi. 
Therret:-Hic jemedum! 
– O burra, bre dudum! 
Kerkon nje syltjac, 
Porosit nje kulac, 
Rremben nje bugace, 
– Te rrembec nje kapace! 
Te tere per nje darke, 
Te tera ne nje barke! 
Kur lodhet sa ngjinjet, 
Pushon e shtrihet 
Shtrihet dudumi 
Dhe na e ze gjumi. 
Neser kur te zgjohet 
E, me “bismil-lah”, 
Prape pilaf 
E prap hoshaf. 
“Qebap boll-boll 
Koxha Anadoll!” 
More dudum kokekungull 
Gojebuall e barkrrumbull 
Thuame, te rente pika! 
C`te duhet ty politika? 
Hiq, more dudum dore, hajde 
Te te kllasem ne nje kade 
Plot me mjalt`e me recel 
Ha pi e kurre mos del. /KultPlus.com

Intervista ku Faik Konica e quante tradhtar dhe të korruptuar Ismail Qemailin

Posted on by Kult Plus

Sipas Faik Konicës, ish-kreu i atëhershëm i qeverisë së përkohshme, Ismail Qemaili, ka qenë i korruptuar nga shpirti e nga zakonet, njeri pa ideal dhe pa parime, si dhe një person që ka qenë i gatshëm për të gjitha kompromiset.

Faik Konica kishte dhënë një intervistë për “Universul” më 10 janar 1914, ku është pyetur për Ismail Qemalin dhe Esat Pashën, ndërsa përgjigja e tij nuk ka qenë pozitive.

“Ismail Bej Qemali, një “fileu” bizantin, i korruptuar nga shpirti dhe nga zakonet, pa ideal dhe pa parime, i gatshëm për të gjitha kompromiset. Esad Pasha është një “condotier” mesjetar, që as nuk di metodat as nuk ka skrupujt e një shtetari modern. Është nga shkolla e Abdul Hamidit, prej së cilës ka ruajtur një suvënir të gjallë. Mirëpo është energjik dhe, po të drejtohej mirë, mund të përdorej me dobi për rivendosjen e rendit në Shqipëri. Nga natyrat e tyre do të kuptoni edhe aktet e tyre”, kishte thënë Konica në një intervistë në 1914, dy vite pasi që Shqipëria në krye me Ismail Qemali u shpall e pavarur.

Kjo është intervista e plotë e Konicës për “Universul” më 10 janar 1914:

Faik konica ka dhënë një intervistë për “Universul” më 10 janar 1914, ku është pyetur për Ismail Qemalin dhe Esat Pashën, ndërsa përgjigja e tij nuk ka qenë pozitive.

Cila është situata e brendshme politike në Shqipëri, a ekzistojnë atje parti politike dhe cilat janë programet dhe pikëpamjet e tyre? A varen programet e tyre politike nga besimet fetare?

Në Shqipëri ka dy parti të mëdha, të cilat nuk janë ende të organizuara përfundimisht: partia nacionaliste me nuancë liberale dhe partia reaksionare konservatore, turke për nga fryma. Klasa e kultivuar në përgjithësi dhe shqiptarët e Rumanisë dhe të Amerikës bëjnë pjesë në të parën, myslimanët dhe grekomanët me shkolla të kryera në Stamboll përbëjnë të dytën. Besimet fetare nuk hyjnë në formimin e këtyre dy partive.

Nacionalistët kërkonin në kohën e regjimit turk autonominë administrative dhe përdorimin e gjuhës shqipe, ndërsa unë me grupin tim deri edhe ndarjen nga Turqia. Partia reaksionare donte, përkundrazi, statu-quo dhe ruajtjen e bashkimit me Turqinë. Mbas luftës [ballkanike, – A.P.] nacionalistët e përshtatën programin duke kërkuar një shtet të ri, me konceptime të reja, i cili të shkëputej nga traditat orientale: një shtet nacional për nga fryma dhe oksidental për nga metoda. Me njerëz të rinj për këto situata të reja. Partia reaksionare kërkon vijimësinë e sistemit dhe frymës së administratës turke me gjendjen e vjetër të punëve. Nacionalistët dëshirojnë të kombëtarizojnë edhe kultin. Të dy udhëheqësit e Shqipërisë aktuale, sa Esad Pasha aq edhe Ismail Bej Qemali, bëjnë pjesë në partinë reaksionare, duke përdorur dhe duke imponuar gjuhën turke në administratë në vend të gjuhës kombëtare, çfarë është skandaloze.

Të dyja këto parti politike a janë dakord për emërimin e një princi të huaj? A është princi Wied i pranueshëm nga këto parti?

Reaksionarët, përshtat parimeve dhe pikëpamjeve të tyre, dëshirojnë një princ musliman, ndërkohë që nacionalistët, duke qenë se nuk ekziston ndonjë dinasti kombëtare, kërkojnë princ të huaj. Populli, siç është i lodhur nga kaq trazirë, duke dashur të shpëtojë nga luftërat e brendshme dhe duke marrë vesh që princi Ëied është i pëlqyeri i Fuqive të Mëdha, e ka pranuar në heshtje.

Si mund të shpjegohet komploti më i fundit turk në Shqipëri?

Shumë thjesht: klasat drejtuese, të varfëruara mbas lufte dhe duke pasur nevojë për para, morën para dhe bënë komplotin në interes të atij që ka paguar dhe që do të pagojë edhe më.

Ç’opinion keni zotëria juaj për këto dy personalitete “en vogue” [fr. në modë, – A.P.] tani në Shqipëri: Esad Pashën dhe Ismail Bej Qemalin?

Ismail Bej Qemali, një “fileu” bizantin, i korruptuar nga shpirti dhe nga zakonet, pa ideal dhe pa parime, i gatshëm për të gjitha kompromiset. Esad Pasha është një “condotier” mesjetar, që as nuk di metodat as nuk ka skrupujt e një shtetari modern. Është nga shkolla e Abdul Hamidit, prej së cilës ka ruajtur një suvënir të gjallë. Mirëpo është energjik dhe, po të drejtohej mirë, mund të përdorej me dobi për rivendosjen e rendit në Shqipëri. Nga natyrat e tyre do të kuptoni edhe aktet e tyre.

Ç’parashikoni zotëria juaj për shtetin e ri shqiptar?

Shqipëria, që del nga një krizë e tmerrshme (katër vite kryengritjesh dhe një vit pushtimi, pra pesë vite trazirash) dhe që ka qenë sunduar për katër shekuj nga brutaliteti dhe keqqeverisja e regjimit turk, ndodhet – afërmendsh – si një i sëmurë që nuk është lehtë të ngrihet në këmbë, punë që do të dojë disa kohë, porse jam absolutisht i bindur për vitalitetin, energjinë dhe të ardhmen e saj.”

Nga: “Universul”, XXVII, nr. 8, 10 janar 1914 © shqip Intervista sillet nga studiuesi Aurel Plasari./ KultPlus.com

‘Mosmarrëveshja’: Shqipëria në pasqyrën e enigmave dhe konfrontimit

Posted on by Kult Plus

Ideja e konceptimit të çështjeve që lidhen me Shqipërinë dhe reprezentimin kulturor e psikik të popullit shqiptar nga një mori sferash e rrafshesh jetësore, është bërë pjesë e kulturës dhe artit shqiptar që në periudhën rilindase me autorë si Sami Frashëri duke u intensifikuar më tutje me autorë si Konica. Duke ndjekur një rend e traditë të tillë, Ismail Kadare, që rëndom si strumbullar lëndor e tematik të krijimtarisë së vet letrare ka selektuar botën kulturore e psikën shqiptare, këtë   herë do t’i shtrohet vëzhgimit të kësaj bote prej prizmit të syrit kritik. Në veprën, të cilën në rrafshin teorik e koncepton si sprovë letrare, Kadare artikulon mendimin e vet për botën shqiptare dhe një sërë problemesh e përspektivash të kësaj bote përmes një qasjeje të re të mendimit – shpërfaqjes së pikëpamjeve dhe qëndrimeve nëpërmjet zbërthimit të enigmave, që derivojnë nga kultura dhe letrarësia shqiptare. Kësisoj, “Mosmarrëveshja”, mund të cilësohet si një sprovë letrare, brenda së cilës gërshetohet tradita, identiteti, qytetërimi, gjuha, politika e arti i popullit shqiptar si një rrafsh ne vete dhe në relacion me Ballkanin dhe Evropën më gjerë.

Motivin e kësaj vepre ani pse do ta përforcojë dhe shfaqë brenda veprës si ilustrim të moskuptimit, esenca e këtij motivi e shpalosë vetveten që në titull: mosmarrëveshja, përplasja, dyanësia, gati gjatë gjithë veprës do të artikulohen si binom, ambiguitet i një opozitarizmi, i dy anëve kontrastive të manifestuara si përbërje e Shqipërisë e shqiptarëve. Evokimi i momentumeve infantile në fillim të veprës që lidhet me pullat postare dhe simbolika e kundërt që shpërfaqin ato, ndryshe prej imazhit real të shteteve, bëhet finesa e parë e hipokrizisë, e përballjes dhe funksionalizimi drejt hyrjes për në botën e enigmave. Ky kontrast, përpara së cilës vendoset Kadareja-fëmijë, amplifikohet duke depërtuar nëpër elementet simbolike dhe përmbajtësore të botës shqiptare si entitet i vetëm dhe raportit të saj me Ballkanin e Evropën.

Shqipëria si entitet i vetëm dhe natyra antitetike e shqiptarit

Duke e konceptuar si një entitet të vetëm, Shqipëria që artikulon Kadare i referohet shtrirjes dhe gërshetimit të rrafshit historik e politik. Këto dy rrafshe bëhen korniza brenda të cilave Kadare shtreson figura historike e kontradikta politike. Duke i ikur kronologjisë, Kadare mundëson ndërfutjen e momentumeve sa kritike e sa kruciale që plotësojnë historinë e Shqipërisë që prej origjinës pellazgo-ilire, periudhës së Mesjetës e gjer në modernitetin e vonë dhe bashkëkohësinë, për ta krijuar një hartë panshqiptare, brenda së cilës trajtohen edhe problemet e fati i historisë moderne të Kosovës. Integrohet tërësia historike e luftërave, migrimeve, shkatërrimeve dhe tërësia politike e konferencave e kongreseve ndërkombëtare.

Pavarësisht një portreti të plotë historik të Shqipërisë e shqiptarëve, Kadare, piketimin kyç të problemeve e bart në dy momente kruciale: epoka e Skënderbeut dhe shekulli  XX, të interpretuara në mënyrë kontrastive si Moti i Madh (me në qendër figurën e Skënderbeut) dhe Moti i Keq (ku shkrihet konglomerati i propagandave anti-shqiptare dhe rreziku i riorientimit drejt botës turke).  

Shestimin e problemeve që lidhen me Shqipërinë, Kadare e fillon që në konceptimin e elementeve emblematike: flamurit e himnit.

Gjatë trajtimit të flamurit, Kadare nuk krijon refleksione kritike, mirëpo nëpërmjet një neutraliteti ruan vlerën sublime të flamurit të trashëguar ndër breza. Por, raporti aksiologjik i Kadaresë intensifikohet kur kalohet te himni.

I fokusuar në vargjet e ndaluara: “Se Zoti vetë e tha me gojë…”, Kadare arrin t’i gjenerojë dy situime thelbësore. Ndërsa situimi i parë, që i referohet promovimit të racizmit karshi shteteve tjera e që e kundërshton Kadare në emër të një kërkese etike e humane, situimi i dytë do të shndërrohet në kuptimin krucial të ekzistencës së Shqipërisë e shqiptarëve. Përmes deshifrimit të kësaj strofe Kadare shpalos kuptimin e enigmës e që e ndërlidhë me jostabilitetin e shqiptarit, vulën e fatin tragjik të Shqipërisë që i vjen pikërisht prej elementit hipokrit shqiptar. Në këtë pjesë Kadare zbulon tragjiken: Shqipëria është tragjike se të tillë e do shqiptari, është enigma e zbuluar, kuptimi i vërtetë i himnit. E si për ta vërtetuar saktësinë e zbulimit të vet, në vepër evokohet periudha rilindase, poezia e Naimit, drama e Fishtës e më vonë formula e Faik Konicës, që si të përbashkëta provojnë të njëjtën ide reale: shqiptarin si faktor të qenies apo mosqenies së Shqipërisë.

Duke depërtuar në psikën e popullit shqiptar, për më tepër të një shqiptari të lirë, vepra ndërton një imazh të trefishtë të shqiptarit që ka për bazë tri veçori kryesore: besnikërinë totale ndaj atdheut, hipokrizinë totale ndaj binomit atdhe-armik dhe servilizmin total ndaj armikut. Midis këtyre tri veçorive, Kadare spikat dy prototipe të shqiptarit: shqiptarin hero që vjen si përfaqësim përmes figurës së Skënderbeut dhe shqiptarin tradhtar që përfaqësohet nëpërmjet Haxhi Qamilit si simbolikë e gjithë konglomeratit të mohësve dhe albanologëve të rinj. Nëpërmjet këtyre dy figurave artikulohet edhe esenca e dy epokave të lartpërmendura: Motit të Madh që për kundërvënie do të ketë Motin e Keq.

Skënderbeida, që përbën dominancën në tekst dhe ndërtohet si simbolika përfaqësuese e Motit të Madh e rilindasve, brenda kësaj vepre kalon nëpër rrafshe, gjendje e raporte: rrafshi i parë është paraqitja prej prizmit të heroit të dyfishtë: shqiptar e evropian, por pikërisht këtu, Kadare, duke analizuar historikun e përmasave të kësaj figure në atdhe e Evropë, ndërton raportin Shqipëri-Skënderbe, prej nga ekzistenca e të parës del e varur prej të dytit, ndërkohë që mbijetesa e Skënderbeut si figurë funksionon edhe si e vetme, madje duke e vënë në krahasim me dy figurat e tjera të fuqishme të kohës kontin Vlad e Janosh Huniadin, Skënderbeu i mbijeton kohës pikërisht për shkak të receptimit si figurë evropiane, që mbron identitetin evropian. Duke proklamuar sidomos figurën e Skënderbeut në kushtet e një transformimi gjer te spanjollizimi total i kësaj figure, paralel me përmasat sublime të lavdisë spanjolle, Kadare ia kundërvë harrimin shqiptar. Edhe këtu, Kadare vë në thumb harresën e Skënderbeut nga populli shqiptar si formë të nëpërkëmbjes së kësaj figure, që do ta marrë formën e lartë nëpërmjet dukurisë së çmitizimit.

Në vepër, Kadare do të ofrojë dy forma të çmitizimit të figurës së Skënderbeut me dy prapavija tërësisht antitetike. Tipi i parë i çmitizimit me prapavijë pseudo-patriotike, ka në thelb reduktimin maksimal të kombëtarizimit të kësaj figure: jo vetëm se pengohet si emërtimi i sheshit të Skënderbeut në Paris, mirëpo vihet në skepticizëm origjina shqiptare e Skënderbeut nëpërmjet tezave sllave për ta përvetësuar këtë si figurë. Në këtë mes, Kadare nuk kursen as faktorin ndërkombëtar të përfaqësuar prej paragjykimesh të zviceranit Oliver Shmit dhe studimit të tij mbi të cilin i bëhet jehonë luftës së Skënderbeut të motivuar nga hakmarrja personale për familjen dhe jo nga motivimi atdhetar, religjioz e evropian.

Përpara një çmitizimi të mohësve, që në thelb ka mohimin e vlerave shqiptare, Kadare praktikon vetë një çmitizim të figurës emblematike. Parashtesat mitike me intencë glorifikuese të Skënderbeut dhe të fakteve historike, eleminohen nëpërmjet një neutralizimi dhe gjykimi racional të Kadaresë. Me argumente krejtësisht logjike, Kadare përpiqet ta relativizojë dhe ta afrojë me realitetin figurën e Skënderbeut duke e parë jo si dëmtim një çmitizim të tillë, mirëpo si një faktor të koekzistencës së përhershme të kësaj figure, ekzistenca e së cilës është parë nga Kadare si mjet shpëtimi i Shqipërisë.

Në kundërpeshë me Skënderbeidën si shpëtim të atdheut, Kadare shpërfaqë faktorin e rrezikimit të qenies shqiptare, të personifikuar në të quajturën Haxhiqamiloida që prej vetë Kadaresë është përceptuar si një nga kujtimet më të turpshme të rrugëtimit historik shqiptar, që ka bartur ne vete të keqen e rrezikun njëkohësisht. Brenda Haxhi Qamilit përmblidhet korpusi i pseudoshqiptarëve, mohësve, albanologëve të rinj veprimtaria e të cilëve në thelb ka tjetërsimin e gjithë asaj që është shqiptare. Për ta konkretizuar rolin dhe natyrën e tyre, Kadare argumenton një varg çmitizimesh që prekin palcën e popullit shqiptar që nga çmitizimi i prejardhjes ilire, i gjuhës shqipe, i rilindasve e i pavarësisë në Shqipëri e Kosovë e gjer në çmitizimin e figurave si Skënderbeu e nëna Terezë. Siç thekson Kadareja, gjithcka që u përket shqiptarëve çmitizohet, sepse propagandohet orientimi drejt orientit – ribashkimit me Turqinë në Shqipëri e me Serbinë në Kosovë.

Si zgjatim i veçantë i veprës, integrohet edhe fryma komuniste si përfaqësim i një historie “moderne” të Shqipërisë edhe në vetë kuptimin e komunizmit si promovuese e një fryme të re. Duke e konceptuar komunizmin si fantazmë të dyfishtë në nismë dhe pas rënies, Kadare konsideron se ka zbuluar enigmën marksiste. Në fakt, përgjatë trajtimit të komunizmit dhe disidentit të rrejshëm – Kasëm Trebeshinës, kritika e Kadaresë arrin kulmin e vet, ngaqë ajo që i bashkon disidentin e komunizmin qëndron në tendencën për të ndërtuar mite të rrejshme, hipokrizi dhe për ta fshehur të vërtetën nëpërmjet komploteve. Për realitetin e zhveshur të tmerrit komunist dhe Kasëm Trebeshinës, Kadare mjaftohet me argumentimin vetëm përmes dy vrasjeve ashtu që liria dhe fryma e re e jetës që premtojnë, s’bëhen tjetër veçse një formë e manipulimit dhe komplotit përmes të cilit krijohen në vazhdimësi viktima

Në vepër ndihet edhe karakterizimi i figurave më dytësore të veprës, të cilat gjithashtu i nënshtrohen një qasjeje binare të Kadaresë: si neutralitet dhe si kritikë e Kadaresë ndaj këtyre figurave. Grupit të parë u përkasin figura e Ismail Qemalit dhe mbretëreshës Geraldinë, ndaj të cilëve hetohet një prirje më subtile dhe emocionale në frymën e pranimit prej autorit e prej popullit; gjersa te Ismail Qemali, Kadare ngre lart durimin, erudicionin e mendjehollësinë, të mbretëresha Geraldinë flet me zërin e popullit dhe interpreton dashurinë e popullit për të – nëpërmjet po kësaj figure, Kadare i bën njëfarë jehone edhe pozitës së femrës, lirinë që e karakterizon në epokën e Skënderbeut.

Paralel me mbretëreshën Geraldinë, figura e mbretit Zog, që siç e thotë Kadare përbaltej e urrehej prej popullit, nuk pëlqehet as prej vetë Kadaresë, madje, duke u motivuar nga gjendja e një situate të tensionuar politike, Kadare vë në kritikë dyshen kontrastive Zog – Nol e bashkë me ta edhe Konicën, këtë të fundit mbi bazën e një hipokrizie politike.

Portreti politik e historik i Shqipërisë përplotësohet edhe me portretin religjioz, i cili, duke iu përshtatur logjikës kontrastive të Kadaresë, manifestohet si virtyt dhe si negacion për kombin. Ngarkesën pozitive në portretin religjioz, Kadare e interpreton nëpërmjet harmonisë fetare, të cilën arrin ta argumentojë përmes multipërkatësisë religjioze të udhëheqësve të shtetit që nga Ismail Qemali e gjer te Ahmet Zogu. Si kontrapunkt të ngarkesës pozitive shenjohet propaganda religjioze e hoxhallarëve që ngrihet jo vetëm ndaj figurave kombëtare – Skënderbeut, mirëpo shndërrohet edhe në katalizatorin kryesor të planeve shoviniste për shpërnguljen e shqiptarëve.

Shqipëria dhe Ballkani

Duke e shtrirë pikëpamjen për Shqipërinë më gjerë, pra në relacion me Ballkanin, Kadare shpërfaq dy tipe të këtij relacioni: relacionin si bashkëpunim hipokrit/i kamufluar dhe relacionin armiqësor. Në mendimin kadarean, në thelb vetë Ballkani ndërtohet nëpërmjet një paradoksaliteti, sepse pavarësisht simbolikës si djep i kulturës dhe civilizimit evropian, elementi karakterizues dhe emërtuesi i përbashkët i gjithë ballkanasve mbetet dhuna, dëshira për dhunë, shkatërrim. Duke karakterizuar si shqiptarin ashtu edhe ballkanasin, konsideron se ajo çka i bashkon këto figura është dëshira për lavdi, ndaj edhe vë pikëpyetje në çështjen e Janosh Huniadit në luftë kundër osmanëve, se vepron i vetëm pikërisht në kërkim të lavdisë.

Kur heton relacionin midis shqiptarëve e ballkanasve, Kadare ngre anën konfliktuoze të këtij rajoni. Shqiptarët, serbët dhe grekët dalin tri nacionalitetet brenda të cilave Kadare paraqet natyrën tensionuese, jo vetëm nëpërmjet Luftës Ballkanike, por edhe përmes programeve shoviniste serbe e greke mbi asgjësimin e shqiptarëve në Shqipëri e në Kosovë, Naçertania serbe, libri i kryeministrit serb Gjorgjeviç, projekti i Vasa Çubrilloviçit dalin si argumentet konkrete përmes të cilave Kadare ilustron gjendjen politike të popullit shqiptar në raport me atë sllav.

Brenda këtij relacioni, nëpërmjet një fryme kritike, Kadare shtron dy probleme tjera që lidhen me Kosovën: miti i Kosovës dhe propaganda manipuluese serbe për ta kthyer luftën ndëraleancore në luftë nacionale serbe e turke – Kadare këtu ndërton një kritikë të dyfishtë, jo vetëm ndaj propagandës serbe, mirëpo edhe ndaj pasivitetit shqiptar në shpërfaqjen e së vërtetës.

Problemi i dytë lidhet me vetë Kosovën, prej nga Kadare, nga një përspektivë subjektive, ndërton tablo të terrorit dhe dhunës. Për ta argumentuar qasjen agresive, të cilën e konsideron si racizëm ndaj shqiptarëve, Kadare citon shkrimtarin kroat Mirosllav Kërlezha, vepra e të cilit bëhet dëshmi e politikave paragjykuese ndaj shqiptarit e mbi të cilat ndërtohet sistemi politik sllav. Për më tepër, më indinjuese për autorin del jo vetëm paragjykimi mbi baza raciste, por mospërfillja dhe pasiviteti evropian ndaj kësaj mendësie.

Triada Shqipëri – Ballkan – Evropë

Vendosja e relacioneve midis Shqipërisë dhe ballkanasve me Evropën, parimisht siç edhe thekson Kadare konceptohet midis një skepticizmi dhe mëdyshjeje reciproke mbi faktin se sa është utilitar dhe simbiotik ndërtimi i këtij relacioni. Megjithatë, nën prizmin kadarean ky relacion shquhet me një kritikë të dyfishtë: kritikë ndaj ballkanasve e kritikë ndaj Evropës.

Aspekti i parë i kritikës që shenjon egërsinë dhe agresionin ballkanas, ka si derivim kërkesën thelbësore të metamorfozës së shteteve ballkanase drejt arritjes së konkordancave dhe harmonisë. Duke kritikuar sidomos Shqipërinë për hipokrizi përmes imazheve të gënjeshtërta rozë, Kadare paraqet çelësin e bashkimit me Evropën, që në themel të vetin ka sinqeritetin, dashurinë e sinqertë atdhetare e promovimin e sinqertë nacional.

Aspekti i dytë i kritikës ka në shënjestër vetë Evropën dhe shfaq indinjatën në raportet e kësaj të fundit ndaj ballkanasve. Brenda kësaj vepre, Kadare ruan portretizimin kapricioz dhe narcist të Evropës dhe midis këtij portretizimi ironizon mospërfilljen e thellë sidomos ndaj Shqipërisë e shqiptarëve, që si të tillë e argumenton jo vetëm përmes listës së 450 personaliteteve shqiptare (që në thelb është burim skepticizmi evropian), por për më tepër pozita superiore e Evropës arrin gjer në krijimin e paragjykimeve dhe përtrirjen e ideve sllave për primitivizmin shqiptar.

Pavaresisht kapriciozitetit, lidhjen dhe orientimin drejt Evropës, Kadare e sheh si të nevojshëm në katalizimin e përparimit dhe shkëputjes prej propagandave pro-orientale; veç tjerash këtë marrëdhenie Kadare, vënë në kontekstin historik të kohës së Skënderbeut, e interpreton edhe si të drejtë të plotë morale të shqiptarëve.

Mbi një konglomerat formash dhe referencash

Pavarësisht se Kadare e konsideron këtë vepër sprovë letrare, pikëpamjet dhe mendimet e Kadaresë janë të organizuara në formën e esesë letrare. Konkretisht gjithë konglomerati i çështjeve dhe vëzhgimeve mbi botën shqiptare përmblidhet në 13 ese sa ka pjesa e parë, në shënime plotësuese të autorit si elemente të pjesës së dytë dhe një shtojcë e re vëzhgimi politik si pjesë e tretë. Natyra diverse e ngjarjeve dhe dispersiviteti i gjerë historik mbulon një dimension të gjerë kohor, që megjithatë nuk derivon si i gatshëm, por përplotësohet nëpërmjet teknikave narrative. Kjo do të thotë se, ani pse përfill një rend logjik duke ndërlidhur një çështje me një tjetër, Kadare i ikën renditjes kronologjike të historisë shqiptare. Periudha, ngjarje e epoka mbivendosen njëra mbi tjetrën duke vënë në funksion analepsën e prolepsën. Por, pavarësisht këtij çrregullimi kronologjik, rrafshi historik përplotësohet, episode historike përmbushin tërësinë, ashtu që Kadare eviton mungesat. Humbjen e lidhjes kronologjike, Kadare e zëvendëson nëpërmjet përsëritjes dyfunksionëshe, qoftë si rikujtim a si përplotësim të një segmenti paraprak historik.

Tërësisë së problemeve që i përkasin botës shqiptare, Kadare i shton edhe informacione periferike që manifestohen si digresione, në të cilat Kadare evokon episode të jetës së figurave shqiptare (informacione mbi jetën familjare të Ismail Qemalit; episodi i përvojave të Isa Boletinit në Kongresin e Versajës) dhe fakte historike botërore (pushtimi i osmanëve prej Mongolisë).

Ajo që ia shton kompleksitetin veprës është prezenca e referencave dhe intertekstualitetit, çka i japin kësaj vepre një karakter shumë modern. Këto referenca, që variojnë prej atyre publicistike, poetike, historike e politike, shfaqen si gërshetim prej botës shqiptare dhe të huaj në përmbushjen e funksioneve specifike: referencat me origjinë autorët ballkanas e evropianë (Marlou, Louis de Gongora, Oliver Shmit, Jacob Fallmerayer, Kerlezha, Vasa Çubrilloviç, Dobriça Qosiq) ndërfuten si përmbushje e rolit argumentues të informacioneve historike e politike që shfaq Kadare; ndryshe prej tyre, referencat me origjinë autorët shqiptarë (Noli, Konica, Asdreni, Naimi, Fishta, Branko Merxhani, Migjeni) i nënshtrohen një rifunksionalizimi e modifikimi për t’iu përshtatur mendimeve e fenomeneve shqiptare, konkretisht frymës përkatëse të kohës.

Një prani e tillë e referencave, por edhe gjerësia e informacionit doemos do të marrë më shumë se një formë brenda eseve, kështu mendimi i artikuluar kadarean do ta gjejë mbështetjen në format e tilla si ditari, vargje poetike, kronika telegrafike e kujtime, që do të shfaqen duke ruajtur stilin e vet specifik.

Varieteti i tonit kadarean midis faktit dhe fiksionit 

Diversiteti dhe koloriti kadarean do të shtrihen përtej rrafshit strukturor, për t’u zgjeruar edhe drejt atij stilistik që përkufizohet në ngjyrimin e zërit kadarean dhe një varieteti figurash stilistike. Natyra thelbësore e veprës si konfrontim kontradiktash e kontrastesh doemos ka përcaktuar dominimin e tonit ironik dhe atij kritik të Kadaresë. Efektet ironike, sidomos, artikulohen përmes epiteteve eufematike dhe ngarkesave negative: Çmitizuesi i vockël, Lubonja, thotë Kadare, duke ironizuar me pozitën e Lubonjës dhe për më tepër me veprimet e tij anti-shqiptare. Ky ton kritik, me raste neutralizohet drejt një toni të rëndomtë – objektiv, të zhveshur plotësisht prej euforisë kombëtare, prej nga Kadare funksionalizon gjykimin racional dhe qetësinë objektive pa u rrëmbyer gati asnjëherë nga një emocionalitet i tërësishëm qoftë ndaj kauzave apo figurave shqiptare. Megjithatë, disa finesa më emocionale dhe melankolike nuk përjashtohen, finesa të tilla ndihen përgjatë paraqitjes së fatit tragjik të Ismail Qemalit; melankolike deri në një masë paraqiten edhe tablot e dhunës serbe mbi popullin e Kosovës.

Krahas këtij ngjyrimi të zërit, në thelb brenda kësaj vepre gërshetohet Kadareja-faktograf e finesat e Kadaresë si shkrimtar, pra në suaza të interaksionit fakt/fiksion. Në vepër këto dy tërësi të mëdha janë të dukshme dhe lehtë të interferueshme. Fakti është i shtrirë thuajse përgjatë tekstit dhe manifestohet si një paraqitje e gjerë e informacioneve e dokumentimeve konkrete të historisë nacionale e ndërkombëtare të shprehur përmes datave, kongreseve, mbledhjeve e viteve të përshkruara në vepër. Konkretë në të shumtën e rasteve, gati përherë janë edhe personazhet që frymëzohen nga historia e letërsia. Megjithatë, ngjizur me historiken, me Kadarenë që saktëson, shpërfaqet Kadareja që krijon fiksion dhe këtë e bën të ditur edhe brenda veprës përmes gërshetimit histori e mit, e konkretisht dimensioni fiksional del më së miri në pjesën ku ndërtohet miti për Kosovën. Episodi i vrasjes së Sulltanit e më vonë edhe episodi i vrasjes së Ramonës brenda sistemit komunist, me mënyrën e ndërtimit narrativ, shkëputen tërësisht nga pjesa faktografike dhe marrin finesat e një proze të mirëfilltë letrare që mban shenjat e një narracioni kadarean. Edhe ato pjesë të veshura me faktografi, nëpërmjet figurave letrare si metaforës, personifikimit të shpeshtë të Shqipërisë dhe epiteteve, e krijojnë një afri me fiktiven duke dëshmuar përfundimisht natyrën e esesë letrare që përdor Kadare.

Enigma e zgjidhur   

Përgjithësisht, kjo vepër është një konglomerat faktografik që, i sintetizuar me fiksionalitetin letrar, kapërcen në kohën e hapësirën shqiptare dhe merr një karakter gati të një enciklopedie në miniaturë mbi Shqipërinë, shqiptarin dhe relacionet e tyre me të tjerët.

Përmes kësaj vepre, nëpër sprovat historike, politike, sociale, poetike, Kadare paraqet të dukshmen, ndërkohë që përballë saj zbulon dhe vë të padukshmen, enigmën, për ta shkaktuar mosmarrëveshjen.

Përfundimisht, sintetizimi i të gjitha enigmave në vepër prodhon idenë e fuqishme që lidhet me shqiptarin, ideimin e artikulimin e tij si kontradiktë e brendshme: shqiptari puthadorës e vrasës, servil e besnik sipas mitit të Milloshit dhe verbëria kolektive shqiptare karshi të metave, sipas mitit të vajzës që verbohet e që potencialisht përmes tyre Kadare e argumenton një fat, fakt e fatkeqësi të realitet shqiptar dhe ripohon kredon themelore të kësaj vepre se stisësi e konstruktuesi i fatit dhe i së ardhmes së Shqipërisë mbetet vetë shqiptari.

Shënim: Punimi është paraqitur në lëndën “Publicistikë letrare”, tek Prof. Dr. Sali Bashota, në studimet e nivelit master, dega e Letërsisë Shqipe, Fakulteti i Filologjisë, Prishtinë.

Rrezartë Morina / KultPlus.com

Besnikëria e testamenteve

Posted on by Kult Plus

Secila formë e shkrimit ngërthen në vetvete një projektim emocional të veçantë, i cili reflektohet në tërsinë tekstuale të saj. Duke pasur parasysh krijimtarinë e pafund publicistike të shkrimit në kulturën shqiptare të korpusit të madh të veprave, ne do ndalemi te forma e shkrimit publicistik siç është testamenti, për ta parë mënyrën e realizimit dhe modifikimit në saje të tri modaliteteve të ndryshme të individualiteteve të rëndësishme të kulturës shqiptare, si: Faik Konica, Mitrush Kuteli dhe Mid’hat Frashëri.

Testamenti konsiderohet një vepër e rëndësishme, e shkruar nga një veprimtar shoqëror, nga një shkrimtar, një shkencëtar, individ me status të caktuar shoqëror. Kjo formë shkrimi zakonisht shkruhet gjatë viteve të fundit të jetës, në të cilën pasqyrohen pikëpamjet kryesore të autorit të tekstit për fushën e tij përkatëse ose për të paraqitur dëshirat, kërkesat, gjë që me vullnetin e tij i lë pasurinë a sendet vetjake dikuj tjetër me fjalët e fundit para vdekjes.

Në objektin tonë të analizës dhe diskutimit do evidentojmë karakteristikat e mënyrës së shkrimit të tri personaliteteve të ndryshme; të shohim përafritë dhe dallimet për fjalët e fundit të tyre, dëshirat e kërkesat që i paraqesin dhe si rezultat i kësaj ne problemin do e shtrijmë në tri teza:

1. Kuteli mes brengës dhe mallit.

2. Instituti Albanologjik si trashëgimia më e qenësishme e Frashërit.

3. Konica mes mërgimit dhe atdheut.

Tezat, substancialisht, janë rezultat i ideve fundamentale dhe intencave autoriale, të cilët në testamentet e tyre ku më pak e ku më shumë kanë realizuar një dimension specifik të ndieshmërisë së tyre, duke u gjendur mes fundit të jetës dhe vdekjes, e cila rezulton të jetë një gjendje mjaft e sikletshme dhe e ankthshme si mënyrë e përjetimit për natyrën njerëzore. Këtu kemi përjetimin dhe perceptimin e kësaj gjendjeje nga pozita e intelektualit.

1. Kuteli mes brengës dhe mallit

Parashtrimi i çështjes së testamentit të Kutelit te teza është rezultat i atij emocioni, që ai e reflekton ndër të tjera në shkrimin e tij. Brenga, e cila është rezultat i mendimit dhe kuptimit për mosprezencën së tij pranë familjes dhe pasardhësve të tij pas vdekjes dhe për faktin se kush do kujdesej për ta; si do ia dilnin, sa do të ishte e vështirë jeta për ta dhe malli vjen si rezultat i kujtimit të jetës së kaluar, i veprimtarisë jetësore, sidomos pikante është ndieshmëria e dhembjes drejtuar gruas së tij si personi më i afêrt dhe më i kuptueshëm i gjendjes së tij gjatë proceseve jetësore tejet të vështira që nga fillimi deri në fund.

Kutelin ne e kemi njohur si krijues, kritik, estet, veprimtar kulturor në shumë procese, të cilat kanë pasur ndikim të madh në etablimin dhe konsolidimin e identitetit kulturor shqiptar dhe njëherish figurë e betonuar në historinë e letërsisë shqipe.

Kushtet shëndetësore në të cilat e shkruan testamentin Kuteli kanë një rëndësi në determinimin e gjendjes emocionale dhe atmosferës së shkrimit dhe reagimit, të cilat i evidenton vet ai, si: pleqëria e skajshme, rëndesat dhe sëmundja active, të cilat e kanë lodhur dhe herë pas here si pasojë e tyre nuk arrin ta ruajë qetësinë në shkrim, me ç`rast theksohen sitauta meemocione me karakter shpërthyes e revoltues në vazhdimësi. Ai pohon në mënyrë të vazhdueshme se mezi arrin të shkruajë fjalët e fundit në testament, që, faktikisht, alarmon një vdekje të afërt për veten.

Në tërësinë e realizimit tekstual testamenti rezulton të jetë tejet intim e personal për nuancat e referencat e problemeve dhe së kaluarës së tij brenda dhe jashtë familjes, të cilat do i merrte me vete në varr, andaj në një pjesë të informacioneve dhe përjetimeve del të jetë i rezervuar në disa aspekte, kur i thotë gruas së tij se “ti i di mirë…”, në vazhdim e sipër me theks të veçantë, ai shpalos momente dhe situata nga puna e tij si drejtor banke dhe evidenton gjëra, të cilat pasqyrojnë dhe provojnë fisnikërinë e tij jetësore dhe burrërore si njeri i pakompromis me të keqen dhe stoik në parimet e tij profesionale e etike, saqë qe në gjendje t’i paguajë edhe me jetë po qe nevoja.

            Të gjitha këto na japin një Kutel tjetër nga ai që jemi mësuar për ta parë. Ai evidenton këto merita të tij, në mënyrë që t`i shpërblehet ky mund familjes së tij, jo atij se tashmë ky nuk kishte nevoja vetiake. Preokupimi i vazhdueshëm i tij është fati dhe mënyra se si do mbijetojnë familjarët pas vdekjes dhe shuarjes së tij dhe herë pas here një shpresë e mban kur pohon se do gjendet ndokush që do ta vlerësojë atë që ka bërë në dobi të shoqërisë dhe vendit të tij.

Kuteli ndër të tjera zhvillon një relacion filozofik mes jetës dhe vdekjës si dy komponentë fundamentalë jetësorë, kur flet për jetën është tejet racional; një njeri i ngritur që ka kaluar një jetë me përplot halle, probleme, vështirësi dhe këtë ai e përkufizon si cikël jetësor të përmbyllur të pranueshëmmirë apo keq, tani e konsideron normale vdekjen në fund madje për ta parë edhe si shpëtim, kur jeta shndërrohet e bëhet e vështirë kur thekson gjendjen e rëndë shëndetësore dhe jetën parazite që për të ishin të papranueshme dhe do i jepte në këmbim me vdekjen. Vdekja si proces i natyrshëm fundamental njerëzor për Kutelin gjen mirëkuptimin e formës së kryer tek ai, andaj si vazhdimësi e saj edhe porosia e organizimit të funeralit është e çuditshme kur pohon se:

  “Kur të vdes mos bëni lajmërime nga ato që ngjiten nëpër muret. Vdekja është një ngjarje që i takon atij që vdes dhe shtëpisë së tij. Pse ta dijë bota? S’dua!”

Ky është fragmenti, i cili përmbledh në mënyrë koncize dhe konceptuale pikëpamjet e tij mbi vdekjen dhe kalueshmërinë e tij si vazhdimësi të kësaj ideje na ofrohet edhe te pjesa e njerëzëve, të cilët do të duhej të informoheshin për vdekjen e tij. Kjo sjell mënyrën e gjykimit dhe lidhjes së Kutelit me qenien individuale njerzore si vlerë unike e manifestuar tek ai, kur edhe i numëron gruas se kë ta thërrisnin kë jo, pjesë në të cilën na shpalosen marrëdhëniet e tij me shoqërinë dhe familjen e ngushtë. Kjo bën të njohim një pjesë të botës së tij internale tjetër në këtë relacion kur pohon se:

  “Të kam thënë gjithnjë: gjaku ujë s’bëhet… po bëhet qelb.

Për këtë shkak nuk dua që ime motër Lirie të më qajë e të bëjë gurgulet e saja. Sot më vret me sjelljet e saj të fëlliqura, nesër më qan, si në komedi. Jashtë!”

 Kutelin ne kemi arritur ta shohim në testament të paraqitur në tri pamje; në pamjen e parë jepet gjykimi i veprimeve të tij dhe kuptimi i perceptimit të jetës që ka të bëjë me individualen dhe veprimtarinë e përgjithshme personale. Pamja e dytë paraqet Kutelin në relacion me gruan dhe jetën bashkëshortore dhe pamja e tretë Kuteli në relacion me fëmijët e tij. Nga dy pamjet e para, ne evidentuam dhe portretuam ato karakteristika të karakterit dhe personalitetit të tij fisnik e të matur dhe njeri me horizonte të hapura të të menduarit.

            Kuteli në relacion me fëmijët ruan marrëdhënien prind-fëmijë; është i dashur i afërt dhe mësues i jetësor i tyre në kuptimin e përgjithshëm në proceset që ata i presin dhe ky për t`u bërë udhërrëfyes i tyre nga pozita e një njeriu që ka përvojë dhe një siguri në ato që thotë. Ne do thonim që pjesa më me interes dhe më e fuqishme artistikisht dhe pjesa më e mirëmenduar janë fjalët drejtuar fëmijëve, ku ndër të tjera i bën thirrje të jenë të dashur për njëri-tjetrin; të jenë të urtë, ta duan gjuhën vendin dhe të anojnë gjithmonë nga e mira, mos të kultivojnë të keqen në shpirt dhe te tjetri. Mësimet për jetën ai i transmeton te ta me një sinqeritet dhe qartësi të natyrshme kur thotë se:

 “Hapni sytë për çdo hap që bëni në jetë. Jeta mund të prishet nga një hap i gabuar, vetëm nga një hap. Pastaj, vinë greminat. Kur t’ju vijë koha, martohuni! Të dëgjoni zërin e zemrës, po edhe të arsyes. Shpesh zemra të shpie në udhë të gabuara, në qoftë se nuk e drejton arsyeja. Mos i kërkoni shumë jetës, sepse jeta është koprace në mirësi. Mos ëndërroni ato që nuk realizohen dot. Mos u matni me hijen e mëngjesit me menjemadhësinë. Do t’i kërkoni jetës aq sa mund t’ju japë.”

Mbi bazë të këtyre këshillave pikante, Kuteli do të lë në trashëgimi të shoqërisë individë produktivë dhe të dobishëm, të cilët do kontribuojnë në të mirë të shoqërisë dhe proceseve të saj. Interesante janë edhe thirrjet që bën se si duhet projektuar dhe perceptuar jetën, në mënyrë që gjërat të funksionojnë në rrafshin pragmatik, të mos rrëmbehemi nga fantazi koti, por të qëndrojmë më afër të mundshmes dhe tokësores gjithmonë, duke bërë përpjekje të jemi të mirë me vetveten dhe me tjetrin. Ai ndan me ne edhe përvoja profesionale e letrare, kur flet për profesionizmin dhe manifestimin e zhvillimit të letërsisë në vendin tonë, duke e përkufizuar si profesion sfidues dhe një terren tejet labil për kushtet ekzistuese dhe mënyrën e funksionimit që nuk ofron një akomoditet në zhvillimin profesional e jetësor. E gjitha kjo ngelet përfundimisht pikante dhe qenësore që janë mësime në sensin universal dhe të aplikueshme për krijimin e një tradite dobiprurëse dhe funksionale në jetë.

Dimensioni atdhetar si fat i predestinuar t`i përcjellë elitën kulturore në vazhdimsi si shqetësim dhe pasiguri e ekzistencës nacionale nuk e çliron as edhe Kutelin, as edhe në fjalët e fundit, por kësaj here të dhëna reduksionalisht dhe racionalisht si pjesë të pandashme e amanetit që duhet transmetuar te fëmijët për të qenë gjithmonë të gatshëm përkrah ruajtjes e kultivimit të gjuhës e kombit:

 “Atdheu është atdhe bile edhe atëherë kur të vret”.

Mënyra e shkrimit të testamentit te Kuteli në planin narrativ dhe të stilit i përafrohet prozës së mirëfilltë artistike, sidomos te pjesët e para të rrëfimit të ëndrrës dhe sekuencave të tjera jetësore, të cilat kanë një rend logjik dhe linear të realizimit të momenteve kyçe në jetën e autorit si interferime të vazhdueshme për lidhjen e së tashmes me të ardhmen dhe me të kaluarën. Stili dhe gjuha janë vazhdimësi e shkrimit të tij letrar, me ç`rast me një natyralitet dhe gjuhë të rrjedhshme dhe nocione specifike arrihet një shkëlqim i tekstit me idenë dhe intencën e autorit.

Si përfundim i asaj që e përkufizon më së miri jetën dramatike dhe testamentin e Kutelit janë fjalët e vetëshkruara të tij, kur thotë se kam:

 “Kam punuar shumë, kam dashur shumë, kam gabuar shumë”.

2. Instituti Albanologjik si trashëgimia më e qenësishme e Frashërit

Mid’hat Frashëri intelektual, krijues e publicist, veprimtar politik një jetë kushtuar letrave dhe atdheut, vazhdues i traditës së madhe familjare të Frashêrve të mëdhenj, pa dyshim që këtë traditë do të donte ta linte edhe si trashëgimi vazhdimësinë e punës dhe krijimit të zhvillimit kulturor letrar te brezat pasues.

Frashëri testamentin e tij e shkruan me një gjendje të mirë shëndetësore e emocionale, përkundër Kutelit dhe kjo pa dyshim që vlen të theksohet dhe evidentohet, ngase del të jetë më i rezervuar në saje të preokupimeve të tij shëndetësore e jetësore dhe nuk lejon t’i përvidhen në tekst gjendje të caktuara emocionale si pasojë e realitetit të tij vetjak, por ka një koncept të qartë të kërkesës së tij; shkrimit dhe realizimit nëpërmjet testamentit drejtuar bashkëkohasëve, bashkëpunëtorëve të tij dhe brezave pasues. Në relacion me Kutelin që zgjerohet në diskutimet e tij me një shkrim më sensibilizues, Frashëri nëpërmjet tesktit të tij dyfaqesh në mënyrë precize e koncize me një qëllim të vetëm krijimin e Institutit Albanologjik shtron kërkesën në mënyrë graduale të shkallëzuar, duke paraqitur atë se çka don, si duhet të bëhet, me çka duhet të bëhet, si duhet të funksionojë dhe qëllimi kryesor i saj.

Duke shkruar testamentin e tij Frashëri i qëndron besnik natyrës dhe prestigjit të tij intelektual, i cili bëri gjithçka dhe gjithmonë në të mirë të shoqërisë; një altruis, vizionar, filantrop dhe logjik në saje të asaj se çka kërkon, duke arsyetur në vazhdimësi përpjekjen e tij për krijimin e një baze të shëndoshë kulturore. Në pika të veçanta janë të dhëna kërkesat specifike për bible,otekën e tij në të cilën flet për materiale të rëndësishme të trashëguara nga babai dhe nga ungjit e tij që të mos ndahen, por të shiten ashtu bashkë me gjithë krijimtarinë e tij. Gatishmëria dhe përpjekja e Frashërit për ta bërë realitet kërkesën e tij hetohet nga këmbëngulja dhe bërja e hapave të parë të gurthemelit në të gjallë të tij që në këmbim të krijimit të Institutit të jap çdo qindarkë dhe çdo gjë nga pasuria e tij materiale, letrare dhe çdo mjet tjetër poesedues i tij të ngelet në shërbim të krijimit të Institutit Albanologjik.

Dëshira dhe përpjekja e Frashërit është një ideal i lartë kulturor, ngase duke krijuar një Institut funksional do të bëhej një punë e madhe me vlerë ku nëpërmjet saj do të bëhej botimi dhe shpërndarja e pa fund e titujve dhe librave të natyrave të ndryshme kulturore e studimore.

Projektimi i Institutit do të duhej të bëhej në proporcion me rregullat dhe parashikimet e Frashërit, në mënyrë që ky i fundit e kishte paraparë të ishte sa më funksionale për efektivitetin e punës; të ishte larg çdo objekti ose godine tjetër, në mënyrë që të evitohej rreziku nga zjarri, objekti duhej të posedonte një konglomerat dhe korpus të madh veprash, zyra të punës, oda për qëndrimin e studiuesve dhe eksploruesëve të huaj, të cilët kanë interesim për njohje dhe studim të kulturës sonë, të kishte një udhëheqje Institutiti që përbëhej nga një hierarki profesionistësh, me ç`rast secili do të kishte kompetenca të caktuara dhe do të ekzekutonte detyrën e tij.

Frashëri e çmonte dhe kishte në konsideratë bibliotekën e tij, andaj bënte thirrje të vazhdueshme që ajo shitej tok dhe të mbante emrin, të cilin i kishte dhënë vetë ai.

Si shenjë mirënjohjeje për të Frashëri kërkon që të gjitha librat që dalin nga Instituti të mbajnë vulën e emrit të tij krijues “Bibloteka Lumo Skendo 1897” dhe pjesa të thuhet më e ndieshme e tekstit është kërkesa e tij për indentifikimin me Institutin dhe prehjen shpirtërore, të cilën do ta arrinte vetëm atëherë kur trupi i tij do të varrosej në një cep të oborrit, ku do të ngrihej katedra.

Porosia e madhe e tij për gjithë brezat pasues përpos Institutit Albanologjik është:

 “…të kenë gjithë shqiptarët idealin e përparimit dhe të naltësimit të Kombit, që shqiptarizma të bëhet një dëshirë dhe një konviktim i thellë dhe që çdokush të kuptojë se e mira e Kombit është e mira e jonë private se nderi dhe lavdi i shqiptarëvet të gjithë, është edhe nderi dhe lavdi ynë personal.”

Jeta dhe vepra e Frashërit është ideal indentiatar, nacional e kulturor i lartë dhe kjo sipas parimeve të tij arrihet vetëm nëpërmjet arsimimit dhe kulturës, andaj pas vdekjes rëndësia është të vazhdohet kjo traditë e punës me format më të larta akademike të organizimit.

Teksti në tërsinë e tij ka një gjuhë të pastër shkencore në artikulimin e shprehjeve, faktografisë, logjikës së renditjes së kërkesave bazike, e redukton maksimalisht dimensionin letrar artistik të reagimit të tij karshi kërkesave, ngase ideja e asaj që thuhet është të precizohen dhe qartësohen në mënyrë bindëse dhe të hapur. Zhvillimi dhe realizimi i idesë kryesore të tij, e cila në esencë e ka të pashmangshëm funksionimin pa një qasje të tillë të shkrimit, që anon dhe modifikohet nga konvencat bazike të natyrës publicistike.

3. Konica mes mërgimit dhe atdheut

Kur flasim për modernitetin, Faik Konica është njëri nga emrat kryesor bashkë me shumë të tjerë, të cilët e instalojnë një mendësi të re të gjykimit, vlerësimit, krijimit, poetika të reja të shkrimit, qasje të reja studimore një njeri metonimi i neokulturës shqiptare në shumë fusha; letërsi, publicistikë, histori, politikë dhe një mori kontributesh tjera të pashmangshme deri sot.

Siç jemi mësuar në krijimtarinë e tij të shkruar shkurt të lënë ndonjëherë gjysmë më shumë premtues se sa realizues, të tillë do ta gjejmë edhe te testamenti i tij, i cili kap vetëm një preokupim momental të Konicës; atë të ceremonisë së varrimit, ngase siç shihet pjesët dhe porositë tjera Konica do të duhej t’i ketë lënë në krijimtarinë e tij të përgjithshme letrare e publicistike. Testamentin e tij Konica ia drejton Nolit dhe Lame Kodrës, të cilëve ua lë porosinë e kthimit të trupit të pajetë në Shqipëri dhe kryerjen e gjitha procedurave të funeralit, të cilat do të kujdeset ai vetë që t`i mbulojë nga shpenzimet e veta të përgatitura paraprakisht, fakt që e shquan personalitetin e Konicës që të merret çdoherë përgjegjësia mbi vete për atë që të takon.

Ky testament më shumë lë të nënkuptojë, sesa që jep material të gatshëm shkrimi. Përcaktimi i tezës, Konica mes mërgimit dhe atdheut, motivohet ndieshëm nga biografia e autorit, që një jetë të tërë rritet dhe jeton në mes të këtyre dy poleve, aq sa edhe fundi e gjen në megrim. Tani këtu përfundon gjithçka dhe halli tij i vetëm nuk është gjë tjetër, përpos që trupi i tij të prehet i qetë në atdhe dhe ky fakt është substancial për testamentin e tij.

Një tjetër çështje me rëndësi në këtë pikë është edhe specifikimi i raporteve të Konicës me Nolin; dy polemizuesit më të mëdhenj të kohës, rivalë politikë e kulturorë për kohë të gjatë dhe përfundimisht miq më besnikë dhe më të mirë me njëri-tjetrin. Këtë fakt e forcon edhe pohimi nëpërmjet testamentit, duke kategorizuar Nolin si njeriun më besnik në çeshtjet e tij më të ndieshme, si dhe Lame Kodrën, të cilit në tekst i drejtohet me një emër përkëdhelës, të cilëve u ngelet përgjegjsia morale e kthimit të kufomës në atdhe.

Lidhja e fortë për atdheun na del edhe tek testamenti i tretë i një intelektuali që shëtiti dhe pa botën; u pasurua me kultura, gjuhë, tradita, qytetëerimet e gjithë qyteteve të oksidentit dhe përfundimisht kërkesë e fundme e tij mbeti të tretet në tokën mëmë siç e quan ai vetë.

Teksti i testamentit të Konicës nuk shquhet për ndonjë vlerë stilistike apo gjuhësore, është tekst konciz i shkurtër, i qartë thotë me pak fjalë dëshirën e fundit të tijën pa ndonjë specifikim të ndonjë dimensioni të integruar e projektuar në tekst.

4. Testamentet në relacion me njëra-tjetrën

Krejt në fund ne mund të flasim veç e veç për secilin nga testamentet e lartcekura, me ç`rast pa dyshim secilin prej tyre e bren diçka e veçantë dhe nuk mund të jenë të ngjashme fjalët e fundit të tyre.

Kuteli del të jetë më i realizuar tekstualisht, emocionalisht, artistikisht në paraqitjen e pikëpamjeve dhe fjalëve të fundit në tërësi qoftë si mjeshtri, qoftë si njohje jep një rezultat më konstatues dhe si perceptim, ngase me të vërtetë janë fjalë, të cilat prekin përputhen me gjendjen e moshës, pavarësisht sa autori pretendon ta racionalizojë dhembjen, natyraliteti dhe sinqeriteti i rrëfimit janë bazike dhe identitare për ato që vlen të theksohen si tipare të testamentit të parë në relacion me Frashërin.

Frashëri, i cili e ruan një formë të reagimit dhe botëkuptimit të tij, ka një objektivë të qartë dhe parametrat e tij të rrëfimit dhe deklarimit të kërkesave specifike me një gjuhë precize; redukton maksimalisht sentimentin për shkak të natyrës së shkrimit të testamentit lë pjesë për të dëshiruar si shpërfaqje të tij të brenshme, por gjithçka rrjedh në suaza të normales dhe maturisë në të shprehur, nuk rrëmbehet as edhe kur diskutimi kalon kah vdekja dhe përjetimi i saj- tipi i intelektualit tipik racional.

            Konica siç theksuam edhe më lart jep shkurt qartë tablon e rrëfimit dhe deklarimit të porosisë në testamentin e tij, ka adresën se kujt i referohet në pak fjalë të dhëna me koncizitet dhe natyralitet shfaq preokupimin e tij dhe me një nderim e mirësjellje kryen fjalët në drejtim të atij që i bëhet thirrja.

E përafërta e përmbajtjeve dhe qëndrimeve të këtyre testamenteve është lidhja e të tre protagonistëve me vendin e tyre Shqipërinë; shpirti i tyre do të prehet vetëm brenda saj dhe do thoja shpresa se këto kërkesa të dhëna në formë testamenti nuk do bien në vesh të shurdhër, ngaqë subjekti që i referohen për ta është i mirënjohur dhe përbën një ndjenjë të madhe të besimit. Stilistikisht, janë të realizuara në forma të ndryshme; Kuteli ka afinitete krijuese që hetohen si në rrëfim si në realizimin gjuhësor e stilistik në konstatimet e tij dhe reflektimet emocionale, Frashëri përmbledh fakticitetin, shtrirjen e materialit në mënyrë sa më bindëse që anon dendur kah publicistika si natyrë shkrimi, ndërsa Konica ka shkurtësinë dhe qartësinë si dy komponentë, gjuha është e zgjedhur për t’iu përgjigjur formës së kërkesës së tij në thelb që realizohet si lutje.

Për të tri testamentet vdekja është proces fundamental njerëzor, andaj nuk përbën çudi dhe përjetim specifik të ndonjë natyre emocionale të veçantë.

Shënim: Punimi është paraqitur në lëndën “Publicistikë letrare”, tek Prof. Dr. Sali Bashota, në studimet e nivelit master, dega e Letërsisë Shqipe, Fakulteti i Filologjisë, Prishtinë.

Halim Halimi / KultPlus.com

Fjalët e fundit dhe kafja e djegur e Faik Konicës

Posted on by KultPlus

Për shqiptarin më të veçantë në historinë tonë, edhe vdekja ashtu duhej të ishte. Nuk e prishi rregullin Faik Konica në momentet e fundit të jetës së vet.

Është e shkruar nga studiuesi i njohur i tij, Nasho Jorgaqi, që një ditë më parë se t’i ndahej shpirti nga trupi, Konicës iu dogj kafeja në dhomën e tij. Dhoma iu mbush me tym dhe u deshën ca minuta të mira të vendosej normaliteti.

“Nuk më duket shenjë e mirë kjo”, mësohet t’i ketë thënë Nolit. Por, çudia nuk mbaroi këtu. Hëngri drekë të rëndë, një bërxollë shumë të madhe dhe kur mbaroi tha: “Nuk do ha mish për tri ditë”. Por, në mbrëmje ai vdiq nga një atak në zemër.

Megjithatë, historia e fjalëve të fundit apo testamentit që ka lënë Konica nuk mbaron këtu.

Deri më sot ekzistojnë dokumente dhe dëshmi që Konica të ketë lënë një testament, sipas të cilit nuk do ta treste dheu nëse nuk do ta varrosnin në atdhe. Këtë e ka përforcuar Fan Noli, i cili në disa letra dërguar Enver Hoxhës i ankohej se Faikun e kishte në “dollap”, domethënë në morg, dhe shteti shqiptar duhet të financonte varrimin në atdhe. Por, Enveri e kishte shpallur armik me kohë Konicën dhe nuk e bëri këtë.

Mbështetur në këtë dëshmi, në vitin 1995, eshtrat e Konicës rivarrosen në Shqipëri në kodrat e Liqenit Artificial të Tiranës. Mendohet se testamenti i është lënë Sejfulla Malëshovës dhe kjo është përmendur, por për hir të vërtetës, testamenti origjinal i tij nuk është botuar asnjëherë. / KultPlus.com

Faik Konica për shqiptarët: Egërsira dhe kafshë, armiq të vetvetes

Posted on by Kult Plus

Konica mbetet një mendje e papërsëritshme edhe në ditët e sotme, një shkrimtar që pasuroi mendimin letrar shqiptar, shkruan KultPlus.

Sot në përvjetorin e vdekjes së Konicës, KultPlus ju sjell disa nga thëniet më të njohura të tij:

-Në qoftë se Shqipëria do të vdiste ndonjëherë, atëherë në epitafin e saj do të duhej të shkruhej: ‘Shqipëria lindi nga Zoti, shpëtoi nga rastësia, vdiq nga politikanët.’

-Sa lehtë përdorë njeriu fjalë të mëdha për të fshehur nën ‘to intriga e për të shfrytëzuar zemërime të veçanta.

-Njerëzit e paditur, në shumicë, rrojnë më tepër se të diturit, se këtyre u punon nat’ e ditë mëndja e ashtu u prishet më shpejt organizmi.

-Instinkti kombëtar është konkluzioni që një popull nxjerr nga shumë shekuj përvojë. Ky instinkt nuk të gabon asnjëherë.

-Rinia është e çiltër dhe çiltërsia është armiku i natyrshëm i sharlatanëve.

-Nuk mund të lexohet nëpër rreshta ajo çka nuk ekziston.

-Pa dyshim, çdo parti ka të drejtën, madje dhe detyrën të shtojë radhët e veta në dëm të atyre që i kundërvihen.

-Dallimi në kulturë shpjegon dallimin në mendime.

-Rinia është në sytë e injorantëve kërcënim për të ardhmen; por është edhe është rrezik për të tashmen, sepse rinia është e çiltër, ndërkohë që dhe çiltërsia është armiku i natyrshëm i sharlatanëve.

-Shumica e atyre që kanë marrë mbi vete misionin modest “të ndriçojnë opinionin publik” as që kanë ndjesinë më elementare ta nisin fillimisht nga vetvetja për t’u mirëinformuar. Në përdorim mënyra hulumtimi të cilat, sikur të zbatoheshin në çdo shkencë, do bënin për të qeshur edhe një nxënës shkolle.

-Nuk ka despotizëm më të keq se sa njëfarë idealizmi dogmatik, që përbuz si përvojën, si faktet dhe gjithçka tjetër që prish simetrinë e thjeshtë të koncepteve a priori.

-Njeriu fillimisht i sheh gjërat ashtu siç janë, dhe më pas u jep pamjen e asaj çka ai do dëshironte të ishin.

-Fisnikëria dhe thjeshtësia mund të jenë cilësi kudo gjetkë, kurse në poezi janë antipasta të dëmshme.

-Çka i kërkohet poetit, poetit të vërtetë, është të shkaktojë një dridhmë të re, të flasë një gjuhë që të tjerë nuk e kanë folur, të ngacmojë ndijime që të tjerë nuk i kanë.

-Një i mbushur me mllef e mëri, në mendjen e tij anemike, rrokullis mendime të tmerrshme.

-Politika e vërtetë qëndron në kapjen e drejtimit të një evolucioni të caktuar dhe në përpjekjen për të ndihmuar në përshpejtimin e fundit të tij.

-Një shkrimtar duhet gjykuar më shumë nga cilësia se sa nga sasia.

-Aq lehtë kujtoni se ëndrrat e kafeneve bëhen punë? Në jini aq besnikë te forca juaj, ngrihuni pra, se shqiptarët ju presin!

-Shqiptarët janë një komb që i pëlqen të lëvdojë veten. Si thonë gojë-rrumbullët tanë, kombi shqiptar është i pari nga mendja, nga të sjellurit e nga trimëria. Mua më duket se një njeri që i ka trutë në vend nuk duhet të flasë në atë mënyrë. Po të ishte ashtu shqiptarët do të kishin dalë me kohë nga dita e zezë ku ndodhen.

-Cilësitë që zakonisht shoqërojnë pafajësinë janë natyrshmëria, shpërfillja dhe butësia.

-Ashtu kuptova se në të vërtet kisha arritur në Shqipëri, një vend i bekuar me një mijë bukurira, po i shkelur nga një turmë, e cila ushqen një urrejtje kundër bukurisë.

-Trimëria e shqiptarit nuk është e artë, është e teneqenjtë. Me fjalë të tjera, trimëria e shqiptarit, sado e madhe në vete, është e vogël në shkaqet që e ndezin. Për një kec të grabitur, për një fjalë të shtrembër, e shumë herë pa ditur as vetë për se, shqiptarët marrin armët, hidhen, vriten.

-Të verbrit do të mbeten të verbër in sœcula sœculorum (gjer në fund të botës); edhe sikur t’u shtini perona në sy, ata prapë nuk do shohin kurrgjë.

-Kush jeton me fjalë dhe përkundet me ninulla fjalësh, s’ka pse ankohet e të na lëshojë britmat e veta të zakonta prej palloi.

-Historia na mëson se gjithë ndryshimet politike kanë pasur përherë këta dy faktorë: emigrantët dhe një elitë të vogël, e lindur apo intelektuale, brenda vendit.

-Njeriu fillimisht i sheh gjërat ashtu siç janë, dhe më pas u jep pamjen e asaj çka ai do dëshironte të ishin.

-Drejtësia i takon fushës së ëndrrave; vetëm forca mbisundon.

-Koha kur rrojmë është koha e reklamës, dhe nuk duhet të çuditemi kur shohim mediokritetet e vëndit t’onë të hidhen përpara, dhe përpara, dhe përpara, duke mos bërë vënt përveç për shokë në shkallë (të caktuar) mëndore të tyre.

-Shumica e atyre që kanë marrë mbi vete misionin modest “të ndriçojnë opinionin publik” as që kanë ndjesinë më elementare ta nisin fillimisht nga vetvetja për t’u mirinformuar. Venë e vënë në përdorim mënyra hulumtimi të cilat, sikur të zbatoheshin në çdo shkencë, do bënin për të qeshur edhe një nxënës shkolle.

-Nuk mundena me pushue së foluni kundra loinive (politikave) qi duen me e tretë e me e përpi kët komb të dashtun.

-Populli shqiptar ka disa veti shumë të mira… por një bandë maskarenjsh dhe dalaverexhinjsh kanë zënë të gjitha pozitat kyçe në politikën e vendit dhe është fare e pamundur t’i shkulësh. / KultPlus.com

    Kur Faik Konica tallej me Naim Frashërin

    Posted on by Kult Plus

    Ka një tërheqje kur flitet për figurën e Faik Konicës dhe kjo lidhet me fuqinë e tij polemike në të gjallë, por edhe gjuhën e ashpër, me ata që ai i konsideronte si kundërshtarë. Dhe, realisht shkrimi dhe gjuha e tij nuk kursente askënd. Nuk e kurseu Ahmet Zogun dhe madje edhe Fan Nolin, mikun e tij, që do ti besonte amanetin e trupit në pasjetë. Do të shprehej hidhur kundër Naim Frashërit në një nga shkrimet më demaskuese të jetës së vet, ndërsa në të gjallë nuk do linte gjë pa thënë dhe pa vepruar kundër Luigj Gurakuqit.

    Njerëzit e monografive dhe historive të tij shmangen me kujdes dhe hapësira ku notojnë është e gatshme. Janë shkrimet e tij publicistike por mbi të gjitha shkrime të tëra kushtuar gjuhësisë që na shpalosin një figurë realisht të vyer në aspekte të veçanta.

    Falë tij kemi revistën “Albania”, një revistë politiko-kulturore dhe letrare, e cila u bë organ vërtet flamur në vitet e Rilindjes sonë. Vitet më pas dhe angazhimi i tij në jetën shqiptare e bën një figurë shumë kontroverse.

    Më 1909 Konica, pak pasi u mbyll revista “Albania” në Londër, u ftua të shkojë në SHBA nga bashkatdhetarët, ku drejton “Diellin”. Pak vite më vonë, më 1912, personaliteti i tij do e vendosë në krye të organizatës së sapo themeluar, që njihet me emrin Federata “Vatra”. Ka shumë boshllëqe në jetën e tij, por që panegjirikët i mbyllin me kontributin dhe erudicionin e tij, që gjithsesi nuk mund të krahasohet me paqësinë dhe staturën e të vëllait të vet Mehmetit. Gjithsesi, personaliteti i njohur, do jetë në jetën shqiptare më vitet 20 dhe në një periudhë që meriton hulumtime të thella. Pranon ofertën e një njeriu që e kishte ofenduar deri më atëherë dhe vite më vonë do e lavdëronte sërish. Kështu, me ardhjen e Ahmet Zogut në fuqi, Konica u emërua Ministër fuqiplotë i Shqipërisë në SHBA. Këtu do mbyllë jetën personaliteti i njohur, por që do rehabilitohet shumë vonë në vendin e tij, të cilit i nxori ujin e zi me kritikat therëse dhe shpesh tepër domethënëse…Një e tillë i është bërë Naim Frashërit, dhe publiku duhet ta njohë për të kuptuar mënyrën sesi e perceptonin poetin në të gjallë, disa nga bashkëkohësit e tij…

    Nga: Faik Konica

    Të prurët e eshtrave të Naim Frashërit në Shqipëri është një çap i duhur dhe i hieshëm. Nuk është vetëm një drejtësi për shqiptarin e vdekur; është dhe një mësim për shqiptarët e gjallë; se nderimi për shërbime të shkuara stërvit dhe lartëson shpirtin. Naim Frashëri, i ritur në mes të një turme shqiptare të fjetur nga mëndia dhe nga zemra, me shëmbëllin dhe fjalën e tij zuri të zgjojë ndjenja kombësie në mes njerëzish të mpirë. Kushdo që hynte në shtëpi të tij, dilte andej I ndruar; ca bëheshin nxënës dhe përhapës të mëndimit të ri-që kombi shqiptar duhej ngjallur. Vepr e ngadalshme, plot me pengime dhe rreziqe, po vepre lëronjëse, madhësia e së cilës munt të matet vetëm kur të marrim në sy gjersin e fushës së lënë pesqint vjet ugar. Pas disa vjet, qarku i dëgjonjësve u rrit aq sa munt t’ arriheshin vetëm me shkrime. Ahere filloi një lumë i paqëndruar fjalësh të shtypura, në formë vjershe. Të gjitha këto “vjersha” kishin një karakter; qenë siç thonë inglisht, doggerd rhymes, frëngjisht, vers de militon, gjermanisht, Knuettelverse; shqip, hepërhë, gjer sa të na paraqitet një fjal’ e mirë, munt t’i quajmë vjersha me tototo e tatat. Është lajthim të mohojmë dobinë zgjonjëse të atyre pallavrave. Totototë dhe tatatatë e Naim Frashërit, sikundër këngët e Mihal Gramenos, zenë një vënt me rëndësi në historin’ e lëvizjes kombëtare. Po vetëm padija, a mungesa e nderit të mëndjes, munt t’i quajë letretyrë. Janë dokumenta propagande politike të vlefshmem, dhe asgjë tjatër. Kio ësht aq e vërtetë, sa udhëheqësit e lëvizjes kombëtare i kanë përdorur në kohët e shkuara si vegla politike të shëndosha. Mbaj mënt njeherë një të thënë të Shqiptarit të math, Nikolla Naços, në Bukuresht ku kisha vajtur të piqem me të. Naçua kish thirrurr një mbledhje, ku kish ftuar dhe disa Rumunë, për nder të të cilëve foli dhe rumanisht, Nga gjërat e paka që mora vesh, ishte titulli “Homerul Albanesilor”, d.m.th. “Homeri i Shqiptarëve”, që i dha Naim Frashërit. Kur duallmë jashtë, Naçua më tha të shkojmë të hamë bukë, po j’u-luta të vejim më parë në shtëpi të tij: “Nuk munt të ha”, i thashë , “para se të më tregoni Illiadhën e re të “Homerit të Shqipëtarëve”.

    Më vjen turp që , nxënës i palodhur i letrave, një ngjarje aq e madhe sa të dalët në botë të një Homeri të ri të më ketë shpëtuar”. Naçua nënqeshi. “Mos ma trazo!” tha; “nuk ua dhashë me senët Rumunëve. As ua dhashë as e muarën fjalën time si senet. Rumunët janë si ne; i shtojnë fjalët; dhe për të gjetur të vërtetën, i bëjnë skontë ato që dëgjojnë. Kur u thashë se kemi një Homer, kuptuan se kemi një poet të mesme. Dhe aq na arrin, se bota na kujtojnë njerëz të egër”. Shqipëtari është shumë duar-gjerë me lëvdatat; por kur quajmë vjershëtor të math, një bërës tototosh e tatatash, ç’fjalë do të na mbetesh për Gjergj Fishtë? Pastaj, për fat të zi, kemi njerëz pa gjykim që i marrin për senet fjalët e tepera. U poqa në Korfuz, nj’a tridhjet vjet më parë, me një meemur shqiptar, t’ikur nga Turqia, i cili ish I bindur se Naim Frashëri ish më I madhi vjershëtor i gjith kohëve. “Vallahi”, bërtiste, “kur të bëhet mahi qyre-i-arzi, ahere do të shuhen vjershat e Naim Beut!” Këto fjalë më çuditnë si ishin një karikaturë miaft besnike e një fjalë të poetit roman Ovidius mi Lukretin: “Vjershat e Lukuretit të lartë do të shuhen ahere kur të vij dita që të shuhet bota!”:Carina sublimis tyne funt pritura Lucreti, Exitio terras cum dabit una dies. Ku munt ky lolo huqumeti të kish dëgjuar vjershat e Ovidit dhe pallavra e Lolos të Korfuzit u përpoqnë ndothtazi. Naimi jo vetëm nuk është vjershëtor a shkrimtar i math, po nuk ish as I vogël. Nuk dinte të shkruajë fare. Çdo njeri i kthiellët, që kupton se ç’është stili, munt të gjykojë vetë, shumë lehtë, në u mundoftë gjysëm ore të këndojë tatatatë dhe totototë e Naimit. Vjersha është një mjeshtëri e bukur, një art. Si piktura dhe të gdhendurit e mermerit, mjeshtëria e vjershës dhe përgjithësisht e shkrimit ka ligjet e saja, të cilat munt të përmblidhen në pakë fjalë. 1) Vjershësia është sheshi i cilësis jo i sasisë. Shumësia këtu i lë bukurisë vëndin. Historia e letrave nderon vjershëtorët që kanë lënë vetëm dy a tri vjersha, edhe nuk zë në gojë të tjerë që kanë shkruarë me qindra. Ka patur vjershëtorë që janë pranuar në gji t’ Akademisë Frenge vetëm se patën shkruar një vjershë katërmbëdhjet vargjesh, një sonet, po të mbaruar. 2) Shkrimi i vërtetë i kursen fjalët. Merni, përshembëll, Bossuet-in edhe Jonathan Sëift-in, të dy shkrimtarë më të mbëdhenj, i pari në gjuhën frenge, i dyti në inglishten.Në një copë nga penda e tyre kini për të kërkuar më kotë një fjalë të tepërt, një fjalë që munt të hiqet pa dobësuar kuptimin. 3) Shkrimi I vërtetë i zgjedh fjalët. Nuk pranon fjalën që i shket e para nga penda; kujton dhe të tjera fjalë, edhe veçon atë, të vetmën, që duhet. Pata rastin njëherë në Librarinë Kombëtare të Parisit, të kqyr me mallëngjim dorëshkrimin e një vjershe të Fontaine- it, një vjershë aq e lehtë dhe e ëmbël në të kënduar sa duket sikur vjershëtori e kish shkruar duke u fjalosur me miq me të cilët po shijonte një gotë verë. Po dorëshkrimi zbulon një mësim të ndryshme; i mbushur me të ndrequra, me shtime, me heqje, me çfarëdo ndrimesh, duket posi një shoshë e prishur-një shembull i gjallë I punës së stilit, “le travail du style”- 4) Shkrimi i vërtetë, në varg a në frazë, ka muzikën e veçantë të tij, t’I pëlqej veshit. Flaubert-i, stilisti frenk i math, shkronte nga nonjëherë shumë orë duke ndrequr një paragraf, shpesh gjer në thellësi të natës; këto mundime, këto ethe t’artistit në shkrim, i qunate “les affres du style”. Naimi ynë i pafajshëm s’dinte të tilla gjëra. Pasqyra e “stilitt” të tij ishin këngët e lipseve maleshovite me gjuhën e tyre të çqjepur dhe xvarranike që duket si të folurit e një çilimiu të dehur. Naim Frashëri lipsit maleshovitë i kanë lënë një gjurmë aq të thellë në mëndje, sa shumë herë kopion ca fjalë të tyre pa ndonjë ndryshim; Për shembull, “O njeri të qofsha falë, -A e mer vesh ketë fjalë?” Që të bashtingëllojë bishti i dy vargjeve, s’ve re as gjuhën as arsyen. Për të thënë, “Ish një ditë që pellazget,” ish-in e bën ishte, që nuk është faj, edhe “Pellasgët” i bën- “Pellasgjite”: “Ishte një ditë / Qe Pellasgjite”. Shtylla kuptohet prej çdo njeriu si shenja e një gjeje që qëndron me këmbë; po Naimi e bën si shenjën e shtrirjes kur i duhet në funt të një vargu: “Ishte shtriqure si shtyllë”. Plepi me degët e tij të holla, që lëviznin nat’ e dit n’erë, përfaqëson tundjen e paqëndruar. Naimi thotë: “Ebuxhehli dhe Lehepi / Të patundur si plepi”. Derri nuk varroset gjëkundi, veç ndoshta në ca fe aziatike të çdukura kur derri adhurohej si një perëndi. Naimi shkruan: “Vdiq e vate skëterrë, / E kalle në dhe si derrë”. Naimi s’di as të zgjedhur as të kursyer fjalësh. Një gjë e thotë, e përsërit, e le, e mer prapë. Harron themën e tij, hidhet në një tjatër. Bagëtia e Bujqësia nis me të përshkruar bukurit’ e maleve dhe të fushave; befas Naimi harron ku ndodhej, edhe bërtet një këshillë të papritur: “Ju shokë kur pini verë / mos dehi, mos zemrohi / Mos uzini, mos u shuani / mos lëvdohi, mos qërtohi”. Ata që duan të zbaviten duke hyrë në një shtëpi të marësh, ku mendimet dhe fjalët s’kanë as lidhje as kuptim, duhet të këndojnë një vjershë të gjatë të qojtur Parrajsa. Një nga gjërat e çuditshme këtu është lajmi se Shqipëtarët kanë qenë krijuar jo vetëm më parë se Adami, por edhe më pare se hëna: “Ademi dhe s’kishte lerë / Kërthiza s’i ishte prerë / Ay ishte uj’ e baltë / Ne ishim njerës të naltë / Hëna dhe s’ishte në jetë / Dheu kish vetëm bar’ e fletë / Kur ka lindur Shqipëtari / Është nga të gjithë m’i pari! / U vu emër perëndive / Edhe gjithë bagëtive / Ay tekdo mbretëronte, etj” Më kanë qortuar disa herë që jam tallur me Naim Frashërin. Përkundrazi. Tallen me të, pa dashur, ata që e nderojnë për ç’nuk ish, edhe nuk e nderojnë për ç’ka ka qenë me të vërtetë,-një dashes i thellë i Shqipërisë, i cili si zgjonjës i Kombit, bëri shërbime të thella, edhe ka pakë shokë në historin e rilindjes s’onë.

    FAIK KONITZA (Gazeta “DIELLI” Boston Mass, e Mërkurë 28 Korrik 1937) /KultPlus.com

    Faik Konica: Veset e pandreqshme të shqiptarëve

    Posted on by Kult Plus

    Rrëfimet e mbetura në letër mbi karakterin e shqiptarëve. Shënimet e grekëve, italianëve, turqve apo francezëve mbi shqiptarët.

    Faik Konica

    (Nga Uashingtoni, ai vazhdonte të hidhte në letër historinë e shqiptarëve, frymëzuar nga gjithë librat që kishte lexuar, por dhe nga përvoja personale. Fati nuk deshi që Konica t’i përfundonte këto shënime, por ato janë sot si dëshmi jo vetëm e një kohe dhe një mendjeje që ka kontribuar aq shumë për çështjen shqiptare, por dhe një mënyrë për të parë një tablo të jetës sonë në ato vite. Këto shënime do të botoheshin shumë më vonë në një libër “Shqipëria, kopshti shkëmbor i Europës Juglindore”, një libër që ia vlen t’i rikthehesh shpesh për të takuar idetë përparimtare të tij.)

    Për të nisur hulumtimin në karakterin e shqiptarëve, Konica ndalet te një nga gjestet që mund të quhet i rëndë për një shqiptar dhe ai është ta quash “i pabesë”. “Më së pari duhet ditur se fyerja më e rëndë në Shqipëri, është ta quash tjetrin ‘i pabesë’. Shumë gjaqe kanë pasur si pikënisje akuzën për pabesi. Kjo s’do të thotë se në Shqipëri nuk ka njerëz të pabesë, por tregon nivelin e sjelljes dhe idealin që parapëlqehet më shumë. Është interesante të vihet në dukje se në Greqinë moderne fyerja më e rëndë është ta quash tjetrin “analfabet” ose “të trashë” a “të plogët”: ideali i fqinjëve jugorë të Shqipërisë nuk është karakteri, por zgjuarsia, shkathtësia. Një fjalë e urtë e përhapur në të gjithë Shqipërinë thotë: “Shqiptari për një plesht djeg jorganin”. Kjo tregon padurimin dhe rrëmbimin, vrullin e shqiptarit. Ndoshta proverbi e ka zanafillën tek këshilla e ndonjë udhëheqësi për të mos nisur luftime të kushtueshme për punë të kota. Një sjellje edhe më fisnike shpreh fjala e urtë “Kokë e falur nuk pritet”, që do të thotë se armiku i nënshtruar ose i zënë rob nuk vritet”, shkruan ai.

    Historiani bizantin, Nikiforos Gregoras, i cili nuk mund të dyshohet për simpati ndaj shqiptarëve, e përforcon faktin se shqiptarët nuk i vrasin, as nuk i shndërrojnë në skllevër, armiqtë e mundur. Është e vërtetë se Gregorasi përmend edhe emrat e disa kombësive të tjera të Perandorisë Bizantine që ndjekin po atë etikë luftarake, por edhe shembuj të ndryshëm, që dëshmojnë të kundërtën, mund të gjenden në kronikat e Bizantit. “Sidoqoftë në kohët e reja, në mes të kombeve të Europës Juglindore, vetëm shqiptarët i kanë qëndruar besnikë traditës kalorësiake që ta falin armikun e mundur”, Duke folur për femrën, ai shkruan se “është diçka e ditur dhe e vërtetuar që në Shqipëri ‘gruaja gëzon paprekshmërinë’”. “Edhe në luftimet e gjaqet më të egra, gruan s’e trazon njeri. Kur dikush ka një armik, i cili ruan rastin t’i marrë hak, kur i duhet të udhëtojë, e ndien veten më të sigurt po të jetë i shoqëruar nga ndonjë grua; megjithëse kjo mënyrë veprimi quhet si jo burrërore. Edhe hajdutët e rrugëve i përmbahen këtij qëndrimi ndaj grave”, shkruan Konica.

    Ai sjell në kujtesë një ngjarje që duhet të ketë ndodhur në vitet 1900 ku në shtypin botëror shkruhej për një ngjarje: treni ndërkombëtar “Orient Ekspres”, që udhëtonte nga Parisi në Stamboll, u sulmua nga kusarët e Thrakisë. Udhëtarët meshkuj u detyruan të linin trenin me gjithë plaçkat e veta. Ndërkaq kryetari i bandës u tha grave të zinin vendet ku ishin më parë në tren dhe disa herë me radhë u kërkoi të falur për shqetësimin. Nga urdhrat që u jepte shokëve të vet në gjuhën shqipe, u mor vesh kombësia e hajdutëve. “Shqiptarët, kur flasin për veten e tyre, krenohen duke thënë se kanë shumë cilësi të mira e virtyte. Kjo është një pikë e dobët që e ka çdo komb dhe opinione të tilla nuk kanë ndonjë vlerë. Përkundrazi thëniet dhe shprehjet popullore janë gjykime spontane; ndër to, si të thuash, një komb zihet në befasi. Ne do ta vazhdojmë gjurmimin tonë po në atë vijë dhe do të përpiqemi të japim mendimin e popujve të tjerë për shqiptarët”, shkruan Konica.

    Ai veçon mendimin e turqve, për shkak të afërsisë së tyre pesëqindvjeçare me shqiptarët. “Të gjithë historianët turq bëjnë fjalë për kokëfortësinë shqiptare: ‘Arnaud iunud’ do të thotë ‘shqiptari kokëfortë (i papërkulshëm)’” dhe është një shprehje e zakonshme në kronikat e vjetra turke. Turqit mendojnë gjithashtu se shqiptarët janë gjaknxehtë. “E ka një dell shqiptari”, është një shprehje turke mjaft e përhapur. Sir James Sedhouse, që e ka përfshirë këtë shprehje në fjalorin e vet monumental turqisht-anglisht, jep këtë përkufizim në botimin e ri të vitit 1921: “Arnautligi tuttu” – filloi t’i lëvizë gjaku, flet a vepron, siç bën zakonisht një shqiptar, me vrull. Sipas mendimit të komandantëve të vjetër turq, është me të vërtetë trim dhe shumë i zoti për të sulmuar, për të pushtuar ndonjë vend me mësymje, por qëndron indiferent kur kushtet kërkojnë taktikë mbrojtëse. Shqiptari vlerësohet nga turqit si tip i zgjuar, por një historian turk i shekullit XVII, Ibrahim Peçevi, thotë se “Ajaz Pasha i përkiste racës shqiptare, e megjithatë ishte shumë i zgjuar”, shkruan ai.

    Sipas mendimit të turqve, interesi për para është një karakteristikë tjetër e shqiptarit, i cili është gati të futet në aventurat më të rrezikshme, mjaft që të nxjerrë ndonjë përfitim. E kishin zakon të tregonin një anekdotë në kohën e Perandorisë së vjetër turke: E pyetën shqiptarin një herë “a do të shkosh në ferr?” dhe ai u përgjigj “Sa është rroga atje?”.

    Ndërsa grekët kanë një tjetër mendim për shqiptarët. Në gjuhën popullore greke, takojmë dy shprehje për shqiptarët. “Një kokë shqiptari” thuhet për një njeri të papërkulshëm e kryeneç. Kur dikush vuan nga hallet që i kanë rënë përsipër, miqtë e ngushëllojnë duke i thënë “hajt se Zoti nuk është shqiptar”, që do të thotë se Zoti është i mëshirshëm.

    “Kjo akuzë për mizori kuptohet fare mirë po të shikohet në dritën e historisë: grekët për qindra vjet me radhë i kanë njohur shqiptarët vetëm si pushtues, si kusarë që u plaçkitnin qytetet bregdetare, si ushtarë të dërguar ndër ekspedita ndëshkimore, si xhandarë ose si mbledhës taksash. Grekët nuk patën rast të njohin anën njerëzore të shqiptarëve”, shkruan Konica.

    Ajo çfarë e çudit atë janë italianët. “Italianët – dhe kjo të çudit shumë – megjithëse kanë pasur vazhdimisht marrëdhënie të ngushta dhe të afërme me shqiptarët, kanë vetëm një shprehje në lidhje me këtë popull. Edhe kjo nuk është diçka në favor të shqiptarëve. Shprehja “far l’albanese” mund të gjendet në të gjithë fjalorët e mirë të italishtes, si për shembull, në atë të Nikola Zingarelit (Nicola Zingarelli). Përkthimi fjalë për fjalë i shprehjes është “të hiqesh si shqiptar”, kurse kuptimi është tjetër “bëj sikur s’kuptoj; hiqem sikur nuk di gjë”, shkruan ai.

    Ndërsa francezët gjithnjë kanë pasur marrëdhënie të ngushta me shqiptarët, princat e familjes së Kapetëve kanë mbretëruar në Shqipëri për afro njëqind vjet. Një shprehje që mund të takohet në kronikat e vjetra është kjo: “fier comme un albanais” – krenar si shqiptar. Edhe banorët e Ishujve Britanikë do ta kenë vizituar shpesh Shqipërinë në kohën e kryqëzatave, gjatë rrugës së tyre për në Tokat e Shenjta. Këtë itinerar ndiqnin edhe popujt e tjerë, mbasi rruga që kalonte nëpër Shqipëri ishte më e sigurta në atë kohë, kur udhëtimi për det, me anije të vogla, paraqiste rrezik.

    Por këto vizita, në kalim e sipër, nuk kanë lënë gjurmë në histori. Për një grup anglezësh në Shqipëri bëhet fjalë vetëm në vitin 1457. Në këtë vit, një fisnik anglez me një kompani detarësh, erdhi në Shqipëri për të ndihmuar Skënderbeun në luftën kundër turqve. Nga këta ushtarë të guximshëm anglezë një pjesë e mirë u kthyen të gjallë në atdhe, i cili në atë kohë ishte i trazuar nga Lufta e dy Trëndafilave dhe nuk dihet çfarë përshtypjesh u la Shqipëria. Por, tre a katërqind vjet më vonë, anglezët, pasi pushtuan ishujt e Detit Jon, hynë në marrëdhënie të mira për një kohë të gjatë me Shqipërinë.

    “Ata na kanë lënë disa vëzhgime të mprehta dhe të shkëlqyeshme mbi karakterin e shqiptarëve. Këto përshtypje, herë janë, herë nuk janë në favor të shqiptarëve, por vlejnë për sinqeritetin e tyre, mbasi shqiptarët për të cilët bëhej fjalë në ato studime ishin analfabetë e prandaj të paaftë të falënderonin ose të protestonin për sa thuhej rreth tyre”, shkruan Konica.

    Villiam Martin Lik , i cili e filloi karrierën e vet si inxhinier ushtarak dhe e mbylli si arkeolog klasik, studimet e të cilit edhe pas një shekulli studiohen me nderim nga dijetarët, flet më se një herë në librat e vet për karakteristikat e shqiptarëve. “Plutarku na vë në dijeni. – thotë Lik, – se Pirroja ishte një oborrtar i shkathët dhe që në rini përpiqej të fitonte miqësinë e njerëzve të fuqishëm. Ky është në përgjithësi karakteri i shqiptarëve. Ata përpiqen me çdo mënyrë të sigurojnë mbrojtjen e eprorëve të tyre dhe u qëndrojnë besnikë, kur paguhen rregullisht. Kryengritjet e tyre të shpeshta zakonisht shkaktohen nga sjellja e pabesë e zyrtarëve, të cilët ndërmarrin disa punë pa siguruar më parë mjetet e duhura financiare. Shqiptarët, duke qenë zakonisht më të varfër se turqit, janë të kufizuar në kërkesat e veta, janë më të qëndrueshëm e të durueshëm, janë më të regjur me vështirësitë që në moshë të njomë”.

    Në një vend tjetër, koloneli Lik shpreh këtë mendim: “Ndërsa turku krenar dhe përtac dhe fshatari i varfër grek paraqiten shpeshherë pa pikë energjie, si pasojë e shtypjes dhe e varfërisë së vazhdueshme, këta shqiptarët dallohen për veprimtarinë e tyre të palodhur. Ata i zinin të parët pikat më të larta anës udhës, sikur ishin në garë cili do të ngjitej i pari. Të gjitha pyetjeve në lidhje me topografinë u përgjigjeshin me zgjuarsi, lejen për të shikuar me teleskopin tim e quajnë si një shpërblim të madh. Nuk ka dy gjëra në këtë botë që ndryshojnë më tepër në mes tyre se sa zakonet, (sjelljet) e shqiptarëve me ato të osmanllnëve. Këta të fundit janë qeniet më flegmatike dhe të plogëta të njerëzimit, përveç rasteve kur i nxit diçka e jashtëzakonshme.

    Por, për Konicën, një ndër karakteristikat kryesore të shqiptarëve, që asnjë studiues i huaj nuk e ka vënë re, është individualizmi.

    Një dijetar gjerman, dr. Herbert Louis, i cili, siç e kemi thënë edhe më parë, ishte ngarkuar nga qeveria shqiptare të studionte topografinë e vendit, deklaron se në Shqipëri nuk ekziston kuptimi i fjalës turmë. “Një nga përshtypjet më të forta, – deklaron dr. Louisi – që më ka mbetur nga shqiptarët, është ajo që te secili prej tyre, vihet re një njeri me besim të madh në vetvete. Çdo individ, qoftë i zgjuar ose budalla, ka një aftësi të dukshme për të vendosur vetë dhe është mësuar të trajtojë pasurinë dhe jetën e vet në mënyrë praktike. Në një situatë të paqartë, secili jep një gjykim dhe është i gatshëm për nisma të guximshme. Me fjalë të tjera, në Shqipëri nuk ekzistojnë masa indiferente”.

    “Kjo mungesë e frymës së turmës ka pasur pasoja fatale për unitetin e Shqipërisë, pasi secili përpiqej të merrte pjesë drejtpërsëdrejti personalisht, pa ndërmjetës ose të deleguar, në diskutimin e punëve publike. Ideja e shtetit për shqiptarin nuk kalonte përtej caqeve të qytetit ose përtej maleve ku banonte. Ashtu si për grekët e vjetër dhe për italianët e mesjetës, ideali i shqiptarit ishte ai i një qyteti shtet. Në rastet kur çështja kombëtare kërkonte unitet veprimi, vetëm mbas diskutimesh pa fund arrihej të merreshin masa të përbashkëta, por edhe këto shumë herë tepër me vonesë. Nëse Shqipëria u nënshtrua nga të huajt në të kaluarën, gjithmonë ndodhte për fajin e një qëndrese të pakombinuar”, shkruan Konica.

    Ajo çfarë është interesante sipas tij, është dhe fakti se shqiptari, megjithëse shumë i pavarur dhe individualist, për të mos iu nënshtruar ndikimit të huaj kundër vullnetit të vet, prapëseprapë ka besim të madh në përparësinë që i takon atij që ka lindur në një familje të fisme. Ai sjell si shembull një ngjarje nga historia e kryengritjeve shqiptare, kur trazirat shkaktoheshin vetëm për shkak se caktohej si sundimtar ndonjë njeri nga familje e panjohur (pa emër). “Jo shumë kohë më parë (për të qenë të saktë, në vitin 1896) Sulltani kishte emëruar një sundimtar të përgjithshëm në Shqipërinë e Veriut, por popullsia ngriti krye, rroku armët dhe shprehu pakënaqësinë që do të sundohej nga një njeri me prejardhje familjare të rëndomtë. Një gazetar frëng i kohës vuri në dukje se “këta shqiptarët kanë një mënyrë të menduari si Montomorensia” (Duka i Montmorency, të cilit ia prenë kokën më 1632).Por qëndrimi shqiptar e ka burimin gjetiu: mbështetet në përvojën që “njeriu i ri”, njeriu i pafis (homo novus), shpesh nuk di ta përmbajë veten. Në Shqipëri dëgjohet ky proverb popullor “Kur bëhet jevgu pasha, më parë vret të atin”. Kjo shprehje popullore e shqipes është varianti i proverbit të anglishtes “Po i hipi kalit një lypës, do t’i grahë sa t’i nxjerrë shpirtin”.

    Urrejtja është një tjetër. Prandaj përzierja e një autoriteti qendror në liritë lokale dhe individuale shikohet si një dhunë, ligjet që nxjerr ai autoritet qendror quhen në esencë si të padrejta dhe shkelja e tyre, sado e rëndë që të jetë, konsiderohet vetëm si një sjellje e pahijshme. Për më tepër, prej njëfarë qëndrimi patriarkal ndaj jetës, ngurron të marrë masa të rënda ndëshkimore. Dënimi me vdekje shikohet kudo si diçka e urryer, dhe është për t’u vënë në dukje se edhe në ditët tona, ashtu si në të kaluarën, nuk gjen dot njeri në Shqipëri që të bëjë punën e xhelatit. Për të zbatuar dënimet me vdekje të gjykatave, policia detyrohet të pajtojë ndonjë jevg, i cili, pas shumë protestash, e kryen detyrën, natyrisht jo si profesionist, por si diletant, gjë kjo që ia zgjat vuajtjet viktimës”, shkruan Konica.

    Ndërsa një nga karakteristikat fatkeqe të shqiptarëve dhe që zë vend të dukshëm, është mungesa e plotë e idealizmit tek ata. Në një vend ku njeriu vdes aq me lehtësi në grindje të ndryshme, nuk është dëgjuar të vdesë kush për një ideal a për një çështje (kauzë). Kjo ndihmon të shpjegohet fakti përse Shqipëria nuk e fitoi lirinë më parë dhe ka një numër kaq të paktë dëshmorësh të rënë për pavarësinë kombëtare. Aktet e devotshmërisë dhe të guximit, që kanë shkaktuar vdekjen e mijëra njerëzve, mund të përdoren si argument për të përgënjeshtruar thënien time. Por, devotshmëria e egër ndaj traditave të vendosura dhe ndaj kanunit shekullor të nderit, janë më tepër veprime mekanike dhe për t’i kryer nuk nevojitet të vihet në rrezik jeta në mënyrë të vullnetshme për një ideal të zgjedhur lirisht. Ndërsa mikpritja është një virtyt tashmë i pranuar nga të gjithë.

    Konica thotë, se “shqiptarët nuk kanë prirje të flasin shumë”. Këtë gjë e vë re dhe shkrimtari frëng Hiasent Hekar (Hyacynthe Hecquard), i cili, si konsull i Francës në Shkodër për shumë vjet me radhë, arriti ta njihte mirë Shqipërinë e Veriut, e vë në dukje shkurtësinë plot dinjitet të fjalimeve në kuvendet popullore.

    Jeta seksuale e shqiptarëve

    Për jetën seksuale të shqiptarëve mund të thuhet fare pak në një libër të destinuar për publikun e gjerë. Disa vese nuk janë të panjohura ndër qytete, megjithëse janë fryti i ndikimeve të huaja; porse vështirë të gjendet në botë një popullsi me zakone më të pastra se ajo e fshatarëve dhe malësive të Shqipërisë. Pafajësia e popullit të thjeshtë dëshmohet edhe nga një zakon i çuditshëm që ka mbetur deri vonë e nuk është zhdukur ende plotësisht. Përpara martesës (dhe nusja është zakonisht pesëmbëdhjetë deri më shtatëmbëdhjetë vjeçe, kurse dhëndri nëntëmbëdhjetë deri njëzetenjë) një burrë i moshuar, pjesëtar i familjes, do t’i shpjegonte bashkëshortit të ardhshëm anën fizike të martesës, ku do të shënonte me shkumës, me qymyr ose me ndonjë lëndë tjetër ngjyruese një rreth të vogël përqark “depilata virginis pudenda, ut iuvenis inexpers introitum facilius inveniat”.

    Në disa krahina të Shqipërisë ekziston një besëtytni në lidhje me seksin e ujërave. Disa ujëra quhen “mashkullore” dhe besohet se kanë veti afrodiziake për burrat; disa ujëra të tjera janë “femërore” dhe mendohet se ushtrojnë të njëjtin efekt te femrat; kurse një lloj uji tjetër është “asnjanës”. Një burrë, me arsim, më tregoi se një herë kishte shkuar për punë nga qyteti i lindjes Gjirokastër në një fshat gjashtë orë larg. Sapo arriti aty piu një gotë ujë nga një burim dhe menjëherë pas kësaj diçka e shtyu të kthehej në shtëpi dhe të takohej me të shoqen. Ai ua tregoi shokëve këtë ndjenjë të çuditshme dhe ata e pyetën, duke qeshur, nëse kishte pirë ujë nga një farë burimi. Unë e ndërpreva bashkëbiseduesin, duke e pyetur a e dinte më parë çfarë mendohej për ato ujëra. “E mora vesh çfarë doni të nxirrni me këtë pyetje, ma ktheu ai – doni të dini se mos isha ndikuar nga sa kisha dëgjuar për ato ujëra; jo, deri atë ditë nuk kisha dëgjuar asgjë për efektin e tyre”. Ai shtoi se, meqë e kishte kthyer kalin në Gjirokastër dhe i kishte urdhëruar shërbyesit të vinin e ta merrnin pas tri ditësh, u kthye më këmbë në qytet sa më shpejt që mundi. / Konica.al/ KultPlus.com

    Fjalët e fundit dhe kafeja e djegur e Faik Konicës

    Posted on by Kult Plus

    Për shqiptarin më të veçantë në historinë tonë, edhe vdekja ashtu duhej të ishte. Nuk e prishi rregullin Faik Konica në momentet e fundit të jetës së vetë.

    Është e shkruar nga studiuesi i njohur i tij, Nasho Jorgaqi, që një ditë më parë se t’i ndahej shpirti nga trupi, Konicës iu dogj kafeja në dhomën e tij. Dhoma iu mbush me tym dhe u deshën ca minuta të mira të vendosej normaliteti.

    “Nuk më duket shenjë e mirë kjo”, mësohet t’i ketë thënë Nolit. Por, çudia nuk mbaroi këtu. Hëngri drekë të rëndë, një bërxollë shumë të madhe dhe kur mbaroi tha: “Nuk do ha mish për tri ditë”. Por, në mbrëmje ai vdiq nga një atak në zemër.

    Megjithatë, historia e fjalëve të fundit apo testamentit që ka lënë Konica nuk mbaron këtu.

    Deri më sot ekzistojnë dokumente dhe dëshmi që Konica të ketë lënë një testament, sipas të cilit nuk do ta treste dheu nëse nuk do ta varrosnin në atdhe. Këtë e ka përforcuar Fan Noli, i cili në disa letra dërguar Enver Hoxhës i ankohej se Faikun e kishte në “dollap”, domethënë në morg, dhe shteti shqiptar duhet të financonte varrimin në atdhe. Por, Enveri e kishte shpallur armik me kohë Konicën dhe nuk e bëri këtë.

    Mbështetur në këtë dëshmi, në vitin 1995, eshtrat e Konicës rivarrosen në Shqipëri në kodrat e Liqenit Artificial të Tiranës. Mendohet se testamenti i është lënë Sejfulla Malëshovës dhe kjo është përmendur, por për hir të vërtetës, testamenti origjinal i tij nuk është botuar asnjëherë. / KultPlus.com

    Përkujtohet në 79 vjetorin e vdekjes intelektuali i shquar shqiptar, Faik Konica

    Posted on by Kult Plus

    Sot përkujtohet 79 vjetori i vdekjes së Faik Konicës, shkrimtar, kritik letrar, publicist, eseist, përkthyes, një nga personalitet më të shquara të kulturës, letërsisë, e jetës politike shqiptare, një intelektual i dimensioneve evropiane.

    Faik Konica lindi më 15 mars 1875 në Konicë. Pasi mori mësimet e para në vendlindje, ndoqi Kolegjin Jezuit Saverian të Shkodrës e më pas studimet e liceut perandorak francez të Stambollit. Pasi kreu shkollën e mesme në Francë, vazhdoi studimet në Dizhon për filologji romane dhe më pas u diplomua në universitetin e Harvardit të SHBA-së, ku mori gradën “Master of Arts”.

    Më 1897, në Bruksel botoi numrin e parë të revistës politike kulturore e letrare “Albania”. Pas vajtjes së tij në Boston, së bashku me Fan Nolin, themelojnë gazetën Dielli, një organ i rëndësishëm i Federatës Panshqiptare “Vatra”.

    Më 1912 në emër të Federatës Vatra, shkon në Londër për të mbrojtur interesat kombëtare shqiptare në Konferencën e Ambasadorëve në Londër. Më 1921, Konica zgjidhet kryetar i Federatës Vatra dhe me rimarrjen e drejtimit të gazetës Dielli, ai shkruante në një rubrikë të tijën “Shtylla e Konitzës”.

    Më vitin 1926, Faik Konica emërohet Ministër Fuqiplotë i Shqipërisë në Shtetet e Bashkuara. Vdiq në Uashington më 15 Dhjetor 1942. Në vitin 1995, pas rënies së diktaturës komuniste, eshtrat e tij u sollën në Tiranë.

    Me veprën e tij letrare e me shkrimet kritike, Konica pasqyron një njohje të thellë të mendësisë shqiptare, e jetës politike shqiptare. Gjatë veprimtarisë së tij është përpjekur për një gjuhë letrare të përbashkët dhe ndihmoi në pasurimin e zhvillimit të stilit letrar dhe publicistik të shqipes së shkruar. Krijimtaria e tij ka mbetur në pjesën më të madhe e botuar në shkrime të shtypit të kohës dhe në dorëshkrime.

    Faik Konica mbetet një figurë qendrore dhe një pikë referimi në ecurinë e kulturës sonë moderne. / KultPlus.com

    Pse shqiptarët thonë “pi” dhe jo “tymos” duhan: shpjegon Faik Konica

    Posted on by KultPlus

    Nga Aurenc Bebja*, Francë – 15 Prill 2020

    Revista “Mélusine” ka botuar, më 1900, në faqen n° 83, shpjegimin e Faik Konicës se përse shqiptarët thonë “pi dhe jo tymos duhan”, të cilin, Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar.

    Me rastin e hulumtimit tonë, Albania e Brukselit (e cila, thuhet se, herë pas here, boton dokumente folklorike) (1)  shkruante në një botim të fundit :

    “Kjo veçanti ekziston edhe në shqip. Ne themi: Piva ñe cingaré; A pi duhan ? Kjo do të thotë : J’ai bu une cigarette, Bois-tu le tabac ?”

    Dhe redaktori i kësaj reviste, Z. Spiro Beg (pseudonimi i Faik Konicës), më shkruajti :

    “Një nga bashkëpunëtorët tanë mendon se kjo shprehje vjen nga nargjileja e cila, sipas tij, i parapriu përdorimit të cigares. Dhe është diçka e natyrshme të krahasosh nargjilen me një pije.”

    Ky asimilim ka mundur të konfirmojë dhe justifikojë në Lindje shprehjen “pi” në vend të “tymos”; por meqë në Perëndim nuk e njohim nargjilen, pra ky mund të jetë shpjegimi fillestar.

    Natyrisht, ne i lexuam këto dokumente folklorike te Albania në gjuhën frënge. Tre çerekët e kësaj reviste shkruhen në shqip dhe një në frëngjisht; qëllimi i saj është të punojë për rilindjen politike, sociale dhe letrare të Shqipërisë.

    — Numri i fundit i Albania-s i 30 Marsit 1900 përmban pikërisht një shënim bibliografik, në të cilin pretendojnë përdorimin e gjuhëve ndërkombëtare për atë që ka interes ndërkombëtar :

    “ Z. X… boton sot një libër mbi paskajoren rumune duke e krahasuar me paskajoret e gjuhëve të tjera ballkanike, dhe në veçanti shqipen. Meqë ky studim ishte i shkruar në danisht, për fat të keq ne nuk qemë në gjendje ta shfrytëzonim atë.”

    Zotërinjtë danezë, çekë, hungarezë dhe të tjerë mund të thonë çfarë të duan, por ne nuk do t’i mësojmë gjuhët e tyre që të lexojmë disa revista dhe libra. Kauza e tyre është simpatike për ne në nivelin politik dhe kombëtar, por simpatia nuk na jep aftësinë e gjuhëve. Dhe nëse, me qëllim, ata bojkotojnë gjuhët ndërkombëtare, ne do t’i injorojmë domosdoshmërisht shkrimet e tyre. H.G. /KultPlus.com

    7 thënie të Faik Konicës për shqiptarët

    Posted on by KultPlus

    Faik Konica, një njeri me kulturë të lartë, eseist i shkëlqyer, stilist i përkryer, themelues teorik dhe praktik i kritikës letrare shqiptare, është ndër figurat më të shquara shqiptare.

    Konica përveç si kritik letrar ka qenë edhe veprimtar politik me orientim perëndimor, siç ishte kultura e popullit që i takonte, poliglot, solli një model të ri në mendësinë shqiptare.

    KultPlus ju sjellë 7 thënie të Faik Konicës për shqiptarët:

    1. Dëshira për hakmarrje është susta më e fuqishme e shpirtit shqiptar. ( 1907).

    2.  Të mbetur pa unitet fetar, e vetmja lidhje që ka mbajtur shqiptarët të bashkuar ka qenë gjuha. (1906).

    3. Shqiptarët janë populli më mosbesues në botë. (Kujtesë për lëvizjen kombëtare shqiptare).

    4. Asgjë nuk i ftoh më shumë shqiptarët se t’u thuash që kanë të bëjnë me një copë injoranti që i drejton.

    5. Shqiptari e ka zakon të kundërshtojë para se të marrë vesh.

    6. Shqiptarët janë një komb të cilit i pëlqen të lëvdojë veten. Si thonë gojë-rrumbullët tanë, kombi shqiptar është i pari nga mendja, nga sjellja e nga trimëria. Sikur shqiptarët të qenë jo kombi më i mendshmi, por thjesht një komb i mendshëm, ata do të kishin dalë me kohë nga dita e zezë ku ndodhen. (Vepra 1, f. 271).

    7. Shqipëria është një vend i bekuar me njëmijë bukurira, shkelur nga turmë e cila ushqen njëfarë urrejtje ndaj bukurisë. (Vepra 2, 34)./KultPlus.com

    Si vdiq Faik Konica i vetëm dhe me vetëm 15 dollarë e 54 cent në xhep

    Posted on by KultPlus

    Në vitin 1942 Shqipëria ishte e pushtuar nga Italia dhe Departamenti i Shtetit nuk e njihte më Konicën si përfaqësues diplomatik të vendit të tij.

    Jeta e Faik Konicës në Uashington ishte modeste. Paguante qiranë e apartamentit, rreth 80 dollarë në muaj, pastaj stenografen dhe sekretaren Charlotte Graham, e cila punonte për të prej 12 vitesh, si dhe shërbyesit, Hattie Williams me burrin e saj. Kohët e fundit kishte marrë para borxh nga disa miq, diçka më pak se njëmijë dollarë. Jetonte si një aristokrat i rënë nga vakti, sepse, ndërsa merrte hua për të shtyrë pagesën e qirasë, në garderobën e tij kishte ndonja dhjetë kostume shik, një numër palltosh, plot kapele e këpucë si dhe një koleksion të bukur veshjesh zyrtare.
    Shpërndaje dhe Pëlqeje MekuliPress

    Ishte e hënë, ora 5 pasdite e datës 14 dhjetor, kur Faiku pësoi hemoragji cerebrale. Hattie, që i kishte shërbyer prej vitesh, e gjeti të rrëzuar në banjë dhe e ndihmoi të shkonte në shtrat. Faiku kërkoi të telefonohej sekretarja dhe ajo arriti pas 30 minutash. Charlotte ishte një grua e përpiktë dhe e sjellshme dhe Faiku i besonte ashtu si vetes së tij. I tha se kishte një dhimbje të fortë në sy dhe Charlotte propozoi të thërrisnin mjekun, Robert Oden. Megjithë kundërshtimet e Faikut, mjeku u thirr. Dr. Oden, ndër më të njohurit e Uashingtonit dhe mik i vjetër i Faikut, e kuronte nga hipertensioni kronik prej 14 vjetësh. Dr. Oden i mati tensionin. Aparati tregonte 250/140 dhe mjeku tha se Faiku ishte në rrezik prandaj duhet të merrej një infermiere ose të dërgohej në spital.

    Charlotte vendosi ta kalonte natën në apartament. Vonë në mbrëmje Faiku e thirri nja dy herë, pastaj kërkoi ujë.

    Para mesnate, kur Charlotte kishte filluar t’i shkruante një letër të shoqit, i cili shërbente në Forcën Ajrore, vuri re se Faiku kishte vështirësi në frymëmarrje por nuk dukej dhe aq keq. Fliste përçart, “there is no answer”, thoshte në anglisht, “përgjigja nuk po vjen”. Sekretarja shkoi të marrë një sy gjumë në divanin e dhomës së ndënjes dhe u zgjua në 5 të mëngjesit. Ai dukej se flinte i pabezdisur, i shtrirë në kurriz me krahun e majtë nën kokë. Nga ora 8, Charlotte shkoi ta shohë përsëri. Ai nuk kishte lëvizur fare dhe sytë i kishte paksa të hapur dhe të përhumbur. I telefonoi Dr. Odenit, i cili e udhëzoi t’i prekte dorën. Ajo ishte e ftohtë dhe e sertë. E kuptoi se Faiku ishte shuar. Ishte data 15 dhjetor 1942. Dr. Oden i tha se do të vinte sapo të mbaronte një operacion.
    Shpërndaje dhe Pëlqeje MekuliPress

    U vendos që trupi të dërgohej në shtëpinë e funeraleve Hysong aty pranë. Gjërat kishin ndodhur shpejt dhe Charlotte ishte e hutuar. Dr. Oden pyeti për familjen e të ndjerit, nëse sekretarja e dinte se ku ndodheshin njerëzit e tij. Pyeti për gjendjen financiare të Faikut, pasi duhej një garanci për shërbimin funeral. Charlotte i tha se Faiku kishte 15 dollarë e 54 cent në apartament, por priste një pagesë prej 2,100 dollarësh, që ministri i Oborrit, Martini, kishte nisur me kabllogram nga Londra. Oden tha se do të bëhej vetë garant.

    Sekretarja i telefonoi Departamentit të Shtetit dhe kërkoi të fliste me dikë që merrej me punët e Shqipërisë. Zëri i dridhej. I thanë se dikush do ta merrte pak më vonë. Pasdite, në telefon u paraqit Wesley Jones, zyrtar i sektorit të çështjeve evropiane, të cilit Charlotte i tregoi me hollësi se ç’kishte ndodhur. Folën për arkivat e legatës shqiptare dhe ajo i tregoi se ato, bashkë me vulat, i ishin dorëzuar me kohë ambasadës italiane. Në apartament, i tha, nuk ka asnjë objekt zyrtar të qeverisë shqiptare dhe të gjitha dokumentet e sendet e tjera janë pronë e tij personale.

    Çertifikatën e vdekjes së Faikut me logon District of Columbia e firmosi Dr. Oden. Pasi shënoi vendlindjen e të ndjerit, Konitza, Albania, shkroi datën e lindjes, 15 prill 1876 dhe të vdekjes, 15 dhjetor 1942.

    Disa nga gazetat e mëdha të Amerikës i kushtuan vdekjes së Faik Konicës nga një kolonë modeste. Meqenëse ai kishte tre vjet e ca që ishte shkëputur nga qarqet diplomatike, harresa kishte bërë punën e saj prandaj një pjesë e mirë e fakteve rreth të ndjerit ishin të pasakta. Një gazetë lokale e ngatërronte me të vëllanë, Mehmetin. Në New York Times ai përmendej më tepër si dramaturg dhe pastaj flitej për atë historinë e tij të çuditëshme me Ann Corion. Megjithatë, disa nga të vërtetat e njohura thuheshin. Washington Post-i përmendte, për shembull, “aftësinë e tij të shkëlqyer të të shprehurit” dhe “sensin e mrekullueshëm të humorit”.

    Askush në shtypin amerikan nuk e kujtoi Faikun më bukur se sa kritiku i Sekretarit Hull, Drew Pearson në rubrikën The Washington Merry-go-Round:

    “Një diplomat i vjetër dhe i vetmuar vdiq thuajse pa u vënë re në Uashington. Ai ishte përfaqësuesi i njërit prej vendeve më të vegjël të Evropës, ndër të parët që u gllabëruan nga Boshti. Për 20 vjet, Faik Bej Konica bëri miq për vendin e tij të panjohur. Por papritur, në prill 1939, bota e tij diplomatike pushoi së ekzistuari kur Musolini, i cili po e ndiqte me lakmi pushtimin e Austrisë nga Hitleri, mendoi se tani ishte radha e Italisë dhe futi trupat në Shqipërinë e pambrojtur. Por ai qe i vetmi në Uashingtonin zyrtar që dukej i shqetësuar. Departamenti i Shtetit i zotit Cordell Hull nuk bëri asnjë lëvizje apo protestë. Konicës madje nuk iu dha as kortezia që të mbahej në listën diplomatike zyrtare, gjest që iu akordua vendeve të tjera të pushtuara. Në atë kohë, Departamenti i Shtetit ishte duke e përkëdhelur Musolinin dhe Shqipëria nuk kishte rëndësi. Ministri Konica e la hotelin Mayflower dhe u vendos në një apartament të vogël ku mbajti zi për shuarjen e vendit të tij. Atje, ai vdiq fare qetësisht”.
    (Nga libri: “Faik Konica, jeta në Uashington”, botim i dytë, UET Press 2017)./ KultPlus.com

    Apeli i Faik Bej Konicës në SHBA për të mbledhur fonde dhe për të kërkuar ndihmë mjekësore për bashkëkombasit e tij

    Posted on by Kult Plus

    Nga Aurenc Bebja, Francë – 27 Nëntor 2021

    “The New York Times” ka botuar, të hënën e 26 qershorit 1911, në faqen n°5, apelin e shkrimtarit, diplomatit dhe politikanit të shquar, z. Faik Konica, për të mbledhur fonde në SHBA për bashkëkombasit tanë dhe për të kërkuar ndihmë mjekësore për të sëmurët dhe të plagosurit, të cilin, Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar. 

    Apeli i shqiptarëve

    Vazhdojnë të luftojnë deri në lirinë e sundimit turk — por të sëmurët e tyre kanë nevojë për ndihmë.

    Burimi : The New York Times, e hënë, 26 qershor 1911, f.5
    Burimi : The New York Times, e hënë, 26 qershor 1911, f.5

    Faik Bej Konica, përfaqësues i Partisë Revolucionare Shqiptare në Shtetet e Bashkuara, është këtu për të mbledhur fonde për “bashkatdhetarët e tij dhe për të kërkuar ndihmë mjekësore për të sëmurët dhe të plagosurit që aktualisht janë në varësi të Malit të Zi, i vetmi vend në Evropë që ka ndihmuar të sëmurë dhe të varfër me furnizime. Në një intervistë me një gazetar të Times në Hotel Navarre mbrëmë Faik Beu tha :

    “Ne duhet ta mbajmë revolucionin me çdo kusht derisa të jemi të pafuqishëm ose Shqipëria të çlirohet nga zgjedha turke. Kam marrë një kabllogram nga komiteti shqiptar ku shkruhej “Rebelimi vazhdon”.”

    Uroj të kuptohet se Mali i Zi na ka ndihmuar nga pikëpamja bamirëse si qenie njerëzore në vështirësi dhe jo si kryengritës kundër sundimit turk. Sapo kam ardhur nga Bostoni, ku u mblodhën 4.000 dollarë mes shqiptarëve dhe simpatizantëve të tyre. Gazeta greke Atlantis në këtë qytet ka publikuar një apel për abonime nga lexuesit e saj në kauzën e lirisë.

    Humbja e Shqipërisë nga Turqia do të thotë fundi i asaj perandorie, pasi ajo varej gjithmonë nga shqiptarët në orën e nevojës, kur të gjithë kombet e tjera ishin kundër Turqisë. Kjo është arsyeja pse lufta kokëfortë ka zgjatur për tre vjet.”

    I pyetur nëse kushtet ishin përmirësuar nën regjimin e ri në Kostandinopojë, Faik Beu u përgjigj :

    “Jo. Ata janë më keq. Abdul Hamid ishte një despot, por ai kishte një ndjenjë përgjegjësie. Në vend të tij tani janë njëqind Abdul Hamid që nuk e kanë idenë për përgjegjësitë e qeverisjes. Turqit kanë humbur prestigjin në sytë e vartësisë së tjetrit përmes disfatës që kanë pësuar nga shqiptarët. Në shenjë hakmarrjeje ushtarët kanë plaçkitur fshatrat në Shqipëri dhe kanë vrarë mijëra gra, fëmijë dhe pleq.”

    Ai tha se disa gra të pasura angleze ishin tani në Shqipëri për të ushqyer të plagosurit dhe duke u siguruar furnizime nga çantat e tyre. Po merren masa për një takim masiv këtu javën e ardhshme në ndihmë të kauzës.

    https://www.darsiani.com/la-gazette/the-new-york-times-1911-apeli-i-faik-bej-konices-ne-shba-per-te-mbledhur-fonde-dhe-per-te-kerkuar-ndihme-mjekesore-per-bashkekombasit-e-tij/ / KultPlus.com

    Faik Konica (1875 – 1942)


    “Shqiptarët kur i lë treni, kurrë nuk thonë u vonuam, por na iku”

    Posted on by KultPlus

    Faik Konica lindi më 15 mars të vitit 1875 në Konicë. Ai ishte zë i çështjes kombëtare, studiues i historisë kombëtare dhe i gjuhës shqipe, botues, publicist dhe diplomat shqiptar.

    Ky “njeri me kulturë të lartë” (Noli), “enciklopedi shëtitëse” (G. Apolineri), eseist i shkëlqyer, stilist i përkryer, themelues teorik dhe praktik i kritikës letrare shqiptare, veprimtar politik me orientim perëndimor, siç ishte kultura e popullit që i takonte, poliglot, solli një model të ri në mendësinë shqiptare.

    Ndër thëniet e Konicës, sot po veçojmë këtë:

    “Shqiptarët kur i lë treni, kurrë nuk thonë u vonuam, por na iku”.

    Konica vdiq më 15 dhjetor të vitit 1942 në Washington./ KultPlus.com

    Shkëmbimet mes ministrit të parë shqiptar në SHBA, Faik Konica dhe presidentit amerikan Calvin Coolidge në dhomën blu të Shtëpisë së Bardhë

    Posted on by Kult Plus

    Nga Aurenc Bebja*, Francë – 21 Nëntor 2021

    “The United States Daily” ka botuar, të martën e 12 tetorit 1926, në faqen n°3, shkëmbimet midis ministrit të parë shqiptar në SHBA Faik Konica dhe presidentit amerikan Calvin Coolidge në dhomën blu të Shtëpisë së Bardhë, të cilat, Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, i ka sjellë për publikun shqiptar.

    Ministri i Shqipërisë i dorëzon letrat (kredenciale) Presidentit

    Burimi : The United States Daily, e martë, 12 tetor 1926, f.3
    Burimi : The United States Daily, e martë, 12 tetor 1926, f.3

    Faik Konica, i dërguari i parë i kombit të tij në Shtetet e Bashkuara, vlerëson ndihmën e Amerikës.

    Faik Konica, ministri i parë shqiptar në Shtetet e Bashkuara, së fundmi u prit zyrtarisht nga Presidenti Coolidge në dhomën blu të Shtëpisë së Bardhë. Në prezantimin e letrave të tij kredenciale, Ministri tha se ndjenjat e tij të dashurisë dhe respektit për Shtetet e Bashkuara “forcohen ende nga një ndjenjë e gjallë mirënjohjeje për mbështetjen bujare të dhënë nga Shtetet e Bashkuara për ruajtjen e pavarësisë së Shqipërisë pas Luftës së Madhe”. Në përgjigjen e tij, Presidenti shprehu ndjenja të ngjashme nga ana e qeverisë dhe popullit të Shteteve të Bashkuara.

    Deklarata e ministrit të ri.

    Burimi : The United States Daily, e martë, 12 tetor 1926, f.3
    Burimi : The United States Daily, e martë, 12 tetor 1926, f.3

    Tekstet e plota të dy fjalimeve, të bëra publike në Departamentin e Shtetit, vijojnë si më poshtë :

    Fjala e ministrit të ri shqiptar z.Faik Konica gjatë dorëzimit të letrave kredenciale :

    “Z. President,

    Kam nderin t’i paraqes Shkëlqesisë suaj letrat kredenciale me të cilat Presidenti i Republikës së Shqipërisë më emëron të Dërguar të Jashtëzakonshëm dhe Ministër Fuqiplotë në Shtetet e Bashkuara.

    E konsideroj veten me fat që dallohem si i Dërguari i parë i Shqipërisë pranë kombit të madh amerikan, një komb që kam mësuar prej kohësh ta dua dhe ta respektoj dhe historia e lavdishme dhe arritjet e mrekullueshme të të cilit admirohen sinqerisht nga populli shqiptar. Këto ndjenja të thella forcohen ende nga një ndjenjë e gjallë mirënjohjeje për mbështetjen bujare të ofruar nga Shtetet e Bashkuara për ruajtjen e pavarësisë së Shqipërisë pas Luftës së Madhe.

    Kështu, misioni im, i cili konsiston në forcimin e mëtejshëm të miqësisë mes kombit tuaj të madh dhe Shqipërisë, bëhet detyrë tërheqëse për mua. Unë do ta realizoj atë me të gjitha mundësitë e mia, nën kujdesin dhe vullnetin e mirë të administratës së Shkëlqesisë suaj.” 

    Përgjigjja e Presidentit.

    Burimi : The United States Daily, e martë, 12 tetor 1926, f.3
    Burimi : The United States Daily, e martë, 12 tetor 1926, f.3

    Përgjigjja e Presidentit ndaj fjalëve të ministrit të sapoemëruar shqiptar z.Faik Konica gjatë dorëzimit të letrave kredenciale :

    “Z. Ministër,

    Është kënaqësi të marr nga duart tuaja letrat me të cilat Shkëlqesia e Tij, Presidenti i Republikës së Shqipërisë, ju akrediton si të dërguarin e jashtëzakonshëm dhe ministër fuqiplotë në Shtetet e Bashkuara. Jam veçanërisht i lumtur t’ju akordoj njohjen zyrtare si i dërguari i parë i kësaj republike në këtë Kryeqytet.

    E vërej me vlerësim të sinqertë komentin tuaj në lidhje me kombin amerikan dhe ndjenjat që mbahen (ekzistojnë) në Shqipëri ndaj këtij vendi.

    Ju mund të jeni të sigurt, zoti Ministër, se përpjekjet tuaja për të ruajtur dhe forcuar marrëdhëniet miqësore që ekzistojnë midis Shteteve të Bashkuara dhe Shqipërisë do të kenë bashkëpunimin tim të sinqertë dhe të zyrtarëve të kësaj qeverie.

    Ju falënderoj për urimet e mira që shprehni në emër të kombit shqiptar. Janë përzemërsisht reciproke dhe shpresoj që ju do t’i përcillni Shkëlqesisë së Tij, Presidentit të Republikës së Shqipërisë, nga unë dhe bashkatdhetarët e mi, garancitë e respektit të lartë dhe të sinqertë.

    Shpresoj, z. Ministër, që qëndrimi juaj në këtë kryeqytet të jetë i këndshëm.”

    https://www.darsiani.com/la-gazette/the-united-states-daily-1926-shkembimet-midis-ministrit-te-pare-shqiptar-ne-shba-faik-konica-dhe-presidentit-amerikan-calvin-coolidge-ne-dhomen-blu-te-shtepise-se-bardhe/ / KultPlus.com

    Legjendat dhe të vërtetat për Skënderbeun

    Posted on by Kult Plus

    Mund të ketë mendime të ndryshme për vetitë luftarake të shqiptarëve të kohëve të fundit; kam parasysh brezat e sotëm dhe ata që ishin menjëherë para tyre. Personalisht nuk dëshiroj të shpreh asnjë mendim për këtë çështje.

    Është e sigurt se  ikja e vazhdueshme e krahut të punës gjatë pesë shekujve e ka mpakur në njëfarë mase kombin. Të rinjtë më të mirë e më të fuqishëm i rekrutonte Turqia për t’i dërguar në luftëra të largëta dhe mbaj mend në fëmijërinë time se si një regjiment shqiptarësh, që u nis për të mposhtur një kryengritje në Arabi, u kthye vetëm me një grusht njerëzish. Mund të jetë një teprim të thuhet se shqiptarët e sotëm janë pasardhës të atyre, që ishin aq të dobët, sa nuk dërgoheshin në luftë, por sidoqoftë do të pritej një ulje e vitalitetit si pasojë e rekrutimeve për pesëqind vjet.

    Megjithatë, pak vite më parë, në kohën e Luftës Greko-Turke të vitit 1897, gjenerali prusian fon Grumbkov e ka shprehur botërisht adhurimin e tij kur pa një trupë shqiptarësh në Thesali, që po i ngjiteshin një kodre përballë një zjarri kositës  dhe po kapnin një bateri të armikut. Korrespondenti i gazetës së Londrës “Times” në këtë luftë, Kliv Bingam, ka shënuar se “shqiptarët në tërësi e përgënjeshtruan famën e tyre”, por edhe ai dëshmon për një betejë ku, siç shkruan ai, “disa herë rresht shqiptarët vërshuan teposhtë shpatit dhe u përpoqën ta kapërcenin shkëmbin, por zjarri që u derdhej nga sipër ishte vdekjeprurës, kurse bateritë prapa tyre patën pak efekt mbi faqet e shkëmbit e të gurit”.

    Sidoqoftë, ka një mendim të njëzëshëm lidhur me vetitë luftarake të shqiptarëve për brezat më të largët. Do të ishte e tepërt ta rrëfeje këtë dhe ka material aq të pasur, sa mund të mbushësh një vëllim të trashë. Unë do ta kufizoj veten vetëm me nja dy shembuj nga më domethënësit.

    Në një raport dërguar Senatit të Venedikut më 1576, Andrea Justiniani thotë se në një forcë prej treqind e pesëdhjetë ushtarësh, që përbënin garnizonin e Korfuzit, kishte një togë prej dhjetë shqiptarësh, të cilët “ishin më të mirë se gjithë italianët e tjerë”. Neve na duhet ta pranojmë këtë vlerësim të hapur italian për vlerën luftarake të shqiptarëve, që i bie të jetë të paktën tridhjetë e katër herë më e lartë se e italianëve. Venedikasit kanë qenë çmues të ftohtë të njerëzve e të sendeve: ata nuk do ta kishin ndërtuar dot një perandori, nëse nuk do të kishin pasur një gjykim të saktë e të pagabuar për vlerat aktuale. Në shekullin e shtatëmbëdhjetë ende nuk ishin shpikur makinat për të plotësuar mungesën e trimërisë njerëzore. Raimondo Montekukoli (Montecuccoli), një gjeneralisim i shkëlqyer i Perandorisë së Shenjtë Romake, që fitoi betejën e madhe të Shën Gotardit kundër turqve më 1664, pohon në kujtimet e veta të luftës.

    “Se në çfarë rreziku ishim për ta humbur betejën, bëhej fare e dukshme vetëm nga rrëmuja dhe arratisja e një pjese të ushtrisë sonë dhe nga lufta e guximshme e jeniçerëve dhe e shqiptarëve, të cilët, edhe pse mbetën më të paktë në numër, asnjëherë nuk kërkuan mëshirë ose t’u falej jeta, ndërsa beteja për një kohë të gjatë ngjisnin me baticat dhe zbaticat e dallgëve të detit, që shtyheshin përpara e tërhiqeshin pas”.

    Mercenarët dhe ushtarët shqiptarë që kërkonin fatin e tyre duke u quajtur me emra të ndryshëm (kapeletë, stratiotë dhe estratiotë, kowali, morienë, xhenetarë), kanë luftuar në ushtritë e Francës, të Spanjës, të Perëndorisë së Shenjtë Romake, të Venedikut dhe të shteteve të tjera italiane, kanë lënë shumë gjurmë në historinë e Evropës. Ata kanë qenë luftëtarë të ndershëm, që nuk përvidheshin kurrë nga beteja, siç ishte zakoni i shumicës së mercenarëve. Francezët zemëroheshin me seriozitetin e këtyre ushtarëve, të cilët luftonin për punëdhënësit e tyre me gjithë shpirt, sikur po luftonin për çështjen e tyre. Kur u dorëzua qyteti i Novarës në vitin 1500, francezët bënë një përjashtim për shqiptarët dhe nuk u dhanë dëshmi mbrojtjeje, sepse, siç thotë Zhan d’Oton, “ata kishin ardhur nga një vend i largët me zemër të lehtë për të luftuar kundër francezëve si tepër shpesh”. Megjithatë, më pas, me sa duket, francezët e kuptuan se këta shqiptarë nuk kishin ndonjë inat të veçantë kundër tyre, por thjesht luftonin siç e quanin se i detyronte nderi i tyre. Më 1503 francezët, nga ana e vet, i morën shqiptarët në shërbimin e tyre dhe shpejt në ushtrinë e Luigjit XII pati një trupë prej një mijë e dyqind shqiptarësh, të cilët treguan trimëri të rrallë, aq sa ata u bënë një pjesë e veçantë e ushtrive franceze për pothuaj një shekull, ndërsa mbretërit e Francës e bënë si rregull që gjithmonë të kishin ndonjë fisnik në krye të këtyre trupave speciale. Ndër të tjera, komandanti i tyre i përgjithshëm për një kohë ishte Duka dë Brisak (Brissac). Në betejën e Kutrës (1587) shqiptarët u vranë pothuaj të gjithë. Beteja e Ivrit (1590) ka parë praninë e fundit të trupave shqiptare në ushtritë franceze. Brantomi shkruan se shqiptarët kanë qenë krijuesit e kalorësisë së lehtë; autorë të tjerë ushtarakë shkruajnë se nuk janë të një mendimi me opinionin e Brantomit, por besojnë se shqiptarët, me metodën e tyre të luftimit, kanë dhënë idenë e krijimit të kavalerisë së lehtë. Kronika e Zhan d’Otonit, të cilën e përmendëm, përshkruan me disa hollësi metodën e luftimit të këtyre mercenarëve shqiptarë. Me shenjën e kryekomandantit të ushtrisë, ata e nisnin betejën duke hyrë

    me galop në mes të rreshtave të armikut, mbanin ushta të gjata me flamurthe në majë, jepnin një goditje dhe krijonin pështjellim; pas kësaj tërhiqeshin një çikë, i riformonin rreshtat e veta dhe sulmonin përsëri, atëherë hynte në veprim pjesa tjetër e ushtrisë. Të rreptë e të pamëshirshëm në betejë, këta shqiptarë, duke i ndenjur besnikë kodit të tyre të nderit, pasi mbaronte përleshja, kurrë nuk e harronin rregullën që “Koka e falur nuk pritet”. Në një raport me datën 27 qershor të vitit 1510 dërguar Luigjit XII, mbretit të Francës, nga Seneshali i Madh i Normandisë, i cili ka qenë një ndër gjeneralët që komanduan ushtritë e tij në Itali, ka një krahasim të mprehtë ndërmjet etikës luftarake të sllavëve dhe të shqiptarëve: “Sllavët, – shkruan Seneshali i Madh, – janë të egër në luftë, sepse ata vrasin kë të mundin dhe kurrë nuk zënë robër dhe prandaj me ta e bëmë kokë për kokë”. Kurse lidhur me shqiptarët, Seneshali i Madh vijon: “ata kanë treguar një sjellje krejt të ndryshme dhe i kanë trajtuar me mëshirë ata që kanë kapur, prandaj edhe ne i kemi trajtuar me të njëjtën mënyrë”. Ky borxh nderi që ia paguan kalorësisë shqiptare një gjeneral i shquar i Francës monarkike mund të shumëfishohej lehtë nga mjaft dëshmi të tjera të paanshme. Por nganjëherë trimëria e shqiptarëve ka vepruar kundër tyre, sepse ka ngjallur smirë të fortë e të qëndrueshme. “Shpirti sipërmarrës i shqiptarëve, – thotë koloneli Lik, – gjallëria e tyre, qëndrueshmëria dhe epërsia në gjithçka që lidhet me luftën, i bën ata që t’ua kenë zili dhe t’i urrejnë’, madje edhe ndërmjet turqve, për të mirën e të cilëve janë vënë në shërbim shpesh ato cilësi. Gjithashtu dhe në det shqiptarët, duke shërbyer si oficerë detarë të marinës turke, si kapitenë privatë

    anijesh të përdorura në luftë dhe si piratë, kanë treguar një veprimtari sypatrembur. Njëherë e një kohë emri shqiptar përdorej për të gjithë piratët në Mesdheun Lindor dhe Servantesi na tregon se rrëmbyesi dhe pronari i tij në Algjer ishte një pirat shqiptar me emrin Arnaut Mami, që do të thotë Mami Shqiptari. Në prill të vitit 1770 kapitenët shqiptarë nga Ulqini shpartalluan një flotë ruse nën komandën e Aleks Orlovit pranë Navarinos. Me rënien e fuqisë detare osmane dhe me heqjen e pranimit të kapitenëve privatë nga fusha e përdorimit ndërkombëtar në kohë lufte, u erdhi fundi edhe veprimtarive të shqiptarëve në det. Por është një fakt i mirënjohur roli i madh që kanë luajtur kapitenët privatë shqiptarë në Luftën e Greqisë për Pavarësi dhe, deri një brez më parë, elementi shqiptar në flotën greke ka qenë aq mbizotërues, saqë gjuha shqipe detyrimisht përdorej në anijet luftarake si më e parapëlqyera se greqishtja. Asnjë rrëfim për vetitë luftarake të shqiptarëve nuk do të ishte i plotë pa përmendur Skënderbeun, heroin mesjetar të Shqipërisë, i cili për afër një çerek shekulli i mundi turqit e hatashëm nën udhëheqjen e dy sulltanëve të fuqishëm dhe vetë kurrë nuk u thye. Në Shqipëri ai është bërë legjendar për pesë shekuj dhe gjithashtu e kanë quajtur me të drejtë “kampion i rishterimit”, titull ky që ia kanë dhënë papët e Romës, sepse ishte veprimtaria e tij për t’u bërë një ledh, që ndihmoi të shpëtonte Evropa e krishterë nga pushtimi turk, një katastrofë kjo që do të kishte qenë shkatërrimtare për botën e qytetëruar. Ndoshta mënyra më e mirë për të vlerësuar Skënderbeun është t’u drejtohesh fjalëve që kanë thënë për të disa shkrimtarë dhe ushtarakë të shquar. Diku në veprën e tij të vëllimshme Volteri ka guxuar të shprehet se sikur ta kishte mbrojtur

    Skënderbeu Konstantinopolin, turqit nuk do të kishin mundur ta merrnin në maj 1453. Gjenerali Xhejms Volfi, heroi i Kuebekut, ka thënë: “Ai (Skënderbeu) ua kalon gjithë oficerëve, të lashtë e të sotëm, për drejtimin e një ushtrie të vogël mbrojtëse”. Autori anglez i shekullit të shtatëmbëdhjetë, Sër Uiliam Tempël, në punimin mbi “Virtytin heroik”, e rendit Skënderbeun me shtatë mbretër të pakurorëzuar të Evropës: “… bëmat dhe virtytet e të cilëve mund t’u lejojnë atyre me të drejtë të renditen krahas kaq mbretërve e perandorëve… Gjergj Kastrioti, i quajtur zakonisht Skënderbeu, princ i Epirit, dhe Huniadi, mëkëmbës i mbretit të Hungarisë, që kanë qenë dy kapedanët më ngadhënjimtarë dhe burra të shkëlqyer, kampionë të vërtetë të krishterimit sa qenë gjallë dhe tmerr i turqve, sepse me forca të pakta iu bënë ledh për aq shumë vjet gjithë fuqive të Perandorisë Osmane… dhe Skënderbeu asnjëherë nuk mblodhi bashkë mbi gjashtëmbëdhjetë mijë veta për të gjitha fitoret e famshme që korri kundër turqve, të cilët ishin disa herë si numër mbi njëqind mijë”. Vetë Sulltani Mehmeti II, pushtuesi i Stambollit, ka thënë një herë: “Kurrë s’ka për të dalë më mbi tokë një luan i tillë”.

    ***

    Sipas legjendës Skënderbeu, siç njihet me këtë emër turk Gjergj Kastrioti, lindi në vitin 1403 dhe, siç na thotë peshkopi Noli, por pa e besuar plotësisht, “e mori peng Muradi II në moshën nëntë vjeç. Kjo do të ketë ndodhur më 1412, meqë Skënderbeu kishte lindur më 1403″. Më pas peshkopi Noli shton duke e shpjeguar: “Por më 1412 në Turqi sundonte Mehmeti I dhe jo Muradi II, që erdhi në fron nëntë vjet më vonë, më 1421″.

    Po ta ndjekim më tej legjendën, Skënderbeu u edukua në shkollat më të mira të Perandorisë Osmane, ku ai shfaqi një talent ushtarak të shquar dhe në mënyrë paradoksale, u bë njeriu më i dashur për Portën e Lartë. Ishte ky djalosh nëntëvjeçar, që tridhjetë e një vjet më vonë u kthye në Shqipëri dhe i mundi turqit për afër njëzet e pesë vjet deri sa vdiq më 1468. Në mendjen e lexuesit mund të lindë kjo pyetje: a është e mundur për një djalosh nëntëvjeçar, të rritur në luks, të trajtuar si hero dhe që i dhanë një titull princëror, t’i hidhte mënjanë këto gjëra tridhjetë e një vjet më pas dhe të kthehej për të shpëtuar vendlindjen nga bamirësit e tij? Kjo pyetje nuk mund të marrë një përgjigje të drejtë e të përshtatshme, derisa të mos kemi më shumë fakte konkrete, që mund të jenë diku, ndoshta në Bibliotekën e Vatikanit. Peshkopi Noli e hedh fjalën, por nuk e shpjegon plotësisht këtë mister. Megjithatë ai beson me të fortë se Skënderbeu e ka kaluar pjesën më të madhe të kohës nga viti 1412 deri më 1443 ose në Shqipëri, ose në kufijtë pranë Shqipërisë. Po të jetë e drejtë kjo teori, atëherë do të kemi çelësin për dashurinë dhe përkushtimin e Skënderbeut ndaj vendlindjes. Po të pranohej se Skënderbeu kaloi tridhjetë e një vjet diku në Perandorinë Turke, çfarë shoqërie gjeti ai kur u kthye në Shqipëri? Peshkopi Noli mendon, por nuk e përpunon më tej, se shtresat shoqërore shqiptare mund të kenë qenë atëherë këto: fshatarët e lirë në viset malore, një lloj sistemi feudal në tokat fushore pjellore dhe “qytete të lulëzuara” gjatë bregdetit. Sipas peshkopit Noli, ka pasur disa “aristokratë të vegjël, ose më mirë prijës patriarkalë të malësorëve”. Por shumica e shqiptarëve kanë qenë të lirë, meqë “bujkrobëria dhe skllavëria as mund të mendoheshin për ta”. Një vëzhgues i mprehtë ka thënë me mençuri: “Një shqiptar nuk mund të ishte një skllav”. Dhe lidhur me këtë, është mjaft interesante që: “Në tregjet e skllevërve të Turqisë askush nuk mund të blinte një shqiptar… sepse ishte e pamundur t’i urdhëroje ata dhe ishin tepër të rrezikshëm për pronarët e tyre”. Vëzhgimet e mësipërme mund të shpjegojnë përse popujt e tjerë të Ballkanit iu nënshtruan Turqisë fare lehtë, ndërsa shqiptarët u bënë ballë me sukses turqve për një çerek shekulli. Me gjithë fitoret e panumërta, Skënderbeu gjatë gjithë kohës ka pasur telashet e veta me kuislingë. Herë pas here krerë të tij e tradhtonin dhe bashkoheshin me armikun. Disa këmbëngulnin për “bisedime për paqe”, siç na thotë peshkopi Noli, por “Skënderbeu as nuk donte të dëgjonte për to. Megjithatë shpesh shumica mbizotëronte”. Paqja u arrit më 27 prill 1463, pikërisht pesë vjet para se ai të vdiste. Por më 27 nëntor të po atij viti ai e rifilloi luftën kundër turqve, që vazhdoi deri në vdekjen e tij. Disa nga veprimet luftarake më të mëdha të Skënderbeut lidhen me përpjekjet e turqve për të pushtuar Krujën, kryeqytetin e tij. Përpjekja e parë për të marrë Krujën u bë më 1450 nga Murati II, i cili pësoi disfatë pas një lufte epike prej pesë muajsh. Duke përshkruar madhështinë e rrethimit të Krujës, autori amerikan Agnes Replajer në një artikull me titullin “Skënderbeu”, botuar në “Catholic World” të dhjetorit 1889, shkruan: “Vetë përmasat në të cilat qe planifikuar pushtimi i Krujës, tregojnë se sa i thellë qe zemërimi i sulltanit dhe sa ngulmues qëllimi i tij. U mblodhën njëqind e gjashtëdhjetë mijë veta… ushtria pushtuese marshoi drejt Krujës, i mbuloi gjithë fushat përreth, përpara portave masive të kështjellës vendosi topat, që atëherë ishin një risi imponuese për punët e luftës, dhe i kërkoi garnizonit të dorëzohej. Ata morën një përgjigje sfiduese dhe osmanët

    sulmuan muret, por u zmbrapsën me një tërbim aq të madh, sa mbi tetë mijë jeniçerë ranë në luftim, ndërsa Skënderbeu fluturonte si shqiponjë mbi shkëmbinj, priti sa beteja të arrinte kulmin dhe atëherë u lëshua teposhtë mbi armikun e hutuar, i çau llogoret e tij, i vuri zjarrin fushimit dhe gjithçka para tij e shkatërroi dhe i vrau e i preu”. Përpjekjen e fundit për ta marrë Krujën e bëri në korrik 1467 Mehmeti II, i biri dhe trashëgimtari i Muratit, pikërisht më pak se një vit para se vdekja ta hiqte heroin nga skena e betejës. Për këtë sulm peshkopi Noli thotë se Mehmeti “e la ushtrinë e tij të madhe të lirë dhe shkatërroi me zjarr e hekur çdo cep të Shqipërisë ku mundi të shkelë”. Por shpejt ai “e kuptoi se çmimi për repartet që binin në kurthe dhe i shfaroste Skënderbeu, ishte shumë i lartë” dhe … “u kthye në Stamboll i poshtëruar e i mundur”.

    ***

    Gjithë autorët për Skënderbeun, që nga Marin Barleti e deri te Eduard Giboni dhe peshkopi Noli, kanë ngritur lart heroizmin e tij luftarak, por pak gjë është thënë për aftësinë e tij që të punonte me njerëzit. Në kohën e tij Shqipëria ka qenë e ndarë në disa principata dhe çdo prijës ishte ziliqar e krenar, siç mund të jetë një shqiptar, për rëndësinë e vet në tablonë e gjërave. Në këtë pështjellim e përleshje, që afrohej me anarkinë, erdhi Skënderbeu më 1443. Për të sjellë rregull në këtë kaos, ai thirri një kuvend të gjithë princave në Lezhë më 2 mars 1444, ku formoi Lidhjen e Princave Shqiptarë, duke u bërë vetë kryekomandant i ushtrisë së Lidhjes. Ishin më shumë se një duzinë princash, por me anë të diplomacisë e të shpirtmadhësisë ai ia doli t’i mbante ata të bashkuar derisa vdiq. Një njeri më i vogël nuk do t’ia arrinte dot. Herë pas here disa prej tyre u lëkundën, por personaliteti i tij dinamik i mbajti ata të bashkuar fort si në mengene. Por mengeja u prish sapo ai u varros në Katedralen e Shën Nikollës së Leshit më 17 janar 1468. Pak kohë më pas Lidhja e tij u përça dhe bashkë me të ra edhe Shqipëria, për të mos u ngritur dot më deri më 1912, pas katërqind e dyzet e katër vjetësh. Kështu Shqipëria qe vendi i fundit në Ballkan që iu nënshtrua turqve dhe i fundit që rifitoi lirinë e vet.

    *Marrë me shkurtime nga libri “Shqipëria – kopshti shkëmbor i Evropës Juglindore dhe shkrime të tjera) i Faik Konicës. / KultPlus.com

    Poezia e veçantë e Faik Konicës dedikuar “një diplomati që i trajtonte gjërat më të vogla me shqetësimin më të madh”

    Posted on by Kult Plus

    Nga Aurenc Bebja, Francë – 7 Nëntor 2021

    “The Judge” ka botuar, në korrik të 1938, në faqen n°17, poezinë e veçantë të shkrimtarit, diplomatit dhe politikanit të shquar shqiptar, z. Faik Konica, dedikuar asokohe “një diplomati që i trajtonte gjërat më të vogla me shqetësimin më të madh”, të cilën, Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar.

    Diplomati ceremonial

    Nga Faik Konica

    Ministri shqiptar në Shtetet e Bashkuara

    “Duhet të jetë rritur që nga viti i kaluar!” – Burimi : The Judge, Korrik 1938, f.17

    (Diplomatët aktualë kanë një sens humori dhe kultivojnë një thjeshtësi të dashur në marrëdhëniet e tyre me njerëzit e tjerë. Por shumë vite më parë njoha një diplomat që i trajtonte gjërat më të vogla me shqetësimin më të madh.)

    “Ceremoniali ishte kënaqësia e tij e vetme.

    Ai kujdesej seriozisht për epërsinë dhe

    rangun,

    Duke lëvizur, një robot me fytyrën e tij të zbrazët,

    E ngurtë me stoli ari dhe me

    medalje të shndritshme.

    Dhe pastaj ai vdiq nga drita

    e butë e ditës,

    U varros me gjithë madhështinë e duhur. Por kur

    jehoi

    Zhurma e kasafortës së blinduar, një shaka e djallit

    Nga vdekja e rreme e zgjoi

    në natën e kobshme.

    Rregullat e rrepta të mirësjelljes e ndalonin atë të shfaqte

    frikë

    Ndërsa krimbat po mblidheshin, pa

    nxitim dhe shikim,

    Për të planifikuar banketin dhe për të thirrur listën.

    Ai vdiq në paqe, fytyra e tij e zymtë u ndez nga

    gëzimi,

    Teksa pa kolonën solemne të krimbave

    Që përparonte sipas protokollit.”

    https://www.darsiani.com/la-gazette/the-judge-1938-poezia-e-vecante-e-faik-konices-dedikuar-nje-diplomati-qe-i-trajtonte-gjerat-me-te-vogla-me-shqetesimin-me-te-madh/ / KultPlus.com

    Faik Konica (1875 – 1942)


    Konica: Na thonë se fluturoi gomari… ne e besojmë!

    Posted on by KultPlus

    Faik Konica është një nga personalitetet më në zë të kulturës dhe letërsisë shqiptare. Prozator dhe poet, publiçist dhe estetist, kritik letrar dhe përkthyes, ai me veprën e tij të shumanshme pasuroi dhe ngriti në lartësi të reja fjalën shqipe dhe mendimin letrar shqiptar.

    “Na thonë, se qetësia mbretëron në Shqipëri; e besojmë. Na thonë, se për tre javë do ndodhet eksperti i financave në Shqipëri, gëzohemi. Na thonë, se qeveria do blerë dhjetë aeroplanë dhe japim me duart plot. Na thonë, se për pak kohë Shqipëria do të bëhet oksidentale, duartrokitim. Na thonë, se qeveria e shpëtoj shtetin nga një rrezik i madh, thërrasim me tërë fuqinë: “rroftë qeveria kombëtare!” Na thonë se fluturoi gomari… ne e besojmë”!, kishte shkruar Konica/KultPlus.com

    Konica: Një tipar karakteristik i shqiptarëve është dashuria për paratë

    Posted on by KultPlus

    Faik Konica është një nga personalitetet më në zë të kulturës dhe letërsisë shqiptare. Prozator dhe poet, publiçist dhe estetist, kritik letrar dhe përkthyes, ai me veprën e tij të shumanshme pasuroi dhe ngriti në lartësi të reja fjalën shqipe dhe mendimin letrar shqiptar.

    Po shkëpusim një pjesë ku Faik Konica tregon për shqiptarët se si dhe sa i duan paratë.

    Një tipar karakteristik i shqiptarëve është dashuria për paratë; ata janë gjithnjë të gatshëm t’u hyjnë aventurave më të rrezikshme, po të jetë se e shohin që del fitim. Në kohët e Perandorisë Turke të vjetër, turqit tregonin një histori: “E pyetën shqiptarin: a do të shkosh në ferr?” Ai u përgjigj: “Sa të paguajnë atje?”./ KultPlus.com

    “Në mos u shove fare, ndizu, zemra shqipëtare”

    Posted on by Kult Plus

    Poezi e shkruar nga Faik Konica

    Vajtim për robëri të shqiptarëve

    O të humbur shqipëtarë,
    Seç qenkeni për të qarë!

    Për të qar’ e për të sharë,
    Për të shar’ e për të vrarë!

    Armiqtë mbë dhé ju hodhnë,
    Dhe ju shtypnë sa u lodhnë!

    Sa u lodhn’ e sa ju ngopnë
    Ju gdhendnë edhe ju rropnë.

    As bukë, as brekë s’ju lanë,
    Ju punoni, ata hanë!

    Nuk ju lan’ as pakë nderë
    Q’e kini pasur përherë.

    As nder, as turp, as gjak s’kini
    Unji kryet dhe po rrini.

    I duroni vet armiqtë;
    Prisni vdekjen apo vdiqtë?

    Shërbëtorë t’Anadollit,
    Kleçk e lodra të Stambollit.

    Në mos u shove fare,
    Ndizu, zemra shqipëtare!

    O shqipëtarë barkzbrazur,
    Fustançjerr’ e këmbëzbathur

    Zemërohuni një herë,
    Mprehni kordhët për të prerë,

    Mprehni kordh’ e mprehni pallë
    Të ju ndritin yj mi ballë,

    Ti frikësoni zuzarët
    Ç’i shuan shqipëtarët,

    E në vend tuaj të rroni
    Si të doni e si të thoni! / KultPlus.com